Ἑλληνική ἐπανάσταση τοῦ 1821

ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ ΟΛΩΝ 

https://youtube.com/playlist?list=PLjSnENHTf9kdqdHx6QVqsqogxl_GmghZ1&si=kOhhPiPJHZEClE4K

Ἡ ὁμιλία τοῦ Θεόδωρου Κολοκοτρώνη στὴν Πνύκα

Ὁ λόγος ποὺ ἔβγαλε ὁ Κολοκοτρώνης ἀνεβασμένος στὰ βράχια τῆς Πνύκας, ὅπως στὰ παλιὰ τὰ χρόνια τόσοι τρανοὶ ρήτορες στοὺς Ἀθηναίους, στέκεται ἡ πνευματικὴ διαθήκη τοῦ ἥρωα στὸ Ἔθνος. 

Ὁ λόγος τοῦ ἀγράμματου, μὰ σοφοῦ στρατηγοῦ πρὸς τὰ νιᾶτα τῆς Ἀθήνας τοῦ 1838. Τὸν παρακάτω λόγο τὸν ἀπεύθυνε πρὸς τοὺς νέους του Ἀ΄ Γυμνασίου τῆς Ἀθήνας:

Θεόδωρος Κολοκοτρώνης

7 Ὀκτωβρίου 1838

Παιδιά μου!

Εἰς τὸν τόπο τοῦτο, ὁπού,ὁποῦ ἐγὼ πατῶ σήμερα, ἐπατοῦσαν καὶ ἐδημηγορούσαν τὸν παλαιὸ καιρὸ ἄνδρες σοφοί, καὶ ἄνδρες μὲ τοὺς ὁποίους δὲν εἶμαι ἄξιος νὰ συγκριθῶ καὶ οὔτε νὰ φθάσω τὰ ἴχνη των. Ἐγὼ ἐπιθυμοῦσα νὰ σᾶς ἰδῶ, παιδιά μου, εἰς τὴν μεγάλη δόξα τῶν προπατόρων μας, καὶ ἔρχομαι νὰ σᾶς εἰπῶ, ὅσα εἰς τὸν καιρὸ τοῦ ἀγῶνος καὶ πρὸ αὐτοῦ καὶ ὕστερα ἀπ' αὐτὸν ὁ ἴδιος ἐπαρατήρησα, καὶ ἀπ' αὐτὰ νὰ κάμωμε συμπερασμοὺς καὶ δια τὴν μέλλουσαν εὐτυχίαν σας, μολονότι ὁ Θεὸς μόνος ἠξεύρει τὰ μέλλοντα. Καὶ δια τους παλαιοὺς Ἕλληνας, ὁποίας γνώσεις εἶχαν καὶ ποία δόξα καὶ τιμὴν ἔχαιραν κοντὰ εἰς τὰ ἄλλα ἔθνη τοῦ καιροῦ των, ὁποίους ἥρωας, στρατηγούς, πολιτικοὺς εἶχαν, δια ταῦτα σᾶς λέγουν καθ' ἡμέραν οἱ διδάσκαλοί σας καὶ οἱ πεπαιδευμένοι μας.

 Ἐγὼ δὲν εἶμαι ἀρκετός. Σᾶς λέγω μόνον πὼς ἦταν σοφοί, καὶ ἀπὸ ἐδῶ ἐπῆραν καὶ ἐδανείσθησαν τὰ ἄλλα ἔθνη τὴν σοφίαν των. Εἰς τὸν τόπον, τὸν ὁποῖον κατοικοῦμε, ἐκατοικοῦσαν οἱ παλαιοὶ Ἕλληνες, ἀπὸ τοὺς ὁποίους καὶ ἡμεῖς καταγόμεθα καὶ ἐλάβαμε τὸ ὄνομα τοῦτο. Αὐτοὶ διέφεραν ἀπὸ ἡμᾶς εἰς τὴν θρησκείαν.

Οἱ παλαιοὶ Ἕλληνες, οἱ πρόγονοί μας, ἔπεσαν εἰς τὴν διχόνοια καὶ ἐτρώγονταν μεταξύ τους, καὶ ἔτσι ἔλαβαν καιρὸ πρῶτα οἱ Ρωμαῖοι, ἔπειτα ἄλλοι βάρβαροι καί τους ὑπόταξαν. 

Ὕστερα ἦλθαν οἱ Μουσουλμᾶνοι καὶ ἔκαμαν ὅ,τι ἠμποροῦσαν, δια νὰ ἀλλάξῃ ὁ λαὸς τὴν πίστιν του. Ἔκοψαν γλῶσσες εἰς πολλοὺς ἀνθρώπους, ἀλλ' ἐστάθῃ ἀδύνατο νὰ τὸ κατορθώσουν. 

Τὸν ἕνα ἔκοπταν, ὁ ἄλλος τὸ σταυρό του ἔκαμε. Σὰν εἶδε τοῦτο ὁ σουλτᾶνος, διόρισε ἕνα βιτσερέ [ἀντιβασιλέα], ἕναν πατριάρχη, καί του ἔδωσε τὴν ἐξουσία τῆς ἐκκλησίας. 

Αὐτὸς καὶ ὁ λοιπὸς κλῆρος ἔκαμαν ὅ,τι τοὺς ἔλεγε ὁ σουλτᾶνος. 

Ὕστερον ἔγιναν οἱ κοτζαμπάσηδες [προεστοί] εἰς ὅλα τὰ μέρη. Ἡ τρίτη τάξη, οἱ ἔμποροι καὶ οἱ προκομμένοι, τὸ καλύτερο μέρος τῶν πολιτῶν, μὴν ὑποφέρνοντες τὸν ζυγὸ ἔφευγαν, καὶ οἱ γραμματισμένοι ἐπῆραν καὶ ἔφευγαν ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα, τὴν πατρίδα των, καὶ ἔτσι ὁ λαός, ὅστις στερημένος ἀπὸ τὰ μέσα τῆς προκοπῆς, ἐκατήντησεν εἰς ἀθλίαν κατάσταση, καὶ αὐτὴ αὔξαινε κάθε ἥμερα χειρότερα· διότι, ἂν εὑρίσκετο μεταξὺ τοῦ λαοῦ κανεὶς μὲ ὀλίγην μάθηση, τὸν ἐλάμβανε ὁ κλῆρος, ὅστις ἔχαιρε προνόμια, ἢ ἐσύρετο ἀπὸ τὸν ἔμπορο τῆς Εὐρώπης ὡς βοηθός του ἢ ἐγίνετο γραμματικὸς τοῦ προεστοῦ. Καὶ μερικοὶ μὴν ὑποφέροντες τὴν τυραννίαν τοῦ Τούρκου καὶ βλέποντας τὲς δόξες καὶ τὲς ἡδονὲς ὁπού,ὁποῦ ἀνελάμβαναν αὐτοί, ἄφηναν τὴν πίστη τους καὶ ἐγίνοντο Μουσουλμᾶνοι. 

Καὶ τοιουτοτρόπως κάθε ἥμερα ὁ λαὸς ἐλίγνευε καὶ ἐπτώχαινε.

Εἰς αὐτὴν τὴν δυστυχισμένη κατάσταση μερικοὶ ἀπὸ τοὺς φυγάδες γραμματισμένους ἐμετάφραζαν καὶ ἔστελναν εἰς τὴν Ἑλλάδα βιβλία, καὶ εἰς αὐτοὺς πρέπει νὰ χρωστοῦμε εὐγνωμοσύνη, διότι εὐθὺς ὁπού,ὁποῦ κανένας ἄνθρωπος ἀπό το λαὸ ἐμάνθανε τὰ κοινὰ γράμματα, ἐδιάβαζεν αὐτὰ τὰ βιβλία καὶ ἔβλεπε ποίους εἴχαμε προγόνους, τί ἔκαμεν ὁ Θεμιστοκλῆς, ὁ Ἀριστείδης καὶ ἄλλοι πολλοὶ παλαιοί μας, καὶ ἐβλέπαμε καὶ εἰς ποίαν κατάσταση εὑρισκόμεθα τότε. 

Ὅθεν μᾶς ἦλθεν εἰς τὸ νοῦ νὰ τοὺς μιμηθοῦμε καὶ νὰ γίνουμε εὐτυχέστεροι. Καὶ ἔτσι ἔγινε καὶ ἐπροόδευσεν ἡ Ἑταιρεία.

Ὅταν ἀποφασίσαμε νὰ κάμωμε τὴν Ἐπανάσταση, δὲν ἐσυλλογισθήκαμε οὔτε πόσοι εἴμεθα οὔτε πὼς δὲν ἔχομε ἅρματα οὔτε ὅτι οἱ Τοῦρκοι ἐβαστοῦσαν τὰ κάστρα καὶ τὰς πόλεις οὔτε κανένας φρόνιμος μᾶς εἶπε «ποῦ πᾶτε ἐδῶ νὰ πολεμήσετε μὲ σιταροκάραβα βατσέλα», ἀλλὰ ὡς μία βροχὴ ἔπεσε εἰς ὅλους μας ἡ ἐπιθυμία τῆς ἐλευθερίας μας, καὶ , καὶ ὁ κλῆρος μας καὶ οἱ προεστοὶ καὶ οἱ καπεταναῖοι καὶ οἱ πεπαιδευμένοι καὶ οἱ ἔμποροι, μικροὶ καὶ μεγάλοι, ὅλοι ἐσυμφωνήσαμε εἰς αὐτὸ τὸ σκοπὸ καὶ ἐκάμαμε τὴν Ἐπανάσταση.

Εἰς τὸν πρῶτο χρόνο τῆς Ἐπαναστάσεως εἴχαμε μεγάλη ὁμόνοια καὶ ὅλοι ἐτρέχαμε σύμφωνοι. Ὁ ἕνας ἐπῆγεν εἰς τὸν πόλεμο, ὁ ἀδελφός του ἔφερνε ξύλα, ἡ γυναῖκα του ἐζύμωνε, τὸ παιδί του ἐκουβαλοῦσε ψωμὶ καὶ μπαρουτόβολα εἰς τὸ στρατόπεδον καὶ ἐὰν αὐτὴ ἡ ὁμόνοια ἐβαστοῦσε ἀκόμη δύο χρόνους, ἠθέλαμε κυριεύσει καὶ τὴν Θεσσαλία καὶ τὴν Μακεδονία, καὶ ἴσως ἐφθάναμε καὶ ἕως τὴν Κωνσταντινούπολη.

 Τόσον τρομάξαμε τοὺς Τούρκους, ὁπού,ὁποῦ ἄκουγαν Ἕλληνα καὶ ἔφευγαν χίλια μίλια μακρά. Ἑκατὸν Ἕλληνες ἔβαζαν πέντε χιλιάδες ἐμπρός, καὶ ἕνα καράβι μιὰν ἄρμάδα. Ἄλλὰ δὲν ἐβάσταξε!.

Ἦλθαν μερικοὶ καὶ ἠθέλησαν νὰ γένουν μπαρμπέρηδες εἰς τοῦ κασίδη τὸ κεφάλι. Μᾶς πονοῦσε τὸ μπαρμπέρισμά τους. Μὰ τί νὰ κάμομε; Εἴχαμε καὶ αὐτουνῶν τὴν ἀνάγκη. Ἀπὸ τότε ἤρχισεν ἡ διχόνοια καὶ ἐχάθῃ ἡ πρώτη προθυμία καὶ ὁμόνοια. 

Καὶ ὅταν ἔλεγες τὸν Κώστα νὰ δώσει χρήματα διὰ τὰς ἀνάγκας τοῦ ἔθνους ἢ νὰ ὑπάγει εἰς τὸν πόλεμο, τοῦτος ἐπρόβαλλε τὸν Γιάννη.

Καὶ μ' αὐτὸν τὸν τρόπο κανεὶς δὲν ἤθελε οὔτε νὰ συνδράμει οὔτε νὰ πολεμήσει. Καὶ τοῦτο ἐγίνετο, ἐπειδὴ δὲν εἴχαμε ἕνα ἀρχηγὸ καὶ μίαν κεφαλή. 

Ἄλλὰ ἕνας ἔμπαινε πρόεδρος ἕξι μῆνες, ἐσηκώνετο ὁ ἄλλος καὶ τὸν ἔριχνε καὶ ἐκάθετο αὐτὸς ἄλλους τόσους, καὶ ἔτσι ὁ ἕνας ἤθελε τοῦτο καὶ ὁ ἄλλος τὸ ἄλλο. Ἰσως ὅλοι ἠθέλαμε τὸ καλό, πλὴν καθένας κατὰ τὴν γνώμη του. 

Ὅταν προστάζουνε πολλοί, ποτὲ τὸ σπίτι δὲν χτίζεται οὔτε τελειώνει. 

Ὁ ἕνας λέγει ὅτι ἡ πόρτα πρέπει νὰ βλέπει εἰς τὸ ἀνατολικὸ μέρος, ὁ ἄλλος εἰς τὸ ἀντικρινὸ καὶ ὁ ἄλλος εἰς τὸν Βορέα, σὰν νὰ ῆτον τὸ σπίτι εἰς τὸν ἀραμπᾶ καὶ νὰ γυρίζει, καθὼς λέγει ὁ καθένας. Μὲ τοῦτο τὸν τρόπο δὲν κτίζεται ποτὲ τὸ σπίτι, ἀλλὰ πρέπει νὰ εἶναι ἕνας ἀρχιτέκτων, ὁπού,ὁποῦ νὰ προστάζει πὼς θὰ γενεί.

 Παρομοίως καὶ ἡμεῖς ἐχρειαζόμεθα ἕναν ἀρχηγὸ καὶ ἕναν ἀρχιτέκτονα, ὅστις νὰ προστάζει καὶ οἱ ἄλλοι νὰ ὑπακούουν καὶ νὰ ἀκολουθοῦν. Ἀλλ' ἐπειδὴ εἴμεθα εἰς τέτοια κατάσταση, ἐξ αἰτίας τῆς διχόνοιας, μᾶς ἔπεσε ἡ Τουρκιὰ ἐπάνω μας καὶ κοντέψαμε νὰ χαθοῦμε, καὶ εἰς τοὺς στερνοὺς ἑπτὰ χρόνους δὲν κατορθώσαμε μεγάλα πράγματα.

Εἰς αὐτὴ τὴν κατάσταση ἔρχεται ὁ βασιλεύς, τὰ πράγματα ἡσυχάζουν καὶ τὸ ἐμπόριο καὶ ἢ γεωργία καὶ οἱ τέχνες ἀρχίζουν νὰ προοδεύουν καὶ μάλιστα ἢ παιδεία. Αὐτὴ ἡ μάθησις θὰ μᾶς αὐξήσει καὶ θὰ μᾶς εὐτυχήσει. Ἀλλὰ διὰ νὰ αὐξήσομεν, χρειάζεται καὶ ἡ στερέωσις τῆς πολιτείας μας, ἡ όποία γίνεται μὲ τὴν καλλιέργεια καὶ μὲ τὴν ὑποστήριξη τοῦ Θρόνου. 

Ὁ βασιλεύς μας εἶναι νέος καὶ συμμορφώνεται μὲ τὸν τόπο μας, δὲν εἶναι προσωρινός, ἀλλ' ἡ βασιλεία του εἶναι διαδοχικὴ καὶ θὰ περάσει εἰς τὰ παιδιὰ τῶν παιδιῶν του, καὶ μὲ αὐτὸν κι ἐσεῖς καὶ τὰ παιδιά σας θὰ ζήσετε. Πρέπει νὰ φυλάξετε τὴν πίστη σας καὶ νὰ τὴν στερεώσετε, διότι, ὅταν ἐπιάσαμε τὰ ἅρματα εἴπαμε πρῶτα ὑπὲρ πίστεως καὶ ἔπειτα ὑπὲρ πατρίδος. 

Ὅλα τὰ ἔθνη τοῦ κόσμου ἔχουν καὶ φυλάττουν μιὰ Θρησκεία. Καὶ αὐτοί, οἱ Ἑβραῖοι, οἱ όποῖοι κατατρέχοντο καὶ μισοῦντο καὶ ἀπὸ ὅλα τὰ ἔθνη, μένουν σταθεροὶ εἰς τὴν πίστη τους.

Νὰ  μὴν   ἔχεται   πολυτέλεια,  νὰ  μὴν   πηγαίνεται   εἰς  τοῦς  καφενέδες   καὶ  εἴς  τὰ  μπιλιάρδα .

Νὰ   δοθῆτε   εἰς   τᾶς   σπουδάς  σας ,  καὶ   καλλίτερα  νὰ  κοπιάσετε   ὁλίγον   δύο  καὶ  τρεῖς  χρόνους  καὶ  νὰ  ζήσετε    ἐλεύθεροι   εἵς   τὸ  ἐπίλοπο   τῆς   ζωῆς  σας ,  παρὰ  νὰ  περάσετε   τεσσάρους    πέντε   χρόνους   τὴ  νεότητά σας ,  καὶ  νὰ  μείνετε   ἀγράμματοι .  Νὰ   σκλαβωθῆτε    εἰς   τὰ  γράμματα  σᾶς    Νὰ   ἀακούετε     τᾶς     συμβουλὰς    τῶν   διδασκάλων   καὶ   γεροντοτέρων

καὶ  κατὰ   τὴν   παροιμία,  μύρια  ἡξευρε   καὶ    χίλια  μάθαινε .   ἡ   προκοπὴ σᾶς    καὶ   ἡ   μάθηση   σᾶς  νὰ   μὴν    γίνει    σκερπάρνι   μόνο  γιὰ  τὸ  ἀτομό  σας ,    ἀλλὰ   νὰ   κοιτάζει   τὸ  κάλο   τῆς   Κοινότητας ,  καὶ  μέσα   εἰς  τὸ  κάλο   αὐτὸ   εὐρίσκεται   καὶ  τὸ   δικόσας .

Ἐγώ, παιδιά μου, κατὰ κακὴ μοῦ τύχη, ἐξ αἰτίας τῶν περιστάσεων, ἔμεινα ἀγράμματος καὶ δια τοῦτο σᾶς ζητῶ συγχώρηση, διότι δὲν ὁμιλῶ καθὼς οἱ δάσκαλοι σᾶς. 

Σᾶς εἶπα ὅσα ὁ ἴδιος εἶδα, ἤκουσα καὶ ἐγνώρισα, δια νὰ ὠφεληθῆτε ἀπὸ τὰ ἀπερασμένα καὶ ἀπὸ τὰ κακὰ ἀποτελέσματα τῆς διχονοίας, τὴν ὁποίαν νὰ ἀποστρέφεσθε, καὶ νὰ ἔχετε ὁμόνοια. Ἐμᾶς μὴ μᾶς τηρᾶτε πλέον. 

Τὸ ἔργο μας καὶ ὁ καιρός μας ἐπέρασε. Καὶ αἱ ἡμέραι τῆς γενεᾶς, ἡ ὁποία σᾶς ἄνοιξε το δρόμο, θέλουν μετ' ὀλίγον περάσει. Τὴν ἡμέρα τῆς ζωῆς μας θέλει διαδεχθῇ ἡ νύκτα τοῦ θανάτου μας, καθὼς τὴν ἡμέραν τῶν Ἁγίων Ἀσωμάτων θέλει διαδεχθῇ ἡ νύκτα καὶ ἡ αὐριανὴ ἥμερα. 

