Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα ἡ μεγάλη κυρία

 Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα ἡ μεγάλη κυρία  

11 Μαΐου τοῦ 1771 σὲ μία σκοτεινὴ φυλακὴ τῆς Κωνσταντινούπολης μέσα σὲ πόνους καὶ ὀδύνες, ἡ Σκεύω Πινότση ἔφερε στὸν κόσμο τὴν κόρη της Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα εἶχε πάει στὴ φυλακὴ γιὰ νὰ ἐπισκεφτεῖ τὸν ἄντρα της, Ὑδραίο πλοίαρχο Σταυριανὸ Πινότση τὸν ὁποῖον εἶχαν συλλάβει οἱ Τοῦρκοι ἀπαγγέλλοντας τοῦ κατηγορίες γιὰ συμμετοχὴ στὴν ἐπανάσταση τῆς Πελοποννήσου τοῦ 1769. 

Ἐκεῖ στὸ σκοτεινὸ δεσμωτήριο γεννήθηκε ἡ Μπουμπουλίνα καὶ τὴ βάφτισε, ὁ ἐπίσης φυλακισμένος φίλος τοῦ πατέρα της Παναγιώτης Τρουπάκης ἡ Μούρτζινος, ποῦ ἦταν ἡγεμόνας τῆς Μάνης. Ἔτσι ἔμελλε νὰ γεννηθεῖ ἡ καπετάνισσα τοῦ ἀγῶνα μέσα στὶς φλόγες τις ἐπανάστασης ποῦ τόσο θερμὰ ὑπηρέτησε 

τὰ παιδικὰ χρόνια 

Ἡ μητέρα τῆς μετὰ τὰ θάνατο τοῦ συζύγου της, ὁ ὁποῖος πέθανε τελικὰ στὴ φυλακὴ ἔφυγε ἀπὸ τήν Ὕδρᾶ καὶ ἐγκαταστάθηκε στὶς Σπέτσες. 

Τὸ 1776 παντρεύτηκε τὸ πλοίαρχο Δημήτριο Λαζάρου ἡ Ὄρλωφ. Ἀπὸ τὸ δεύτερο γάμο της Σκεύω ἀπέκτησε 8 παιδιά, ἕξι γιοὺς οἱ ὁποῖοι διακρίθηκαν στὴν ἐπανάσταση τοῦ 1821,   καὶ δύο κόρες .

 Ἡ Λασκαρίνα ἀπὸ μικρὴ γοήτευε μὲ τὴν ἐπιβλητικὴ μὲ τὴν ἐπιβλητική της παρουσία. Τὰ μάτια της ἦταν μεγάλα καὶ ζωηρά, καὶ φώτιζαν τὸ μελαχρινό της πρόσωπο. Ὁ χαρακτῆρας της τολμυρὸς καὶ δυναμικὸς ὅλο πεῖσμα καὶ ἀποφασιστικότητα. 

Τὸ μεγάλο της πάθος ἦταν ἡ θάλασσα καὶ ἀπὸ μικρὴ ἡλικία πέρναγε πολλές ὧρὲς ψαρεύοντας καὶ κάνοντας κωπηλασία . 

Οἱ οἰκογένειά της 

σὲ πολὺ μικρὴ ἡλικία τὸ 1788 παντρεύτηκε τὸ πρῶτο της Ἄντρα, Δημήτρη Γιάννουζα, πλοίαρχο γνωστὸ γιὰ τὶς διώξεις του κατὰ τῶν Ἀλγερινῶν πειρατῶν ἥ Λασκαρίνα ἀπέκτησε μαζὶ τοῦ τρία παιδιά, τόν Ἰὠάννη τὸν Γεώργιο καὶ τὴ Μαρία  ὁ γιός της Ἰὠάννης εἶναι ὁ γνωστὸς Γιάννουζας ὁ ὁποῖος πολιόρκησε τὸ Ναύπλιο μὲ τὸ πλοῖο <<Ἀγαμέμνων >> δυστυχῶς ὁ ἄντρας της τὸ 1797, πνίγηκε σὲ μία ἀπὸ τις ἐπιδρομές του, ἀφήνοντας τὴ Λασκαρίνα σὲ νεαρὴ ἡλικία χήρα. Τὸ 1801 

ἢ Λασκαρίνα παντρεύτηκε γιὰ δεύτερη φορὰ τὸν πλούσιο πλοίαρχο Δημήτριο Μπούμπουλη ἀπὸ Σπέτσες, μὲ τὸν ὁποῖο ἀπέκτησε τρία ἀκόμα παιδία. Τὴ Σκεύω, τὴν Ἑλένη καὶ τὸ Νικόλα . Καὶ αὐτὸς ὅμως εἶχε τὴν τύχη μὲ τὸν πρῶτο της ἄντρα. Στῆς 10 Μαΐου τοῦ 1811, κατὰ τὴ διάρκεια μάχης μὲ ἀλγερινὸ πλοῖο, μία σφαῖρα τον βρῆκε στὸ μέτωπο καὶ τὸν σκότωσε. Ὁ Μπούμπουλης μετὰ τὸ θάνατό του ἄφησε στὴν Μπουμπουλίνα μεγάλη κληρονομιά, ἡ ὁποία ὑπολογίζεται σὲ τριακόσιες χιλιάδες τάλιρα, ἀλλὰ καὶ ἕνα πολυτελέστατο σπίτι τὸ ὁποῖο βρίσκεται στὸ κέντρο τῶν Σπετσῶν. Ἐπίσης στὸ πλοῖο ὅπου σκοτώθηκε βρέθηκε μεγάλο χρηματικὸ ποσὸ τὸ ὁποῖο παραδόθηκε ἀνέπαφο στὴν Μπουμπουλίνα 

Ἐπεκτείνει τὴν περιουσία της  καὶ μπαίνει στὴν φιλικὴ ἑταιρεία 

Ἡ Μπουμπουλίνα πανέξυπνη καὶ δυναμικὴ ὄχι μόνο κατάφερε νὰ διατηρήσει τὴν περιουσία ἀλλὰ καὶ  νὰ την αὐξήσει. Ἔγινε μέτοχος   σὲ σπετισώτικα  πλοῖα καὶ ναυπήγησε  ἐπίσης τῶν ,<<Ἀγαμέμνονα καὶ ἀλλὰ δύο μπρίκια. 

Σ΄ ἕνα ἀπὸ τὰ ταξίδια της στὴν Κωνσταντινούπολη τὰ ὁποία γίνονταν κυρίως γιὰ ἐμπορικοὺς λόγους, ἦρθε σὲ ἐπαφὴ μὲ τὸν Γρηγόριο τὸν Ε΄ . 

Στὴν Κωνσταντινούπολη    ἔγινε μέλος της φιλικῆς ἑταιρείας ἦταν ἡ πρώτη γυναῖκα στὴν ὁποία οἱ φιλικὴ ἔδειξαν ἐμπιστοσύνη. 

πρώτη γυναῖκα ποῦ δέχτηκαν στὴν ἑταιρεία τους ἡ Λασκαρίνα μὲ τὸ δυναμισμό τους χαρακτῆρα τῆς φάνηκε ἀντάξια αὐτοῦ του ὅρκου καὶ τὸν τίμησε σὲ ὅλη τὴ διάρκεια τοῦ ἀγῶνα 

 ἤ  Ὀθωμανικὴ πύλη πάντως ὅταν ἔμαθε γιὰ τὸ τεράστιο ποσὸ ποῦ της εἶχε κληροδοτήσει ὁ Μπούμπουλης διέταξε τὴ δέσμευση τῆς περιουσία της. Τότε ἐκείνη ζήτησε νὰ παρουσιαστεῖ μπροστὰ στὴν βασιλομήτορα Βαλιδὲ Σουλτάνα καὶ κατάφερε μὲ τὴν εὐστροφία της καὶ τὴν ἔντονη προσωπικότητά της κέρδισε τὴ φιλία της καὶ τὴν προστασία της σουλτάνας ἀλλὰ καὶ νὰ ἀποτρέψει τὴ δέσμευση τῆς κληρονομιᾶς της .

Πρῶτο πολεμικὸ πλοῖο στὴν Ἑλλάδα Ἀγαμέμνων 

Τὸ ὄνομα της Λασκαρίνας Μπούμπουλίνάς ἔχει συνδεθεῖ με ἕνα ἀπὸ τὰ πιὸ σημαντικὰ γεγονότα της Ἑλλάδας; τὴ ναυπήγηση τοῦ πρώτου Ἑλληνικοῦ πολεμικοῦ πλοίου στὴ χώρα, τοῦ << Ἀγαμέμνονα >> μιᾶς κορβέτας ποῦ κόστισε περίπου ἐνενῆντα τέσσερις χιλιάδες τάλιρα . Ὅσὸ παράξενο κι ἂν φαίνεται κατὰ τὴ διάρκεια τῆς κατασκευῆς τοῦ πλοίου ἡ Μπουμπουλίνα κατηγορήθηκε στὴν πύλη ἀπό Ἕλληνες γιὰ παράνομη χρήση περιουσίας της. Ἡ Πύλη ἔστειλε ἀπεσταλμένους της νὰ ἐξακριβώσουν ἂν πραγματικὰ ἡ Μπουμπουλίνα προετοίμαζε πολεμικὸ ὑλικὸ γιὰ την ἐπανάσταση. Ἡ ἰδία ὅμως ὄχι μόνο κατάφερε νὰ διασκεδάσει τις ὑποψίες τῶν τούρκων ἀλλὰ ἐντόπισε καὶ αὐτοὺς ποῦ εἶχαν προδώσει καὶ γιὰ νὰ τοὺς τιμωρήσει τους ἐδίωξε ἀπὸ τις Σπέτσες. 

Ὁ Ἀγαμέμνων    πάντως   ἔμελλε νὰ ἔχει ἄδοξο τέλος, ἀφοῦ τὸ 1832, καὶ ἐνῶ ἀνῆκε πῖὰ στὸν ἐθνικὸ στόλο καὶ εἶχε μετονομαστεῖ σέ <<Σπέτσες >> πυρπολήθηκε ἀπὸ τον Ἀνδρέα Μιαούλη. 

Ἡ ἴδια, ἐκτὸς ἀπὸ τα πλοῖα ποῦ διαχειριζόταν ἀσχολήθηκε καὶ μὲ τὴν ἐπάνδρωση ἑνὸς σώματος Σπετσιώτων μὲ ἀρχηγὸ τὸ γιό της Γιάννη Γιάννουζα, τὸ ὁποῖο 

πολέμησε στὴν πολιορκία της Τριπολιτσὰς καὶ του ναυπλίου νὰ εἶναι πάντοτε παροῦσα στὶς δύσκολες στιγμές του ἀγῶνα.  Δὲν δίστασε   ξοδέψει ὁλόκληρη τὴν περιουσία  της          γιὰ νὰ     βοηθήσει πολλοὺς ὁπλαρχηγοὺς ὅπως τον Κολοκοτρώνη καὶ τον Πλαπούτα, καὶ νὰ τους ἐφοδιάσει μὲ πολεμοφόδια καὶ τρόφιμα . 

Κηρύξει την ἐπανάσταση στὶς Σπετσες 

Τὸ 1819 σὲ μία νέα ἐπίσκεψη τῆς στὴν Κωνσταντινούπολη συνάντησε ξανὰ τὸν Γρηγόριο Ε΄ καὶ πληροφορήθηκε τὸν ξεσηκωμό της ἐπανάστασης ἀφοῦ γύρισε στὶς Σπέτσες, περίμενε τὴν ἡμέρα ποῦ θὰ γινόταν ἡ κήρυξη τῆς ἐπανάστασης στὸ Μοριᾶ καὶ 10 μέρες πρὶν τήν  Ἐπίσημη ἔναρξη της στὴν Ἁγία Λαύρα στὶς 15 Μαρτίου τοῦ 1821 ὕψωσε στὸ μεσαῖο ἱστὸ τοῦ Ἀγαμέμνονα τὸ λάβαρο μὲ τὸ Φοίνικα, πὸὺ ἦταν τὸ ἔμβλημα της ἀναγέννησης τοῦ Γένους, παροτρύνοντας ἔτσι καὶ τὰ ὑπόλοιπα σπετσιώτικα καράβια νὰ ὑψώσουν τὴ σημαία της ἐπανάστασης. 

Στὶς τρεῖς Ἀπριλίου τοῦ 1821 Κυριακὴ τῶν βαΐων μετὰ τὴ λειτουργία της ἐκκλησίας καὶ μέσα σὲ γιορταστικὴ ἀτμόσφαιρα, οἱ Σπετσιῶτες κήρυξαν ἐπίσημα τὴν ἐπανάσταση. Ἡ νησιωτικὴ σημαία τους εἶχε στὴ μέση ἕνα σταυρὸ καὶ στὸ κάτω μέρος της ἕνα ἀναπὸδῳ μισοφέγγαρο.  Στὸ δεξὶ μέρος του σταυροῦ ὑπῆρχε τὸ ἱερὸ σύμβολο τῆς λόγχης καὶ στὸ ἀριστερὸ μία ἄκυρα στὴν ὁποία ἦταν τυλιγμένο ἕνα φίδι.  Μία Κουκουβάγια ἡ ἕνας γῦπας ἔτρωγε τὴ γλῶσσα του φιδιοῦ. Πάνω στὴ σημαία μὲ κόκκινα γράμματα ὑπῆρχαν οἱ λέξεις ἐλευθερία ἡ θάνατος. 

