Η μάχη της Μενίνας

Η μάχη της Μενίνας

Ο αρχηγός και ιδρυτής του ΕΔΕΣ-ΕΟΕΑ, Ναπολέων Ζέρβας.

Η μάχη της Μενίνας έλαβε χώρα την 16η-17η Αυγούστου 1944, κατόπιν διαταγής του Στρατηγείου Μέσης Ανατολής. Οι δυνάμεις της Χ Μεραρχίας του ΕΔΕΣ, με διοικητή τον Συνταγματάρχη Βασίλειο Καμάρα έφεραν εις πέρας και με απόλυτη επιτυχία μια δύσκολη αποστολή, που τους ανέθεσε ο Ναπολέων Ζέρβας. Η Μενίνα αποτελούσε αξιόλογο κόμβο συγκοινωνιών, όχι μόνο για τους αντάρτες αλλά και για τους κατακτητές. Οι Γερμανοί έχοντας τον έλεγχο της περιοχής, μπορούσαν να εφοδιάζουν φυλάκια τους στην Ηγουμενίτσα, στους Φιλιάτες και στη νήσο Κέρκυρα από τα Ιωάννινα και την Πρέβεζα. Από την άλλη οι Τσάμηδες, που συνεργάζονταν ανοιχτά με τις κατοχικές δυνάμεις, με φανατισμό ενίσχυαν τους ναζί, στην προσπάθειά τους να μη χάσουν το τελευταίο -γι΄αυτούς- προπύργιο της «Τσαμουριάς» [1]. Πριν περάσουμε στα της μάχης, καλό θα είναι να αναφέρουμε τη σπουδαιότητα της εν λόγω επιχείρησης. Ο λόγος της επιχείρησης είχε να κάνει αφενός με το να υπολογισθεί η Γερμανική δύναμη στην περιοχή και αφετέρου να διαπιστωθεί το αξιόμαχο των δυνάμεων του ΕΔΕΣ-ΕΟΕΑ.






Η Μενίνα αποτέλεσε την μοναδική μάχη κατά την κατοχή εναντίον ισχυρώς οργανωμένης τοποθεσίας του εχθρού, νικηφόρα μάχη εκ παρατάξεως απέναντι στις ορδές της Βέρμαχτ. Ο Θέμης Μαρίνος σε άρθρο του στην εφημερίδα «Εστία» την άνοιξη του 2004, έγραψε: «… Μάχες εκ τον συστάδην με τον εισβολέα σαν τις επικές του ΕΔΕΣ, στον Αχελώο, το Μακρυνόρος, τη Μενίνα κ.λπ., που να εορτάζονται σαν εθνικές επέτειοι κάθε χρόνο δεν έχει να επιδείξει ο ΕΛΑΣ. Απλώς δεν υπάρχουν…». Επιπλέον, Ο Κρίς Γουντχάουζ σε έκθεση που υπέβαλε προς την SOE Καίρου το 1945 έκανε λόγο: «… Στην περιοχή 4 (δηλαδή στην Ήπειρο), ο Ζέρβας διεξήγαγε κυρίως τρείς σημαντικές επιχειρήσεις, από τις οποίες η μιά ξεχωρίζει ως το μεγαλύτερο ίσως πολεμικό επίτευγμα που είχε παρουσιάσει ανταρτική δύναμη στην Ελλάδα. Η πρώτη ήταν η επίθεση Αυγούστου, ήταν η προσβολή και εξόντωση της Γερμανικής φρουράς της Μενίνας, περάσματος που εξησφάλισε τον έλεγχο της οδού Ηγουμενίτσας-Ιωαννίνων,…» [2]. Οι άλλες δύο επιχειρήσεις που αναφέρει ο Γουντχάουζ, ήταν η κατά μέτωπο επίθεση κατά ισχυρών δυνάμεων στην Πρέβεζα, στις αρχές Ιουλίου, στην οποία συμμετείχε ενεργά και ο ίδιος ο Ζέρβας και η άλλη -πιο σημαντική απ’ όλες κατά τον ίδιο- ήταν το κλείσιμο επί 16 ημέρες της οδικής αρτηρίας Άρτας-Ιωαννίνων τον Σεπτέμβρη του 1944, που προξένησε μεγάλα προβλήματα στους Γερμανούς.