Εἰς ἐσᾶς μένει νὰ ἰσάσετε καὶ νὰ στολίσετε τὸν τόπο, ὁπού,ὁποῦ ἡμεῖς ἐλευθερώσαμε· καί, δια νὰ γίνῃ τοῦτο, πρέπει νὰ ἔχετε ὡς θεμέλια τῆς πολιτείας τὴν ὁμόνοια, τὴν θρησκεία, τὴν καλλιέργεια τοῦ Θρόνου καὶ τὴν φρόνιμον ἐλευθερία.

Τελειώνω το λόγο μου.

Ζήτω ὁ Βασιλεύς μας Ὄθων! Ζήτω οἱ σοφοὶ διδάσκαλοι! Ζήτω ἡ Ἑλληνικὴ Νεολαία!

                                                   

Λαμίᾳ: Μιὰ μαρτυρία γιὰ τὸν ἐνταφιασμὸ τοῦ Διάκου (ἀποκαλυπτικὰ ἔγγραφα) ΙΣΤΟΡΙΑ

 Ἐλάχιστες καὶ συγκεχυμένες ἦταν οἱ πληροφορίες, ποὺ εἴχαμε μέχρι τώρα, σχετικὰ μὲ τὴν τύχῃ τοῦ σώματος τοῦ μάρτυρα τῆς ἐλευθερίας Ἀθανασίου Διάκου. 

Σύμφωνα μὲ μιὰ ἄποψη, ἐπειδὴ τὸ καρφωμένο στὴ σούβλα σῶμα τοῦ Διάκου καὶ τὰ κομμένα κεφάλια τῶν συμπολεμιστῶν του, τὰ ὁποῖα εἶχαν τοποθετηθεῖ πάνω στὴν κοπριὰ ὁλόγυρα ἀπ' τὸ Διάκο, εἶχαν ἀρχίσει νὰ μυρίζουν, ἀφοῦ ἦταν ἐκτεθειμένα γιὰ ἕξι μέρες, οἱ Τοῦρκοι ἀγγάρεψαν τοὺς Λαμιῶτες Κεφάλα καὶ Φαραδῆμο νὰ ρίξουν τὸ πτῶμα τοῦ Διάκου καὶ τὰ κομμένα κεφάλια στὸ διπλανὸ ρέμα (Σκατόρεμα) καὶ νὰ τὰ σκεπάσουν μὲ κοπριές1.

 Σύμφωνα μὲ μία παράδοση, τὴν ὁποία παραθέτει ὁ Λάππας (ό. π. 150 κ.ε.), τὸ πτῶμα τοῦ Διάκου τὸ ξέχωσε τὴν ἄλλη νύχτα κάποιος Ἕλληνας Λαμιώτης, τὸ ἔπλυνε, τὸ σαβάνωσε καὶ τὸ ἔθαψε ἔ­ξω απὸ κάποιο ἐρημοκκλήσι στὴ Λαμίᾳ. Ὅμως, σύμφωνα μὲ τὰ γραφόμενα τοῦ Θ. Λάσκαρη, «ὅτε ἡ Ἑλλὰς ἔγινεν ἐλεύθερον βασίλειον τὸ μέρος ἠρευνήθῃ, ἀλλ' οὐ­δὲν ἴχνος ἀνευρέθῃ»2. 

Ὁ Λάππας (ό. π. 151) πιστεύει ὅτι ἡ ταφὴ ἔγινε στὸ Σκατόρεμα κι ὅτι τὰ ὀστᾶ τοῦ Διάκου χάθηκαν γιὰ πάντα.

Στὸ παραπάνω πρόβλημα ρίχνει ἀρκετὸ φῶς ἕνα ἔγγραφο τοῦ ἀγωνιστῆ Πα­ναγιώτη Σκόρδη ἀπ' τὴ Βέρβενα τῆς Ἀρκαδίας3.

 Στὸ ἔγγραφο αὐτό, τὸ ὁποῖο ἀπευ­θύνεται «Πρὸς τὴν ἐπὶ τῶν θυσιῶν καὶ ἀγώνων ἐξεταστικὴν ἐπιτροπήν», μὲ ἠμε­ρομηνία 10 Αὐγούστου 1846, ἀνάμεσα στ' ἄλλα ἀναφέρεται ὅτι μετὰ τὸ μαρτυρι­κὸ θάνατο τοῦ Διάκου, ὁ Σκόρδης ἀγόρασε ἀπ' τοὺς Τούρκους τὸ σῶμα του καὶ τὸ ἐνταφίασε μαζὶ μὲ τὰ ἑκατὸν τριάντα κεφάλια τῶν Ἑλλήνων ποὺ θυσιάσθηκαν στὴν Ἀλαμάνα4. 

Ὁ Σκόρδης δὲν ἀναφέρει σε ποιό σημεῖο ἔγινε ἡ ταφή, σημειώνει ὅμως ὅτι ἔγινε «μ' ὅλην τὴν μεγαλοπρέπειαν» κι ὅτι δαπάνησε γιὰ τὴν ἐξαγορὰ καὶ τὴν ταφή, καθὼς καὶ γιὰ τὴν ἐξαγορὰ εἴκοσι τεσσάρων Ἑλλήνων αἰχμαλώ­των3, πέντε χιλιάδες γρόσια.

Ἐκτὸς ἀπ' τὴ μαρτυρία γιὰ τὴν τύχη τοῦ σώματος τοῦ Διάκου, σημαντικὴ εἶ­ναι ἡ ἔμμεση πληροφορία ὅτι στὴ μάχη τῆς Ἀλαμάνας θυσιάσθηκαν συνολικὰ ἐ­κατὸν τριάντα Ἔλληνες6, 

τὰ κεφάλια τῶν ὁποίων ἐνταφιάσθηκαν μαζὶ μὲ τὸ Διά­κο. Στὸ ἴδιο ἔγγραφο ὑπάρχουν διαφωτιστικὲς πληροφορίες γιὰ τὴν πολιορκία τῆς Λιβαδειὰς ἀπ' τοὺς Τούρκους, γιὰ τοὺς Σουλιῶτες, τὸν Ὀδ. Ἀνδροῦτσο, τὸν Χρ. Παλάσκα κ.ἄ.

Ὁ Σκόρδης εἶχε τὴ δυνατότητα νὰ ἐξαγοράσει καὶ νὰ θάψει τὸ σῶμα τοῦ Διάκου καὶ τὰ κομμένα κεφάλια τῶν συμπολεμιστῶν του, γιατί ἦταν γραμματέας τοῦ Ὀμὲρ Βρυώνη7.

 Οἱ μαρτυρίες τοῦ Σκόρδη πρέπει νὰ θεωρηθοῦν ἔγκυρες γιατί ἦταν ἀξιόπιστο πρόσωπο, ὅπως φαίνεται κι ἀπ' τὸ πιστοποιητικὸ τοῦ Παν. Ζαφειρόπουπου, ὁ ὁποῖος διασταύρωσε τίς πληροφορίες ποὺ εἶχε.

 Ὁ Σκόρδης ἦταν μυη­μένος στὴ Φιλικὴ Ἑταιρεία, κι ἀργότερα, ὅταν ἦρθε στὴν Ἀρκαδία, ἡ Πελοποννη­σιακὴ Γερουσία τὸν διόρισε ὑπασπιστῆ τοῦ Παν. Ζαφειρόπουλου5. Γιὰ ἕνα μέρος τῶν δραστηριοτήτων του στὴν Ἀνατολικὴ Στερεὰ Ἑλλάδα, ὁ Σκόρδης ἐπικαλεῖται τὴ μαρτυρία τῶν προκρίτων της Λιβαδειὰς Νικόλαου καὶ λάμπρος Νάκου.

Ἡ μαρτυρία τοῦ Σκόρδη, ὅτι δηλαδὴ ὁ Διάκος θάφθηκε κανονικὰ μαζὶ μὲ τὰ ἑκατὸν τριάντα κεφάλια τῶν συμπολεμιστῶν του, δίνει τὴ δυνατότητα τῆς ταύτισης τῶν ὀστῶν τοῦ Διάκου σὲ μελλοντικὴ ἀνεύρεση τούς. Ὁ ὁμαδικὸς αὐτὸς τάφος θὰ πρέπει νὰ ἀναζητηθεῖ, πιστεύω, στὸ τότε χριστιανικὸ νεκροταφεῖο τῆς Λαμίας9.

Παραθέτω ἐδῶ τὸ ἔγγραφο σὲ μεταγραφή, διατηρῶντας τὴν ὀρθογραφία του:

«Πρὸς τὴν ἐπὶ τῶν θυσιῶν καὶ ἀγώνων ἐξεταστικὴν ἐπιτροπήν.

Ὁ ὑπογεγραμμένος εἶμαι ἐκ τον χωρίου Βερδαίνων τῆς ἐπαρχίας ἁγίου Πέ­τρου ἀγωνιστὴς εἰς τὸν ὑπὲρ ἀνεξαρτησίας τῆς πατρίδος Ἱερὸν πόλεμον, καὶ ἀπὸ ἐκείνους ὅπου ὑπηρέτησα τὴν πατρίδα ἐξωτερικὸς καὶ ἐσωτερικῶς.

Πρὶν τοῦ Ἱεροῦ ἀγῶνος ἤμουν εἰς τὸν ὀμὲρ πασιὰ βερβεριόνη ἕνας τῶν Γραμματέων αὐτοῦ, ἤμουν ὁρκισμένος εἰς τὴν Ἱερὰν Ἐταιρίαν τῆς Πατρίδος, καὶ ἅμα ἐπολιορκήθῃ ὁ Ἀλὶ πασᾶς ἐδιετάχθην ἀπὸ τὴ συναδελφὴ νὰ διαμένω εἰς τὴν ὑπηρεσίαν τοῦ ὀμερπασιὰ καὶ συνδράμω, καθὰς ὁδηγίας ἔλαβον παρὰ τοὺς ἑταιρικοὺς συναδέλφους, καὶ εἰδοποιῷ αὐτοὺς τὰ στρατηγήματα τῶν πασιάδων.

Καὶ πρῶτον εἰδοποίησα τοὺς Σουλιώτας ἀφοῦ ἐκήρυξαν τὸν πόλεμον, καὶ ἐξαπέστειλα  εἰς αὐτοὺς τρία φορτία πολεμοφόδια μέσον τοῦ  ἐπισκόπου  Ἄρτης.

Ἐλευθέρωσα ἀπὸ τὴν φυλακὴν ἕνα κελαρίτη Τασούλια χρισικὸν τοῦ Μουχτὰρ πασᾶ.

Τὸν Γεώργιον Τουρτούρην ὁμοίως ἐλευθέρωσα ἀπὸ τὸν θάνατον καὶ τὴν φυ­λακήν, μάρτυρας εἶναι ἡ οἰκογένεια αὐτοῦ.

Τὸν μακαρίτην Χρῆστον Μπαλάσκα ἔχων εἰς τὴν φυλακὴν ὁ Ἰσμαὴλ πασιὰς καὶ τὸν ἐλευθέρωσα καὶ χρήματα ἀρκετὰ τὸν ἐβοήθησα αὐτὸν τε καὶ τὴν φαμελείαν του μάρτυρας ἔχω τὴν ἰδίαν Σύζυγόν του κυρίαν Παλάσχα.

Ἐκστράτευσεν ὁ Ὀμὲρ πασιὰς δια τὴν Πελοπόννησον καὶ φθάσας εἰς τὸ Δερβένι Φούρκα μὲ τὰ στρατεύματα τοῦ δὲν ἔλειψα νὰ εἰδοποιῶ τὰ Ἑλληνικὰ Στρατεύματα καὶ αὐτὸν τὸν μακαρίτην Διάκον ὅλα τὰ Στρατηγήματα τὸν Ὀμὲρ πασιά, καὶ ἀφοῦ ἐσυλήφθη ὁ Μακαρίτης Διάκος, καὶ ἐθανατώθῃ μὲ τὸν αἰσχρότατον θάνατον, ἀγόρασα τὸ σῶμα του καὶ τὸ ἐνταφίασα μ' ὅλην τὴν μεγαλοπρέπειαν, ὁμοῦ μὲ ἑκατὸν τριάκοντα κεφάλας θυσιασθέντας εἰς τὸν πόλεμον τὸν Διάκου, καὶ εἰκοσιτέσσαρους χριστιανοὺς ἠλευθέρωσα ἀπὸ τὸν θάνατον ὅπου εἶχον συληφθὴ αἰχμάλωτοι, ὑπὲρ τὰς πέντε χιλιάδας γρόσια ἐδαπάνησα εἰς τὴν θανὴν τοῦ Διάκου καὶ εἰς τὰς ἑκατὸν τριάντα κεφάλας καὶ εἴκοσι τεσσάρων αἰχμαλώτων.

Αφού επροχωρήσαμεν εις τας επαρχίας Λεβαδίας, Σάλονα, Μπουτουνίτσα, Ταλάντι, θύδας, και Εύρυπον, ειδοποιούσα καθεκάστην τους αδελφούς χριστια­νούς και τα ελληνικά Στρατεύματα όλα τα σχέδια του ομερπασιά, δια τα οποία μαρτυρεί όλη αυτή η επαρχία και ο κύριος Λάμπρος Νάκος νυν Γερουσιαστής.

Ἐλευθέρωσα μίαν γυναῖκα μὲ δυὸ παιδιὰ ἀπὸ τὸ χωρίον δαβλάνη μὲ πεντακόσια γρόσια ἀγοράν.

Δεκατέσσαρας ψυχὰς ἐλευθέρωσα ἀπὸ Τουρκοχώρι καὶ βελιτζώτη μὲ δυὸ καὶ ἥμισυ χιλιάδες γρόσια ἀγοράν. Ἕνα κοράσιον ἀπὸ Ταλάντη μὲ δυὸ χιλιά­δες γρόσια, ἕνα παιδὶ ἀπὸ σούρπη μὲ τριακόσια γρόσια.

Τοὺς ἐγκλείστους εἰς τὸ φρούριον Λεβαδίας χριστιανούς, ἀφοῦ ἠθέλησαν νὰ παραδοθοῦν, εἰδοποίησα πρὸς αὐτὸν τὸν σκοπὸν τὸν πασιὰ ὅπου ἤθελε τοὺς κάμει σφάγιον, δὲν ἐπαραδόθησαν καὶ διοργάνωσα τὴν νύκτα ἐκείνην καὶ τοὺς ὀ­δήγησα νὰ φύγουν ἀπὸ δρόμον τὸν ὁποῖον προετοίμασα, καὶ ἀναχώρησαν ἀβλαβῶς ἐξῶν τῶν ἀδυνάτων καὶ ἀσθενῶν, καὶ ὁ Γέρων Νικόλαος Νάκος πρὸς τὸν ὀ­ποῖον ἔδωσα τὴν μεγαλυτέραν συνδρομὴν καὶ βοήθειαν μαρτυρεῖ δὲ ὅλη ἐπαρχία Λεβαδίας περὶ αὐτῶν, καὶ ὁ κύριος Λάμπρος Νάκος, εἰς τὴν περίστασιν ταύτην καὶ εἰς τὰ χωρία Λεβαδίας, καὶ εἰς τὸν βάλτον ἐδαπάνησα ἀρκετὰ χρήματα, τὰ ὁποῖα γνωρίζει ὁ κύριος Λάμπρος Νάκος, ὁ ἰατρὸς Σπειρίδων Καλογερόπουλος γνωρίζει ὅσα ἔκαμον εἰς Θήβας καὶ Εὔριπον πρὸς ὄφελος τῶν ὁμογενῶν.

Παραλείπω ὅσα ἔπραξα πρὸς βοήθειαν τῶν ἀδελφῶν χριστιανῶν ὅπου ἦταν κλεισμένοι εἰς τὸν προφήτην Ἠλίαν τῆς Θήβας, καὶ ἐλευθέρωσα αὐτοὺς ἀπὸ πῦρ καὶ τὸν σίδηρον.

Δια τὸν Χρῆστον Μπαλάσκα ἤμουν ἐγγυητὴς εἰς τὸν ὀμὲρ πασιὰ καὶ ἀφοῦ ἐσυνενοήθη ὁ Μπαλάσκας μὲ τὸν Ὀδισέα νὰ ἑνωθοῦν καὶ κτιπήσουν τους ἐχθροὺς μὲ εἰδοποίησαν καὶ ἀνεχώρησα ἀπὸ τὸν πασιὰ καὶ ἑνώθῃν μὲ τὰ ἑλληνικὰ Στρατεύματα, καὶ ἐκτιπήσαμεν τὰ ἐχθρικὰ Στρατεύματα  καὶ ἐδιαλύθη μετου πολὺ ἡ ἐκστρατεία τὸν ὀμερπασιά, παραλοίπω ὅσα ἐδαπάνησα εἰς ἀπελευθέρωσιν ὁμογε­νῶν εἰς τὰ μέρη ἐκεῖνα.

Ἀπῆλθον εἰς Πελοπόννησον καὶ ἑνώθῃν μὲ τὰ ἐπαρχιακὰ Στρατεύματα τῆς ἐπαρχίας Ἁγίου Πέτρου εἰς τὴν πολιορκίαν Τριπόλεως μέχρι τῆς ἁλώσεως αὐ­τής, καὶ τὰς μετὰ ταῦτα θυσίας καὶ ἐκδουλεύσεις μου μαρτυρεῖ τὸ ἐσώκλειστον ἀποδεικτικὸν τοῦ ὁπλαρχηγοῦ τῆς ἐπαρχίας.

Τὰ πρωτότυπα ἀποδεικτικὰ παρεδόθησαν εἰς τὸ ἐπαρχεῖον Κυνουρίας κατὰ τὸ 1834, τὰ δὲ ἀντίγραφα κατὰ τὸ 1836 εἰς τὴν ἐν Ἀθήναις Στρατιωτικὴν ἐπιτροπὴν δύναται δὲ ἡ ἐπιτροπὴ                                                                                                                                                                                                           

Παρακαλῶ ὅθεν τὴν ἐπιτροπὴν ταύτην ἶνα ἐνδώσῃ εἰς τὰς αἰτήσεις μου ταύτας καὶ ἀποδώσῃ δικαιοσύνην εἰς ἄνθρωπο θυσιάσαντα τὰ πάντα καὶ τραυματισμένον περικυκλούμενον ἤδη ἀπὸ πολυαρίθμου ἀδυνάτου οἰκογενείας, καὶ δια νὰ μὴν μείνῃ μετὰ τὸν ἐγγίζοντα θάνατον του ἐκτεθειμένη εἰς τὴν ἀνάγκην καὶ ἀπορίαν.

Ἐν Ἁγίῳ Ἰωάννῃ τὴν 10 Αὐγούστου 1846

Εὐπειθέστατος Δημότης θυρέας

Παναγιώτης Σκόρδης

1.     Γ. Κρέμος, «Ἱστορικὰ Ἐπανορθώματα. Ἀθανάσιος Διάκος», περιοδ. Ἀπόλλων Δ', (Πειραιεύς, 1887)   725. Βλ. ἐπίσης,  Τάκης Λάππας,  Θανάσης Διάκος, Ἀθήνα 1949, 145.