Ἡ μεγάλη κυρία  

Μόλις εἶχε ξεκινήσει ἡ ἐπανάσταση στὶς Σπέτσες καὶ οἱ Μπούμπουλίνά δέχτηκε τὸ κάλεσμα τῶν ὁπλαρχηγῶν γιὰ νὰ βοηθήσει στὴν πολιορκία του Ναυπλίου καθὼς ἡ κατάσταση δὲν ἦταν ἰδιαίτερα ἐνθαρρυντική . 

Ἡ Μπουμπουλίνα κατέφθασε μὲ νέα ὑλικὰ ἐφόδια ἔδωσε νέα πνοὴ στὸν ἀγῶνα μὲ τὴν ἀποφασιστικότητα καὶ τον ἐνθουσιασμό της. 

Οἱ κάτοικοι τοῦ Ναυπλίου, γιὰ νὰ τὴν τιμήσουν της ἔδωσαν τὸ τίτλο της << Μεγάλης κυρίας >> κατὰ τὴ διάρκεια τῆς πολιορκίας ἡ Μπουμπουλίνα ἔπρεπε νὰ ἀντιμετωπίσει μία μεγάλη ἀπώλεια ; τὸ θάνατο τοῦ γιοῦ της Γιάννη Γιάννουζα ποῦ σκοτώθηκε ἀπὸ τὸ βόλι του βελὴ μπέη. 

Τὸν Μάϊο τοῦ 1821 ἐνῶ ἡ Μπουμπουλίνα μάχονταν ἀκόμα στὸ Ναύπλιο, οἱ προεστοὶ τῆς Πελοποννήσου της ζήτησαν ναυτικὴ βοήθεια γιὰ τὴν πολιορκία της μονεμβασιάς. Ἡ Μπουμπουλίνα ἄφησε τὴ διακυβέρνηση τὸ πλοῖο της τον ἀδελφό της καὶ ἔπλευσε μὲ τὸ πλοῖο Ἀγαμέμνων πρὸς τὴ Μονεμβασιά. Μαζὶ μὲ ἀλλὰ Ἑλληνικὰ πλοῖα ἔκανε πιὸ στενὴ πολιορκία τοῦ φρουρίου καὶ ἀνάγκασε τοὺς τούρκους ποῦ εἶχαν ἐγκλωβιστεῖ μέσα νὰ παραδοθοῦν. 

Στὶς 25 Ἰοὐλίου τοῦ 1821 ὅταν πιὰ εἶχαν ἐξαντληθεῖ ὅλα τὰ πολεμοφόδιά τους. Τὸ ἴδιο καθοριστικὴ ἦταν καὶ συμμετοχή της τὴν ἅλωση της Τριπολιτσὰς ἡ Μπουμπουλίνα ἔφτασε ἐκεῖ μὲ ἐνισχύσεις μετὰ ἀπὸ γράμμα τοῦ Κολοκοτρώνη οἱ ἕλληνες εἶχαν ἤδη κατορθώσει νὰ ἐγκλωβίσουν τὰ γυναικόπαιδα τῶν τούρκων μέσα στὴν Τριπόλιτσα καὶ ἡ παράδοσή τους δὲν ἤτανε πιὰ παρὰ θέμα ἡμερῶν ἡ σύζυγος τοῦ μπέη της Τριπολιτσὰς Χουρσιτ βλέποντας Ὅτί ὁ τούρκικος ἄμαχος πληθυσμὸς βρίσκονταν σὲ δύσκολη θέση ζήτησε νὰ δεῖ τὴν Μπουμπουλίνα ἰδιαιτέρως στὸ σεράϊ της ἡ Μπουμπουλίνα πράγματι ἐπισκέφτηκε καὶ ἡ σύζυγος τοῦ Χουρσὶτ τῆς ζήτησε νὰ προστατεύσει τις γυναῖκες καὶ τὰ παιδιὰ ποῦ παρέμεναν στὴν πόλη.

 Πράγματι ἡ Μπουμπουλίνα κατάλαβε ὅτι θὰ ἦταν ἄδικο νὰ σκοτωθοῦν τόσοι ἄνθρωποι χωρὶς λόγο καὶ ὑποσχέθηκε νὰ ἀφεθοῦν ἐλεύθεροι.  Κατὰ τὴ διάρκεια τῆς ἐξόδου στὸ τούρκων ἀπὸ τὴν τριπολιτσά ,  Η  Μπουμπουλίνα εισέβαλε στὴν πόλη καὶ ἀπὸμονωσὲ τὰ γυναικόπαιδα  προστατεύοντας τὰ ἀπὸ τὴν ἄγρια σφαγῆ.    στὴ δεύτερη πολιορκία του Ναυπλίου τὸ δεκέμβριο τοῦ 1821,  η  Μπουμπουλίνα συμμετεῖχε μὲ τά  καράβια της καὶ αὐτὴ τί φορὰ κατόρθωσε νὰ ἀποκλείσει τί θαλάσσια ὁδὸ καὶ νὰ ἐπελευθερώσει τὴν πόλη. 

 Ὁ ἐμφύλιος πόλεμος τὴν ἀναγκάζει νὰ ἐπιστρέψει στὶς σπέτσες  

Ἡ Μπουμπουλίνα παρέμεινε στὸ ελεύθερο  πιὰ Ναύπλιο   σ΄   ἕνα σπίτι ποὺ τὶς δώρισε ἡ κυβέρνηση ὡς ἀναγνώριση τῆς προσφορᾶς στὸν ἀγῶνα.       Εκεῖ ἡ κόρη της Ελένη παντρεύτηκε τὸ γιό του Κολοκοτρώνη Πάνο,   ποὺ εἶχε διοριστεῖ ἐκείνη τὴν ἐποχὴ φρούραρχος τοῦ Ναυπλίου.    Ετσι  οἱ δεσμοὶ ποὺ ἕνωναν τὸ Κολοκοτρώνη καὶ τὴν μπουμπουλίνα ἔγιναν,  πέρα ἀπὸ ἀγωνιστικὴ, καὶ συγγενική .

Ὁ πάνος κολοκοτρώνης ὅταν ξέσπασε ὁ ἐμφύλιος πόλεμος σύμφωνα μὲ ἐντολὴ τοῦ πατέρα του παρέδωσε τὸ Ναύπλιο στὸ νέο ἐκτελεστικὸ σῶμα. Τὰ μέλη αὐτοῦ τοῦ σώματος στὶς 12 ἰουνίου τοῦ 1824 ἀποφάσισαν νὰ διώξουν τὴν Μπουμπουλίνα ἀπὸ τὸ Ναύπλοιο, μὲ τὴν κατηγορία ὅτι ἄνήκε στὴν παράταξη τοῦ Κολοκοτρώνη καὶ δροῦσε ἐνάντια στὴ νέα κυβέρνηση. Ἴδια προσπάθησε κρὺφὰ νὰ ἐπιστρέψει στὸν Ναύπλιο. Τὴν 1η Ἰουνίου τοῦ 1824. Μάλιστα ὁ Νικηταρὰς δέχτηκε νὰ τὴ φιλοξενήσει στὸ σπίτι του, ὅμως μόλις ἔγινε γνὼστὸ ὅτι ἡ Μπουμπουλίνα ἔμεινε πάλι στὸ Ναύπλιο, 

Ὁ Κουντουριώτης φρόντισε νὰ στείλει ἀστυνόμο στὸ σπίτι τοῦ Νικηταρὰ, γιὰ νὰ τὴ συλλάβει καὶ νὰ τὴ στείλει πίσω στὶς Σπέτσες. Λίγο ἀργότερα, ὅταν πέθανε ὁ Πάνος Κολοκοτρώνης, ἡ κόρη της ἐλένη ἔμεινε χήρα καὶ ἀποφάσισε νὰ γυρίσει πίσω στὸ νήσὶ, γιὰ νὰ μείνει μαζὶ τῆς . 

Τὸ ἀπρόσμενο τέλος 

Ἡ μπούμπουλίνά ἀψηφῶντας ὅλες τὶς κατηγορίες εἰς βάρος της δὲν ἤθελε νὰ ἐγκαταλείψει τὴν ἐνεργὸ δράση γιατί πίστευε ὅτι ἡ Ἕλληνες χρειαζόταν τὴ βοήθεια τῆς σχέδιά της δὲν μποροῦσαν ὅμως ποτὲ νὰ πραγματοποιηθοῦ ἐξ αἰτίας ἑνὸς τελείως ἀπρόσμενο γεγονότος ὁ γιός της μπουμπουλίνας γεώργιος γιάννουσας ποῦ ἦταν παράφορα ἐρωτευμένος μὲ μία κοπέλα τοῦ νησιοῦ τὴν εὐγενία χριστοδούλου – Κούτση, ἀποφάσισε νὰ τὴν κλέψει καὶ νὰ τὴν παντρευτεῖ. Οἱ γονεῖς τῆς κοπέλας, ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρά, δὲν μποροῦσαν νὰ δεχτοῦν αὐτὸ τὸ γάμο, ἀφοῦ ἡ κόρη τους ἦταν ἤδη ἀρβανιασμένη. Ὁ Γιάννουζας ἀνένδοτος στὴν ἀπόφαση του, ἐκμεταλλεύτηκε τὴν ἀπουσία τοῦ ἀρραβωνιαστικοῦ της Εὐγενίας - ὁ ὁποῖος ἔλιπε ταξίδι καί  την ἀπήγαγε .  Οἱ γονεῖς της, ποῦ πίστευαν ὅτι ἡ Μπουμπουλίνα ἦταν κρυμμένη πίσω ἀπὸ αὐτὸ τὸ σχέδιο, δὲν ἦταν δυνατὸν νὰ δεχτοῦν μία τέτοια προσβολὴ καὶ ἀποφάσισα νὰ ἐκδικηθοῦν. Συγγενεῖς τῆς κοπέλας τὴ νύχτα τῆς 2/2 Μαΐου τοῦ 1825, πῆγαν στὸ σπίτι της Μπουμπουλίνας μὲ ὅπλα καὶ τὸ περικύκωσαν. γιατί νόμιζαν ὅτι τὸ παράνομο ζευγάρι ἦταν ἐκεῖ κρυμμένο. Ἡ Μπουμπουλίνα βγῆκε ἀπὸ τὸ σπίτι καὶ ἄρχισε νὰ λόγο φέρνει μὲ τοὺς συγγενεῖς τῆς Εὐγενίας. Κάποιος ἀπὸ αὐτοὺς τὴν πυροβόλησε καί, πρὶν προλάβει ἡ Μπουμπουλίνα νὰ ἀντιδράσει. ἡ σφαῖρα τὴ βρῆκε στὸ μέτωπο καὶ τὴν ἔριξε νέκρὴ . 

Τὸ σπίτι ποὺ ἔμενε ἡ μπουμπουλίνα τὰ τελευταῖα της χρόνια βρίσκεται ἀκόμα στὶς σπέτσες καὶ ἔχει μετατροπὴ σὲ μουσεῖο ἀπὸ τοὺς ἀπογόνους της. Ἡ Μπουμπουλίνα κατόρθωσε νὰ ξεχωρίσει κατὰ τὸν κατὰ τὴν Ἑλληνικὴ ἐπανάσταση καὶ μάλιστα νὰ κάνει ἰδιαίτερη ἐντύπωση στὴν εὐρώπη μὲ τὰ χαρίσματα τῆς τὰ ὁποῖα σπάνιζαν στὶς γυναῖκες τῆς ἐποχῆς. Στὴ Γερμανία μάλιστα ἀλλὰ καὶ στὸ παρίσι, μέσα σὲ ἕνα γενικότερο κλίμα Ἑλληνολατρίας λανσάρεται καὶ ἡ νέα μόδα της << Robes de done a la bobeline >>. Βέβαια ἢ Μπουμπουλίνα οὔτε ἦταν οὔτε ζήτησε ποτὲ νὰ παρουσιάζεται ὡς πρότυπο ὀμορφιᾶς. Ἡ ἴδια χαρακτηρίζε τὸν ἑαυτό της ὡς ἀσυμβίβαστη νησιώτισσα ποὺ ἀπὸ τὴν παιδική της ἡλικία ὅλη τὴ ζωὴ ἦταν στὴ θάλασσα. Πολυμήχανοι τολμηρή, μεγαλοπρεπὲς παράστημα, μπῆκες στὰ σαραντα πέντε της χρόνια στὸν ἀγῶνα, μὲ μοναδικὸ σκοπὸ τὴν νίκη τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους . Μάλιστα ἕνας Εὐρωπαῖος συγγραφέας γράφει ; δὲν εἶναι ἀμαζὼν ἀλλὰ ἀλλὰ πλήρης γενναίων αἰσθημάτων καὶ φλογεροῦ πατριωτισμοῦ. Εἶναι πιστὴ παράδοση τῶν γυναικῶν τῆς ἀρχαίας Σπάρτης >>. Καὶ ὁ ἱστορικὸς Φιλήμων συμπληρώνει ; <<Ἐνώπιον τῆς ὁ ἀνάδρος ἠσχύνετο καὶ ὁ ἀνδρεῖος ὑπεχωρεί  >>. 

Ἡ ὁμιλία τοῦ Θεόδωρου Κολοκοτρώνη στὴν Πνύκα

Ὁ λόγος ποὺ ἔβγαλε ὁ Κολοκοτρώνης ἀνεβασμένος στὰ βράχια τῆς Πνύκας, ὅπως στὰ παλιὰ τὰ χρόνια τόσοι τρανοὶ ρήτορες στοὺς Ἀθηναίους, στέκεται ἡ πνευματικὴ διαθήκη τοῦ ἥρωα στὸ Ἔθνος. 