Παρόλα αυτά, την περίοδο της άνοιξης και του θέρους του 1944 υπάρχουν κάποιες αναφορές γερμανικών εκθέσεων που αναφέρουν τον Ζέρβα σαν ουδέτερο έναντι του στρατού κατοχής και τη στάση του ΕΔΕΣ ως «νομιμόφρονα». Οι επικές μάχες της Παραμυθιάς, της Πάργας, της Πρέβεζας και της Μενίνας αναιρούν βέβαια τα τεχνάσματα των Γερμανών. Ο Σόλωνας Γρηγοριάδης μάλιστα έγραψε πως τα έγγραφα αυτά συντάσσονταν σκόπιμα από τους Γερμανούς και σκόπιμα αφήνονταν να διαρρεύσουν στον ΕΛΑΣ, ώστε ο εμφύλιος να συνεχίζεται προς όφελός τους [3]. Μην ξεχνάμε ότι την ίδια περίοδο οι Γερμανοί είχαν ορίσει τον λοχαγό Αστέριο Μιχαλάκη, ευκαιριακό μεσολαβητή τους προς την πλευρά του Ζέρβα και είχαν ξεκινήσει με δική τους πρωτοβουλία επαφές με στόχο να πείσουν τον Ζέρβα και τη Συμμαχική αποστολή να σταματήσουν τις επιθετικές ενέργειες. Αναλυτικά τα όσα αναφέρει ο Μιχαλάκης στην έκθεσή του τα έχουμε δει εδώ.






Στα της επιχείρησης τώρα, από τις αρχές Αυγούστου ο Τόμ Μπάρνες ζητούσε από τον Ζέρβα την ανάληψη καθολικών επιχειρήσεων, όμοιων με αυτών του Ιουνίου-Ιουλίου. Ο Αρχηγός του ΕΔΕΣ ήταν εν μέρει διστακτικός εξαιτίας του ζητήματος του επισιτισμού, όπως φαίνεται και από το ημερολόγιό του (σημειώσεις 4-5 Αυγούστου 1944). Στις 13 Αυγούστου ο στρατηγός γράφει: «Ο Τόμ, σύμφωνα με αναφορά του μεράρχου, ζητεί όπως γίνη σαμποτάζ κατά της Μενίνας, υπό της 10ης Μεραρχίας. Οι επιτελάρχης και Κομνηνός προτείνουν να του γράψω παρελκυστικώς. Απήντησα τηλεγραφικώς ότι, εφόσον διαρκεί η θαλάσσια επιχείρησις, δεν κρίνω σκόπιμον να ενεργήσωμεν και μέχρις ότου επιτύχωμεν συγκέντρωσιν, μεταφοράν και διανομήν των ειδών…» [4]. Και συνεχίζει την επομένη 14 Αυγούστου: «Την 20ήν ώραν χθές ο Χάρρυ μου έφερεν ένα υβριστικό τηλεγράφημα του Τόμ, εις το οποίον ούτος αποκαλεί δειλούς τους άνδρας του Ζέρβα, εκφράζει την αηδίαν του, και ζητεί τελεσιγραφικώς επίθεσιν κατά της Μενίνας και ενέργειαν υπό του Ζώτου, λέγων ότι εν εναντία περιπτώσει θα κάμη αναφοράν εις το Κάιρον. Του απήντησα όπως έπρεπε και συγχρόνως διέταξα να γίνη ενέργεια κατά της Μενίνας και υπό του Ζώτου…» [5].





Πράγματι, ο Ζέρβας άμεσα εξέδωσε την υπ’ αριθμόν 12341/ 14-8-44, κρυπτογραφική διαταγή του Γενικού Αρχηγείου, στην αρχή της οποίας αναφέρονταν ρητά: » Κατόπιν εντολής Αρχηγού προπαρασκευάσατε προσβολήν Μενίνης το ταχύτερον ΣΤΟΠ. Συννενοηθήτε με Άγγλον Σύνδεσμον ΣΤΟΠ. Ανακαλέσατε εντός της σήμερον 3/40 εις Παραμυθιάν ΣΤΟΠ. Τούτο βοηθήση επιχείρησιν ΣΤΟΠ. Αναφέρατε ημέραν εκτελέσεως ΣΤΟΠ….». Επιπλέον ο Ζέρβας μετά το υβριστικό τηλεγράφημα του Μπάρνς, σε σύσκεψη του με τους αξιωματικούς του, τους ξεκαθάρισε ότι πρέπει μέχρι τέλους να δείξουν «σταθεράν πειθαρχίαν και συνοχήν». Βέβαια αυτό δεν φαίνεται να το ενστερνίστηκαν όλοι, καθώς ο Ζώτος στα τέλη Αυγούστου αρνήθηκε να εκτελέσει διαταγή του Ζέρβα να χτυπήσει τους Γερμανούς, φοβούμενος τα αντίποινα των τελευταίων στο χωριό του [6].