2.       Λάππας, ό. π. 151, σημ. 1.

3.    Τὸ ἔγγραφο βρίσκεται στὸ Ἀρχεῖο Χειρογράφων καὶ Ὁμοιότυπων τῆς Ἐθνικῆς Βιβλιοθήκης (ἀρ. 12699), στὸ φάκελο τοῦ ἀγωνιστῆ Παναγιώτη Σκόρδη, καὶ μοῦ ἔγινε γνωστὸ πρὶν ἀπὸ μερικὰ χρόνια ἐντελῶς τυχαῖα, ὅταν, μὲ τὴν ἄδεια τοῦ Διευθυντῆ τοῦ Ἀρχείου Χειρόγραφων Π. Νικολόπουλου, μελετοῦσα τοὺς φακέλους τῶν ἀγωνιστῶν ποὺ κατάγονταν ἀπ' τὴ Βέρβενα τῆς Ἀρκαδίας. 

Τὸ ἔγγραφο αὐτὸ εἶναι γνωστὸ καὶ στὸ Θ. Βαγενὰ (Θ. Βαγενάς, «Παναγῆς Σκόρδης. Ἕνας ἀγνοημένος Βερβενιώτης Ἀγωνιστὴς ποὺ «ἐνταφίασε» τὸ ΘΑΝΑΣΗ ΔΙΑΚΟ»,  ἐφημ.  Ἀρκαδικὸς  Κόσμος,  ἀρ.  φ.  156,  30 Ὀκτ.  1984).

4.   Στὰ ἑκατὸν τριάντα κεφάλια πρέπει νὰ συμπεριλαμβάνονταν κι ἐκεῖνα τοῦ ἐπίσκοπου Σαλώνων Ἠσαΐα καὶ τοῦ ἀδελφοῦ τοῦ Παπαγιάννη.

 Ὁ Κρέμος (Ἀνάλεκτα, Ἀθήνησι 1876, 64 κ.ε.) κάνει λόγο γιὰ ὀγδόντα κεφάλια ἀγωνιστῶν,, τὰ ὁποῖα κουβαλοῦσαν οἱ Τοῦρκοι καρ­φωμένα πάνω σὲ κοντάρια, μπροστὰ ἀπ' τὸ στρατιωτικὸ σῶμα τοῦ Ὀμὲρ Βρυώνη κατὰ τὴν ἐπιστροφή του στὴ Λαμίᾳ. Προπορεύονταν τὰ κεφάλια τοῦ Ἠσαΐα καὶ τοῦ Παπαγιάννη. Δη­λαδή,  ἀπ' τὸν Κρέμα ἀναφέρονται συνολικὰ ὀγδόντα δυὸ κεφάλια.

5.      Οἱ εἴκοσι τέσσερις αἰχμάλωτοι εἶναι πιθανὸ νὰ ἀνῆκαν κι αὐτοὶ στὸ στρατιωτικὸ σῶμα τοῦ Διάκου καὶ νὰ μεταφέρθηκαν, ὅπως ὁ τραυματισμένος Διάκος καὶ τὰ κομμένα κεφάλια, ὡς λάφυρο στὴ Λαμίᾳ, ὅπου κι ἐξαγοράσθηκαν ἀπ' τὸ Σκόρδη.

6.      Ὁ Χριστ. Περραιβὸς (Ἀπομνημονεύματα ἀγωνιστῶν τοῦ 1821. Ἀθῆναι 1956, Β', 66) ἀνα­φέρει ὅτι στὴ μάχη τῆς Ἀλαμάνας σκοτώθηκαν ὀγδόντα ἑπτὰ Ἕλληνες καὶ πληγώθηκαν εἴκοσι δυό, ἐνῶ ὁ Δ, Κόκκινος (Ἡ Ἑλληνικὴ Ἐπανάστασις, Ἀθῆναι 1956, Α', 470) γρά­φει ὅτι «οἱ νεκροὶ Ἕλληνες τῆς μάχης ἐκείνης ὑπελογίσθησαν εἰς τριακόσιους».

7.  Ἐκτὸς ἀπ' τὴ μαρτυρία τοῦ ἴδιου, κι ὁ ὁπλαρχηγὸς τῆς ἐπαρχίας Ἁγίου Πέτρου συνταγ­ματάρχης Παν. Ζαφειρόπουλος βεβαιώνει σὲ πιστοποιητικό του, ποὺ βρίσκεται στὸν ἴδιο φάκελο, ὅτι ὁ Παν. Σκόρδης ἦταν γραμματέας τοῦ Ὀμὲρ Βρυώνη. 

Ὁ β. Βαγενὰς (ό. π.) γράφει ὅτι ὁ Σκόρδης, μόλις κηρύχθηκε ἡ Ἐπανάσταση τοῦ 1821, πῆρε ἐντολὴ ἀπ' τὴ Φιλικὴ Ἑταιρεία ν' ἀκολουθήσει τὸν τούρκικο στρατὸ κι ὅτι «ἔτσι... κατάφερε κι ἔγινε καὶ γραμματικός του Ὀμὲρ Βρυώνη». 

Ἀπὸ τὸ ἔγγραφο ὅμως εἶναι σαφὲς ὅτι ὁ Σκόρδης ἤ­ταν γραμματέας τοῦ Ὀμὲρ Βρυώνη πρὶν ἀπ' τὴν Ἐπανάσταση τοῦ 1821, κι ἀργότερα, ὅταν ἄρχισε ἡ πολιορκία τοῦ Ἀλὴ πασᾶ (φθινόπωρο 1820), ἡ Φιλικὴ Ἑταιρεία του σύστησε νὰ παραμείνει στὴν ὑπηρεσία τῶν Τούρκων γιὰ νὰ δίνει πληροφορίες στοὺς  Ἕλληνες.

8.   Στὶς 12 Ἰουνίου 1865 ἡ Ἐπιτροπὴ τοῦ Ἀγῶνος τὸν κατέταξε στὴν κλάση τῶν ὑπαξιωματι­κῶν β' τάξεως  (ἀρ. μ. 2766).

9.     Στὴ σκέψη αὐτὴ συνηγορεῖ α) ὁ μὴ προσδιορισμὸς ἀπ' τὸ Σκόρδη κάποιου ἰδιαίτερου χώρου καὶ β) τὸ γεγονὸς ὅτι ἡ ταφὴ ἔγινε κανονικὰ μὲ τὴ μεγαλοπρέπεια ποὺ τῆς ταίρια­ζε, δηλαδὴ πρέπει νὰ ἔλαβαν μέρος ἱερεῖς κλπ., ποὺ σημαίνει ὅτι ἔγινε τελετή. 

Μιὰ τέ­τοια νεκρικὴ τελετὴ ἦταν ἑπόμενο νὰ γίνει στὸ φυσικό της χῶρο, δηλαδὴ στὸ ἑλληνι­κὸ νεκροταφεῖο τῆς Λαμίας.

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΦΑΚΛΑΡΗ

τοῦ Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

πηγές: Φθιωτικὰ Χρονικὰ 1987, σσ. 85-88. ἀπὸ τὸ ἀρχεῖο τοῦ kaliterilamia.gr

16 Δεκεμβρίου 1803 : Ὁ Χορὸς τοῦ Ζαλόγγου - Μιὰ πράξη αὐτοθυσίας τῶν γυναικῶν νὰ πέσουν στὸν γκρεμὸ ἀντὶ νὰ ἀτιμαστοῦν στὸν ἐχθρό

Στὴ κορυφὴ τοῦ ὄρους Ζάλογγο, ἐξελίχθηκαν γεγονότα τὰ ὁποῖα εἶχαν ὡς ἀποτέλεσμα μιὰ ὁμάδα Σουλιωτισσῶν μὲ τὰ παιδιά τους νὰ ἀποφασίσουν νὰ πεθάνουν ἐλεύθερες παρὰ νὰ πέσουν στὰ χέρια τῶν Τουρκαλβανῶν. Ἐπέλεξαν λοιπόν, μὲ μία πράξη αὐτοθυσίας, νὰ πέσουν ἀπὸ τὴν ἄκρη τοῦ γκρεμοῦ "ἐν χορῷ" καὶ τραγουδῶντας, ὅπως μαρτυρεῖ ὁ Σουλεϊμὰν ἀγᾶς, Ἀλβανὸς ἀξιωματικός, περίλυπος μάρτυρας αὐτῆς τῆς ἀξιομνημόνευτης τραγωδίας- ἀντὶ νὰ ἀτιμαστοῦν στὸν αἰώνιο ἐχθρό τους.

Πρόκειται γιὰ ἕνα ἱστορικὸ γεγονὸς ποὺ συνέβῃ μετὰ τὴν ὁριστικὴ κατάληψη τοῦ Σουλίου ἀπὸ τὰ στρατεύματα τοῦ Ἀλὴ πασᾶ μετὰ τὴν ἀποχώρηση τῶν Σουλιωτῶν ἀπὸ τὰ μέρη τους, κατὰ τὰ συμφωνηθέντα καὶ ὑπογραφέντα μεταξὺ τοῦ Ἀλὴ πασᾶ καὶ τῶν Σουλιωτῶν στὶς 12 Δεκεμβρίου 1803.


Στὰ τέλη τοῦ 1803 ὁ Ἀλὴ Πασᾶς θέλησε νὰ ἐξοντώσει τοὺς Σουλιῶτες γι'αὐτὸ τὸ λόγο τους πολιόρκησε στενὰ καὶ τοὺς ἐξανάγκασε νὰ συνθηκολογήσουν στὶς 12 Δεκεμβρίου 1803. Ὁ βασικὸς ὅρος τῆς συμφωνίας, ποὺ δὲν τηρήθηκε ὅμως, ἦταν νὰ ἐκκενώσουν τὰ χωριά τους οἱ γυναῖκες καὶ τὰ παιδιά. Στὶς 16 Δεκεμβρίου οἱ Σουλιῶτες χωρίστηκαν σὲ τρεῖς φάλαγγες ἀφήνοντας πίσω τους τὴν πατρογονικὴ γῆ.
Δύο ἡμέρες ἀργότερα, ἡ τρίτη φάλαγγα, ποὺ κατευθυνόταν νότια, δέχθηκε ἐπίθεση στὸ Ζάλογγο ἀπὸ πολυάριθμο σῶμα Τουρκαλβανῶν. Κατὰ τὴ διάρκεια τῆς σφοδρῆς σύγκρουσης ποὺ ἀκολούθησε, μία ὁμάδα Σουλιωτῶν ἐγκλωβίστηκε ἀπὸ τὸν ἐχθρό. Ἀνάμεσά τους καὶ περίπου 60 γυναῖκες. Μία ὁμάδα ἀπὸ Σουλιώτισσες (22 ἕως 57), προκειμένου νὰ μὴ συλληφθοῦν ζωντανὲς ἀπὸ τοὺς Τουρκαλβανοὺς ποὺ τίς πολιορκοῦσαν στὸ Ζάλογγο, στήνουν κυκλικὸ χορὸ καὶ στὴ συνέχεια ρίχνονται στὸν γκρεμὸ μὲ τὰ παιδιά τους.

       Τὸ Ζάλογγο μὲ τὰ χρόνια μεταβλήθηκε σὲ σύμβολο ἡρωισμοῦ καὶ αὐτοθυσίας.

Ἡ μοναδικὴ συγκεκριμένη μαρτυρία γιά το Χορὸ τοῦ Ζαλόγγου προέρχεται ἀπὸ τὸν ἀξιωματικό του Ἀλὴ πασᾶ, Σουλεϊμὰν ἀγᾶ, ὁ ὁποῖος ὑπῆρξε αὐτόπτης μάρτυρα τοῦ περιστατικοῦ. Τὸ ἀφηγήθηκε στὸν ἐξισλαμισμένο Γάλλο μισθοφόρο Ἰμπραὴμ Μανσοὺρ Ἐφέντι, ὁ ὁποῖος τὴ συμπεριέλαβε σὲ βιβλίο του ποὺ κυκλοφόρησε στὸ Παρίσι τὸ 1828 μὲ τίς ἀναμνήσεις τοῦ ἀπὸ τὴν Αὐλὴ τοῦ Ἀλὴ Πασᾶ.


Σύμφωνα μὲ τὴ μαρτυρία αὐτή, οἱ γυναῖκες «πιάστηκαν ἀπὸ τὰ χέρια κι ἄρχισαν ἕνα χορό, ποὺ τὰ βήματά του τὰ κινοῦσε ἕνας ἀσυνήθιστος ἡρωισμὸς καὶ οἱ ἀγωνία τοῦ θανάτου τόνιζε τὸ ρυθμό του... Στὸ τέλος τῶν ἐπωδῶν, οἱ γυναῖκες βγάζουν μία διαπεραστικὴ καὶ μακρόσυρτη κραυγή, ποὺ ὁ ἀντίλαλός της σβήνει στὸ βάθος ἑνὸς τρομακτικοῦ γκρεμοῦ, ὅπου ρίχνονται μαζὶ μὲ ὅλα τὰ παιδιά τους».

Ὁ Πρῶσος διπλωμάτης καὶ περιηγητὴς Γιάκοπ Μπαρτόλντι εἶναι ὁ πρῶτος ποὺ κατέγραψε τὸ γεγονὸς ἐνῶ βρισκόταν στὰ Ἰωάννινα, χωρὶς νὰ ἀναφέρεται στὸ χορό. Ὁ ἀγωνιστὴς τοῦ '21 καὶ ἀπομνημονευματογράφος Χριστόφορος Περραιβὸς εἶναι ὁ πρῶτος 'Ἑλληνας συγγραφέας, ποὺ ἀναφέρεται στὸ Χορὸ τοῦ Ζαλόγγου στὴ δεύτερη ἔκδοση τῆς «Ἱστορίας τοῦ Σουλίου καὶ τῆς Πάργας» (1815). Ὡστόσο, στὴν ἔκδοση τοῦ 1857 δὲν κάνει ἀναφορὰ σὲ χορό.


Τὸ 1888 ὁ Συριανὸς λόγιος καὶ ἱστορικὸς Περικλῆς Ζερλέντης διατύπωσε ἐπιφυλάξεις καὶ ἀμφιβολίες γιά το χορὸ τοῦ Ζαλόγγου, ὕστερα ἀπὸ ἔρευνα, χωρὶς ὅμως νὰ ἀμφισβητεῖ τὸ γεγονός. Ὁ φιλόλογος Ἀλέξης Πολίτης, καθηγητὴς τοῦ Πανεπιστημίου Κρήτης, ὑποστήριξε σὲ ἄρθρο του στὸ περιοδικὸ «Ὁ Πολίτης» (2005), ὅτι τραγούδι, ποὺ συνόδευε τὸ χορό, τὸ πασίγνωστο «Ἔχε γεια καημένε κόσμε» ἀναφέρεται γιὰ πρώτη φορὰ μόλις τὸ 1908.


Τὸ ἔτος αὐτὸ ὁ συγγραφέας τῆς "Γκόλφως", Σπυρίδων Περεσιάδης παρουσίασε γιὰ πρώτη φορὰ τὸ θεατρικὸ ἔργο «Ὁ Χορὸς τοῦ Ζαλόγγου», ποὺ διαδόθηκε εὐρύτατα στὸν ἑλλαδικὸ χῶρο, μέσα ἀπὸ παραστάσεις ἐρασιτεχνικῶν τοπικῶν θιάσων.


Ἡ περίπτωση τοῦ Ζαλόγγου προκάλεσε ἰδιαίτερη συγκίνηση καὶ θαυμασμό.

Ὅλες οἱ φορές πού Ρῶσοι καί Τοῦρκοι ἔλυσαν τίς διαφορές τους στὰ χαρακώματα. Ἡ ἐμπλοκή τῶν Ἑλλήνων

Ἡ Ὀθωμανικὴ Αὐτοκρατορία ἦταν ἄλλωστε ἀνέκαθεν ὁ κυριότερος στόχος τῶν προσπαθειῶν τῆς Ρωσίας γιὰ ἐδαφική ἐπέκταση. 

Ἡ ἀλήθεια εἷναι ὅτι οἱ δύο Αὐτοκρατορίες, ἡ ρωσική καὶ ἡ ὀθωμανική, εἶχαν οὐκ ὀλίγες φορές ἀναμετρηθεῖ στὰ πεδία τῶν μαχῶν καὶ οἱ σχέσεις τους σπανίως γνώριζαν περιόδους σύμπνοιας.
Ἐφαλτήριο τῶν συγκρούσεων μπορεῖ νὰ θεωρηθεῖ ἡ ἐπεκτατικὴ πολιτική τῶν Ὀθωμανῶν στὰ μέσα τοῦ 17ου αἰώνα.

Ὕστερα ἀπό τὴν κατάκτηση τῆς Κρήτης ἀπὸ τοῦς Βενετούς τὸ 1669, οἱ Τοῦρκοι ἔστρεψαν ἐκ νέου τὸ ἐνδιαφέρον τους στὰ βόρεια σύνορά τους καί, ἀφοῦ τὸ 1676 ἀπέσπασαν τὴν Ποδολία ἀπὸ τὴν Πολωνία, πολέμησαν, μαζί μὲ τοῦς ὑποτελεῖς τους Τατάρους τῆς Κριμαίας, τοῦς Ρώσους καί τοῦς Κοζάκους (1676-81), καθιστώντας ὑποτελή ἡγεμονία τὴ δυτική Οὐκρανία καὶ φτάνοντας τὰ σύνορά τους ἔως τὀν ποταμό Δνείπερο, παραχωρῶντας μὲ τὴ συνθήκη τοῦ Μπαχτσισαράι ὠς ἀντάλλαγμα στοῦς Ρώσους τὸ δικαίωμα νὰ ἐμπορεύονται ἐλεύθερα στήν Κριμαία.

Ἡ εἰρήνη αὐτή, ὄμως, ἀποδείχθηκε ἰδιαίτερα εὔθραυστη

Ἡ συντριβή τῶν Ὀθωμανῶν στή δεύτερη πολιορκία της Βιέννης (1683) ἀπὸ τις ἐνωμένες αὐστριακὲς καὶ πολωνικὲς δυνάμεις ὁδήγησε τὸ 1684 στὸν λεγόμενο Ἱερὸ Συνασπισμὸ τοῦ Λὶντς ἐναντίον τῶν Τούρκων, στὸν ὁποῖο συμμετεῖχαν ὑπὸ τίς εὐλογίες τοῦ πάπα Ἰνοκέντιου ΙΑ' ' (1676-89) Αὐστρία, ἡ Πολωνία καὶ ἡ Βενετία, ἐνῶ προσχώρησε τὸ 1686 καὶ ἡ Ρωσία, κηρύσσοντας τὸν πόλεμο στὴν Ὀθωμανικὴ αὐτοκρατορία (1686-1700).