Ὁ λόγος τοῦ ἀγράμματου, μὰ σοφοῦ στρατηγοῦ πρὸς τὰ νιᾶτα τῆς Ἀθήνας τοῦ 1838. Τὸν παρακάτω λόγο τὸν ἀπεύθυνε πρὸς τοὺς νέους του Ἀ΄ Γυμνασίου τῆς Ἀθήνας:

Θεόδωρος Κολοκοτρώνης

7 Ὀκτωβρίου 1838

Παιδιά μου!

Εἰς τὸν τόπο τοῦτο, ὁπού,ὁποῦ ἐγὼ πατῶ σήμερα, ἐπατοῦσαν καὶ ἐδημηγορούσαν τὸν παλαιὸ καιρὸ ἄνδρες σοφοί, καὶ ἄνδρες μὲ τοὺς ὁποίους δὲν εἶμαι ἄξιος νὰ συγκριθῶ καὶ οὔτε νὰ φθάσω τὰ ἴχνη των. Ἐγὼ ἐπιθυμοῦσα νὰ σᾶς ἰδῶ, παιδιά μου, εἰς τὴν μεγάλη δόξα τῶν προπατόρων μας, καὶ ἔρχομαι νὰ σᾶς εἰπῶ, ὅσα εἰς τὸν καιρὸ τοῦ ἀγῶνος καὶ πρὸ αὐτοῦ καὶ ὕστερα ἀπ' αὐτὸν ὁ ἴδιος ἐπαρατήρησα, καὶ ἀπ' αὐτὰ νὰ κάμωμε συμπερασμοὺς καὶ δια τὴν μέλλουσαν εὐτυχίαν σας, μολονότι ὁ Θεὸς μόνος ἠξεύρει τὰ μέλλοντα. Καὶ δια τους παλαιοὺς Ἕλληνας, ὁποίας γνώσεις εἶχαν καὶ ποία δόξα καὶ τιμὴν ἔχαιραν κοντὰ εἰς τὰ ἄλλα ἔθνη τοῦ καιροῦ των, ὁποίους ἥρωας, στρατηγούς, πολιτικοὺς εἶχαν, δια ταῦτα σᾶς λέγουν καθ' ἡμέραν οἱ διδάσκαλοί σας καὶ οἱ πεπαιδευμένοι μας.

 Ἐγὼ δὲν εἶμαι ἀρκετός. Σᾶς λέγω μόνον πὼς ἦταν σοφοί, καὶ ἀπὸ ἐδῶ ἐπῆραν καὶ ἐδανείσθησαν τὰ ἄλλα ἔθνη τὴν σοφίαν των. Εἰς τὸν τόπον, τὸν ὁποῖον κατοικοῦμε, ἐκατοικοῦσαν οἱ παλαιοὶ Ἕλληνες, ἀπὸ τοὺς ὁποίους καὶ ἡμεῖς καταγόμεθα καὶ ἐλάβαμε τὸ ὄνομα τοῦτο. Αὐτοὶ διέφεραν ἀπὸ ἡμᾶς εἰς τὴν θρησκείαν.

Οἱ παλαιοὶ Ἕλληνες, οἱ πρόγονοί μας, ἔπεσαν εἰς τὴν διχόνοια καὶ ἐτρώγονταν μεταξύ τους, καὶ ἔτσι ἔλαβαν καιρὸ πρῶτα οἱ Ρωμαῖοι, ἔπειτα ἄλλοι βάρβαροι καί τους ὑπόταξαν. 

Ὕστερα ἦλθαν οἱ Μουσουλμᾶνοι καὶ ἔκαμαν ὅ,τι ἠμποροῦσαν, δια νὰ ἀλλάξῃ ὁ λαὸς τὴν πίστιν του. Ἔκοψαν γλῶσσες εἰς πολλοὺς ἀνθρώπους, ἀλλ' ἐστάθῃ ἀδύνατο νὰ τὸ κατορθώσουν. 

Τὸν ἕνα ἔκοπταν, ὁ ἄλλος τὸ σταυρό του ἔκαμε. Σὰν εἶδε τοῦτο ὁ σουλτᾶνος, διόρισε ἕνα βιτσερέ [ἀντιβασιλέα], ἕναν πατριάρχη, καί του ἔδωσε τὴν ἐξουσία τῆς ἐκκλησίας. 

Αὐτὸς καὶ ὁ λοιπὸς κλῆρος ἔκαμαν ὅ,τι τοὺς ἔλεγε ὁ σουλτᾶνος. 

Ὕστερον ἔγιναν οἱ κοτζαμπάσηδες [προεστοί] εἰς ὅλα τὰ μέρη. Ἡ τρίτη τάξη, οἱ ἔμποροι καὶ οἱ προκομμένοι, τὸ καλύτερο μέρος τῶν πολιτῶν, μὴν ὑποφέρνοντες τὸν ζυγὸ ἔφευγαν, καὶ οἱ γραμματισμένοι ἐπῆραν καὶ ἔφευγαν ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα, τὴν πατρίδα των, καὶ ἔτσι ὁ λαός, ὅστις στερημένος ἀπὸ τὰ μέσα τῆς προκοπῆς, ἐκατήντησεν εἰς ἀθλίαν κατάσταση, καὶ αὐτὴ αὔξαινε κάθε ἥμερα χειρότερα· διότι, ἂν εὑρίσκετο μεταξὺ τοῦ λαοῦ κανεὶς μὲ ὀλίγην μάθηση, τὸν ἐλάμβανε ὁ κλῆρος, ὅστις ἔχαιρε προνόμια, ἢ ἐσύρετο ἀπὸ τὸν ἔμπορο τῆς Εὐρώπης ὡς βοηθός του ἢ ἐγίνετο γραμματικὸς τοῦ προεστοῦ. Καὶ μερικοὶ μὴν ὑποφέροντες τὴν τυραννίαν τοῦ Τούρκου καὶ βλέποντας τὲς δόξες καὶ τὲς ἡδονὲς ὁπού,ὁποῦ ἀνελάμβαναν αὐτοί, ἄφηναν τὴν πίστη τους καὶ ἐγίνοντο Μουσουλμᾶνοι. 

Καὶ τοιουτοτρόπως κάθε ἥμερα ὁ λαὸς ἐλίγνευε καὶ ἐπτώχαινε.

Εἰς αὐτὴν τὴν δυστυχισμένη κατάσταση μερικοὶ ἀπὸ τοὺς φυγάδες γραμματισμένους ἐμετάφραζαν καὶ ἔστελναν εἰς τὴν Ἑλλάδα βιβλία, καὶ εἰς αὐτοὺς πρέπει νὰ χρωστοῦμε εὐγνωμοσύνη, διότι εὐθὺς ὁπού,ὁποῦ κανένας ἄνθρωπος ἀπό το λαὸ ἐμάνθανε τὰ κοινὰ γράμματα, ἐδιάβαζεν αὐτὰ τὰ βιβλία καὶ ἔβλεπε ποίους εἴχαμε προγόνους, τί ἔκαμεν ὁ Θεμιστοκλῆς, ὁ Ἀριστείδης καὶ ἄλλοι πολλοὶ παλαιοί μας, καὶ ἐβλέπαμε καὶ εἰς ποίαν κατάσταση εὑρισκόμεθα τότε. 

Ὅθεν μᾶς ἦλθεν εἰς τὸ νοῦ νὰ τοὺς μιμηθοῦμε καὶ νὰ γίνουμε εὐτυχέστεροι. Καὶ ἔτσι ἔγινε καὶ ἐπροόδευσεν ἡ Ἑταιρεία.

Ὅταν ἀποφασίσαμε νὰ κάμωμε τὴν Ἐπανάσταση, δὲν ἐσυλλογισθήκαμε οὔτε πόσοι εἴμεθα οὔτε πὼς δὲν ἔχομε ἅρματα οὔτε ὅτι οἱ Τοῦρκοι ἐβαστοῦσαν τὰ κάστρα καὶ τὰς πόλεις οὔτε κανένας φρόνιμος μᾶς εἶπε «ποῦ πᾶτε ἐδῶ νὰ πολεμήσετε μὲ σιταροκάραβα βατσέλα», ἀλλὰ ὡς μία βροχὴ ἔπεσε εἰς ὅλους μας ἡ ἐπιθυμία τῆς ἐλευθερίας μας, καὶ , καὶ ὁ κλῆρος μας καὶ οἱ προεστοὶ καὶ οἱ καπεταναῖοι καὶ οἱ πεπαιδευμένοι καὶ οἱ ἔμποροι, μικροὶ καὶ μεγάλοι, ὅλοι ἐσυμφωνήσαμε εἰς αὐτὸ τὸ σκοπὸ καὶ ἐκάμαμε τὴν Ἐπανάσταση.

Εἰς τὸν πρῶτο χρόνο τῆς Ἐπαναστάσεως εἴχαμε μεγάλη ὁμόνοια καὶ ὅλοι ἐτρέχαμε σύμφωνοι. Ὁ ἕνας ἐπῆγεν εἰς τὸν πόλεμο, ὁ ἀδελφός του ἔφερνε ξύλα, ἡ γυναῖκα του ἐζύμωνε, τὸ παιδί του ἐκουβαλοῦσε ψωμὶ καὶ μπαρουτόβολα εἰς τὸ στρατόπεδον καὶ ἐὰν αὐτὴ ἡ ὁμόνοια ἐβαστοῦσε ἀκόμη δύο χρόνους, ἠθέλαμε κυριεύσει καὶ τὴν Θεσσαλία καὶ τὴν Μακεδονία, καὶ ἴσως ἐφθάναμε καὶ ἕως τὴν Κωνσταντινούπολη.

 Τόσον τρομάξαμε τοὺς Τούρκους, ὁπού,ὁποῦ ἄκουγαν Ἕλληνα καὶ ἔφευγαν χίλια μίλια μακρά. Ἑκατὸν Ἕλληνες ἔβαζαν πέντε χιλιάδες ἐμπρός, καὶ ἕνα καράβι μιὰν ἄρμάδα. Ἄλλὰ δὲν ἐβάσταξε!.

Ἦλθαν μερικοὶ καὶ ἠθέλησαν νὰ γένουν μπαρμπέρηδες εἰς τοῦ κασίδη τὸ κεφάλι. Μᾶς πονοῦσε τὸ μπαρμπέρισμά τους. Μὰ τί νὰ κάμομε; Εἴχαμε καὶ αὐτουνῶν τὴν ἀνάγκη. Ἀπὸ τότε ἤρχισεν ἡ διχόνοια καὶ ἐχάθῃ ἡ πρώτη προθυμία καὶ ὁμόνοια. 

Καὶ ὅταν ἔλεγες τὸν Κώστα νὰ δώσει χρήματα διὰ τὰς ἀνάγκας τοῦ ἔθνους ἢ νὰ ὑπάγει εἰς τὸν πόλεμο, τοῦτος ἐπρόβαλλε τὸν Γιάννη.

Καὶ μ' αὐτὸν τὸν τρόπο κανεὶς δὲν ἤθελε οὔτε νὰ συνδράμει οὔτε νὰ πολεμήσει. Καὶ τοῦτο ἐγίνετο, ἐπειδὴ δὲν εἴχαμε ἕνα ἀρχηγὸ καὶ μίαν κεφαλή. 

Ἄλλὰ ἕνας ἔμπαινε πρόεδρος ἕξι μῆνες, ἐσηκώνετο ὁ ἄλλος καὶ τὸν ἔριχνε καὶ ἐκάθετο αὐτὸς ἄλλους τόσους, καὶ ἔτσι ὁ ἕνας ἤθελε τοῦτο καὶ ὁ ἄλλος τὸ ἄλλο. Ἰσως ὅλοι ἠθέλαμε τὸ καλό, πλὴν καθένας κατὰ τὴν γνώμη του. 

Ὅταν προστάζουνε πολλοί, ποτὲ τὸ σπίτι δὲν χτίζεται οὔτε τελειώνει. 

Ὁ ἕνας λέγει ὅτι ἡ πόρτα πρέπει νὰ βλέπει εἰς τὸ ἀνατολικὸ μέρος, ὁ ἄλλος εἰς τὸ ἀντικρινὸ καὶ ὁ ἄλλος εἰς τὸν Βορέα, σὰν νὰ ῆτον τὸ σπίτι εἰς τὸν ἀραμπᾶ καὶ νὰ γυρίζει, καθὼς λέγει ὁ καθένας. Μὲ τοῦτο τὸν τρόπο δὲν κτίζεται ποτὲ τὸ σπίτι, ἀλλὰ πρέπει νὰ εἶναι ἕνας ἀρχιτέκτων, ὁπού,ὁποῦ νὰ προστάζει πὼς θὰ γενεί.

 Παρομοίως καὶ ἡμεῖς ἐχρειαζόμεθα ἕναν ἀρχηγὸ καὶ ἕναν ἀρχιτέκτονα, ὅστις νὰ προστάζει καὶ οἱ ἄλλοι νὰ ὑπακούουν καὶ νὰ ἀκολουθοῦν. Ἀλλ' ἐπειδὴ εἴμεθα εἰς τέτοια κατάσταση, ἐξ αἰτίας τῆς διχόνοιας, μᾶς ἔπεσε ἡ Τουρκιὰ ἐπάνω μας καὶ κοντέψαμε νὰ χαθοῦμε, καὶ εἰς τοὺς στερνοὺς ἑπτὰ χρόνους δὲν κατορθώσαμε μεγάλα πράγματα.