Ο Ν. Ζέρβας με αντάρτες του το 1944.

Στις 17 Αυγούστου ο Ναπολέων Ζέρβας εκδίδει «Δελτίον Στρατιωτικής Καταστάσεως 17-8-44», με αριθμό πρωτοκόλλου 12.601, στο οποίο αναφέρει: 1) Σήμερον και περί ώραν 5.30 ήρξατο επίθεσις κατά ΜΕΝΙΝΑΣ και περιοχής της. – Μενίνα και περιοχή της οχυρωμένη με έργα εκστρατείας εις σημεία στηρίγματος, με σημαντικόν αριθμόν πολυβόλων και αυτομάτων. – Εις ταύτην έλαβον μέρος τμήματα της Χ Μεραρχίας (2 Τάγματα του 16ου Συντ/τος, 1 Τάγμα του 23ου Συντ/τος) και τμήματα του Γεν. Αρχηγείου (3/40 Συν/μα). Η μάχη διήρκεσεν καθ΄όλην την ημέραν μέχρι νυκτός. Καθ΄όλην την ημέραν ο αγών διεξήχθη σκληρός, των διαφόρων σημείων στηριγμάτων καταλαμβανομένων και ανακαταλαμβανομένων. Οι Γερμανοί ημύνθησαν απεγνωσμένως. Τέλος τα διάφορα σημεία κατελήφθησαν κατόπιν αγώνος εκ του συστάδην. Τας εσπερινάς ώρας ο εχθρός περιωρίσθη μόνον εις έν σημείον αποτελλούμενον από συγκρότημα οικιών. Κατά τον αγώνα της ημέρας ταύτης περιήλθον εις χείρας των τμημάτων μας 2 αυτοκίνητα αναγνωρίσεως, 1 φορτηγόν και 12 ίπποι έλξεως. – Απώλειαι του εχθρού 27 αιχμάλωτοι. Νεκροί και τραυματίαι δεν εξηκριβώθησαν. Απώλειαι ημετέρων: 25 νεκροί και τραυματίαι Αξ/κοί και οπλίται. 2) Μονάδες της VIII Μεραρχίας καλύπτουσι τα διεξάγοντα τον αγώνα τμήματα [7].






Την επομένη εξεδίδεται νέο δελτίο από τον αρχηγό του ΕΔΕΣ, στο οποίο αναφέρεται η επιτυχή έκβαση της μάχης που προκάλεσε βαρύτατες απώλειες στους Γερμανούς: 1) Σήμερον και ώραν 10.00 ενηργήθη νέα επίθεσις των τμημάτων μας προς κατάληψιν του υπολειφθέντος σημείου στηρίγματος (συγκρότημα οικιών) ΜΕΝΙΝΑΣ. – Η μάχη συνεχίσθη με σφοδρότητα μέχρι της 14.30 ώρας των Γερμανών αμυνομένων μετά πείσματος εντός των οικιών. – Την 14.30 ώραν συνεπληρώθη η κατάληψις ΜΕΝΙΝΑΣ και περιοχής αυτής. – Συνολικαί απώλειαι Γερμανών κατά την πρώτην και δευτέραν ημέραν της επιθέσεως, γνωσθείσαι μέχρι της στιγμής: – 80 νεκροί και τραυματίαι. – 45 αιχμάλωτοι. -Περιήλθεν εις χείρας μας αρκετόν πολεμικόν υλικόν πλήν των αυτοκινήτων και ίππων. Ακριβή αριθμόν αιχμαλώτων και απωλειών του εχθρού ανακοινώσωμεν μεταγενεστέρως. Απώλειαι ημετέρων: Γνωστείσαι μέχρι της στιγμής. 2 Αξ/κοί νεκροί και 5 τραυματίαι. – 2 αντάρται νεκροί και 28 τραυματίαι. 2) Σήμερον Γερμανική φάλαγξ αυτοκινήτων εξ ων δύο τεθωρακισμένα προερχόμενα από Ηγουμενίτσης προς Ιωάννινα προσεβλήθη υπό τμημάτων της Χ Μεραρχίας εις το ύψος του χωρίου ΒΡΑΤΙΛΙΑ 3 χιλ. Δυτ. ΜΕΝΙΝΑΣ και καθηλώθη. Απώλειαι της φάλαγγος ταύτης 6 αυτοκίνητα καταστράφησαν, 10 Γερμανοί εφονεύθησαν και ετραυματίσθησαν και συνελήφθησαν αιχμάλωτοι έτεροι 8. 3) Από μεταμεσημβρίνας ώρας της σήμερον Γερμανικόν Πυροβολικόν έβαλλεν θέσεις μας ΜΕΝΙΝΑ από κατευθύνσεως ΦΙΛΙΑΤΩΝ [8].