Οἰ Ρῶσοι πραγματοποίησαν ἀρχικά δύο ἀποτυχημένες ἐκστρατεῖες στήν Κριμαία (1687 καὶ 1689). Στὴ συνέχεια, ὄμως, 

καὶ μὲ τόν Τσάρο Πέτρο Α' τὸν Μέγα (1682-1725) νὰ ἔχει ἀναλάβει προσωπικά τὴ διοίκηση τοῦ στρατοῦ, πολιόρκησαν δύο φορές τὸ Ἀζόφ (1695 καὶ 1696), καταλαμβάνοντάς τὸ. 

Ὀ πόλεμος ἔληξε τὸ 1700 μὲ τὴ συνθήκη της Κωνσταντινούπολης, ἡ ὁποία ἀποτελοῦσε συνέχεια τῶν συνθηκῶν τοῦ Κάρλοβιτς.

Δέκα χρόνια ἀργότερα, ὁ σουλτάνος Ἀχμέτ Γ' (1703-30) πείστηκε ἀπὸ τον ἡττημένο στὴ μάχη τῆς Πολτάβα βασιλιᾶ τῆς Σουηδίας, Κάρολο ΙΒ' (1697-1718), νὰ κηρύξει τὸν τρίτο κατὰ σειρὰ πόλεμο στὴ Ρωσία (1710-11), κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ ὁποίου οἱ Ρῶσοι ὑπέστησαν συνεχεῖς ἧττες στὴν ἐκστρατεία τοῦ Προύθου καὶ ὑποχρεώθηκαν νὰ ἐπιστρέψουν στοῦς Τούρκους τὸ Ἀζὸφ καὶ σειρὰ φρουρίων στὸν Δνείπερο.

Παρά τὴν ἧττα, ἡ δύναμη της Ρωσίας μεγάλωνε τὰ ἑπόμενα χρόνια, σὲ ἀντίθεση μὲ τὴν Ὀθωμανικὴ αὐτοκρατορία, ποὺ εἶχε περάσει στὴ φάση τῆς παρακμῆς, καὶ τὸ 1735 οἱ ἐπιδρομὲς τῶν Τατάρων τῆς Κριμαίας στὴν Οὐκρανία ἔδωσαν τὴν ἀφορμὴ γιὰ μία ἀκόμη πολεμικὴ σύρραξη (1735-39), ἡ ὁποία ὁδήγησε στὴν ἀνάκτηση τοῦ Ἀζὸφ ἀπὸ τὴ Ρωσία καὶ στὴν ὑπογραφὴ τῆς συνθήκης τοῦ Βελιγραδίου.

Ἡ ἐμπλοκή τῶν ὑποδούλων Ἑλλήνων, στὸ πλευρό τῶν Ρώσων 

Ὀ πρῶτος, ὄμως, ἀποφασιστικός πόλεμος ἀνάμεσά στίς δύο αὐτοκρατορίες καὶ μὲ ἄμεσο ἀντίκτυπο στοῦς Ἕλληνες ξέσπασε τό 1768 καὶ κατά τὴ διάρκειά του οἱ Ρῶσοι κατόρθωσαν νὰ κατακτήσουν τις βόρειες περιοχές τοῦ Καυκάσου καὶ τὴ νότια Οὐκρανία καὶ νὰ καταστήσουν ὑποτελές τους τό χανάτο της Κριμαίας.

 Οἰ συγκρούσεις ἔληξαν τό 1774 μὲ τη συνθήκη τοῦ Κιουτσούκ Καϊναρτζή, αφού ὄμως πρώτα, τό 1770, οἱ Ρῶσοι εἶχαν προκαλέσει ἀποτυχημένη ἐξέγερση τῶν ὑπόδουλων ἑλλήνών, τὰ περίφημα Ὀρλοφικά.

Τὰ Ὀρλοφικά Τὸ 1770 ἡ φιλόδοξη τσαρίνα Αἰκατερίνη Β΄ ἀποφάσισε νὰ ξεσηκώσει τοῦς σκλαβωμένους Ἕλληνες Σκοπὸς της ἦταν οἱ ἐπαναστάτες νὰ προκαλέσουν ἀντιπερισπασμό στοῦς Τούρκους ὥστε τά ρωσικά στρατεύματα νὰ καταλάβουν βόρειες ἐπαρχίες τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας 

Ὅπως ἀναφέρει σχετικό ἀφιέρωμα της Μηχανῆς τοῦ Χρόνου, στὰ τέλη τοῦ Φεβρουαρίου τοῦ ἴδιου χρόνου ἔφθασαν στό λιμάνι της Κορώνης τά πρώτα ρωσικά πλοία μὲ ἐπικεφαλῆς τὸν Θεόδωρο Ὀρλώφ. Ἡ ρωσική δύναμη ὄμως (4.000 ἄνδρες) ἦταν ἀνεπαρκέστατη γιὰ τὴν ἐπίτευξη τοῦ σκοποῦ 

Οἰ ἐπαναστάτες, ὅταν εἶδαν νὰ ξεφορτώνονται τέσσερα κιβώτια μὲ ὁπλισμὸ γιὰ ὁλόκληρη τὴν Πελοπόννησο, γελοῦσαν γιά νὰ μὴ κλάψουν. 

Ἔν τῶ μεταξύ, οἱ Ρῶσοι μοίραζαν στοῦς ἀγράμματους Ἕλληνες ἐθελοντὲς μεταφράσεις τοῦ στρατιωτικοῦ ρωσικού κανονισμού.

Ἔδωσαν μάλιστα στοῦς Ἕλληνες ρωσικές στολές. 

Θαύματα ὄμως δέν γίνονται καὶ οἱ Τοῦρκοι συνέτριψαν τους "μεταμφιεσμένους".

 Οἰ Ρῶσοι έφυγαν ἐγκαταλείποντας τὴν Πελοπόννησο στό ἔλεός τῶν Τούρκων.

Τὸ 1785 ἄρχισαν ἔκ νέου πολεμικές προπαρασκευές της Μεγάλης Αἰκατερίνης κατά της Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας

 Ὅπως καὶ επί Ὀρλώφ, ἐστάλησαν σὲ ὃλες τις περιοχές της Ἑλλάδας πράκτορες της ρωσικῆς κυβέρνησής γιά νὰ ἐξεγείρουν τους Ἕλληνες.

 Οἰ κλεφταρματολοί καὶ οἱ πρόκριτοι ὄμως, ἔχοντας πικρή πείρα ἀπὸ τό Ὀρλωφικό Κίνημα, ποὺ τόσο ἀκριβά πλήρωσε τίς συνέπειές τοῦ ἡ Πελοπόννησος. 

Ἀφοῦ δέν εἶχαν τις ἐγγυήσεις γιά τὴν ἀποστολὴ πολυάριθμων ρωσικῶν στρατευμάτων γιά νὰ τήν ἐνισχύσουν, έμειναν ἀσυγκίνητοι στίς ἐκκλήσεις της τσαρίνας.

Ὀ ἔκτος ρωσοτουρκικός πόλεμος 

Ἡ προσάρτηση ἀπὸ τὴ Ρωσία τοῦ χανάτου της Κριμαίας λίγα χρόνια ἀργότερα, σε συνδυασμό μὲ τὴν ἐπιθυμία τῶν Τούρκων νὰ ἀνακτήσουν τίς μεγάλες ἀπώλειες τοῦ τελευταίου πολέμου ὁδήγησε τὸν σουλτᾶνο Ἀβδοὺλ Χαμὶτ Α' (1774-89) στὴν κήρυξη τοῦ ἕκτου ρωσοτουρκικοῦ πολέμου (1787-92), κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ ὁποίου οἱ Ρῶσοι, ἐπικουρούμενοι καὶ ἀπὸ τοὺς Αὐστριακούς, ἐπιβεβαίωσαν τὴ στρατιωτικὴ ἀνωτερότητά τους καὶ ὑποχρέωσαν τὴν Ὀθωμανικὴ αὐτοκρατορία στὴν ὑπογραφὴ τῆς συνθήκης τοῦ Ἰασίου.

Στὸ μεσοδιάστημα, βέβαια, εἶχαν προκαλέσει ἔκ νέου ἐξεγέρσεις τῶν ὑπόδουλων ἑλλήνών, οἱ ὁποῖες συνδυάστηκαν μὲ τὴ δράση τοῦ Λάμπρου Κατσώνη.

Οἰ κακὲς σχέσεις τῶν δύο αὐτοκρατοριῶν δέν τους ἐπέτρεψαν ούτε καὶ κατά τήν περίοδο τῶν Ναπολεόντειων πολέμων νὰ ἐπέχουν τῶν πολεμικῶν συρράξεων. 

Ἡ ἀποπομπή ἀπὸ τήν Ὀθωμανικὴ αὐτοκρατορία τῶν φιλικά προσκείμενων πρὸς τὴ Ρωσία ἡγεμόνων της Μολδαβίας (Ἀλέξανδρος Μουρούζης) καὶ της Βλαχίας (Κωνσταντίνος Ὑψηλάντης) οδήγησε τό 1806 σε νέο Ρωσοτουρκικό πόλεμο (1806-12), ὁ ὁποῖος, ὕστερα ἀπὸ τίς ρωσικὲς στρατιωτικὲς ἐπιτυχίες, διευθετήθηκε μὲ τὴ συνθήκη τοῦ Βουκουρεστίου.

Ὀ σημαντικότερος, πάντως, γιά τήν Ἑλλάδα Ρωσοτουρκικός πόλεμος διεξήχθη τήν περίοδο 1828-29, μεσούσης της Ἑλληνικὴς Ἐπαναστάσεως τοῦ 1821, καὶ ἀποτελοῦσε οὐσιαστικά συνέχιση της ρωσικῆς πολιτικῆς, μετά τὴ ναυμαχία τοῦ Ναβαρίνου (20 Ὀκτωβρίου 1827).

Ἡ ἀφορμή δόθηκε ἀπὸ τις πολεμικές προπαρασκευές τῶν Τούρκων γιά ἐνδεχόμενη πολεμική ἀναμέτρηση μὲ τὴ Ρωσία καὶ τήν κυκλοφορία τουρκικῆς προκήρυξης, στήν ὁποία ἡ Ρωσία χαρακτηριζόταν "προαιώνιος ἐχθρὸς της Ὀθωμανικῆς αὐτοκρατορίας καὶ τοῦ Ἰσλάμ".

Τὰ τσαρικὰ στρατεύματα στὴν Ἀσία προέλασαν στὴ Γεωργία καὶ στὴν Ἀρμενία, καταλαμβάνοντας τὸ Κὰρς καὶ τὸ Ἐρζερούμ, ἐνῶ στὴν Εὐρώπη ἔφτασαν ἕως τὴν Ἀδριανούπολη, ὑποχρεώνοντας τὸν σουλτᾶνο Μαχμοὺτ Β' (1808-39) νὰ ὑπογράψει ἐκεῖ συνθήκη εἰρήνης, ἀναγνωρίζοντας γιὰ πρώτη φορὰ τὴν προοπτικὴ ἵδρυσης ἑλληνικοῦ κράτους.

Τὸ 1853, ἡ ἀπόρριψη ἀπὸ τὸν σουλτᾶνο Ἀβδοὺλ Μετζὶτ Α' τοῦ ρωσικοῦ αἰτήματος γιὰ τὴν παραχώρηση στοὺς ὀρθόδοξους χριστιανοὺς στοὺς Ἁγίους Τόπους προνομίων ἀντίστοιχων μὲ αὐτὰ ποὺ εἶχε δώσει στοὺς καθολικούς, ὁδήγησε στὴν ἔκρηξη νέου ρωσοτουρκικοῦ πολέμου (1853-56), ὁ ὁποῖος στὴν πορεία κλιμακώθηκε στὸν Κριμαϊκὸ πόλεμο.

Ὁ δέκατος ρωσοτουρκικὸς πόλεμος, ξέσπασε τὸ 1877.

Ἡ ἀποτυχημένη ἐξέγερση στὴ Βοσνία τὸ 1875, ἡ βουλγαρικὴ ἐπανάσταση τοῦ 1876, τὴν ὁποία κατέπνιξαν οἱ Τοῦρκοι, διαπράττοντας ὠμότητες ποὺ προκάλεσαν τὴν εὐρωπαϊκὴ κοινὴ γνώμη, καὶ ἡ ἧττα τῶν Σέρβων στὸν Σερβοτουρκικὸ πόλεμο τοῦ 1877 ἔδωσαν στοὺς Ρώσους τὴν ἀφορμὴ νὰ ἐπέμβουν ἔνοπλα "ὑπὲρ τῶν Σλάβων ὁμοεθνῶν τους", ὅπως διατείνονταν, ἀφοῦ ὅμως πρῶτα ἀπέτυχε ἡ διπλωματικὴ συνδιάσκεψη τῆς Κωνσταντινούπολης (1876-77) καὶ ἐξασφάλισαν τὴν οὐδετερότητα τῆς Αὐστροουγγαρίας, τῆς Γαλλίας καὶ τοῦ Ἡνωμένου Βασιλείου.

Ὁ πόλεμος κηρύχθηκε στὶς 24 Ἀπριλίου 1877 καὶ λίγο ἀργότερα ὁ ρωσικὸς στρατὸς διέσχισε τὸν Δούναβη καὶ πολιόρκησε τὸ Πλέβεν (Ἰούλιος 1877), τὸ ὁποῖο καὶ κατέλαβε τὸν Δεκέμβριο τοῦ ἴδιου χρόνου, γιὰ νὰ προελάσει στὴ συνέχεια ἀνενόχλητος πρὸς τὴν Κωνσταντινούπολη

Τὸν Φεβρουάριο τοῦ 1878 ὁ κίνδυνος ἅλωσης τῆς ὀθωμανικῆς πρωτεύουσας προκάλεσε τὴ βρετανικὴ παρέμβαση γιὰ τὸν τερματισμὸ τῶν ἐχθροπραξιῶν καὶ στὶς 3 Μαρτίου 1878 ἡ Ὀθωμανικὴ αὐτοκρατορία ὑπέγραψε τὴ συνθήκη τοῦ Ἁγίου Στεφάνου, ἡ ὁποία ὅμως δὲν ἐφαρμόστηκε ποτέ, καθὼς λίγο ἀργότερα οἱ ὅροι της ἀναθεωρήθηκαν ἀπὸ τὸ συνέδριο τοῦ Βερολίνου.

Οἱ συγκρούσεις στὸν Πρῶτο Παγκόσμιο Πόλεμο

Τὸ 1914 οἱ Αὐστριακοὶ ἐπιτέθηκαν ἐναντίον τῆς Σερβίας καὶ σημείωσαν ἀρχικὰ ἐπιτυχίες, νικῶντας στοὺς ποταμοὺς Σάβο καὶ Δρίνο καὶ στὴν Κολουμπάρα (Νοέμβριος) καὶ ἀναγκάζοντας τοὺς Σέρβους νὰ ἐκκενώσουν τὸ Βελιγράδι (30 Νοεμβρίου). 

Οἱ Σέρβοι, ὅμως, ὑπὸ τὴν ἀρχηγία τοῦ Ραντομὶρ Πούτνικ, πέρασαν στὴν ἀντεπίθεση, νίκησαν τοὺς Αὐστριακοὺς στὴ μάχη τοῦ Ρούδνικ καὶ ἀνακατέλαβαν τὴν πρωτεύουσά τους (15 Δεκεμβρίου).

ὁ Τοῦρκος στρατηγὸς Ἐμβὲρ πασᾶς, θεωρῶντας πὼς τὸ συμφέρον τῆς Τουρκίας βρισκόταν μὲ τὸ μέρος τῆς Γερμανίας, ὑπέγραψε μυστικὴ συνθήκη μὲ αὐτὴν στὶς 2 Αὐγούστου.

 Στὶς 10 Αὐγούστου, δύο γερμανικὰ καταδρομικά, τὸ "Γκέμπεν" καὶ τὸ "Μπρεσλάου", μπῆκαν στὴ Μεσόγειο καὶ ἔγιναν δεκτὰ στὰ τουρκικὰ χωρικὰ ὕδατα. 

Ἀκολούθησε, κατόπιν, εἰκονικὴ πώλησή τους στὴν Τουρκία, ἡ ὁποία στὴ συνέχεια βομβάρδισε τὴν Ὀδησσὸ κι ἄλλα ρωσικὰ λιμάνια (30 Ὀκτωβρίου). 

ἡ Ρωσία κήρυξε τὸν πόλεμο κατὰ τῆς Τουρκίας (1 Νοεμβρίου) καὶ ἀκολούθησαν οἱ σύμμαχοί της (5 Νοεμβρίου), ἐνῶ ἀγγλικὲς δυνάμεις ἀποβιβάστηκαν στὸν Περσικὸ κόλπο. 

ἡ εἲσοδος τῆς Τουρκίας στὸν πόλεμο εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα τὴ δημιουργία τριῶν νέων μετώπων (Καλλίπολης, Καυκάσου, Μεσοποταμίας).

Στὶς 26 Μαΐου 1916 Καταλήφθηκε τὸ ὀχυρὸ Ροῦπελ, ἀπὸ τίς γερμανοβουλγαρικὲς δυνάμεις, παρὰ τὴν μὴ συμμετοχὴ τῆς Ἑλλάδας στὸν πόλεμο.

Ἡ Ἑλλάδα μπῆκε στὸν πόλεμο στὶς 28 Ἰουνίου 1917 καὶ ἡ κυβέρνηση τοῦ Ἐλευθέριου Βενιζέλου συγκέντρωσε 300.000 στρατιῶτες ποὺ ἐντάχθηκαν κατὰ τὸ μεγαλύτερο μέρος τους στὸ ἀγγλογαλλικὸ στράτευμα ποὺ πολεμοῦσε στὴν Μακεδονία.

 Ἡ ἀποφασιστικὴ μάχη δόθηκε στὸ Σκρὰ στὶς 30 Μαΐου 1918, γνωστὴ καὶ ὡς "μάχη τοῦ Σκρά", μὲ ὁλοκληρωτικὴ νίκη τῶν ἑλληνικῶν δυνάμεων.
Ἡ Βουλγαρία συνθηκολογεῖ τὸν Σεπτέμβριο τοῦ 1918 ἐνῶ ἡ Τουρκία τὸν Ὀκτώβριο τοῦ 1918. 

Ὁ ἀγγλογαλλικὸς στρατὸς καταλαμβάνει τὴν Κωνσταντινούπολη καὶ μαζί του ἐγκαθίσταται σ' αὐτὴν ἕνα ἄγημα ἑλληνικοῦ στρατοῦ μὲ ἀρχηγὸ τὸν Λεωνίδα Παρασκευόπουλο. 

Συγχρόνως, ὁ ἑλληνικὸς στόλος, μὲ ναυαρχίδα τὸ θωρηκτὸ Ἀβέρωφ, ἀγκυροβολοῦσε στὸν Βόσπορο.

Ὅπως εἶναι γνωστό, ἡ Συνθήκη τῶν Σεβρῶν (1920) παραχώρησε στὴν Ἑλλάδα τὴ Δυτικὴ καὶ Ἀνατολικὴ Θράκη, τὰ νησιὰ Ἴμβρο καὶ Τένεδο, ἐπικύρωσε τὴν κυριαρχία της στὰ ἄλλα νησιὰ τοῦ Αἰγαίου ποὺ κατεῖχε ἀπὸ τὸ 1913, καὶ ἀνέθεσε τὴ διοίκηση τῆς περιοχῆς τῆς Σμύρνης στὸ ἑλληνικὸ κράτος, μὲ ρόλο τοποτηρητῆ γιὰ τὴ δημόσια τάξη στὴν Ἰωνία.