Εἰς αὐτὴ τὴν κατάσταση ἔρχεται ὁ βασιλεύς, τὰ πράγματα ἡσυχάζουν καὶ τὸ ἐμπόριο καὶ ἢ γεωργία καὶ οἱ τέχνες ἀρχίζουν νὰ προοδεύουν καὶ μάλιστα ἢ παιδεία. Αὐτὴ ἡ μάθησις θὰ μᾶς αὐξήσει καὶ θὰ μᾶς εὐτυχήσει. Ἀλλὰ διὰ νὰ αὐξήσομεν, χρειάζεται καὶ ἡ στερέωσις τῆς πολιτείας μας, ἡ όποία γίνεται μὲ τὴν καλλιέργεια καὶ μὲ τὴν ὑποστήριξη τοῦ Θρόνου. 

Ὁ βασιλεύς μας εἶναι νέος καὶ συμμορφώνεται μὲ τὸν τόπο μας, δὲν εἶναι προσωρινός, ἀλλ' ἡ βασιλεία του εἶναι διαδοχικὴ καὶ θὰ περάσει εἰς τὰ παιδιὰ τῶν παιδιῶν του, καὶ μὲ αὐτὸν κι ἐσεῖς καὶ τὰ παιδιά σας θὰ ζήσετε. Πρέπει νὰ φυλάξετε τὴν πίστη σας καὶ νὰ τὴν στερεώσετε, διότι, ὅταν ἐπιάσαμε τὰ ἅρματα εἴπαμε πρῶτα ὑπὲρ πίστεως καὶ ἔπειτα ὑπὲρ πατρίδος. 

Ὅλα τὰ ἔθνη τοῦ κόσμου ἔχουν καὶ φυλάττουν μιὰ Θρησκεία. Καὶ αὐτοί, οἱ Ἑβραῖοι, οἱ όποῖοι κατατρέχοντο καὶ μισοῦντο καὶ ἀπὸ ὅλα τὰ ἔθνη, μένουν σταθεροὶ εἰς τὴν πίστη τους.

Νὰ  μὴν   ἔχεται   πολυτέλεια,  νὰ  μὴν   πηγαίνεται   εἰς  τοῦς  καφενέδες   καὶ  εἴς  τὰ  μπιλιάρδα .

Νὰ   δοθῆτε   εἰς   τᾶς   σπουδάς  σας ,  καὶ   καλλίτερα  νὰ  κοπιάσετε   ὁλίγον   δύο  καὶ  τρεῖς  χρόνους  καὶ  νὰ  ζήσετε    ἐλεύθεροι   εἵς   τὸ  ἐπίλοπο   τῆς   ζωῆς  σας ,  παρὰ  νὰ  περάσετε   τεσσάρους    πέντε   χρόνους   τὴ  νεότητά σας ,  καὶ  νὰ  μείνετε   ἀγράμματοι .  Νὰ   σκλαβωθῆτε    εἰς   τὰ  γράμματα  σᾶς    Νὰ   ἀακούετε     τᾶς     συμβουλὰς    τῶν   διδασκάλων   καὶ   γεροντοτέρων

καὶ  κατὰ   τὴν   παροιμία,  μύρια  ἡξευρε   καὶ    χίλια  μάθαινε .   ἡ   προκοπὴ σᾶς    καὶ   ἡ   μάθηση   σᾶς  νὰ   μὴν    γίνει    σκερπάρνι   μόνο  γιὰ  τὸ  ἀτομό  σας ,    ἀλλὰ   νὰ   κοιτάζει   τὸ  κάλο   τῆς   Κοινότητας ,  καὶ  μέσα   εἰς  τὸ  κάλο   αὐτὸ   εὐρίσκεται   καὶ  τὸ   δικόσας .

Ἐγώ, παιδιά μου, κατὰ κακὴ μοῦ τύχη, ἐξ αἰτίας τῶν περιστάσεων, ἔμεινα ἀγράμματος καὶ δια τοῦτο σᾶς ζητῶ συγχώρηση, διότι δὲν ὁμιλῶ καθὼς οἱ δάσκαλοι σᾶς. 

Σᾶς εἶπα ὅσα ὁ ἴδιος εἶδα, ἤκουσα καὶ ἐγνώρισα, δια νὰ ὠφεληθῆτε ἀπὸ τὰ ἀπερασμένα καὶ ἀπὸ τὰ κακὰ ἀποτελέσματα τῆς διχονοίας, τὴν ὁποίαν νὰ ἀποστρέφεσθε, καὶ νὰ ἔχετε ὁμόνοια. Ἐμᾶς μὴ μᾶς τηρᾶτε πλέον. 

Τὸ ἔργο μας καὶ ὁ καιρός μας ἐπέρασε. Καὶ αἱ ἡμέραι τῆς γενεᾶς, ἡ ὁποία σᾶς ἄνοιξε το δρόμο, θέλουν μετ' ὀλίγον περάσει. Τὴν ἡμέρα τῆς ζωῆς μας θέλει διαδεχθῇ ἡ νύκτα τοῦ θανάτου μας, καθὼς τὴν ἡμέραν τῶν Ἁγίων Ἀσωμάτων θέλει διαδεχθῇ ἡ νύκτα καὶ ἡ αὐριανὴ ἥμερα. 

Εἰς ἐσᾶς μένει νὰ ἰσάσετε καὶ νὰ στολίσετε τὸν τόπο, ὁπού,ὁποῦ ἡμεῖς ἐλευθερώσαμε· καί, δια νὰ γίνῃ τοῦτο, πρέπει νὰ ἔχετε ὡς θεμέλια τῆς πολιτείας τὴν ὁμόνοια, τὴν θρησκεία, τὴν καλλιέργεια τοῦ Θρόνου καὶ τὴν φρόνιμον ἐλευθερία.

Τελειώνω το λόγο μου.

Ζήτω ὁ Βασιλεύς μας Ὄθων! Ζήτω οἱ σοφοὶ διδάσκαλοι! Ζήτω ἡ Ἑλληνικὴ Νεολαία!

                                                   

Λαμίᾳ: Μιὰ μαρτυρία γιὰ τὸν ἐνταφιασμὸ τοῦ Διάκου (ἀποκαλυπτικὰ ἔγγραφα) ΙΣΤΟΡΙΑ

 Ἐλάχιστες καὶ συγκεχυμένες ἦταν οἱ πληροφορίες, ποὺ εἴχαμε μέχρι τώρα, σχετικὰ μὲ τὴν τύχῃ τοῦ σώματος τοῦ μάρτυρα τῆς ἐλευθερίας Ἀθανασίου Διάκου. 

Σύμφωνα μὲ μιὰ ἄποψη, ἐπειδὴ τὸ καρφωμένο στὴ σούβλα σῶμα τοῦ Διάκου καὶ τὰ κομμένα κεφάλια τῶν συμπολεμιστῶν του, τὰ ὁποῖα εἶχαν τοποθετηθεῖ πάνω στὴν κοπριὰ ὁλόγυρα ἀπ' τὸ Διάκο, εἶχαν ἀρχίσει νὰ μυρίζουν, ἀφοῦ ἦταν ἐκτεθειμένα γιὰ ἕξι μέρες, οἱ Τοῦρκοι ἀγγάρεψαν τοὺς Λαμιῶτες Κεφάλα καὶ Φαραδῆμο νὰ ρίξουν τὸ πτῶμα τοῦ Διάκου καὶ τὰ κομμένα κεφάλια στὸ διπλανὸ ρέμα (Σκατόρεμα) καὶ νὰ τὰ σκεπάσουν μὲ κοπριές1.

 Σύμφωνα μὲ μία παράδοση, τὴν ὁποία παραθέτει ὁ Λάππας (ό. π. 150 κ.ε.), τὸ πτῶμα τοῦ Διάκου τὸ ξέχωσε τὴν ἄλλη νύχτα κάποιος Ἕλληνας Λαμιώτης, τὸ ἔπλυνε, τὸ σαβάνωσε καὶ τὸ ἔθαψε ἔ­ξω απὸ κάποιο ἐρημοκκλήσι στὴ Λαμίᾳ. Ὅμως, σύμφωνα μὲ τὰ γραφόμενα τοῦ Θ. Λάσκαρη, «ὅτε ἡ Ἑλλὰς ἔγινεν ἐλεύθερον βασίλειον τὸ μέρος ἠρευνήθῃ, ἀλλ' οὐ­δὲν ἴχνος ἀνευρέθῃ»2. 

Ὁ Λάππας (ό. π. 151) πιστεύει ὅτι ἡ ταφὴ ἔγινε στὸ Σκατόρεμα κι ὅτι τὰ ὀστᾶ τοῦ Διάκου χάθηκαν γιὰ πάντα.

Στὸ παραπάνω πρόβλημα ρίχνει ἀρκετὸ φῶς ἕνα ἔγγραφο τοῦ ἀγωνιστῆ Πα­ναγιώτη Σκόρδη ἀπ' τὴ Βέρβενα τῆς Ἀρκαδίας3.

 Στὸ ἔγγραφο αὐτό, τὸ ὁποῖο ἀπευ­θύνεται «Πρὸς τὴν ἐπὶ τῶν θυσιῶν καὶ ἀγώνων ἐξεταστικὴν ἐπιτροπήν», μὲ ἠμε­ρομηνία 10 Αὐγούστου 1846, ἀνάμεσα στ' ἄλλα ἀναφέρεται ὅτι μετὰ τὸ μαρτυρι­κὸ θάνατο τοῦ Διάκου, ὁ Σκόρδης ἀγόρασε ἀπ' τοὺς Τούρκους τὸ σῶμα του καὶ τὸ ἐνταφίασε μαζὶ μὲ τὰ ἑκατὸν τριάντα κεφάλια τῶν Ἑλλήνων ποὺ θυσιάσθηκαν στὴν Ἀλαμάνα4. 

Ὁ Σκόρδης δὲν ἀναφέρει σε ποιό σημεῖο ἔγινε ἡ ταφή, σημειώνει ὅμως ὅτι ἔγινε «μ' ὅλην τὴν μεγαλοπρέπειαν» κι ὅτι δαπάνησε γιὰ τὴν ἐξαγορὰ καὶ τὴν ταφή, καθὼς καὶ γιὰ τὴν ἐξαγορὰ εἴκοσι τεσσάρων Ἑλλήνων αἰχμαλώ­των3, πέντε χιλιάδες γρόσια.

Ἐκτὸς ἀπ' τὴ μαρτυρία γιὰ τὴν τύχη τοῦ σώματος τοῦ Διάκου, σημαντικὴ εἶ­ναι ἡ ἔμμεση πληροφορία ὅτι στὴ μάχη τῆς Ἀλαμάνας θυσιάσθηκαν συνολικὰ ἐ­κατὸν τριάντα Ἔλληνες6, 

τὰ κεφάλια τῶν ὁποίων ἐνταφιάσθηκαν μαζὶ μὲ τὸ Διά­κο. Στὸ ἴδιο ἔγγραφο ὑπάρχουν διαφωτιστικὲς πληροφορίες γιὰ τὴν πολιορκία τῆς Λιβαδειὰς ἀπ' τοὺς Τούρκους, γιὰ τοὺς Σουλιῶτες, τὸν Ὀδ. Ἀνδροῦτσο, τὸν Χρ. Παλάσκα κ.ἄ.

Ὁ Σκόρδης εἶχε τὴ δυνατότητα νὰ ἐξαγοράσει καὶ νὰ θάψει τὸ σῶμα τοῦ Διάκου καὶ τὰ κομμένα κεφάλια τῶν συμπολεμιστῶν του, γιατί ἦταν γραμματέας τοῦ Ὀμὲρ Βρυώνη7.

 Οἱ μαρτυρίες τοῦ Σκόρδη πρέπει νὰ θεωρηθοῦν ἔγκυρες γιατί ἦταν ἀξιόπιστο πρόσωπο, ὅπως φαίνεται κι ἀπ' τὸ πιστοποιητικὸ τοῦ Παν. Ζαφειρόπουπου, ὁ ὁποῖος διασταύρωσε τίς πληροφορίες ποὺ εἶχε.

 Ὁ Σκόρδης ἦταν μυη­μένος στὴ Φιλικὴ Ἑταιρεία, κι ἀργότερα, ὅταν ἦρθε στὴν Ἀρκαδία, ἡ Πελοποννη­σιακὴ Γερουσία τὸν διόρισε ὑπασπιστῆ τοῦ Παν. Ζαφειρόπουλου5. Γιὰ ἕνα μέρος τῶν δραστηριοτήτων του στὴν Ἀνατολικὴ Στερεὰ Ἑλλάδα, ὁ Σκόρδης ἐπικαλεῖται τὴ μαρτυρία τῶν προκρίτων της Λιβαδειὰς Νικόλαου καὶ λάμπρος Νάκου.

Ἡ μαρτυρία τοῦ Σκόρδη, ὅτι δηλαδὴ ὁ Διάκος θάφθηκε κανονικὰ μαζὶ μὲ τὰ ἑκατὸν τριάντα κεφάλια τῶν συμπολεμιστῶν του, δίνει τὴ δυνατότητα τῆς ταύτισης τῶν ὀστῶν τοῦ Διάκου σὲ μελλοντικὴ ἀνεύρεση τούς. Ὁ ὁμαδικὸς αὐτὸς τάφος θὰ πρέπει νὰ ἀναζητηθεῖ, πιστεύω, στὸ τότε χριστιανικὸ νεκροταφεῖο τῆς Λαμίας9.

Παραθέτω ἐδῶ τὸ ἔγγραφο σὲ μεταγραφή, διατηρῶντας τὴν ὀρθογραφία του:

«Πρὸς τὴν ἐπὶ τῶν θυσιῶν καὶ ἀγώνων ἐξεταστικὴν ἐπιτροπήν.