Οι απώλειες που προξένησαν οι αντάρτες του Ζέρβα στους Γερμανούς, αποτελούν ένα ακόμη στοιχείο της σπουδαιότητας της επιχείρησης. Οπωσδήποτε η συμπεριφορά του Ζέρβα προς τους Γερμανούς μετά από τέτοιες επιχειρήσεις, δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί «νομιμόφρονα» ή «ουδέτερη». Μετά από αυτή τη μεγάλη νίκη του εδεσίτικου αντάρικου, οι Γερμανοί ανέλαβαν έντονες εκκαθαριστικές επιθέσεις ώστε να ανακαταλάβουν την περιοχή. Παράλληλα, όπως προκύπτει από το ημερολόγιο του Ζέρβα, η στάση ανταρτών του ΕΛΑΣ δεν ήταν η πρέπουσα κατά την διάρκεια των μαχών αυτών: «19 Αυγούστου, […] Ελήφθη εξάλλου τηλεγράφημα του Κωνσταντινίδη, αναφέροντος ότι εις το ενεργηθέν παρ’ αυτού σαμποτάζ κατεστράφησαν 13 αυτοκίνητα και ότι εφονεύθησαν υπέρ τους 40 Γερμανοί και ετραυματίσθησαν 60 περίπου. Ο Κωνσταντινίδης έχει 6 τραυματίας, πιθανώς όμως και άλλας απωλείας, διότι ένα τμήμα του διέφυγε προς Μιτσικέλι. Ο ίδιος αναφέρει ότι, ενώ εμάχετο κατά των Γερμανών, οι εαμίτες, επωφεληθέντες, επετέθησαν κατά μικράς δυνάμεώς του, εις Ανθοχώρι. Οι έφεδροι ΕΔΕΣ ενισχυθέντες αντεπετέθησαν και καταδίωξαν τους εαμίτες. Αγνοείται η τύχη 4 ανταρτών μας. Κάνω επ’ αυτού διαμαρτυρίαν κατά του ΕΑΜ» [9]. Οι επιχειρήσεις των Γερμανών όχι μόνο δεν κατάφεραν το σκοπό τους αλλά προξένησαν πάλι, πολλές απώλειες. Ο Στρατηγός Ζέρβας αναφέρει ότι την 28η Αυγούστου, οι Γερμανοί «υπέστησαν πανωλεθρίαν» σε μάχη 7,5 ωρών και άφησαν επί τόπου 15 νεκρούς [10]. Η επιχειρήσεις των τελευταίων ημερών προξένησαν άριστες εντυπώσεις στο Κάιρο και συνεχίστηκαν με τη διεξαγωγή συνεχόμενων σαμποτάζ, διαταγμένων από το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής [11].





Μετά τη μάχη της Μενίνας, συντάχθηκε αναλυτική έκθεση «επί της διεξαχθείσης επιχειρήσεως δια την κατάληψιν της Μενίνας» από τον Αντισυνταγματάρχη Γεώργιο Αγόρο, στο τέλος της οποίας αναφέρει: «Αποτελέσματα της μάχης: Περιήλθον εις χείρας μας αιχμάλωτοι (101), εξακριβωθέντες νεκροί 75-80 άπαντες Γερμανοί. Συνελήφθησαν ομοίως 9 Τούρκοι. Υλικόν: Περιήλθον εις χείρας μας εν πυροβόλον ορειβατικόν των 75 χιλ. με 250 βλήματα εις καλήν κατάστασιν 5 αυτοκίνητα (3 φορτηγά, 2 επιβατικά). Ίπποι Γερμανικοί άνω των 150, εκ των οποίων οι 50 και μόνον εις τα οργανικά τμήματα τα δε υπόλοιπα εις τους κατοίκους της περιοχής. Περί τα δέκα εισέτι αυτοκίνητα υπήρχον μη επιτευχθείσης της μετακινήσεως των διότι ή ήσαν κατεστραμμένα ή αφηρέθησαν τα ελαστικά των υπό των κατοίκων της περιοχής. Απώλειαι ημετέρων: 3/40 Σύνταγμα Νεκροί 3 Αξ/κοί, 14 Υπαξ/κοί και αντάρται. Τραυματίαι 6 Αξ/κοί, 19 Υπαξ/κοί και αντάρται. Σύνολον εκτός μάχης (42)» [12].