Οἱ κάτοικοι τῆς περιοχῆς θὰ καλοῦνταν σύμφωνα μὲ τὴν ἀρχὴ τῆς αὐτοδιάθεσης τῶν λαῶν, μετὰ ἀπὸ πέντε ἔτη νὰ δηλώσουν ἂν προτιμοῦν τὴν Ἕνωση μὲ τὴν Ἑλλάδα ἢ τὴν παραμονή τους στὴν Τουρκία.

 Ἡ Βόρεια Ἤπειρος ἐνσωματωνόταν στὸ ἱδρυόμενο ἀλβανικὸ κράτος, οὐσιαστικὰ προτεκτορᾶτο τῆς Ἰταλίας, ἡ ὁποία ὅμως παραχωροῦσε στὴν Ἑλλάδα τὰ Δωδεκάνησα ἐκτὸς τῆς Ρόδου. (Ἡ συμφωνία ἀκυρώθηκε ἀπὸ τὴν Ἰταλία τὸ 1922).

Οἱ Ρῶσοι στὸ πλευρὸ τοῦ Κεμὰλ στὴν Μικρασία

Κατά τη διάρκεια της Μικρασιατικῆς Ἐκστρατείας οἱ Σοβιετικοὶ ἐνίσχυσαν μὲ κάθε στρατιωτικὸ καὶ διπλωματικὸ μέσο τὸν Κεμὰλ στὸν ἀγῶνα τοῦ ἐναντίον τοῦ Ἑλληνικοῦ Στρατοῦ.

Ἄλλωστε ὁ Βενιζέλος εἶχε στείλει στρατεύματα ἐναντίον τους, στὴν Οὐκρανικὴ ἐκστρατεία.

 Οἱ ἐνέργειες τῶν Ρώσων, συνέβαλαν τὰ μέγιστα στὴν ἧττα τῶν Ἑλλήνων, τὸν ξεριζωμὸ τῶν Ἰώνων ἀπὸ τὴν πατρώα γῆ καὶ ἔθεσαν παράλληλα καὶ ταφόπλακα στὶς προσπάθειες τῶν Ποντίων γιὰ αὐτονόμηση ἀπὸ τὴν Ὀθωμανικὴ αὐτοκρατορία.

Το μυστήριο με τον θανάσιμο τραυματισμό του κορυφαίου Έλληνα αγωνιστή Γ. Καραϊσκάκη (vid)

Η Ιστορία δεν έχει ρίξει ακόμα φως στο μυστήριο με τις φήμες για το χέρι που σκότωσε τον κορυφαίο στρατάρχη και αγωνιστή Γεώργιο Καραϊσκάκη.


Σαν σήμερα στις 23 Απριλίου του 1827, μία από τις σημαντικότερες μορφές της ελληνικής επανάστασης, ο Γεώργιος Καραϊσκάκης, υπέκυψε στο θανατηφόρο τραύμα, που δέχτηκε την προηγούμενη μέρα, ανήμερα της γιορτής του. Δευτερόλεπτα πριν εκπνεύσει, είπε ότι πυροβολήθηκε από «φίλιο» χέρι.

Ο Καραϊσκάκης αφού ελευθέρωσε όλη την Στερεά Ελλάδα, εκτός του Μεσολογγίου, της Βόνιτσας και της Ναυπάκτου, επέστρεψε στην Ελευσίνα στις 23 Φεβρουαρίου 1827.


Όταν γύρισε μετά την τετράμηνη νικηφόρα περιοδεία του, έχοντας χίλιους περίπου άνδρες, μετέφερε το στρατόπεδό του στο Κερατσίνι στα υψώματα του οποίου έχτισε «ταμπούρια» (μικρές οχυρώσεις) όπου δέχθηκε επιθέσεις των Τούρκων, ιδιαίτερα στις 4 Μαρτίου 1827.

Στις αρχές του Απριλίου του 1827 προσήλθαν και οι διορισμένοι από την Συνέλευση της Τροιζήνας (Κυβέρνηση), «στόλαρχος πασών των ναυτικών δυνάμεων», Κόχραν μαζί με τον Τσωρτς, «διευθυντή χερσαίων δυνάμεων» για να «συνδράμουν τον Αγώνα». Με τους δύο ξένους ο Καραϊσκάκης δεν είχε και τις καλύτερες σχέσεις τόσο για την τακτική του πολέμου, όσο και για την οργάνωση του στρατού. Οι διαταγές των δύο αξιωματικών «παρέλυαν» εκείνες του Καραϊσκάκη.

Αυτό οδήγησε τον Αρχιστράτηγο να επεμβαίνει προσωπικά σε όλες τις συμπλοκές, ακόμη και τις μικρότερες κάνοντας ένα μοιραίο -όπως αποδείχθηκε- σφάλμα. Μάλιστα ο Κολοκοτρώνης διεμήνυσε στον Καραϊσκάκη να αποφεύγει τις άσκοπες αψιμαχίες και ακροβολισμούς για να μη φονεύονται και οπλαρχηγοί τους οποίους «κυνηγά το βόλι». Ο Καραϊσκάκης όμως έχοντας ατίθασο χαρακτήρα, παρά τις συστάσεις και παρά την κατάσταση της υγείας του, αποφάσισε να ανακόψει τους ακροβολισμούς των Τούρκων.

Το απόγευμα της 22ας Απριλίου του 1827 έπεσαν πυροβολισμοί από ένα οχύρωμα. Κρητικοί αγωνιστές προκαλούσαν τους Τούρκους και εκείνοι απαντούσαν. Ο Καραϊσκάκης – άρρωστος βαριά από φυματίωση, έφτασε έφιππος στον τόπο της συμπλοκής. Μια σφαίρα τον τραυμάτισε θανάσιμα στο υπογάστριο. Ήταν η αρχή του τέλους.

Πώς όμως φτάσαμε στο να εικάζεται πως χέρι ελληνικό οδήγησε στο θάνατο τον αρχιστράτηγο των επαναστατημένων Ελλήνων;



Ο Δημήτριος Αινιάν, γραμματέας του Καραϊσκάκη που έγραψε την βιογραφία του το 1833, ότι ο Καραϊσκάκης πριν πεθάνει εμπιστεύτηκε στους πολέμαρχους Χατζηπέτρο και Γρίβα πως «…λέγουν ότι εν παρόδω τρόπον τινά ανέφερε εις αυτούς ότι επληγώθη από το μέρος των Ελλήνων, ότι εγνώριζεν τον αίτιον και ότι, αν ήθελε ζήση, ήθελε τον κάμει γνωστόν και εις το στρατόπεδον».

Στο ποίημα «Γεώργιος Καραϊσκάκης» του Ιωάννη Ζαμπέλιου, ο αρχιστράτηγος φέρεται να λέει προς τους Χατζηπέτρο και Γρίβα : «Αύριον αν είμαι ζωντανός ακόμη, ελάτε να σας πω έναν μυστικόν». Υποσημειώνεται όμως, ότι το «μυστικό» αυτό παρεξηγήθηκε και ερμηνεύθηκε λανθασμένα ως «δολοφονία από κάποιον Έλληνα». Η συντριπτική πλειονότητα των πρωτογενών πηγών, μεταξύ των οποίων επίσης αυτόπτες, δέχεται ότι ο Καραϊσκάκης πυροβολήθηκε από Τούρκους. Από τους νεότερους συγγραφείς ο Γιάννης Βλαχογιάννης υποστήριξε ότι ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος οργάνωσε την δολοφονία του Καραϊσκάκη. Ο Καραϊσκάκης, είτε από χέρι Τούρκου, είτε από χέρι «φίλου», την επομένη του τραυματισμού του, ανήμερα της ονομαστικής του εορτής κατέληξε.

Λέγεται δε ότι ο Κολοκοτρώνης όταν έμαθε για τον θάνατο του Καραϊσκάκη, έπιασε τα μάγουλά του, δίπλωσε τα πόδια σταυροπόδι και θρήνησε γοερά!

Μπαϊρον

                     

                                                      Λευτεριά  γιὰ  λίγο πάψε  

                                                        νά χτυπᾶς  μὲ  τό  σπαθι.

                                                        Τώρα  σίμοσε  καὶ   κλάψε 

                                                           εἰς  τοῦ  Μπαϊρον  τό  κορμί

ΘΑ ΓΙΝΕΙ ΞΑΝΑ! Ἡ ᾗττα ποὺ οι Τοῦρκοι δέν θά ξεχάσουν ΠΟΤΕ

«Ἔφθασεν ὁ Ὀδυσσεὺς», γεμάτη ΠΙΚΡΕΣ ἡ ἱστορία τους...

Ἡ Μάχη τῶν βασιλικῶν

Ἢ μάχη στὰ Βασιλικὰ θεωρεῖται ἡ σημαντικότερη ποὺ δόθηκε στήν  Ἀνατολικὴ Στερεά.

Ἀποτέλεσε τήν μεγαλύτερη νίκη τῶν Ἑλλήνων στήν  περιοχή, ἡ ὁποία ἔσωσε τήν ἐπανάσταση στὰ πρώτα της βήματα.

ΡΟΥΜΕΛΗ

Μαζί μέ τήν Πελοπόννησο ἐκδηλώθηκε ἡ ἐπανάσταση στήν  Ρούμελη, τον Μάρτιο του 1821! Δύο μῆνες χρειάστηκαν οἱ Ἕλληνες γιά νά πάρουν πίσω τό μεγαλύτερο μέρος τῆς ὑπαίθρου καί τίς σημαντικότερες πόλεις ἀπὸ τά χέρια τῆς Τουρκιάς.

Ὁ Χουρσίτ πασσᾶς πολιορκοῦσε τον Ἀλῆ πασᾶ στὰ Γιάννενα. Ὡστόσο, ὅταν ἔμαθε  γιά τήν ἐξέγερση τῆς Ἀνατολικῆς Στερεάς, ἔστειλε 8.000 πεζούς καί 800 ἱππεῖς μέ ἐπικεφαλῆς τον Κιοσέ Μεχμέτ πασᾶ καί τον Ἀλβανό  Ὀμέρ Βρυώνη!

Ἤθελαν νά καταπνίξουν τον ξεσηκωμό στήν  Ρούμελη καί μετά νά διαλύσου στήν  Πελοπόννησο, τήν πολιορκία τῆς Τριπολιτσάς.

Οἱ μάχες γιά νά ἀνακοπεῖ ἡ κάθοδος τῶν Τούρκων πρός τήν Πελοπόννησο ἦταν δύσκολες:

Ἀλαμάνα (23 Ἀπριλίου 1821), Ἀθανάσιος Διάκος,

Χάνι τῆς Γραβιᾶς (8 Μαΐου), Ὀδυσσέας Ἀνδροῦτσος

Βρυσάκια τῆς Εὐβοίας (15 Ἰουλίου), Ἀγγελής Γοβγίνας.

Τελικά οι Ἕλληνες τοῦς καθήλωσαν στήν Βοιωτία. ἐκεῖ οι Τοῦρκοι ἀνήμεναν ενισχύσεις.

ΝΕΑ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ

Τόν Αὔγουστο τοῦ 1821 οι Τοῦρκοι ὀργάνωσαν νέα, ἐνισχυμένη ἐκστρατεία κατά τῆς Πελοποννήσου.

Μία δύναμη ἀπὸ 8.000 ἐνόπλους – οι περισσότεροι ἔφιπποι – καί πλῆθος ἅμαξες φορτωμένες μὲ ἐφόδια, με ἐπικεφαλῆς τον γνωστό ἀπὸ τήν εκστρατεία τῆς Χαλκιδικής, Μπεϊράν πασᾶ, ὧς ἐπικεφαλῆς, κατέβηκε ἀπὸ τήν Λάρισα καί στρατοπέδευσε στὸ Ζητούνι (Λαμία).

Τὴν ἴδια στιγμή, 4.000 ἄνδρες με ἐπικεφαλῆς τον Μαχμούτ πασᾶ τῆς Δράμας στρατοπέδευσαν στόν Δομοκό.

Τό σχέδιο τῶν Τούρκων ἦταν νά ἐνωθοῦν ὅλοι αὐτοί μέ τίς δυνάμεις τοῦ Κιοσέτ Μεχμέτ πασᾶ καί τοῦ Ὀμέρ Βρυώνη, προελαύνοντας στήν Πελοπόννησο γιά νά λύσουν τήν πολιορκία τῆς Τριπολιτσάς.

Μόλις τὸ ἔμαθαν οι Ἕλληνες ἀποφάσισαν νά στήσουν ἐνέδρα στά στενά τοῦ δημοσίου δρόμου τῶν βασιλικῶν, ἐκεῖ ποῦ βρίσκεται τὸ ὁμώνυμο χωριό τῆς Φθιώτιδας.

 1.600 Ἕλληνες τοποθετήθηκαν, σύμφωνα μέ τὸ σχέδιο τοῦ Δυοβινιώτη ὧς ἐξῆς:

Στὸ πυκνό δάσος στὴν εἴσοδο τῆς διάβασης ὁ Δυοβουνιώτης

Στὸ  ἐσωτερικό δεξιὰ ὁ Ἀντώνης Κοντοσόπουλος

1. Ἀριστερά ὁ Κομνάς Τράκας, ὁ Κώστας Καλύβας καί ὁ Κώστας Μπίτης

Στὴν ἔξοδο τῆς διάβασης ὁ Γκούρας, ὁ Πανουργιάς καί ὁ γιὸς τοῦ ἀρχηγοῦ, ὁ Γιώργος Δυοβουνιώτης, ὁ ὁποῖος καί περιέγραψε τήν μάχη γιά νά φτάσει σήμερα στὰ χέρια μας.

Τελικά στίς 23 Αὐγούστου οἱ Τοῦρκοι, ἀφοῦ εἶχαν στρατοπεδεύσει ἐκεῖ κοντά, ἔστειλαν ἕνα σῶμα ἀπὸ 300 πεζούς στὴ Φοντάνα καί 200 ἱππεῖς στὰ βασιλικά γιὰ ἀνίχνευση.

Καθώς οἱ ἱππεῖς προχωροῦσαν… ἀνενόχλητοι στὸ ἐσωτερικό τῆς διάβασης, οἱ κρυμμένοι μέσα στὸ δάσος Ἕλληνες τοῦς ἐπιτέθηκαν αἰφνιδιαστικά καί τοῦς ἀποδεκάτισαν. Ἀνάλογη τύχη εἶχαν καί οἱ Τοῦρκοι πεζοὶ στήν Φοντάνα.

Στίς 26 Αὐγούστου τὸ πρωῒ ὁ Μπεϊράν πασᾶς πῆγε μέ ὅλον τον στρατό του γιὰ νά ἀνοίξει τὰ στενά τῶν βασιλικῶν. Μόλις οἱ Τοῦρκοι ἔφασαν στήν εἴσοδο, ἄρχισαν τοῦς κανονιοβολισμούς. Ἔπειτά ἐπιτέθηκαν στοὺς ἅνδρες τοῦ Κοντοσόπουλου καί τοῦ Καλύβα, τοῦς ὁποίους ἀνάγκασαν νά ὀπισθοχωρήσουν, ὅπως καί τίς δυνάμεις τοῦ Γκούρα, ποῦ εἶχε προστρέξει σὲ βοήθεια. 

                    Τό σημεῖο που κατατροπώθηκαν οἱ Τοῦρκοι στά Βασιλικά:

ΑΜΥΝΑ ΕΛΛΗΝΩΝ

Ὁ Γκούρας καί οι ἄλλοι ὁπλαρχηγοί ὀχυρώθηκαν σὲ ἕνα ἐρημοκλήσι καί ἐκεῖ ἀντέταξαν ἄμυνα. Ἐκεῖ ἔσπευσαν καί 250 Λιβαδίτες. Ὁ ἐρχομός τους ἔδωσε νέα τροπὴ στήν μάχη.
Με την κραυγή «Έφθασεν ο Οδυσσεύς», ο Γκούρας διέταξε γενική επίθεση, ενώ ο ίδιος μαζί με τον Γιάννη Ρούκη, τον οπλαρχηγό του Οδυσσέα Ανδρούτσου, έκαναν κυκλωτικό ελιγμό και βρέθηκαν στα νώτα του εχθρού, που χτυπηθεί και από τους άνδρες του Δυοβουνιώτη, οι οποίοι είχαν στήσει ενέδρα στο δάσος, αλλά και από τις δυνάμεις του Παπαντρέα, που είχαν σπεύσει από την Φοντάνα.

Ἀκολούθησε σφοδρή μάχη! Ἡ τοποθεσία ἦταν στενή καὶ ἔτσι δὲν μποροῦσαν νά ἀναπτυχθοῦν οἱ πεζοὶ οὔτε καί νά δράσει τό ἱππικὸ του Μπεϊράν πασᾶ.

Οἱ ἀγαρηνοί, πανικοβλημένοι, βαλλόμενοι ἀπὸ ὅλες τίς πλευρές, ὑπέστησαν τεράστιες ἀπώλειες.

Ἀπό τοῦς 8.000 Τούρκους σκοτώθηκαν περισσότεροι ἀπό τό ἕνα τρίτο. Οἱ ἀπώλειες τῶν Ἑλλήνων ἦταν μικρές, περίπου 50 νεκροὶ καί τραυματίες, ἐνῶ τά λάφυρα ποῦ ἀποκόμισαν ἦταν ἄφθονα.

Ὁ Μπεϊράν πασᾶς ἀποσύρθηκε πανικόβλητος στήν Λαμία!

Ἡ μάχη στά Βασιλικά ἦταν ἡ σημαντικότερη ποῦ δόθηκε στήν Ἀνατολική Στερεά ἀπὸ τήν ἔναρξη τοῦ Ἀγώνα, καθώς ἀποδεκατίστηκε μία πολύ ἰσχυρὴ τουρκική δύναμη.

Μία ἀπὸ τίς ΗΤΤΕΣ ποῦ οἱ Τοῦρκοι δέν θά ξεχάσουν ΠΟΤΕ!

                                                                                                                                                                                                                                                   

Όταν Η Αθήνα Ήταν Οθωμανική Επαρχία

Όταν Η Αθήνα Ήταν Οθωμανική Επαρχία

Δείτε 14 μεγάλες εικόνες που ρίχνουν φως σε μια σχετικά άγνωστη περίοδο της ιστορίας της πόλης μας.

Όταν Η Αθήνα Ήταν Οθωμανική Επαρχία

Δείτε 14 μεγάλες εικόνες που ρίχνουν φως σε μια σχετικά άγνωστη περίοδο της ιστορίας της πόλης μας.