Ὁ ὑπογεγραμμένος εἶμαι ἐκ τον χωρίου Βερδαίνων τῆς ἐπαρχίας ἁγίου Πέ­τρου ἀγωνιστὴς εἰς τὸν ὑπὲρ ἀνεξαρτησίας τῆς πατρίδος Ἱερὸν πόλεμον, καὶ ἀπὸ ἐκείνους ὅπου ὑπηρέτησα τὴν πατρίδα ἐξωτερικὸς καὶ ἐσωτερικῶς.

Πρὶν τοῦ Ἱεροῦ ἀγῶνος ἤμουν εἰς τὸν ὀμὲρ πασιὰ βερβεριόνη ἕνας τῶν Γραμματέων αὐτοῦ, ἤμουν ὁρκισμένος εἰς τὴν Ἱερὰν Ἐταιρίαν τῆς Πατρίδος, καὶ ἅμα ἐπολιορκήθῃ ὁ Ἀλὶ πασᾶς ἐδιετάχθην ἀπὸ τὴ συναδελφὴ νὰ διαμένω εἰς τὴν ὑπηρεσίαν τοῦ ὀμερπασιὰ καὶ συνδράμω, καθὰς ὁδηγίας ἔλαβον παρὰ τοὺς ἑταιρικοὺς συναδέλφους, καὶ εἰδοποιῷ αὐτοὺς τὰ στρατηγήματα τῶν πασιάδων.

Καὶ πρῶτον εἰδοποίησα τοὺς Σουλιώτας ἀφοῦ ἐκήρυξαν τὸν πόλεμον, καὶ ἐξαπέστειλα  εἰς αὐτοὺς τρία φορτία πολεμοφόδια μέσον τοῦ  ἐπισκόπου  Ἄρτης.

Ἐλευθέρωσα ἀπὸ τὴν φυλακὴν ἕνα κελαρίτη Τασούλια χρισικὸν τοῦ Μουχτὰρ πασᾶ.

Τὸν Γεώργιον Τουρτούρην ὁμοίως ἐλευθέρωσα ἀπὸ τὸν θάνατον καὶ τὴν φυ­λακήν, μάρτυρας εἶναι ἡ οἰκογένεια αὐτοῦ.

Τὸν μακαρίτην Χρῆστον Μπαλάσκα ἔχων εἰς τὴν φυλακὴν ὁ Ἰσμαὴλ πασιὰς καὶ τὸν ἐλευθέρωσα καὶ χρήματα ἀρκετὰ τὸν ἐβοήθησα αὐτὸν τε καὶ τὴν φαμελείαν του μάρτυρας ἔχω τὴν ἰδίαν Σύζυγόν του κυρίαν Παλάσχα.

Ἐκστράτευσεν ὁ Ὀμὲρ πασιὰς δια τὴν Πελοπόννησον καὶ φθάσας εἰς τὸ Δερβένι Φούρκα μὲ τὰ στρατεύματα τοῦ δὲν ἔλειψα νὰ εἰδοποιῶ τὰ Ἑλληνικὰ Στρατεύματα καὶ αὐτὸν τὸν μακαρίτην Διάκον ὅλα τὰ Στρατηγήματα τὸν Ὀμὲρ πασιά, καὶ ἀφοῦ ἐσυλήφθη ὁ Μακαρίτης Διάκος, καὶ ἐθανατώθῃ μὲ τὸν αἰσχρότατον θάνατον, ἀγόρασα τὸ σῶμα του καὶ τὸ ἐνταφίασα μ' ὅλην τὴν μεγαλοπρέπειαν, ὁμοῦ μὲ ἑκατὸν τριάκοντα κεφάλας θυσιασθέντας εἰς τὸν πόλεμον τὸν Διάκου, καὶ εἰκοσιτέσσαρους χριστιανοὺς ἠλευθέρωσα ἀπὸ τὸν θάνατον ὅπου εἶχον συληφθὴ αἰχμάλωτοι, ὑπὲρ τὰς πέντε χιλιάδας γρόσια ἐδαπάνησα εἰς τὴν θανὴν τοῦ Διάκου καὶ εἰς τὰς ἑκατὸν τριάντα κεφάλας καὶ εἴκοσι τεσσάρων αἰχμαλώτων.

Αφού επροχωρήσαμεν εις τας επαρχίας Λεβαδίας, Σάλονα, Μπουτουνίτσα, Ταλάντι, θύδας, και Εύρυπον, ειδοποιούσα καθεκάστην τους αδελφούς χριστια­νούς και τα ελληνικά Στρατεύματα όλα τα σχέδια του ομερπασιά, δια τα οποία μαρτυρεί όλη αυτή η επαρχία και ο κύριος Λάμπρος Νάκος νυν Γερουσιαστής.

Ἐλευθέρωσα μίαν γυναῖκα μὲ δυὸ παιδιὰ ἀπὸ τὸ χωρίον δαβλάνη μὲ πεντακόσια γρόσια ἀγοράν.

Δεκατέσσαρας ψυχὰς ἐλευθέρωσα ἀπὸ Τουρκοχώρι καὶ βελιτζώτη μὲ δυὸ καὶ ἥμισυ χιλιάδες γρόσια ἀγοράν. Ἕνα κοράσιον ἀπὸ Ταλάντη μὲ δυὸ χιλιά­δες γρόσια, ἕνα παιδὶ ἀπὸ σούρπη μὲ τριακόσια γρόσια.

Τοὺς ἐγκλείστους εἰς τὸ φρούριον Λεβαδίας χριστιανούς, ἀφοῦ ἠθέλησαν νὰ παραδοθοῦν, εἰδοποίησα πρὸς αὐτὸν τὸν σκοπὸν τὸν πασιὰ ὅπου ἤθελε τοὺς κάμει σφάγιον, δὲν ἐπαραδόθησαν καὶ διοργάνωσα τὴν νύκτα ἐκείνην καὶ τοὺς ὀ­δήγησα νὰ φύγουν ἀπὸ δρόμον τὸν ὁποῖον προετοίμασα, καὶ ἀναχώρησαν ἀβλαβῶς ἐξῶν τῶν ἀδυνάτων καὶ ἀσθενῶν, καὶ ὁ Γέρων Νικόλαος Νάκος πρὸς τὸν ὀ­ποῖον ἔδωσα τὴν μεγαλυτέραν συνδρομὴν καὶ βοήθειαν μαρτυρεῖ δὲ ὅλη ἐπαρχία Λεβαδίας περὶ αὐτῶν, καὶ ὁ κύριος Λάμπρος Νάκος, εἰς τὴν περίστασιν ταύτην καὶ εἰς τὰ χωρία Λεβαδίας, καὶ εἰς τὸν βάλτον ἐδαπάνησα ἀρκετὰ χρήματα, τὰ ὁποῖα γνωρίζει ὁ κύριος Λάμπρος Νάκος, ὁ ἰατρὸς Σπειρίδων Καλογερόπουλος γνωρίζει ὅσα ἔκαμον εἰς Θήβας καὶ Εὔριπον πρὸς ὄφελος τῶν ὁμογενῶν.

Παραλείπω ὅσα ἔπραξα πρὸς βοήθειαν τῶν ἀδελφῶν χριστιανῶν ὅπου ἦταν κλεισμένοι εἰς τὸν προφήτην Ἠλίαν τῆς Θήβας, καὶ ἐλευθέρωσα αὐτοὺς ἀπὸ πῦρ καὶ τὸν σίδηρον.

Δια τὸν Χρῆστον Μπαλάσκα ἤμουν ἐγγυητὴς εἰς τὸν ὀμὲρ πασιὰ καὶ ἀφοῦ ἐσυνενοήθη ὁ Μπαλάσκας μὲ τὸν Ὀδισέα νὰ ἑνωθοῦν καὶ κτιπήσουν τους ἐχθροὺς μὲ εἰδοποίησαν καὶ ἀνεχώρησα ἀπὸ τὸν πασιὰ καὶ ἑνώθῃν μὲ τὰ ἑλληνικὰ Στρατεύματα, καὶ ἐκτιπήσαμεν τὰ ἐχθρικὰ Στρατεύματα  καὶ ἐδιαλύθη μετου πολὺ ἡ ἐκστρατεία τὸν ὀμερπασιά, παραλοίπω ὅσα ἐδαπάνησα εἰς ἀπελευθέρωσιν ὁμογε­νῶν εἰς τὰ μέρη ἐκεῖνα.

Ἀπῆλθον εἰς Πελοπόννησον καὶ ἑνώθῃν μὲ τὰ ἐπαρχιακὰ Στρατεύματα τῆς ἐπαρχίας Ἁγίου Πέτρου εἰς τὴν πολιορκίαν Τριπόλεως μέχρι τῆς ἁλώσεως αὐ­τής, καὶ τὰς μετὰ ταῦτα θυσίας καὶ ἐκδουλεύσεις μου μαρτυρεῖ τὸ ἐσώκλειστον ἀποδεικτικὸν τοῦ ὁπλαρχηγοῦ τῆς ἐπαρχίας.

Τὰ πρωτότυπα ἀποδεικτικὰ παρεδόθησαν εἰς τὸ ἐπαρχεῖον Κυνουρίας κατὰ τὸ 1834, τὰ δὲ ἀντίγραφα κατὰ τὸ 1836 εἰς τὴν ἐν Ἀθήναις Στρατιωτικὴν ἐπιτροπὴν δύναται δὲ ἡ ἐπιτροπὴ                                                                                                                                                                                                           

Παρακαλῶ ὅθεν τὴν ἐπιτροπὴν ταύτην ἶνα ἐνδώσῃ εἰς τὰς αἰτήσεις μου ταύτας καὶ ἀποδώσῃ δικαιοσύνην εἰς ἄνθρωπο θυσιάσαντα τὰ πάντα καὶ τραυματισμένον περικυκλούμενον ἤδη ἀπὸ πολυαρίθμου ἀδυνάτου οἰκογενείας, καὶ δια νὰ μὴν μείνῃ μετὰ τὸν ἐγγίζοντα θάνατον του ἐκτεθειμένη εἰς τὴν ἀνάγκην καὶ ἀπορίαν.

Ἐν Ἁγίῳ Ἰωάννῃ τὴν 10 Αὐγούστου 1846

Εὐπειθέστατος Δημότης θυρέας

Παναγιώτης Σκόρδης

1.     Γ. Κρέμος, «Ἱστορικὰ Ἐπανορθώματα. Ἀθανάσιος Διάκος», περιοδ. Ἀπόλλων Δ', (Πειραιεύς, 1887)   725. Βλ. ἐπίσης,  Τάκης Λάππας,  Θανάσης Διάκος, Ἀθήνα 1949, 145.

2.       Λάππας, ό. π. 151, σημ. 1.

3.    Τὸ ἔγγραφο βρίσκεται στὸ Ἀρχεῖο Χειρογράφων καὶ Ὁμοιότυπων τῆς Ἐθνικῆς Βιβλιοθήκης (ἀρ. 12699), στὸ φάκελο τοῦ ἀγωνιστῆ Παναγιώτη Σκόρδη, καὶ μοῦ ἔγινε γνωστὸ πρὶν ἀπὸ μερικὰ χρόνια ἐντελῶς τυχαῖα, ὅταν, μὲ τὴν ἄδεια τοῦ Διευθυντῆ τοῦ Ἀρχείου Χειρόγραφων Π. Νικολόπουλου, μελετοῦσα τοὺς φακέλους τῶν ἀγωνιστῶν ποὺ κατάγονταν ἀπ' τὴ Βέρβενα τῆς Ἀρκαδίας. 

Τὸ ἔγγραφο αὐτὸ εἶναι γνωστὸ καὶ στὸ Θ. Βαγενὰ (Θ. Βαγενάς, «Παναγῆς Σκόρδης. Ἕνας ἀγνοημένος Βερβενιώτης Ἀγωνιστὴς ποὺ «ἐνταφίασε» τὸ ΘΑΝΑΣΗ ΔΙΑΚΟ»,  ἐφημ.  Ἀρκαδικὸς  Κόσμος,  ἀρ.  φ.  156,  30 Ὀκτ.  1984).

4.   Στὰ ἑκατὸν τριάντα κεφάλια πρέπει νὰ συμπεριλαμβάνονταν κι ἐκεῖνα τοῦ ἐπίσκοπου Σαλώνων Ἠσαΐα καὶ τοῦ ἀδελφοῦ τοῦ Παπαγιάννη.

 Ὁ Κρέμος (Ἀνάλεκτα, Ἀθήνησι 1876, 64 κ.ε.) κάνει λόγο γιὰ ὀγδόντα κεφάλια ἀγωνιστῶν,, τὰ ὁποῖα κουβαλοῦσαν οἱ Τοῦρκοι καρ­φωμένα πάνω σὲ κοντάρια, μπροστὰ ἀπ' τὸ στρατιωτικὸ σῶμα τοῦ Ὀμὲρ Βρυώνη κατὰ τὴν ἐπιστροφή του στὴ Λαμίᾳ. Προπορεύονταν τὰ κεφάλια τοῦ Ἠσαΐα καὶ τοῦ Παπαγιάννη. Δη­λαδή,  ἀπ' τὸν Κρέμα ἀναφέρονται συνολικὰ ὀγδόντα δυὸ κεφάλια.

5.      Οἱ εἴκοσι τέσσερις αἰχμάλωτοι εἶναι πιθανὸ νὰ ἀνῆκαν κι αὐτοὶ στὸ στρατιωτικὸ σῶμα τοῦ Διάκου καὶ νὰ μεταφέρθηκαν, ὅπως ὁ τραυματισμένος Διάκος καὶ τὰ κομμένα κεφάλια, ὡς λάφυρο στὴ Λαμίᾳ, ὅπου κι ἐξαγοράσθηκαν ἀπ' τὸ Σκόρδη.