Τελειώνοντας, θεωρώ χρέος μου να αναφέρω τα ονόματα των 25 συνολικά νεκρών ηρώων της θρυλικής μάχης της Μενίνας:


1) Ταγματάρχης Ντέϊβιντ Ουάλλας, 2) Ανθ/γός Πέτρος Λαλαγιάννης, 3) Ανθ/γός Αχιλλεύς Μπίστης, 4) Ανθ/γός Λάζαρος Τρίμπος, 5) Ανθ/στής Θεόδωρος Γαλάνης, 6) Επιλοχίας Ελευθέριος Γκορτζής, 7) Επιλοχίας Γεώργιος Μετσοβίτης, 9) Ενωματάρχης Βασίλειος Τσέτσος, 10) Οπλαρχηγός Κωνσταντίνος Κωλέτσας, 11) Δεκανεύς Δημήτριος Κοκοράβας. Αντάρτες: Νικόλαος Αμπελογιάννης, Κωνσταντίνος Βασιλείου, Σωτήριος Ζορμπάς, Μιχαήλ Ιωάννου, Γεώργιος Κοψίδης, Βασίλειος Κουλούρης, Δημήτριος Κωλέτσας, Νικόλαος Μέξης, Σπυρίδων Σοαπρίκης, Θεόδωρος Τοινέλος, Νικόλαος Τσουκνιάς, Γεώργιος Φύσσας, Νικόλαος Χαρίτος, Ιωάννης Χρήστου [13].














Παραπομπές:

1) Χαράλαμπος Φλόκας, Εθνική Αντίσταση 1942-1945, σ. 387.

2) Έκθεση Γουντχάουζ, μουσείο Μπενάκη, αρχείον Πελτέκη.

3) Σόλωνας Γρηγοριάδης, Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας, 1941-1974, τόμος Ά, σ. 552.

4), 5) Ημερολόγιο Στρατηγού Ναπολέοντα Ζέρβα, σ. 574-575.

6) Ημερολόγιο Στρατηγού Ναπολέοντα Ζέρβα, σ. 583.

7), 8) Αρχεία Γενικού Επιτελείου Στρατού, Κατοχή και Αντίσταση, τόμος 4, Ά μέρος, ΔΟΛ, σ. 79-80.

9) Ημερολόγιο Στρατηγού Ναπολέοντα Ζέρβα, σ. 457-458.

10) Ημερολόγιο Στρατηγού Ναπολέοντα Ζέρβα, σ. 585.

11) Ημερολόγιο Στρατηγού Ναπολέοντα Ζέρβα, σ. 586-587.

12) Κώστας Ιωάννου, Φενάκη και Σβάστικα, σ. 381.

13) Ιωάννης Παπαφλωράτος, ΕΔΕΣ, σ. 71.














Πηγές:

1) Ημερολόγιο Στρατηγού Ναπολέοντα Ζέρβα.

2) Σόλωνας Γρηγοριάδης, Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας, 1941-1974.

3) Αρχεία Γενικού Επιτελείου Στρατού, Κατοχή και Αντίσταση, τόμος 4, Ά μέρος, ΔΟΛ.

4) Κώστας Ιωάννου, Φενάκη και Σβάστικα.

5) Ιωάννης Παπαφλωράτος, ΕΔΕΣ.

6) Χαράλαμπος Φλόκας, Εθνική Αντίσταση 1942-1945.

7) Ναπολέων Ζέρβας, Απελευθερωτικός Αγών ΕΔΕΣ-ΕΟΕΑ, 1941-1945.

8) Κώστας Ιωάννου, Πως πλαστογραφείται η Ιστορία της Αντίστασης.

9) Εθνικές Αντιστασιακές Οργανώσεις 1941-1945, Πρακτικά 1ου Πανελλήνιου Συνεδρίου της Συνομοσπονδίας Εθνικών Αντιστασιακών Οργανώσεων.

10) Η Εθνική Αντίσταση των Ελλήνων 1941-1945.