Η Αθήνα πριν από το '21: Ένας απέραντος σωρός ερειπίων ή μια μικρή ολοζώντανη πόλη; Φανταστείτε την Αθήνα μια πόλη σε μέγεθος χωριού, χτισμένη ολάκερη γύρω από τον Βράχο της Ακρόπολης. Ο Παρθενώνας στεγάζει ένα τζαμί, ενώ τα τείχη το καθιστούν κάστρο, όπου κατοικοεδρεύουν σε χαμηλά σπιτάκια ανάμεσα στα αρχαία χαλάσματα φρούραρχοι και φύλακες. Τείχη υπάρχουν και γύρω από την πόλη, εκτός των οποίων ζουν οι αγροτικοί πληθυσμοί, κυρίως Αρβανίτες. Η οδός Πανός, η οποία βρίσκεται –μέχρι σήμερα– κάτω από τη Ρωμαϊκή Αγορά, είναι ο κεντρικός δρόμος της πόλης και γύρω από αυτήν κατοικούν οι πλουσιότεροι και ισχυρότεροι Τούρκοι, ενώ στις πίσω σειρές από αυτούς οι πλούσιοι Έλληνες. Τα αρχοντικά διακοσμούνται συχνά με αντικείμενα και στοιχεία κάθε ιστορικής περιόδου που βρίσκουν στον απέραντο ερειπιώνα, που ήταν η Αθήνα της εποχής. Πιο πίσω ακολουθούν τα φτωχόσπιτα των χαμηλότερων στρωμάτων. Τρία τζαμιά και τρία χαμάμ αλληλοσυμπληρώνονται ώστε να μπορούν οι πιστοί να καθαρίζονται και να εξαγνίζονται προτού προσευχηθούν. Τα δύο παραμένουν ακόμα όρθια, το Φετιχέ Τζαμί και το Τζισταράκη στο Μοναστηράκι. Η πόλη δεν υστερεί σε ορθόδοξες εκκλησίες, καθώς χτίζονται ελεύθερα (αν και δεν επιτρέπεται να χτυπάνε καμπάνες) χάρη στο ότι, όπως λέγεται, ο Μωάμεθ επισκέφτηκε την Αθήνα όχι ως κατακτητής αλλά ως προσκυνητής στο ωραιότερο τζαμί της εποχής του, αυτό της Ακρόπολης, όπως το αποκάλεσε το 1688 ο Τούρκος περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπή.


Από τον Χρήστο Παρίδη


Εικόνες: Γεννάδειος Βιβλιοθήκη



Το παζάρι της Αθήνας. Edward Dodwell (1767-1832), Views in Greece from drawings by Edward Dodwell. London: Rodwell and Martin, 1821... Μια Αθήνα πολυπολιτισμική που κατοικείται κατά το 1/3 από Τούρκους και κατά τα 2/3 από Έλληνες (σύμφωνα με τον διπλωμάτη Felix Beaujour το 1798) αλλά και Ευρωπαίους που οι Μεγάλες Δυνάμεις στέλνουν ως διπλωματικούς αντιπροσώπους ήδη από τον 17ο αι. Στο παζάρι ακούγονται ελληνικά, τουρκικά, αλβανικά και όχι μόνο, οι άνθρωποι περνάνε ώρες στα καφενεία καπνίζοντας πίπες και πίνοντας καφέ, ζούνε σχετικά αρμονικά μεταξύ τους παρά τις διαφορετικές θρησκείες και γλώσσες, ενώ συχνά τις γιορτές τους τις γιορτάζουν μαζί στα αρχαία ερείπια.



Πύργος των Αέρηδων. Διακρίνεται ο Μεντρεσές, ιεροδιδασκαλείο των Τούρκων. William Cole (1800-1892), Select views of the remains of ancient monuments in Greece, as at present existing, from drawings taken and coloured on the spot in the year 1833. London, 1835.... Η βλάστηση στη γύρω περιοχή, όπου βόσκουν πρόβατα, είναι πλούσια και τα ποτάμια Ιλισός και Κηφισός χαρίζουν στιγμές δροσιάς στους ντόπιους και βοηθάνε στην καλλιέργεια των πενήντα χιλιάδων ελαιόδεντρων, ενώ τόσο οι χριστιανοί όσο και οι μωαμεθανοί, πιστεύοντας στις αρχέγονες δυνάμεις του νερού, κάνουν εναλλάξ λιτανείες. Ευρωπαίοι περιηγητές και ρομαντικοί ζωγράφοι, Άγγλοι αριστοκράτες που με το τέλος των σπουδών τους κάνουν το grand tour στην Ανατολή αλλά και Γάλλοι ήδη από την εποχή του Λουδοβίκου ΙΔ', του βασιλιά Ήλιου, κάνουν την εμφάνισή τους αναζητώντας το χαμένο μεγαλείο της αρχαίας πόλης των Αθηνών. Όσο περνούν τα χρόνια και με κορύφωση τις αρχές του 19ου αι., λίγο πριν ξεσπάσει η Επανάσταση, το φιλελληνικό κίνημα και ο αριθμός των περιηγητών αυξάνονται σημαντικά. Όπως, φυσικά, και ο αριθμός όσων κατέφθαναν για να λεηλατήσουν τις αρχαιότητες.



Το μνημείο του Θρασύλλου. Οικογένεια ορθόδοξων πιστών κατευθύνεται προς την Παναγιά Σπηλιώτισσα. James Stuart (1713-1788) and Nicholas Revett (1720-1804), The antiquities of Athens measured and delineated by James Stuart ... and Nicholas Revett. London: Printed by J. Haberkorn, 1762-1816, II, Chapt. IV.



Ελληνικός γάμος. Armand Charles Caraffe ( 812), Collection of original pen and ink drawings, some signed by the artist, illustrating Greek and Turkish costume and oriental scenes.



Ποικίλη Στοά. Το τζαμί Τζισδαράκη (ή Κάτω Συντριβανιού). Tο οδοιπορικό του Du Moncelπραγματοποιήθηκε το 1834, στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος. Thιodose Achille Louis vicomte Du Moncel (1821-1888), Vues pittoresques des monuments d'Athθnes. Collection composιe de quatorze grandes planches lithographiιes, d'un panorama de la ville, et d'un texte explicatif avec gravures. Paris: chez Victor Delarue, imprimι par H. Fournier, 1845.



Παναγιώτης Ζωγράφος, «Πολιορκία των Αθηνών κατά το 1827» από τα Απομνημονεύματα του στρατηγού Μακρυγιάννη. Υδατογραφία, 1836-1839. Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα



Χορός των Δερβίσηδων στον Πύργο των Αέρηδων. Edward Dodwell (1767-1832), Views in Greece from drawings by Edward Dodwell. London: Rodwell and Martin, 1821.

31/5/1821) Η ΕΝΘΟΥΣΙΩΔΗΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΖΑΚΥΝΘΙΩΝ Η ΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΙΕΡΩΜΕΝΩΝ ΚΑΙ Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΑΓΓΛΩΝ">

 , 31 Μαΐου 1821 Ἡ ἐνθουσιώδης ἀντίδραση τῶν Ζακυνθίων, ἡ στάση τῶν ἱερωμένων καὶ ἡ ἀντίδραση τῶν Ἄγγλων. . ……….Ἡ ἀγγλικὴ διοίκηση τῆς Ἑπτανήσου, ἐφαρμόζοντας τὴν πολιτικὴ τοῦ Λονδ…"<

ΑΓΓΛΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ ΕΠΤΑΝΗΣΩΝ     ΙΕΡΩΜΕΝΟΙ ΣΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΤΟΥ ΓΕΝΟΥΣΝΗΣΙΑ ΤΟΥ ΙΟΝΙΟΥ

2020/06/31-5-1821-Πίνακας-Joseph-Cartwright-χαρακτικό-Robert-Havell-Snr-περ.-1821-Ζάκυνθος-Πλατεία-Αγίου-Μάρκου-δημοσίευση-Μάρτιος-1821..2020/06/31-5-1821-

31 Μαΐου 1821

                                           Ἡ ἐνθουσιώδης ἀντίδραση τῶν Ζακυνθίων, ἡ στάση 

                                                 τῶν ἱερωμένων καὶ ἡ ἀντίδραση τῶν Ἄγγλων.

Ἡ ἀγγλικὴ διοίκηση τῆς Ἑπτανήσου, ἐφαρμόζοντας τὴν πολιτικὴ τοῦ Λονδίνου ἐκείνης τῆς περιόδου ἀπέναντι στὴν ἑλληνικὴ ἐπανάσταση, ἔλαβε ἀπὸ τὴν ἀρχὴ ὅλα τὰ δεσμευτικὰ μέτρα ποὺ εἶχε στὴν διάθεσή της γιὰ νὰ ἐμποδίσῃ τὴν συμμετοχὴ στὸν ἑλληνικὸ ἀγῶνα τῶν ὑπηκόων τοῦ Ἠνωμένου Κράτους τῶν Ἑπτά Νήσων.  ἐχθρικὴ στάση τῆς Ἀγγλίας εἶχε ὡς βάση τὴν ἀντιρωσικὴ πολιτική της καὶ τοὺς ‘’φόβους’’ της γιὰ ἐπέκταση τῆς ῥωσικῆς ἐπιρροῆς καὶ στὴν ἑλληνικὴ χερσόνησο.1827-

Walter Bourchier Devereux,  1847, Κέρκυρα, άποψη τής πόλης από την εξοχή με φόντο το Νέο Φρούριο.

Διακήρυξε λοιπὸν τὴν οὐδετερότητα τῆς Ἑπτανήσου ἔναντι τῶν ἐμπολέμων, ἀλλὰ στὴν πραγματικότητα ἀποφασίστηκε νὰ προβληθῇ κάθε δυσχέρεια στοὺς ἐπαναστατημένους Ἕλληνες καὶ νὰ παρασχεθῇ κάθε εὔνοια καὶ ἀνεπίσημη βοήθεια πρὸς τοὺς τούρκους.

1821, Βαθύ Ιθάκης.

Στὶς  31 Μαΐου 1821 , ἔδεσε στὸ λιμάνι τῆς Ζακύνθου ἕνα πλοῖο προερχόμενο ἀπὸ τὴν Κωνσταντινούπολη. Ἦταν ἤδη γνωστὰ τὰ σοβαρὰ γεγονότα ποὺ διαδραματίζονταν ἐκεῖ, ὁπότε ὑπῆρχε δικαιολογημένη περιέργεια. Πολλοὶ Ζακύνθιοι ποὺ βρίσκονταν ἐκείνη τὴν ὥρα στὰ καφενεῖα τῆς παραθαλάσσιας ὁδοῦ, ἔσπευσαν στὴν ἀκτὴ μόλις ἔμαθαν τὴν ἄφιξη τοῦ πλοίου γιὰ νὰ μάθουν νεώτερα. Ἀστειευόμενος κάποιος ἀπὸ τοὺς ἀποβιβασθέντες, εἶπε ὅτι: Ἐπάρθη ἡ Πόλη

Οἱ αἰσιόδοξοι καὶ διψασμένοι γιὰ εὐχάριστα νέα Ζακύνθιοι, ἔλαβαν στὰ σοβαρὰ τὴν φράση του, τὴν ὁποία στὴν συνέχεια «ἐπιβεβαίωσε» ( εἰρωνευόμενος ὅμως ) κι’ ἕνας ἀστυνομικός ποὺ περνοῦσε ἀπὸ ἐκεῖ. Ἡ εἰρωνεία τοῦ ἀστυνομικοῦ ἐκλήφθηκε ὡς ἐπίσημη ἐπιβεβαίωση τῆς πρώτης φήμης, ὁπότε, ἀμέσως πολλοὶ ἔσπευσαν πρὸς τὴν ἐκκλησία τοῦ Ἁγίου Χαραλάμπους ἡ ὁποία βρισκόταν στὴν ἄκρη τῆς πόλεως, ὅπου ἀφοῦ πῆραν τὴν ἐκεῖ στημένη σημαία τῆς ἐκκλησίας, κατασκεύασαν προχείρως χάρτινα ἐμβλήματα μὲ σταυρούς, μὲ τὰ ὁποῖα στόλισαν τὰ στήθη τους μαζὶ μὲ δάφνες. Ὁρισμένοι ἀπὸ τὸ πλῆθος πῆγαν στὰ σπίτια τους καὶ ἐπέστρεψαν ὁπλισμένοι.  Ἡ διαδήλωση ποὺ σχηματ

ίστηκε κατευθύνθηκε πρὸς τὸ λιμάνι μὲ πυροβολισμούς καὶ ἐνθουσιώδεις κραυγὲς ὅπως : ‘ ’Ἐπήραμε τὴν Πόλη! Ἀνέστη τὸ γένος ! Χριστὸς Ἀνέστη! 

Ὁ ἐπικεφαλῆς τῆς πορείας, ὁ ὁποῖος κρατοῦσε καὶ τὴν σημαία, ἦταν ἕνας κτίστης ὀνόματι Παναγιώτης Μπελέτης. Τὰ καταστήματα ὅλα ἔκλεισαν καὶ οἱ ἔμποροι ἑνώθηκαν μὲ τὸ πλῆθος. Ὅταν ἔφτασαν στὸ λιμάνι, ἕνα ἀγγλικὸ τάγμα ποὺ ἐκτελοῦσε γυμνάσια στὴν πλατεία τοῦ Μώλου βρισκόταν σὲ παράταξη, φράσσοντας τὴν δίοδο. Ὅμως ὁ Ἄγγλος ταγματάρχης συγκινήθηκε (ὑπῆρχαν καὶ ἐξαιρέσεις) ἀπὸ τὸν ἐνθουσιασμὸ τῶν Ζακυνθίων καὶ διέταξε τὸ τάγμα του νὰ διαχωριστῇ σὲ δύο στοίχους γιὰ νὰ περάσουν. Τότε, ο Παναγιώτης Μπελέτης σταμάτησε μπροστὰ στὸν ταγματάρχη καὶ κλίνων τὴν σημαία τοῦ εἶπε:

                 «Προσκύνα καὶ σὺ τὸ γένος μας καὶ τὸν Χριστὸν μας».

  Ὁ Ἄγγλος ταγματάρχης ἔβγαλε τὸ καπέλο του καὶ οἱ διαδηλωτὲς προχώρησαν μέχρι τὴν ἄκρη τῆς προκυμαίας ὅπου ἔστησαν τὴν σημαία ζητωκραυγάζοντας. Ἕνα σπετσιώτικο πλοῖο ἀραγμένο ἐκεῖ, χαιρέτησε τὴν εἴδηση μὲ κανονιοβολισμούς. Μετὰ ἀπὸ αὐτό, τὸ πλῆθος ἐπέστρεψε στὴν ἀγορὰ ὅπου ὁ ἱερέας Ἀναστάσιος Πολίτης, γνωστὸς Φιλικός, ἄνοιξε τὴν ἐκκλησία τοῦ Παντοκράτορος καὶ τέλεσε δοξολογία. Στὸ διοικητήριο, ὁ ἀστυνόμος    ζήτησε ἀπὸ τὸν τοποτηρητή  Ῥῶς  τὴν ἐπέμβαση τοῦ ἀγγλικοῦ στρατοῦ γιὰ νὰ διαλυθῇ τὸ πλῆθος. Εὐτυχῶς, μὲ τὴν παρέμβαση τοῦ ἰατροῦ Π. Στεφάνου ὁ ὁποῖος ἔτυχε νὰ βρίσκεται ἐκείνη τὴν στιγμὴ στὸ σπίτι τοῦ τοποτηρητή, ἀπετράπη ἡ αἱματοχυσία, διότι τὸν ἔπεισε ὅτι ἡ διαδήλωση δὲν εἶχε προσβάλει τὶς ἀγγλικὲς ἀρχὲς καὶ ὅτι θὰ διαλυόταν σύντομα μόνη 

  Οἱ σκηνὲς αὐτὲς μεταφέρθηκαν διαστρεβλωμένα στὴν Κέρκυρα ὡς γεγονότα στρεφόμενα κατὰ τοῦ καθεστῶτος. Ὁ στρατηγὸς  Ἄνταμ   διέταξε τότε τὸν πρωτοπαπά Γαρζώνη νὰ ἐκδώσῃ ἐγκύκλιο, μὲ τὴν ὁποία ἀπαγορευόταν στοὺς ἐφημέριους νὰ τελοῦν δεήσεις ὑπὲρ τῶν ἀγωνιζομένων στὴν ὑπόλοιπη Ἑλλάδα. Οἱ ἱερεῖς Καντούνης καὶ Πολίτης ἀρνήθηκαν νὰ τὴν ὑπογράψουν καὶ γι’ αὐτὸ φυλακίστηκαν, ἐνῷ δύο ἄλλοι ἱερεῖς, ὁ Ἄννινος καὶ ὁ Βεντούρης, κατόρθωσαν νὰ φύγουν κρυφὰ στὴν Πελοπόννησο.

Ὅταν ἡ ἀγγλικὴ διοίκηση τῶν Ἑπτανήσων ἔμαθε καὶ τὴν ἧττα τῶν Λαλαίων στὴν ὁποία συμμετεῖχαν καὶ Ἑπτανήσιοι,  προέβη σὲ ἀκόμη αὐστηρότερα μέτρα. Μὲ ψήφισμα ἀποφασίστηκε ἡ καταδίωξη τῶν μετεχόντων στὴν ἐπανάσταση μὲ καταδίκη σὲ ἀειφυγία καὶ δήμευση τῶν περιουσιῶν τους ἐὰν δὲν παρουσιάζονταν οἰκειοθελῶς μέσα σὲ συγκεκριμένο χρονικὸ διάστημα, καί, σὲ ποινικὴ δίωξη ἐὰν συλλαμβάνονταν. Οἱ συλλήψεις, οἱ φυλακίσεις καὶ οἱ δημεύσεις ἦταν ἀδιάκοπες ἐκ μέρους τῆς ἀγγλικῆς διοικήσεως, ἀλλὰ ἀδιάκοπη ἦταν καὶ ἡ ἐπικοινωνία τῶν Ἑπτανησίων μὲ τὴν ἐπανάσταση

<

Πηγές:Πληροφορίες :  Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΣ, Διονυσίου Α. Κόκκινου τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν, τόμος 1, σελ. 415-417.

Εἰκόνες: Ἀπὸ τὴν ἐξαιρετικὴ συλλογὴ τοῦ κυρίου Θ. Μεταλληνοῦ 

Οἱ Ἕλληνες ἀγωνιστές του '21, ὅπως τούς εἶδε ὁ Ἰταλὸς φιλέλληνας Ἰωσὴφ Πέκκιο το 1825

Ἕνα ζωντανὸ ρεπορτάζ σέ πόλεις τοῦ ἐπαναστατημένου Μωριᾶ καί της Ρούμελης, με τη βοήθεια ἑνός βιβλίου τοῦ λόγιου Κώστα Καιροφύλα.

Ναύπλιο, ἀγνώστου, 1830 -1835


«Διαρκούσης τῆς Ἑλληνικὴς Ἐπαναστάσεως πολλοί ἦσαν οἱ Εὐρωπαῖοι, οι ὁποίοι ἐπεσκέφθησαν την
Ἑλλάδα καί συνέγραψαν ἱστορικὰς ἀναμνήσεις καί ἐντυπώσεις Αλλ' ὀλίγοι εἶναι ἐκεῖνοι οι ὁποίοι κατόρθωσαν νά δώσουν ἀμερόληπτον εἰκόνα, ὄχι ἀπὸ ἰδιοτελεῖς σκοπούς, ἀλλά κυρίως διότι δέν ἦσαν σέ θέσιν νά ψυχολογήσουν καλά τον Ἑλληνικὸν λαόν καί ἑπομένως νά τον κρίνουν με δικαιοσύνην. Ὀλίγοι, Ἄγγλοι οι περισσότεροι, κατόρθωσαν νά δώσουν ἀκριβεῖς περιγραφάς. Μεταξὺ αὐτῶν πρωτεύουσαν θέσιν κατέχει ὁ Ἰταλὸς εὐπατρίδης Ἰωσὴφ Πέκκιο».