6.      Ὁ Χριστ. Περραιβὸς (Ἀπομνημονεύματα ἀγωνιστῶν τοῦ 1821. Ἀθῆναι 1956, Β', 66) ἀνα­φέρει ὅτι στὴ μάχη τῆς Ἀλαμάνας σκοτώθηκαν ὀγδόντα ἑπτὰ Ἕλληνες καὶ πληγώθηκαν εἴκοσι δυό, ἐνῶ ὁ Δ, Κόκκινος (Ἡ Ἑλληνικὴ Ἐπανάστασις, Ἀθῆναι 1956, Α', 470) γρά­φει ὅτι «οἱ νεκροὶ Ἕλληνες τῆς μάχης ἐκείνης ὑπελογίσθησαν εἰς τριακόσιους».

7.  Ἐκτὸς ἀπ' τὴ μαρτυρία τοῦ ἴδιου, κι ὁ ὁπλαρχηγὸς τῆς ἐπαρχίας Ἁγίου Πέτρου συνταγ­ματάρχης Παν. Ζαφειρόπουλος βεβαιώνει σὲ πιστοποιητικό του, ποὺ βρίσκεται στὸν ἴδιο φάκελο, ὅτι ὁ Παν. Σκόρδης ἦταν γραμματέας τοῦ Ὀμὲρ Βρυώνη. 

Ὁ β. Βαγενὰς (ό. π.) γράφει ὅτι ὁ Σκόρδης, μόλις κηρύχθηκε ἡ Ἐπανάσταση τοῦ 1821, πῆρε ἐντολὴ ἀπ' τὴ Φιλικὴ Ἑταιρεία ν' ἀκολουθήσει τὸν τούρκικο στρατὸ κι ὅτι «ἔτσι... κατάφερε κι ἔγινε καὶ γραμματικός του Ὀμὲρ Βρυώνη». 

Ἀπὸ τὸ ἔγγραφο ὅμως εἶναι σαφὲς ὅτι ὁ Σκόρδης ἤ­ταν γραμματέας τοῦ Ὀμὲρ Βρυώνη πρὶν ἀπ' τὴν Ἐπανάσταση τοῦ 1821, κι ἀργότερα, ὅταν ἄρχισε ἡ πολιορκία τοῦ Ἀλὴ πασᾶ (φθινόπωρο 1820), ἡ Φιλικὴ Ἑταιρεία του σύστησε νὰ παραμείνει στὴν ὑπηρεσία τῶν Τούρκων γιὰ νὰ δίνει πληροφορίες στοὺς  Ἕλληνες.

8.   Στὶς 12 Ἰουνίου 1865 ἡ Ἐπιτροπὴ τοῦ Ἀγῶνος τὸν κατέταξε στὴν κλάση τῶν ὑπαξιωματι­κῶν β' τάξεως  (ἀρ. μ. 2766).

9.     Στὴ σκέψη αὐτὴ συνηγορεῖ α) ὁ μὴ προσδιορισμὸς ἀπ' τὸ Σκόρδη κάποιου ἰδιαίτερου χώρου καὶ β) τὸ γεγονὸς ὅτι ἡ ταφὴ ἔγινε κανονικὰ μὲ τὴ μεγαλοπρέπεια ποὺ τῆς ταίρια­ζε, δηλαδὴ πρέπει νὰ ἔλαβαν μέρος ἱερεῖς κλπ., ποὺ σημαίνει ὅτι ἔγινε τελετή. 

Μιὰ τέ­τοια νεκρικὴ τελετὴ ἦταν ἑπόμενο νὰ γίνει στὸ φυσικό της χῶρο, δηλαδὴ στὸ ἑλληνι­κὸ νεκροταφεῖο τῆς Λαμίας.

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΦΑΚΛΑΡΗ

τοῦ Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

πηγές: Φθιωτικὰ Χρονικὰ 1987, σσ. 85-88. ἀπὸ τὸ ἀρχεῖο τοῦ kaliterilamia.gr

16 Δεκεμβρίου 1803 : Ὁ Χορὸς τοῦ Ζαλόγγου - Μιὰ πράξη αὐτοθυσίας τῶν γυναικῶν νὰ πέσουν στὸν γκρεμὸ ἀντὶ νὰ ἀτιμαστοῦν στὸν ἐχθρό

Στὴ κορυφὴ τοῦ ὄρους Ζάλογγο, ἐξελίχθηκαν γεγονότα τὰ ὁποῖα εἶχαν ὡς ἀποτέλεσμα μιὰ ὁμάδα Σουλιωτισσῶν μὲ τὰ παιδιά τους νὰ ἀποφασίσουν νὰ πεθάνουν ἐλεύθερες παρὰ νὰ πέσουν στὰ χέρια τῶν Τουρκαλβανῶν. Ἐπέλεξαν λοιπόν, μὲ μία πράξη αὐτοθυσίας, νὰ πέσουν ἀπὸ τὴν ἄκρη τοῦ γκρεμοῦ "ἐν χορῷ" καὶ τραγουδῶντας, ὅπως μαρτυρεῖ ὁ Σουλεϊμὰν ἀγᾶς, Ἀλβανὸς ἀξιωματικός, περίλυπος μάρτυρας αὐτῆς τῆς ἀξιομνημόνευτης τραγωδίας- ἀντὶ νὰ ἀτιμαστοῦν στὸν αἰώνιο ἐχθρό τους.

Πρόκειται γιὰ ἕνα ἱστορικὸ γεγονὸς ποὺ συνέβῃ μετὰ τὴν ὁριστικὴ κατάληψη τοῦ Σουλίου ἀπὸ τὰ στρατεύματα τοῦ Ἀλὴ πασᾶ μετὰ τὴν ἀποχώρηση τῶν Σουλιωτῶν ἀπὸ τὰ μέρη τους, κατὰ τὰ συμφωνηθέντα καὶ ὑπογραφέντα μεταξὺ τοῦ Ἀλὴ πασᾶ καὶ τῶν Σουλιωτῶν στὶς 12 Δεκεμβρίου 1803.


Στὰ τέλη τοῦ 1803 ὁ Ἀλὴ Πασᾶς θέλησε νὰ ἐξοντώσει τοὺς Σουλιῶτες γι'αὐτὸ τὸ λόγο τους πολιόρκησε στενὰ καὶ τοὺς ἐξανάγκασε νὰ συνθηκολογήσουν στὶς 12 Δεκεμβρίου 1803. Ὁ βασικὸς ὅρος τῆς συμφωνίας, ποὺ δὲν τηρήθηκε ὅμως, ἦταν νὰ ἐκκενώσουν τὰ χωριά τους οἱ γυναῖκες καὶ τὰ παιδιά. Στὶς 16 Δεκεμβρίου οἱ Σουλιῶτες χωρίστηκαν σὲ τρεῖς φάλαγγες ἀφήνοντας πίσω τους τὴν πατρογονικὴ γῆ.
Δύο ἡμέρες ἀργότερα, ἡ τρίτη φάλαγγα, ποὺ κατευθυνόταν νότια, δέχθηκε ἐπίθεση στὸ Ζάλογγο ἀπὸ πολυάριθμο σῶμα Τουρκαλβανῶν. Κατὰ τὴ διάρκεια τῆς σφοδρῆς σύγκρουσης ποὺ ἀκολούθησε, μία ὁμάδα Σουλιωτῶν ἐγκλωβίστηκε ἀπὸ τὸν ἐχθρό. Ἀνάμεσά τους καὶ περίπου 60 γυναῖκες. Μία ὁμάδα ἀπὸ Σουλιώτισσες (22 ἕως 57), προκειμένου νὰ μὴ συλληφθοῦν ζωντανὲς ἀπὸ τοὺς Τουρκαλβανοὺς ποὺ τίς πολιορκοῦσαν στὸ Ζάλογγο, στήνουν κυκλικὸ χορὸ καὶ στὴ συνέχεια ρίχνονται στὸν γκρεμὸ μὲ τὰ παιδιά τους.

       Τὸ Ζάλογγο μὲ τὰ χρόνια μεταβλήθηκε σὲ σύμβολο ἡρωισμοῦ καὶ αὐτοθυσίας.

Ἡ μοναδικὴ συγκεκριμένη μαρτυρία γιά το Χορὸ τοῦ Ζαλόγγου προέρχεται ἀπὸ τὸν ἀξιωματικό του Ἀλὴ πασᾶ, Σουλεϊμὰν ἀγᾶ, ὁ ὁποῖος ὑπῆρξε αὐτόπτης μάρτυρα τοῦ περιστατικοῦ. Τὸ ἀφηγήθηκε στὸν ἐξισλαμισμένο Γάλλο μισθοφόρο Ἰμπραὴμ Μανσοὺρ Ἐφέντι, ὁ ὁποῖος τὴ συμπεριέλαβε σὲ βιβλίο του ποὺ κυκλοφόρησε στὸ Παρίσι τὸ 1828 μὲ τίς ἀναμνήσεις τοῦ ἀπὸ τὴν Αὐλὴ τοῦ Ἀλὴ Πασᾶ.


Σύμφωνα μὲ τὴ μαρτυρία αὐτή, οἱ γυναῖκες «πιάστηκαν ἀπὸ τὰ χέρια κι ἄρχισαν ἕνα χορό, ποὺ τὰ βήματά του τὰ κινοῦσε ἕνας ἀσυνήθιστος ἡρωισμὸς καὶ οἱ ἀγωνία τοῦ θανάτου τόνιζε τὸ ρυθμό του... Στὸ τέλος τῶν ἐπωδῶν, οἱ γυναῖκες βγάζουν μία διαπεραστικὴ καὶ μακρόσυρτη κραυγή, ποὺ ὁ ἀντίλαλός της σβήνει στὸ βάθος ἑνὸς τρομακτικοῦ γκρεμοῦ, ὅπου ρίχνονται μαζὶ μὲ ὅλα τὰ παιδιά τους».

Ὁ Πρῶσος διπλωμάτης καὶ περιηγητὴς Γιάκοπ Μπαρτόλντι εἶναι ὁ πρῶτος ποὺ κατέγραψε τὸ γεγονὸς ἐνῶ βρισκόταν στὰ Ἰωάννινα, χωρὶς νὰ ἀναφέρεται στὸ χορό. Ὁ ἀγωνιστὴς τοῦ '21 καὶ ἀπομνημονευματογράφος Χριστόφορος Περραιβὸς εἶναι ὁ πρῶτος 'Ἑλληνας συγγραφέας, ποὺ ἀναφέρεται στὸ Χορὸ τοῦ Ζαλόγγου στὴ δεύτερη ἔκδοση τῆς «Ἱστορίας τοῦ Σουλίου καὶ τῆς Πάργας» (1815). Ὡστόσο, στὴν ἔκδοση τοῦ 1857 δὲν κάνει ἀναφορὰ σὲ χορό.


Τὸ 1888 ὁ Συριανὸς λόγιος καὶ ἱστορικὸς Περικλῆς Ζερλέντης διατύπωσε ἐπιφυλάξεις καὶ ἀμφιβολίες γιά το χορὸ τοῦ Ζαλόγγου, ὕστερα ἀπὸ ἔρευνα, χωρὶς ὅμως νὰ ἀμφισβητεῖ τὸ γεγονός. Ὁ φιλόλογος Ἀλέξης Πολίτης, καθηγητὴς τοῦ Πανεπιστημίου Κρήτης, ὑποστήριξε σὲ ἄρθρο του στὸ περιοδικὸ «Ὁ Πολίτης» (2005), ὅτι τραγούδι, ποὺ συνόδευε τὸ χορό, τὸ πασίγνωστο «Ἔχε γεια καημένε κόσμε» ἀναφέρεται γιὰ πρώτη φορὰ μόλις τὸ 1908.


Τὸ ἔτος αὐτὸ ὁ συγγραφέας τῆς "Γκόλφως", Σπυρίδων Περεσιάδης παρουσίασε γιὰ πρώτη φορὰ τὸ θεατρικὸ ἔργο «Ὁ Χορὸς τοῦ Ζαλόγγου», ποὺ διαδόθηκε εὐρύτατα στὸν ἑλλαδικὸ χῶρο, μέσα ἀπὸ παραστάσεις ἐρασιτεχνικῶν τοπικῶν θιάσων.


Ἡ περίπτωση τοῦ Ζαλόγγου προκάλεσε ἰδιαίτερη συγκίνηση καὶ θαυμασμό.

Ὅλες οἱ φορές πού Ρῶσοι καί Τοῦρκοι ἔλυσαν τίς διαφορές τους στὰ χαρακώματα. Ἡ ἐμπλοκή τῶν Ἑλλήνων

Ἡ Ὀθωμανικὴ Αὐτοκρατορία ἦταν ἄλλωστε ἀνέκαθεν ὁ κυριότερος στόχος τῶν προσπαθειῶν τῆς Ρωσίας γιὰ ἐδαφική ἐπέκταση. 

Ἡ ἀλήθεια εἷναι ὅτι οἱ δύο Αὐτοκρατορίες, ἡ ρωσική καὶ ἡ ὀθωμανική, εἶχαν οὐκ ὀλίγες φορές ἀναμετρηθεῖ στὰ πεδία τῶν μαχῶν καὶ οἱ σχέσεις τους σπανίως γνώριζαν περιόδους σύμπνοιας.
Ἐφαλτήριο τῶν συγκρούσεων μπορεῖ νὰ θεωρηθεῖ ἡ ἐπεκτατικὴ πολιτική τῶν Ὀθωμανῶν στὰ μέσα τοῦ 17ου αἰώνα.

Ὕστερα ἀπό τὴν κατάκτηση τῆς Κρήτης ἀπὸ τοῦς Βενετούς τὸ 1669, οἱ Τοῦρκοι ἔστρεψαν ἐκ νέου τὸ ἐνδιαφέρον τους στὰ βόρεια σύνορά τους καί, ἀφοῦ τὸ 1676 ἀπέσπασαν τὴν Ποδολία ἀπὸ τὴν Πολωνία, πολέμησαν, μαζί μὲ τοῦς ὑποτελεῖς τους Τατάρους τῆς Κριμαίας, τοῦς Ρώσους καί τοῦς Κοζάκους (1676-81), καθιστώντας ὑποτελή ἡγεμονία τὴ δυτική Οὐκρανία καὶ φτάνοντας τὰ σύνορά τους ἔως τὀν ποταμό Δνείπερο, παραχωρῶντας μὲ τὴ συνθήκη τοῦ Μπαχτσισαράι ὠς ἀντάλλαγμα στοῦς Ρώσους τὸ δικαίωμα νὰ ἐμπορεύονται ἐλεύθερα στήν Κριμαία.

Ἡ εἰρήνη αὐτή, ὄμως, ἀποδείχθηκε ἰδιαίτερα εὔθραυστη

Ἡ συντριβή τῶν Ὀθωμανῶν στή δεύτερη πολιορκία της Βιέννης (1683) ἀπὸ τις ἐνωμένες αὐστριακὲς καὶ πολωνικὲς δυνάμεις ὁδήγησε τὸ 1684 στὸν λεγόμενο Ἱερὸ Συνασπισμὸ τοῦ Λὶντς ἐναντίον τῶν Τούρκων, στὸν ὁποῖο συμμετεῖχαν ὑπὸ τίς εὐλογίες τοῦ πάπα Ἰνοκέντιου ΙΑ' ' (1676-89) Αὐστρία, ἡ Πολωνία καὶ ἡ Βενετία, ἐνῶ προσχώρησε τὸ 1686 καὶ ἡ Ρωσία, κηρύσσοντας τὸν πόλεμο στὴν Ὀθωμανικὴ αὐτοκρατορία (1686-1700).

Οἰ Ρῶσοι πραγματοποίησαν ἀρχικά δύο ἀποτυχημένες ἐκστρατεῖες στήν Κριμαία (1687 καὶ 1689). Στὴ συνέχεια, ὄμως, 

καὶ μὲ τόν Τσάρο Πέτρο Α' τὸν Μέγα (1682-1725) νὰ ἔχει ἀναλάβει προσωπικά τὴ διοίκηση τοῦ στρατοῦ, πολιόρκησαν δύο φορές τὸ Ἀζόφ (1695 καὶ 1696), καταλαμβάνοντάς τὸ. 

Ὀ πόλεμος ἔληξε τὸ 1700 μὲ τὴ συνθήκη της Κωνσταντινούπολης, ἡ ὁποία ἀποτελοῦσε συνέχεια τῶν συνθηκῶν τοῦ Κάρλοβιτς.

Δέκα χρόνια ἀργότερα, ὁ σουλτάνος Ἀχμέτ Γ' (1703-30) πείστηκε ἀπὸ τον ἡττημένο στὴ μάχη τῆς Πολτάβα βασιλιᾶ τῆς Σουηδίας, Κάρολο ΙΒ' (1697-1718), νὰ κηρύξει τὸν τρίτο κατὰ σειρὰ πόλεμο στὴ Ρωσία (1710-11), κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ ὁποίου οἱ Ρῶσοι ὑπέστησαν συνεχεῖς ἧττες στὴν ἐκστρατεία τοῦ Προύθου καὶ ὑποχρεώθηκαν νὰ ἐπιστρέψουν στοῦς Τούρκους τὸ Ἀζὸφ καὶ σειρὰ φρουρίων στὸν Δνείπερο.

Παρά τὴν ἧττα, ἡ δύναμη της Ρωσίας μεγάλωνε τὰ ἑπόμενα χρόνια, σὲ ἀντίθεση μὲ τὴν Ὀθωμανικὴ αὐτοκρατορία, ποὺ εἶχε περάσει στὴ φάση τῆς παρακμῆς, καὶ τὸ 1735 οἱ ἐπιδρομὲς τῶν Τατάρων τῆς Κριμαίας στὴν Οὐκρανία ἔδωσαν τὴν ἀφορμὴ γιὰ μία ἀκόμη πολεμικὴ σύρραξη (1735-39), ἡ ὁποία ὁδήγησε στὴν ἀνάκτηση τοῦ Ἀζὸφ ἀπὸ τὴ Ρωσία καὶ στὴν ὑπογραφὴ τῆς συνθήκης τοῦ Βελιγραδίου.

Ἡ ἐμπλοκή τῶν ὑποδούλων Ἑλλήνων, στὸ πλευρό τῶν Ρώσων 

Ὀ πρῶτος, ὄμως, ἀποφασιστικός πόλεμος ἀνάμεσά στίς δύο αὐτοκρατορίες καὶ μὲ ἄμεσο ἀντίκτυπο στοῦς Ἕλληνες ξέσπασε τό 1768 καὶ κατά τὴ διάρκειά του οἱ Ρῶσοι κατόρθωσαν νὰ κατακτήσουν τις βόρειες περιοχές τοῦ Καυκάσου καὶ τὴ νότια Οὐκρανία καὶ νὰ καταστήσουν ὑποτελές τους τό χανάτο της Κριμαίας.

 Οἰ συγκρούσεις ἔληξαν τό 1774 μὲ τη συνθήκη τοῦ Κιουτσούκ Καϊναρτζή, αφού ὄμως πρώτα, τό 1770, οἱ Ρῶσοι εἶχαν προκαλέσει ἀποτυχημένη ἐξέγερση τῶν ὑπόδουλων ἑλλήνών, τὰ περίφημα Ὀρλοφικά.

Τὰ Ὀρλοφικά Τὸ 1770 ἡ φιλόδοξη τσαρίνα Αἰκατερίνη Β΄ ἀποφάσισε νὰ ξεσηκώσει τοῦς σκλαβωμένους Ἕλληνες Σκοπὸς της ἦταν οἱ ἐπαναστάτες νὰ προκαλέσουν ἀντιπερισπασμό στοῦς Τούρκους ὥστε τά ρωσικά στρατεύματα νὰ καταλάβουν βόρειες ἐπαρχίες τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας 

Ὅπως ἀναφέρει σχετικό ἀφιέρωμα της Μηχανῆς τοῦ Χρόνου, στὰ τέλη τοῦ Φεβρουαρίου τοῦ ἴδιου χρόνου ἔφθασαν στό λιμάνι της Κορώνης τά πρώτα ρωσικά πλοία μὲ ἐπικεφαλῆς τὸν Θεόδωρο Ὀρλώφ. Ἡ ρωσική δύναμη ὄμως (4.000 ἄνδρες) ἦταν ἀνεπαρκέστατη γιὰ τὴν ἐπίτευξη τοῦ σκοποῦ 

Οἰ ἐπαναστάτες, ὅταν εἶδαν νὰ ξεφορτώνονται τέσσερα κιβώτια μὲ ὁπλισμὸ γιὰ ὁλόκληρη τὴν Πελοπόννησο, γελοῦσαν γιά νὰ μὴ κλάψουν. 

Ἔν τῶ μεταξύ, οἱ Ρῶσοι μοίραζαν στοῦς ἀγράμματους Ἕλληνες ἐθελοντὲς μεταφράσεις τοῦ στρατιωτικοῦ ρωσικού κανονισμού.

Ἔδωσαν μάλιστα στοῦς Ἕλληνες ρωσικές στολές. 

Θαύματα ὄμως δέν γίνονται καὶ οἱ Τοῦρκοι συνέτριψαν τους "μεταμφιεσμένους".

 Οἰ Ρῶσοι έφυγαν ἐγκαταλείποντας τὴν Πελοπόννησο στό ἔλεός τῶν Τούρκων.

Τὸ 1785 ἄρχισαν ἔκ νέου πολεμικές προπαρασκευές της Μεγάλης Αἰκατερίνης κατά της Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας

 Ὅπως καὶ επί Ὀρλώφ, ἐστάλησαν σὲ ὃλες τις περιοχές της Ἑλλάδας πράκτορες της ρωσικῆς κυβέρνησής γιά νὰ ἐξεγείρουν τους Ἕλληνες.

 Οἰ κλεφταρματολοί καὶ οἱ πρόκριτοι ὄμως, ἔχοντας πικρή πείρα ἀπὸ τό Ὀρλωφικό Κίνημα, ποὺ τόσο ἀκριβά πλήρωσε τίς συνέπειές τοῦ ἡ Πελοπόννησος. 

Ἀφοῦ δέν εἶχαν τις ἐγγυήσεις γιά τὴν ἀποστολὴ πολυάριθμων ρωσικῶν στρατευμάτων γιά νὰ τήν ἐνισχύσουν, έμειναν ἀσυγκίνητοι στίς ἐκκλήσεις της τσαρίνας.

Ὀ ἔκτος ρωσοτουρκικός πόλεμος 

Ἡ προσάρτηση ἀπὸ τὴ Ρωσία τοῦ χανάτου της Κριμαίας λίγα χρόνια ἀργότερα, σε συνδυασμό μὲ τὴν ἐπιθυμία τῶν Τούρκων νὰ ἀνακτήσουν τίς μεγάλες ἀπώλειες τοῦ τελευταίου πολέμου ὁδήγησε τὸν σουλτᾶνο Ἀβδοὺλ Χαμὶτ Α' (1774-89) στὴν κήρυξη τοῦ ἕκτου ρωσοτουρκικοῦ πολέμου (1787-92), κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ ὁποίου οἱ Ρῶσοι, ἐπικουρούμενοι καὶ ἀπὸ τοὺς Αὐστριακούς, ἐπιβεβαίωσαν τὴ στρατιωτικὴ ἀνωτερότητά τους καὶ ὑποχρέωσαν τὴν Ὀθωμανικὴ αὐτοκρατορία στὴν ὑπογραφὴ τῆς συνθήκης τοῦ Ἰασίου.

Στὸ μεσοδιάστημα, βέβαια, εἶχαν προκαλέσει ἔκ νέου ἐξεγέρσεις τῶν ὑπόδουλων ἑλλήνών, οἱ ὁποῖες συνδυάστηκαν μὲ τὴ δράση τοῦ Λάμπρου Κατσώνη.

Οἰ κακὲς σχέσεις τῶν δύο αὐτοκρατοριῶν δέν τους ἐπέτρεψαν ούτε καὶ κατά τήν περίοδο τῶν Ναπολεόντειων πολέμων νὰ ἐπέχουν τῶν πολεμικῶν συρράξεων. 

Ἡ ἀποπομπή ἀπὸ τήν Ὀθωμανικὴ αὐτοκρατορία τῶν φιλικά προσκείμενων πρὸς τὴ Ρωσία ἡγεμόνων της Μολδαβίας (Ἀλέξανδρος Μουρούζης) καὶ της Βλαχίας (Κωνσταντίνος Ὑψηλάντης) οδήγησε τό 1806 σε νέο Ρωσοτουρκικό πόλεμο (1806-12), ὁ ὁποῖος, ὕστερα ἀπὸ τίς ρωσικὲς στρατιωτικὲς ἐπιτυχίες, διευθετήθηκε μὲ τὴ συνθήκη τοῦ Βουκουρεστίου.

Ὀ σημαντικότερος, πάντως, γιά τήν Ἑλλάδα Ρωσοτουρκικός πόλεμος διεξήχθη τήν περίοδο 1828-29, μεσούσης της Ἑλληνικὴς Ἐπαναστάσεως τοῦ 1821, καὶ ἀποτελοῦσε οὐσιαστικά συνέχιση της ρωσικῆς πολιτικῆς, μετά τὴ ναυμαχία τοῦ Ναβαρίνου (20 Ὀκτωβρίου 1827).

Ἡ ἀφορμή δόθηκε ἀπὸ τις πολεμικές προπαρασκευές τῶν Τούρκων γιά ἐνδεχόμενη πολεμική ἀναμέτρηση μὲ τὴ Ρωσία καὶ τήν κυκλοφορία τουρκικῆς προκήρυξης, στήν ὁποία ἡ Ρωσία χαρακτηριζόταν "προαιώνιος ἐχθρὸς της Ὀθωμανικῆς αὐτοκρατορίας καὶ τοῦ Ἰσλάμ".

Τὰ τσαρικὰ στρατεύματα στὴν Ἀσία προέλασαν στὴ Γεωργία καὶ στὴν Ἀρμενία, καταλαμβάνοντας τὸ Κὰρς καὶ τὸ Ἐρζερούμ, ἐνῶ στὴν Εὐρώπη ἔφτασαν ἕως τὴν Ἀδριανούπολη, ὑποχρεώνοντας τὸν σουλτᾶνο Μαχμοὺτ Β' (1808-39) νὰ ὑπογράψει ἐκεῖ συνθήκη εἰρήνης, ἀναγνωρίζοντας γιὰ πρώτη φορὰ τὴν προοπτικὴ ἵδρυσης ἑλληνικοῦ κράτους.