[Κώστας Καιροφύλας, Οἱ Ἕλληνες τοῦ Εἰκοσιένα]

Ὁ Ἰωσὴφ Πέκκιο (Giuseppe Pecchio ή Joseph Pecchio) (1785-1837) ἦταν ἕνας Ἰταλὸς φιλέλληνας, νομομαθής, λόγιος καί δημοσιογράφος, ποῦ ἔπαιξε σημαντικό ρόλο στὴν οἰκονομικὴ συγκρότηση τῆς ἑλληνικῆς διοίκησης, ποῦ εἶχε προέλθει ἀπὸ τον ξεσηκωμό τοῦ 1821.
Ὁ Πέκκιο, ὅπως διαβάζουμε καί στὴ Βικιπαίδεια, τον Μάρτιο του 1825 στάλθηκε στὴν Ἑλλάδα ἀπὸ το Φιλελληνικό Κομιτάτο τής Ἀγγλίας, ὥστε νά παρακολουθήσει τη χρήση του δανείου, ποῦ εἶχε δοθεῖ στὴν ἑλληνική διοίκηση. Ἐπισκέφθηκε τα ἐλεύθερα μέρη, γνώρισε τοῦς πρωτεργάτες τοῦ Ἀγῶνα (πολιτικούς καί στρατιωτικούς), γία νά συγγράψει, τελικά, το πόρισμά του ὑπό τον τίτλο «Ἔκθεσις τῶν συμβάντων ἐν Ελλάδι κατά την άνοιξιν τοῦ 1825», το ὁποῖο τυπώθηκε γιά πρώτη φορά στα ἰταλικὰ τὴν ἑπόμενη χρονιὰ (1826) στο Λουγκάνο.

Τό σύγγραμμα αύτό, ποῦ εἶναί πολύ σπάνιο φυσικά, ὑπάρχει στὴν Εθνική βιβλιοθήκη, ὅπως ὑπάρχει καί η πρώτη καί μᾶλλον μοναδική ἔως σήμερα πλήρης ἑλληνική μετάφραση τοῦ (Σταμάτιος Α. Αντωνόπουλος) ἀπὸ το 1885, τόσο παλιά(!), -ἐκδοθείσα ὑπό Σίου περιοδικά Ἀττικοῦ ὁρίζοντας [Τυπογραφείον "Φοίνικος" Λ. Χαλούλου].



Κ. Καιροφύλα: 

Οἱ Ἕλληνες τοῦ Εἰκοσιένα [Μπάυρον, Ἀθήνα 1973]Περαιτέρω, με το ὲν λόγω σύγγραμμα ἀσχολήθηκε ἕνας σημαντικότατος λόγιος, ἰστοριοδίφης καί ἄλλα πολλά, ὁ Κώστας Καιροφύλας (1881-1961), ὁ ὁποῖος το 1931 ἐξέδωσε το δικό τοῦ σχετικό βιβλίο «Οἱ Ἕλληνες τοῦ Εἰκοσιένα» [Ι. Ν. Σιδέρης]. Τό βιβλίο αύτό ἀποτελεῖ, οὐσιαστικὰ, μία περίληψη τοῦ συγγράμματος τοῦ Πέκκιο καί μία ἐπανατύπωσή τοῦ (τοῦ βιβλίου τοῦ Καιροφύλα ἐννοοῦμε) ἀπὸ το 1973, στίς ἐκδόσεις Μπάυρον, θὰ ἀποτελέσει τήν πηγή ὅλων ἐκείνων, ποῦ θὰ μεταφέρουμε στὴ συνέχεια.

Αἱ Ἀνοίγουμε ἐδῶ μία μικρή παρένθεση καί νά ποῦμε πῶς ὁ Κώστας Καιροφύλας, ποῦ εἶχε καί μία σκοτεινή πλευρά σαν λόγιος, λογοτέχνης κ.λπ., ἀφοῦ εἶχε στηρίξει ἔμπρακτα τον ἰταλικό φασισμό (ὑπήρξε συνεργάτης τῆς ἐφημερίδας τῆς «νέας τάξεως» Κουαδρίβιο, ποῦ τυπωνόταν ἐπὶ κατοχῆς, μεταξύ 1941-1943, καί ποῦ ἀποτελοῦσε μίαν ἑλληνική ἔκδοση τοῦ ἰταλικοῦ φασιστικοῦ φύλλου Il Tevere, δηλ. Ὁ Τίβερη) μένει στὴν ἱστορία γιά πολλά ἄλλα θέματα, ἀλλὰ βασικά γιά τοῦτο


Ὁ Ζακύνθιος λογοτέχνης καί ἰστοριοδίφης ὑπήρξε ὁ σημαντικότερος μελετητής τοῦ έργου τοῦ Διονυσίου Σολωμοῦ (μάλιστα εἶχε παντρευτεῖ ἀνεψιά τοῦ Δημήτρη Σολωμοῦ, ἀδελφοῦ τοῦ Διονυσίου καί ἄρα εἶχε πρόσβαση σὲ οἰκογενειακά ἀρχεῖα κ.λπ.). Ἀνάμεσα σὲ ἄλλα ὀφείλουμε στον Καιροφύλα τή δημοσίευση τοῦ περίφημου έργου τοῦ Διονυσίου Σολωμοῦ «Ἡ Γυναῖκα τῆς Ζάκυθος», ποῦ παρέμενε στὰ ἀζήτητα γιά σχεδὸν ἕναν αἰώνα, στό βιβλίο τοῦ «Σολωμοῦ Ἀνέκδοτα Ἔργα» [Ἐκδόσεις Στοχαστή, 1927].


Πᾶμε, ὅμως, στὰ τοῦ '21...

Νὰ προσθέσω μόνον τοῦτο. Οἱ λιγοστές ἀφηγήσεις τοῦ Κώστα Καιροφύλα ἔχουν μεταφερθεῖ στὴ γλώσσα στὴν ὁποίαν τίς ἔγραψε, ἑνῶ τα λόγια τοῦ Ἰωσὴφ Πέκκιο ἔχουν μεταφερθεῖ στὴ δική μας καθομιλουμένη. Ἐπιτρέψτε μου καί κυρίως συγχωρεῖστε μου αὐτή τὴν ἀτασθαλία.


Ὁ Καραϊσκάκης ἦταν κλέφτης στό ἐπάγγελμα, πρίν ἀπὸ τήν ἐπανάσταση Εἶναι μετρίου ἀναστήματος, μὲ ἰσχνό πρόσωπο, μὲ τήν τσαχπινιά ζωγραφισμένη στὴ μορφή του, ἕτοιμος πάντα γιά ν' ἀπαντήσει


Ναύπλιο

«Δρόμοι στενοί, σπίτια καταρρέοντα, ἀτμόσφαιρα βαριά καί πλημμυρισμένη ἀπὸ βρωμερές ἀναθυμιάσεις καταθλίβουν τον ταξιδιώτη. Τὰ σκουπίδια εἶναι τόσα, ὥστε θὰ ἦταν ἡράκλειο ἔργο η μετακίνησή τους. Αὐτή εἶναι μία ἀπὸ τις αἰτίες, ἐξαιτίας τῶν ὁποίων κυριάρχησε τήν προηγούμενη χρονιὰ ἐπιδημικός πυρετὸς σχεδὸν θανατηφόρος. Ἀποβιβάστηκα πρίν ἀπὸ λίγο, μόλις ἔχει παύσει ὁ πυρετὸς, καί βλέπω ὅλα αὐτά τα χλωμά πρόσωπά τῶν παθόντων στό δρόμο...

Οἱ διασκεδάσεις αὑτῆς τῆς πρωτεύουσας ἀποτελοῦνται ἀπὸ μερικά ἄκομψα καφενεία καί σαραβαλιασμένα μπιλιάρδα, ἀπὸ ἔνα βραδινό περίπατο σε μία μικρή πλατεῖα σκιαζόμενη στὴ μέση ἀπὸ φιλόξενο μεγαλοπρεπῆ πλάτανο, καί ἀπὸ τήν περιέργεια τήν τροφοδοτούμενη ἀνά πᾶσα στιγμή ἀπὸ εἰδήσεις καί ἀνέκδοτα Οἱ γυναῖκες εἶναι ἀόρατες, διότι οι ἄντρες δὲν τίς ἀφήνουν νά παρουσιάζονται.

Ὁ ἀριθμὸς τῶν κατοίκων δέν εἶναι σταθερὸς, ἀλλὰ ποικίλει. Ἀνέρχονται περίπου σὲ 15 χιλιάδες. Θὰ μπορούσε κάποιος νὰ πεῖ ὅτι, σέ ὅμοια ἔκταση, εἶναι ἡ πιό πυκνοκατοικημένη πρωτεύουσα τοῦ κόσμου. Διότι τα σπίτια εἶναι τόσο λίγα καί ὁ πληθυσμὸς τόσο πυκνός, ὥστε σὲ κάθε δωμάτιο κατοικοῦν 3-4 πρόσωπά(...)

Τὸ οἴκημα τῆς Κυβέρνησης δέν ἀνήκει σὲ καμία ἀρχιτεκτονικὴ. Καθώς ἀνεβαίνεις μία πρόχειρη σκάλα, βρίσκεις τα μέλη της Κυβέρνησης καθισμένα καταγῆς, ἐπάνω σέ προσκέφαλα, τα ὁποία σχηματίζουν γύρω ἀπὸ το δωμάτιο ἔνα εἶδος σοφά. Η ἐνδυμασία, ἡ στάση καί ἡ σοβαρή ἀκινησίᾳ τῶν προσώπων μέ ἔκαναν νὰ πιστεύω, κατ' ἀρχάς, ὅτι ἤμουν μπροστά στό τουρκικό Διβάνι (σ.σ. αἴθουσα συνεδριάσεων).

Ὁ ἀντιπρόεδρο Μπότασης, ἀπὸ τίς Σπέτσες, καθόταν μέ τα πόδια σταυρωμένα, παίζοντας το κομπολόι του. Τὰ ἄλλα μέλη, μέ ἐνδυμασία μεταξύ ἑλληνικῆς καί τουρκικῆς, ὴ κάπνιζαν ὴ ἔπαιζαν μέ το κομπολόι τους. Ὁ πρόεδρος καί ὁ γραμματέας τῆς Κυβέρνησης ἀπουσιάζουν στό Ναβαρίνο Ὁ Μπότασης εἶναι πλούσιος ἔμπορος τῶν Σπετσών, ἴσως ὁ πλουσιότερος. Εἶναι γέρος, ἀκμαῖος καί μιλάει μόνο ἑλληνικά Ὁ Μαυρομιχάλης μιλάει κι αὐτός μόνο ἑλληνικά, πολύ λίγο καταλαβαίνει ἀπὸ διοίκηση, ἀλλὰ ἔχει στό πρόσωπό του χαραγμένη εὐγένεια – ἕναν χαρακτῆρα ποῦ δέν ἀπατᾶ ποτέ.

Τέλος ὁ Κωλέτης εἶναι ἕνας κομματάρχης ὁ ὁποῖος διαθέτει φυσική ἐξυπνάδα καί εὐρωπαϊκή μόρφωση. Κατάγεται ἀπὸ τὴν Ἤπειρο καί ἦταν, ἀπὸ νεαρής ἡλικίας, ὁ ἀγαπητός τοῦ Αλή πασᾶ, ὁ ὁποῖος τον ἔστειλε μέ ἔξοδα τοῦ νὰ σπουδάσει στήν Πίζα – κατόπιν, δὲ, ἔγινε γιατρός τοῦ γιοῦ τοῦ Μουχτάρ. Μιλάει καί γράφει καλά τὴν ἰταλική. Φορά ἐνδυμασία τουρκική μᾶλλον, παρά ἑλληνική Κάτω ἀπὸ τὴν τουρκική σοβαρότητα καί ἀταραξία, διαφαίνεται στό πρόσωπό τοῦ ἡ ἑλληνική ζωτικότητα καί πονηριά. Ἀπὸ τὴν ὑπεροπτική στάση τοῦ ὁ καθένας ἀντιλαμβάνεται ὅτι ἀνατράφηκε στό σαράι ἀνατολίτη Δεσπότη».


Κώστας Καιροφύλας



Ἄργος

«Εἶναι μία πόλη, ποῦ ἔχει το πολύ δέκα χιλιάδες κατοίκους, μέ δρόμους φαρδιούς, εὐθεῖς, μέ σπίτια κατά το πλεῖστον ξύλινα, μέ στοές ξύλινες ἐπίσης Κατά τὴν Ἐπανάσταση πρῶτοι οι Τοῦρκοι καί ἔπειτά οι Ἕλληνες συνέβαλαν στό νὰ τὴν καταστρέψουν. Τώρα ἀναγεννιέται ἀπὸ τα ἐρείπιά τῆς».


Τρίπολη

Τό σπίτι τοῦ Ὑπουργοῦ τῶν Ἐσωτερικῶν... «εἶναι ἔνα ἀπὸ τα λίγα τούρκικα σπίτια τῆς Τρίπολης ποῦ ἔμειναν ἄθικτα ἀπὸ τὴν μανία καί τὴν ἐκδίκηση τῶν Ἑλλήνων.


Κοιτάζοντάς γύρω εἶδα, ἐδῶ κι ἐκεῖ, σωρούς ἐρειπίων Τό σαράϊ, το μέγαρο τοῦ πασᾶ, ὁ ὁποῖος ἔμεινε προηγουμένως στήν Τρίπολη, πρωτεύουσα τοῦ Μωριᾶ, ἔχει καταστραφεῖ ἐκ θεμελίων μαζί μέ το χαρέμι, τα λουτρά καί το τζαμί, τα ὁποία περιλαμβάνονταν στον εὐρὺ τοῦ περίβολο. Οὔτε τα τουρκικά νεκροταφεῖα διέφυγαν ἀπὸ τὴν ἐκδίκηση τῶν Ἑλλήνων

ἀλλὰ καί ἡ Τρίπολη ἀρχίζει πάλι νὰ κατοικεῖται καί νὰ ἀναγεννιέται. Ἀπὸ 35 χιλιάδες κατοίκους ἀπέμειναν μόνο 15 χιλιάδες. Μέ χίλια δολλάρια μπορεῖ κανείς ν' ἀγοράσει, στήν Τρίπολη, ἔνα σπίτι μέ κῆπο.(...)

Στὴν Τρίπολη δέν ὑπάρχουν ἀκόμη καμπάνες, γιά νὰ καλοῦν τοῦς πιστούς στήν ἐκκλησία Μετά ἀπὸ τέσσερα χρόνια ἐλευθερίας, στήν Τρίπολη γίνεται ἀκόμη χρήση ἑνός σίδερου, κρεμασμένου στήν πύλη τῆς πόλης (ὁ τοῦρκικος δεσποτισμός δέν ἐπέτρεπε τὴ χρήση καμπανῶν), πάνω στό ὁποῖο χτυπᾶνε μέ μία πέτρα, καί στον ἥχο κεῖνον οι Χριστιανοί, σαν τίς μέλισσες, συγκεντρώνονται στὴ γειτονική ἐκκλησία».

Γεώργιος Καραϊσκάκης

«(...) Ἡπειρώτης, γεννημένος στήν Ἄρτα. Κατοικεῖ σέ πολύ ταπεινό σπίτι ἔξω ἀπὸ τὴν πύλη τοῦ Ἄργους Ἦταν καθισμένος πάνω σ' ἔνα χαλί μεγαλόπρεπα ντυμένος καί μέ χρυσά καί ἀργυρᾶ κεντήματα. κοντά τοῦ, στον τοῖχο, ἦταν κρεμασμένο το τουφέκι τοῦ, γεμᾶτο ἀπὸ ἀργυρᾶ ἀραβουργήματα. Τό δωμάτιο ἦταν γεμᾶτο ἀπὸ στρατιῶτες, ἀπὸ τοῦς ὁποίους ἔνα ἀπόσπασμα δέν ἐγκατέλειπε ποτέ τον ἀρχηγό τοῦ, ἀκολουθώντας τον παντοῦ Ὁ Καραϊσκάκης ἦταν Κλέφτης στό ἐπάγγελμα, πρίν ἀπὸ τὴν ἐπανάσταση Εἶναι μετρίου ἀναστήματος, μέ ἰσχνό πρόσωπο, μέ τὴν τσαχπινιά ζωγραφισμένη στὴ μορφή τοῦ, ἕτοιμος πάντα γιά ν' ἀπαντήσει».

Κώστας Καιροφύλας: Οι Έλληνες του Εικοσιένα [Ι.Ν. Σιδέρης, Αθήναι 1931] Πηγή: Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος

Κόμητος Giuseppe Pecchio: Η Ελλάς κατά το Έαρ του 1825 [Τυπογραφείον “Φοίνικος” Λ. Χαλούλου, Εν Αθήναις 1885] Πηγή: Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος

βιβλιοθήκη τῆς Ἑλλάδος Ρουμελιῶτες - Σουλιῶτες «Νόμιζα πάντοτε ὅτι οι Ἰταλοί ζωγράφοι, ὅταν παριστάνουν τα γεγονότα τῆς Ρωμαϊκής ἱστορίας, ὑπερβάλλουν στό χρῶμα καί το σχῆμα τῶν Ρωμαίων στρατιωτῶν Τὰ ἀγριωπά εκεῖνα πρόσωπά, τα ἀθλητικά εκεῖνα μέλη, τα μαυρισμένα ἐκεῖνα σώματα, μου φαίνονταν ἀφύσικα ἀλλὰ, ἀφότου εἶδα τοῦς Ρουμελιῶτες καί τοῦς Σουλιῶτες, πιστεύω ὅτι στίς εἰκόνες αὐτές δέν ὑπάρχει τίποτε το μη φυσικό.


Οἱ Ρουμελιῶτες καί οι Σουλιῶτες
εἶναι ἡ ὡραιότερη καί πιὸ ρωμαλέα ράτσα απ' ὄσες ἔχω δεῖ Τὰ σώματά τοῦς, πάντοτε ἐκτεθειμένα στον ἥλιο, ἔχουν πράγματι το χρῶμα τοῦ μπρούτζου. Τό στήθος τοῦς εἶναι πλατὺ σαν θώρακα. Η φύση, δε, τοῦς ἔχει προικίσει μέ πλούσια μαλλιά, τα ὁποία εἶναι λυτά καί πυκνὰ Θά ἦταν ὡραιότερη ἡ κόμμωσή τοῦς, ἄν δέν συνήθιζαν νὰ ξυρίζουν τα μαλλιά στοὺς κροτάφους. Οἱ Ἕλληνες ἐκτιμοῦσαν πάντοτε τα πυκνὰ μαλλιά. Οἱ περισσότεροι απ' αὐτοὺς γεννιοῦνται καί πεθαίνουν στρατιῶτες».

Ἀλέξανδρος Μαυροκορδᾶτος

«Η μορφή τοῦ μοῦ φάνηκε πολύ ὡραιότερη καί ζωηρότερη απ' ό,τι τὴν παρίσταναν οι εἰκόνες τοῦ, οι ὁποῖες πουλιοῦνται στό Λονδῖνο Ντύνεται εὐρωπαϊκά. Ὅταν τον εἶδα γιά πρώτη φορά στήν Καλαμάτα ἦταν κακοντυμένος, κουρελιασμένος σχεδὸν, ἀπὸ ἐπίδειξη μᾶλλον παρά ἀπὸ ἀνάγκη Μιλάει μέ πολλή κομψότητα καί εὐκολία τα Γαλλικά. Η συνομιλία μαζί τοῦ εἶναι εὐχάριστη, γελαστή καί ἀλατισμένη. Ἔχει ἑτοιμότητα στίς ἀπαντήσεις».


Γεώργιος Κουντουριώτης


«Κομψά ντυμένος μέ τη νησιώτικη φορεσιά τοῦ καθόταν τουρκιστί σ' ἔνα σοφά, μετρῶντας το κομπολόι τοῦ Δέν μιλάει καμία ξένη γλώσσα, γι' αύτό ὅσες φορές τον εἶδα δέν είχα μαζί τοῦ παρά μια σύντομη καί ασήμαντη συνδιάλεξη.

Η οἰκογένειά Κουντουριώτη εἶναι ἀναμφίβολα ἡ πλουσιότερη τῆς Ὕδρας Η περιουσία τοῦ ἀνέρχεται σ' ἔνα ἑκατομμύριο τάλιρα. Στὴν ἀρχή τῆς Ἐπανάστασης, ἡ οἰκογένειά αὐτή συνετέλεσε στὴ διατήρηση τοῦ στόλου μέ σημαντικὰ ποσά χρημάτων. Η θυσία αὐτή καί ἡ φήμη τοῦ ὡς ἀκέραιου χαρακτῆρα ἀνύψωσαν τον Κουντουριώτη στήν ἀνώτατη θέση τῆς Κυβέρνησης. ἀλλὰ, ἔκτοτε, ἡ φήμη τοῦ διαρκῶς μειώνεται.

Ἐθεωρεῖτο, κατ' ἀρχάς, σαν χαρακτῆρας σταθερὸς, ἀλλὰ ἡ πείρα ἀπέδειξε ὅτι εἶναι μᾶλλον πείσμων παρά σταθερὸς Η ἀκεραιότητά τοῦ εἶναι ἄμεμπτη, παρότι τον κατηγορούν ὅτι μεροληπτεί ὑπέρ τῶν φίλων τοῦ καί τῶν Ὑδραῖων.

Η ἄτυχης ἔκβαση τῆς στρατιωτικῆς ἀποστολῆς τὴν ὁποίαν ἀνέλαβε ἐναντίαν τῶν Αἰγυπτίων, μείωσε το γόητρό τοῦ (σ.σ. ἀναφορὰ στὴ μάχη τοῦ Κρεμμυδίου, τῆς 7ης Ἀπριλίου 1825, κατά τὴν ὁποίαν ὁ αἰγυπτιακός στρατός τοῦ Ἰμπραὴμ κατατρόπωσε τοῦς Ἕλληνες). Οσοδήποτε, ὅμως, καί ἂν κατακριθεῖ ἡ διοίκησή τοῦ, ὁ Κουντουριώτης θὰ παρέχει πάντοτε παράδειγμα χρήσιμο σέ μία ἐπανάσταση
Ὅτι δηλαδή οἱ ἰδιοκτήτες, ἀντί νά ἀποφεύγουν τίς δημόσιες ὑπηρεσίες καὶ νὰ στέκουν στὸ ἀκρογιάλι θαυμάζοντας τὴν καταιγίδα, ὀφείλουν νά ρίχνονται στὴ θύελλα μαζί μὲ τοῦς ἄλλους πολίτες, χάνοντας καὶ τή ζωή τους, ἄν εἶναι ἀνάγκη, γιά τήν πατρίδα».



Joseph Mallord William Turner, The Acropolis, Athens 1830, © Private Collection, USA


Θεόδωρος Κολοκοτρώνης

«Ἀχτένιστα καί ἄσπρα τα μαλλιά του ἔπεφταν στοὺς ὤμους του καὶ ἀνακατεύονταν μπροστά μὲ τήν ἄτακτη γενειάδα, τήν ὁποῖα, μετά τὴν αἰχμαλωσία του, εἶχε ἀφήσει νὰ αὐξηθεῖ σε ἔνδειξη πένθους, μὰ καί ἐκδίκησης. Η μορφή του εἶναι ἄξεστη, ρωμαλέα. Τὰ μάτια του γεμᾶτα φωτιά, το πολεμικό καί ἄγριο πρόσωπό του ἔμοιαζε μὲ γέρικο ἀπότομο βράχο(...).


Ὁ Κολοκοτρώνης, ἀναμφίβολα, δὲν εἶναι κοινός ἄνθρωπος.


Μετά ἀπό λίγες μέρες βγήκε ἀπό τή φυλακή καί ἔγινε πανηγυρικὰ δεκτός στὸ Ναύπλιο. Κατά τή στιγμή τῆς συμφιλίωσής του μέ τήν κυβέρνηση, ἀπάντησε αὐτοσχέδια στον λόγο κάποιου ἀπό τοῦς ἐπισήμους. Στὴν ἄξεστη ἀπάντησή του εἶναι ἄξια σημείωσης ἡ παράγραφος στὴν ὁποῖα εἶπε:

– Στὸ ταξίδι μου ἀπό τὴν Ὕδρα ἔως ἐδῶ πέταξα στὴ θάλασσα κάθε παράπονό μου. Κάμετε το ἴδιοι καί σεῖς καὶ θάψετε μέσα σ' ἐκεῖνο το λάκκο τα μίση σας καί τὶς διαφορές σας. Αὐτός θὰ εἶναι ὸ θησαυρὸς ποῦ θὰ κερδίσετε!

Μιλάει αὐτή τή στιγμή στὴν πελατεία τοῦ Ναυπλίου, ὅπου οι κάτοικοι ἔσκαβαν ἐδῶ καί πολλὲς ἡμέρες μέ τὴν ἐλπίδα (συχνή στὴν Ἑλλάδα) ὄτι θὰ εὕρισκαν κάποιο θησαυρό».


Κωνσταντίνος Κανάρης

«Τόν βρῆκα νά κάθεται κοντά στῆ σύζυγο τοῦ καί νά παίζει μέ τον γιὸ τοῦ Μιλτιάδη, ἡλικίας τριῶν ἐτῶν. Μὲ δέχτηκε μὲ ἀφελῆ φιλοφροσύνη καὶ μου προσέφερε, μὲ τον μεγαλύτερο γιὸ του Νικόλαο, ένα τριαντάφυλλο μόλις κομμένο – ἔνδειξη ἐκτίμησης στὴν Ἀνατολή.




Ὁ Κανάρης εἶναι ἕνας νέος 32 ἐτῶν, εἰλικρινής, εὔθυμος, καί ταυτόχρονα πάρα πολύ μετριόφρων. Δέν κατόρθωσα ποτέ νά τον πείσω νά μοῦ ἀφηγηθεῖ ούτε ἔνα ἀπὸ τα κατορθώματά του. Ἀγαπιέται απ' όλους τοῦς συμπατριῶτες του, ἀλλὰ φθονεῖται ἀπὸ τοῦς Ὑδραῖους καί γι' αύτό το λόγο τον ἄφησαν ἐφέτος χωρίς νὰ τοῦ ἀναθέσουν τήν κυβέρνηση κάποιου πυρπολικού.

Τὸ τουφέκι του ἦταν κρεμασμένο στον τοῖχο. Τὰ ὅπλα του καί ὴ γενναιότητά του εἶναι ὴ μόνη περιουσία τοῦ ἀτρόμητου αὐτοῦ ἀνθρώπου, ὁ ὁποῖος ἔκαψε τέσσερα ἐχθρικά πολεμικά.

Τὴν προηγούμενη χρονιά, ἀφοῦ ἐκδικήθηκε τὴν πυρπόληση τῆς πατρίδας του μὲ τὴν πυρπόληση ἐνὸς ἐχθρικού Πολεμικοῦ, παρουσιάστηκε στὸ Ναύπλιο φτωχὸς καί στερούμενος τῶν πάντων. Ἐνῶ ὅλοι ἔσπευσαν νὰ τοῦ προσφέρουν δῶρα, ἐκεῖνος εἶπε μπροστά στὸ Νομοθετικό Σῶμά:

– Θὰ προτιμοῦσα, ἀντί γιά ὅλα αὐτὰ τα δῶρα, νά μοῦ ἔδιναν ἔνα ἄλλο μπουρλότο γιά νά ὑπηρετήσω τὴν πατρίδα μου!».

Παπαφλέσσας

Γράφει ὁ Κώστας Καιροφύλας: «Ὁ Πέκκιο δίδει ἐπίσης μίαν περίεργον εἰκόνα του Παπαφλέσσα». Στὴ συνέχεια τα λόγια τοῦ Ἰωσὴφ Πέκκιο:

«Ὁ παράδοξος αὐτός ἄνθρωπος ἦταν ἕνας ἀπὸ τοῦς ποιό ἐνθουσιώδεις ἀπόστολους τῆς Ἐπανάστασης. Δὲν κατόρθωσε ὅμως νὰ διατηρηθεῖ ἁγνὸς ἀπὸ τὴ διαφθορά, καθώς περνοῦσε πολύ καλά ἐν μέσω δυστυχίας τῆς πατρίδας του. Μάλιστα δὲν κατόρθωσε νὰ ὑποταχθεῖ ούτε στὸ ἱερατικὸ σχῆμα, μὲ τό ὁποῖο ἦταν περιβαλλόμενος. Ζοῦσε μέσα σὲ πολυάριθμο χαρέμι.

Κινούμενος ἀπὸ τον κίνδυνο ποῦ διέτρεχε ἡ πατρίδα ἀναχώρησε γιὰ το Ναύπλιο, μὲ τὴ σκέψη νὰ στρατολογήσει ἄντρες καὶ νὰ πολεμήσει ἐπικεφαλῆς τους.

Τόν συνάντησα μεταξύ Ἄργου καί Τρίπολης ἐνῶ ταξίδευε, προπορευόμενος τοῦ χαρεμιοῦ τοῦ, δύο τσιμπουκοφόρων καί τῆς πομπῆς του, ποῦ ἔμοιαζε μὲ πομπή Πασᾶ.

Ἦταν ὡραῖος καί εἶχε στό πρόσωπό τοῦ ὕφος μεγαλείου καί ἔμπνευσης, στοιχεῖα ποῦ πάντα βοηθοῦν στον νά ἐπιβληθεῖς στό λαό. Δέν κατόρθωσε ὅμως νά μαζέψει παρά ὀκτακόσιους μόνον ἄντρες Μέ αὐτούς αποφάσισε νά ὑπερασπίσει μία θέση, τήν ὁποίαν οἱ Αἰγύπτιοι προσέβαλαν ὁρμητικά. Ἀλλὰ οι στρατιῶτες τοῦ διεσπάρησαν. Μόνον 150 ἔμειναν μαζί τοῦ Ἐκεῖνος, ὅμως, ἐξακολούθησε νά πολεμάει μέχρι νά σκοτωθεῖ, ἐξισορροπῶντας ἔτσι τα ὁποῖα ἐλαττώματα τοῦ μὲ τον ἡρωϊκό τοῦ θάνατο (σ.σ. Μανιάκι, 20 Μαΐου 1825)».


Giuseppe Pecchio: Relazione degli Avvenimenti della Grecia / Nella Primavera del 1825 [Da’ Tipi Vanelli e Comp., Lugano 1826] Πηγή: Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος

Ἀθήνα

Σημειώνει ὁ Κώστας Καιροφύλας: «Εἰς τον Πειραιᾶ (σ.σ. ὁ Πέκκιο) εὗρε μερικάς καλύβας μόνον. Ὁ δρόμος ἀπὸ Πειραιῶς εἰς Ἀθήνας ἦτο πλημμυρισμένος ἀπὸ γυναικόπαιδα προσφυγόντα εἰς τήν πόλιν ἐκείνην ἦτο ἡ ἐποχῇ τοῦ θερισμοῦ τῆς κριθῆς, ἡ ὁποία εὐδοκιμεῖ εἰς τήν Ἀττικὴν καί ἀναμιγνύεται εἰς το ψωμί τῶν χωρικῶν. Ἔσπευδον λοιπόν νά τήν μαζέψουν καί ἀποθηκεύσουν προτοῦ οι Τοῦρκοι διαρπάσουν τοῦς ἀγροὺς τῶν Μετά δίωρον εὐχάριστον πορείαν ἐν μέσω ἐλαιῶν καί ἀμπελών, εἰσῆλθον τέλος εἰς τάς Ἀθήνας Οἱ δρόμοι ᾖσαν γεμάτοι ἀπὸ παλληκάρια, ἀλλὰ τα σπίτια άδειανά ἀπὸ οἰκογενείας καί ἔπιπλα. Κατά το καλοκαίρι δέν μένουν παρά τρεῖς χιλιάδες ἄνδρες πρὸς προστασίαν τῆς πόλεως (Διότι το καλοκαίρι ἐγίγνοντο αι τουρκικαί ἐπιδρομαί συνήθως).

Ὁ λόγος στον Ἰωσὴφ Πέκκιο:

«Τὸ φρούριο τῆς Ἀκρόπολης ἀπαιτεῖ πεντακόσιους ἄντρες γιά τῆ φρούρησή του. ἔχει ἄφθονο νερό καὶ κάθε ἄλλη προμήθεια. Ὁ στρατηγός Γκούρας το ἔχει θέσει νά ἀντέχει σὲ διετῆ πολιορκία. Ἡ πόλη δέν προστατεύεται παρά ἀπὸ ἔνα τεῖχος, πίσω ἀπὸ το ὁποῖο εἶναι τοποθετημένοι, γι' αὐτὸ το λόγο, 2-3 ὁπλίτες...

Οἱ Ἀθηναῖοι ἐφάρμοσαν το καλύτερο σύστημα ἄμυνας, ἀφαίρεσαν δηλαδή ἀπὸ τοῦς Τούρκους κάθε ἐλπίδα λαφύρων. Ἔτσι, οι Τοῦρκοι, ἂν ἤθελαν νά καταλάβουν τήν Ἀθήνα δὲν θά ἀγόραζαν, ἀντί γιά αἷμα, παρά μόνο σωρούς ἀπὸ πέτρες.
Πέρα ἀπὸ λίγα σπίτια, ὅλη ἡ ἄλλη πόλη δὲν εἶναί παρά ἐρείπια καὶ καλύβες.
Ἄν οι Ἕλληνες εἶναί ἀποφασισμένοι νά ἀντιτάξουν ἐπίμονη ἀντίσταση, μποροῦν νά ἀμυνθοῦν ἀπὸ σπίτι σέ σπίτι, καὶ ἐν τέλει νά ἀποσυρθοῦν ἀπὸ τὴν πόλη, στεκόμενοι στίς ὑπώρειες τῆς Ἀκρόπολης καὶ ὑπό τήν προστασία τῆς».

Καὶ πάλι ὁ Καιροφύλας: «Ὁ Πέκκιο ἀναφέρει μέ μεγάλην του εὐχαρίστησιν ὅτι ἀπὸ ἑνός ἔτους ἡ Φιλόμουσος Ἑταιρεία φροντίζει διά τήν προστασίαν τῶν ἀρχαιοτήτων τῶν Ἀθηνῶν καὶ ἰδίως τῆς Ἀκροπόλεως Μαζί μέ τάς ἀρχάς ἐκαθάρισαν τάς ἀρχαιότητας τῆς Ἀκροπόλεως ὑπὸ τα ἐρείπια καὶ ἐκρήμνισαν μερικά παλιόσπιτα που ἔθαπτον τα ἀριστουργήματα.

Εἰς τήν Πνύκα συνήθιζεν ὁ λαός νὰ συνέρχεται, κατά το παρελθὸν μάλιστα ἔτος εἶχον εἶς το μέρος ἐκεῖνο ἐκλεγῆ οι ἀντιπρόσωποι τῶν Ἀθηνῶν Ὅταν ἀπειλεῖται ἡ τουρκική ἐπιδρομὴ, ὁ λαός τῶν Ἀθηνῶν συνηθίζει νά συνέρχεται κάτω ἀπὸ το Θησεῖον, ἀπὸ το ὁποῖον διακρίνεται ὁ κάμπος εἶς μεγάλην ἀπόστασιν.(...)
Εἰς τάς Ἀθήνας ὑφίστατο πρὸ πολλοῦ Λύκειον, ὅπου ἐδιδάσκετο ἡ ἀρχαῖα ἑλληνική, ἡ ἰταλική καὶ ἡ ἱστορία ἔχει καὶ μικράν βιβλιοθήκην. Τὸ συχνάζουν 60 μαθηταἰ Μετά τήν Ἐπανάστασιν εἶχον γίνει δύο αλληλοδιδακτικά, ἐν ἀρρένων καὶ ἕτερον θηλέων. Κάθε ἐν ἔχει ἑκατόν περίπου μαθητάς. Η Φιλόμουσος Ἑταιρεία ἱδρυθεῖσα το 1813, ἔχει τήν ἐποπτείαν ἐπί τῶν σχολεῖων.

Ὑπῆρχε καί τυπογραφείον, διευθυνόμενον ἀπὸ τον "πλήρη φώτων καί διάθερμον πατριώτην νέον Ψύλλαν, αλλ' αύτό, μαζί μέ τα σχολεῖα, μετεφέρθη εἰς τήν Σαλαμῖνα", διότι αι Ἀθῆναι εὐρίσκοντο ὑπό τήν διαρκήν ἀπειλὴν τῶν Τούρκων».

Καὶ γιά νά ἐπανέλθουμε στον Πέκκιο: «Ἀλλὰ τί ἔκαναν οι Ἕλληνες κατά τα τέσσερα αὐτὰ χρόνια (σ.σ. 1821-1825), θά ρωτήσει κάποιος; Πολύ λίγα. ὅμως τί θά μπορούσε νά κάνει ἕνας λαός ὁ ὁποῖος, ἀφοῦ ἀπέκρουσε δύο τουρκικές εἰσβολές, ὑπέστη μετά ἀπὸ λίγους μῆνες ἕναν ἐμφύλιον πόλεμο; Καὶ τί μπορεῖ νά κάνει ἕνας λαός ἐξερχόμενος ἀπὸ κτηνώδη δουλεία τεσσάρων αἰώνων; Η τυραννία πλήττει τή ζωτικότητα ἑνός ἔθνους. Τὰ δέ ἀποτελέσματά τοῦ θανατηφόρου δηλητηρίου τῆς ἐξακολουθοῦν καί μετά το πέρας αὐτῆς».