Τὸ 1853, ἡ ἀπόρριψη ἀπὸ τὸν σουλτᾶνο Ἀβδοὺλ Μετζὶτ Α' τοῦ ρωσικοῦ αἰτήματος γιὰ τὴν παραχώρηση στοὺς ὀρθόδοξους χριστιανοὺς στοὺς Ἁγίους Τόπους προνομίων ἀντίστοιχων μὲ αὐτὰ ποὺ εἶχε δώσει στοὺς καθολικούς, ὁδήγησε στὴν ἔκρηξη νέου ρωσοτουρκικοῦ πολέμου (1853-56), ὁ ὁποῖος στὴν πορεία κλιμακώθηκε στὸν Κριμαϊκὸ πόλεμο.

Ὁ δέκατος ρωσοτουρκικὸς πόλεμος, ξέσπασε τὸ 1877.

Ἡ ἀποτυχημένη ἐξέγερση στὴ Βοσνία τὸ 1875, ἡ βουλγαρικὴ ἐπανάσταση τοῦ 1876, τὴν ὁποία κατέπνιξαν οἱ Τοῦρκοι, διαπράττοντας ὠμότητες ποὺ προκάλεσαν τὴν εὐρωπαϊκὴ κοινὴ γνώμη, καὶ ἡ ἧττα τῶν Σέρβων στὸν Σερβοτουρκικὸ πόλεμο τοῦ 1877 ἔδωσαν στοὺς Ρώσους τὴν ἀφορμὴ νὰ ἐπέμβουν ἔνοπλα "ὑπὲρ τῶν Σλάβων ὁμοεθνῶν τους", ὅπως διατείνονταν, ἀφοῦ ὅμως πρῶτα ἀπέτυχε ἡ διπλωματικὴ συνδιάσκεψη τῆς Κωνσταντινούπολης (1876-77) καὶ ἐξασφάλισαν τὴν οὐδετερότητα τῆς Αὐστροουγγαρίας, τῆς Γαλλίας καὶ τοῦ Ἡνωμένου Βασιλείου.

Ὁ πόλεμος κηρύχθηκε στὶς 24 Ἀπριλίου 1877 καὶ λίγο ἀργότερα ὁ ρωσικὸς στρατὸς διέσχισε τὸν Δούναβη καὶ πολιόρκησε τὸ Πλέβεν (Ἰούλιος 1877), τὸ ὁποῖο καὶ κατέλαβε τὸν Δεκέμβριο τοῦ ἴδιου χρόνου, γιὰ νὰ προελάσει στὴ συνέχεια ἀνενόχλητος πρὸς τὴν Κωνσταντινούπολη

Τὸν Φεβρουάριο τοῦ 1878 ὁ κίνδυνος ἅλωσης τῆς ὀθωμανικῆς πρωτεύουσας προκάλεσε τὴ βρετανικὴ παρέμβαση γιὰ τὸν τερματισμὸ τῶν ἐχθροπραξιῶν καὶ στὶς 3 Μαρτίου 1878 ἡ Ὀθωμανικὴ αὐτοκρατορία ὑπέγραψε τὴ συνθήκη τοῦ Ἁγίου Στεφάνου, ἡ ὁποία ὅμως δὲν ἐφαρμόστηκε ποτέ, καθὼς λίγο ἀργότερα οἱ ὅροι της ἀναθεωρήθηκαν ἀπὸ τὸ συνέδριο τοῦ Βερολίνου.

Οἱ συγκρούσεις στὸν Πρῶτο Παγκόσμιο Πόλεμο

Τὸ 1914 οἱ Αὐστριακοὶ ἐπιτέθηκαν ἐναντίον τῆς Σερβίας καὶ σημείωσαν ἀρχικὰ ἐπιτυχίες, νικῶντας στοὺς ποταμοὺς Σάβο καὶ Δρίνο καὶ στὴν Κολουμπάρα (Νοέμβριος) καὶ ἀναγκάζοντας τοὺς Σέρβους νὰ ἐκκενώσουν τὸ Βελιγράδι (30 Νοεμβρίου). 

Οἱ Σέρβοι, ὅμως, ὑπὸ τὴν ἀρχηγία τοῦ Ραντομὶρ Πούτνικ, πέρασαν στὴν ἀντεπίθεση, νίκησαν τοὺς Αὐστριακοὺς στὴ μάχη τοῦ Ρούδνικ καὶ ἀνακατέλαβαν τὴν πρωτεύουσά τους (15 Δεκεμβρίου).

ὁ Τοῦρκος στρατηγὸς Ἐμβὲρ πασᾶς, θεωρῶντας πὼς τὸ συμφέρον τῆς Τουρκίας βρισκόταν μὲ τὸ μέρος τῆς Γερμανίας, ὑπέγραψε μυστικὴ συνθήκη μὲ αὐτὴν στὶς 2 Αὐγούστου.

 Στὶς 10 Αὐγούστου, δύο γερμανικὰ καταδρομικά, τὸ "Γκέμπεν" καὶ τὸ "Μπρεσλάου", μπῆκαν στὴ Μεσόγειο καὶ ἔγιναν δεκτὰ στὰ τουρκικὰ χωρικὰ ὕδατα. 

Ἀκολούθησε, κατόπιν, εἰκονικὴ πώλησή τους στὴν Τουρκία, ἡ ὁποία στὴ συνέχεια βομβάρδισε τὴν Ὀδησσὸ κι ἄλλα ρωσικὰ λιμάνια (30 Ὀκτωβρίου). 

ἡ Ρωσία κήρυξε τὸν πόλεμο κατὰ τῆς Τουρκίας (1 Νοεμβρίου) καὶ ἀκολούθησαν οἱ σύμμαχοί της (5 Νοεμβρίου), ἐνῶ ἀγγλικὲς δυνάμεις ἀποβιβάστηκαν στὸν Περσικὸ κόλπο. 

ἡ εἲσοδος τῆς Τουρκίας στὸν πόλεμο εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα τὴ δημιουργία τριῶν νέων μετώπων (Καλλίπολης, Καυκάσου, Μεσοποταμίας).

Στὶς 26 Μαΐου 1916 Καταλήφθηκε τὸ ὀχυρὸ Ροῦπελ, ἀπὸ τίς γερμανοβουλγαρικὲς δυνάμεις, παρὰ τὴν μὴ συμμετοχὴ τῆς Ἑλλάδας στὸν πόλεμο.

Ἡ Ἑλλάδα μπῆκε στὸν πόλεμο στὶς 28 Ἰουνίου 1917 καὶ ἡ κυβέρνηση τοῦ Ἐλευθέριου Βενιζέλου συγκέντρωσε 300.000 στρατιῶτες ποὺ ἐντάχθηκαν κατὰ τὸ μεγαλύτερο μέρος τους στὸ ἀγγλογαλλικὸ στράτευμα ποὺ πολεμοῦσε στὴν Μακεδονία.

 Ἡ ἀποφασιστικὴ μάχη δόθηκε στὸ Σκρὰ στὶς 30 Μαΐου 1918, γνωστὴ καὶ ὡς "μάχη τοῦ Σκρά", μὲ ὁλοκληρωτικὴ νίκη τῶν ἑλληνικῶν δυνάμεων.
Ἡ Βουλγαρία συνθηκολογεῖ τὸν Σεπτέμβριο τοῦ 1918 ἐνῶ ἡ Τουρκία τὸν Ὀκτώβριο τοῦ 1918. 

Ὁ ἀγγλογαλλικὸς στρατὸς καταλαμβάνει τὴν Κωνσταντινούπολη καὶ μαζί του ἐγκαθίσταται σ' αὐτὴν ἕνα ἄγημα ἑλληνικοῦ στρατοῦ μὲ ἀρχηγὸ τὸν Λεωνίδα Παρασκευόπουλο. 

Συγχρόνως, ὁ ἑλληνικὸς στόλος, μὲ ναυαρχίδα τὸ θωρηκτὸ Ἀβέρωφ, ἀγκυροβολοῦσε στὸν Βόσπορο.

Ὅπως εἶναι γνωστό, ἡ Συνθήκη τῶν Σεβρῶν (1920) παραχώρησε στὴν Ἑλλάδα τὴ Δυτικὴ καὶ Ἀνατολικὴ Θράκη, τὰ νησιὰ Ἴμβρο καὶ Τένεδο, ἐπικύρωσε τὴν κυριαρχία της στὰ ἄλλα νησιὰ τοῦ Αἰγαίου ποὺ κατεῖχε ἀπὸ τὸ 1913, καὶ ἀνέθεσε τὴ διοίκηση τῆς περιοχῆς τῆς Σμύρνης στὸ ἑλληνικὸ κράτος, μὲ ρόλο τοποτηρητῆ γιὰ τὴ δημόσια τάξη στὴν Ἰωνία.

Οἱ κάτοικοι τῆς περιοχῆς θὰ καλοῦνταν σύμφωνα μὲ τὴν ἀρχὴ τῆς αὐτοδιάθεσης τῶν λαῶν, μετὰ ἀπὸ πέντε ἔτη νὰ δηλώσουν ἂν προτιμοῦν τὴν Ἕνωση μὲ τὴν Ἑλλάδα ἢ τὴν παραμονή τους στὴν Τουρκία.

 Ἡ Βόρεια Ἤπειρος ἐνσωματωνόταν στὸ ἱδρυόμενο ἀλβανικὸ κράτος, οὐσιαστικὰ προτεκτορᾶτο τῆς Ἰταλίας, ἡ ὁποία ὅμως παραχωροῦσε στὴν Ἑλλάδα τὰ Δωδεκάνησα ἐκτὸς τῆς Ρόδου. (Ἡ συμφωνία ἀκυρώθηκε ἀπὸ τὴν Ἰταλία τὸ 1922).

Οἱ Ρῶσοι στὸ πλευρὸ τοῦ Κεμὰλ στὴν Μικρασία

Κατά τη διάρκεια της Μικρασιατικῆς Ἐκστρατείας οἱ Σοβιετικοὶ ἐνίσχυσαν μὲ κάθε στρατιωτικὸ καὶ διπλωματικὸ μέσο τὸν Κεμὰλ στὸν ἀγῶνα τοῦ ἐναντίον τοῦ Ἑλληνικοῦ Στρατοῦ.

Ἄλλωστε ὁ Βενιζέλος εἶχε στείλει στρατεύματα ἐναντίον τους, στὴν Οὐκρανικὴ ἐκστρατεία.

 Οἱ ἐνέργειες τῶν Ρώσων, συνέβαλαν τὰ μέγιστα στὴν ἧττα τῶν Ἑλλήνων, τὸν ξεριζωμὸ τῶν Ἰώνων ἀπὸ τὴν πατρώα γῆ καὶ ἔθεσαν παράλληλα καὶ ταφόπλακα στὶς προσπάθειες τῶν Ποντίων γιὰ αὐτονόμηση ἀπὸ τὴν Ὀθωμανικὴ αὐτοκρατορία.

Το μυστήριο με τον θανάσιμο τραυματισμό του κορυφαίου Έλληνα αγωνιστή Γ. Καραϊσκάκη (vid)

Η Ιστορία δεν έχει ρίξει ακόμα φως στο μυστήριο με τις φήμες για το χέρι που σκότωσε τον κορυφαίο στρατάρχη και αγωνιστή Γεώργιο Καραϊσκάκη.


Σαν σήμερα στις 23 Απριλίου του 1827, μία από τις σημαντικότερες μορφές της ελληνικής επανάστασης, ο Γεώργιος Καραϊσκάκης, υπέκυψε στο θανατηφόρο τραύμα, που δέχτηκε την προηγούμενη μέρα, ανήμερα της γιορτής του. Δευτερόλεπτα πριν εκπνεύσει, είπε ότι πυροβολήθηκε από «φίλιο» χέρι.

Ο Καραϊσκάκης αφού ελευθέρωσε όλη την Στερεά Ελλάδα, εκτός του Μεσολογγίου, της Βόνιτσας και της Ναυπάκτου, επέστρεψε στην Ελευσίνα στις 23 Φεβρουαρίου 1827.


Όταν γύρισε μετά την τετράμηνη νικηφόρα περιοδεία του, έχοντας χίλιους περίπου άνδρες, μετέφερε το στρατόπεδό του στο Κερατσίνι στα υψώματα του οποίου έχτισε «ταμπούρια» (μικρές οχυρώσεις) όπου δέχθηκε επιθέσεις των Τούρκων, ιδιαίτερα στις 4 Μαρτίου 1827.

Στις αρχές του Απριλίου του 1827 προσήλθαν και οι διορισμένοι από την Συνέλευση της Τροιζήνας (Κυβέρνηση), «στόλαρχος πασών των ναυτικών δυνάμεων», Κόχραν μαζί με τον Τσωρτς, «διευθυντή χερσαίων δυνάμεων» για να «συνδράμουν τον Αγώνα». Με τους δύο ξένους ο Καραϊσκάκης δεν είχε και τις καλύτερες σχέσεις τόσο για την τακτική του πολέμου, όσο και για την οργάνωση του στρατού. Οι διαταγές των δύο αξιωματικών «παρέλυαν» εκείνες του Καραϊσκάκη.

Αυτό οδήγησε τον Αρχιστράτηγο να επεμβαίνει προσωπικά σε όλες τις συμπλοκές, ακόμη και τις μικρότερες κάνοντας ένα μοιραίο -όπως αποδείχθηκε- σφάλμα. Μάλιστα ο Κολοκοτρώνης διεμήνυσε στον Καραϊσκάκη να αποφεύγει τις άσκοπες αψιμαχίες και ακροβολισμούς για να μη φονεύονται και οπλαρχηγοί τους οποίους «κυνηγά το βόλι». Ο Καραϊσκάκης όμως έχοντας ατίθασο χαρακτήρα, παρά τις συστάσεις και παρά την κατάσταση της υγείας του, αποφάσισε να ανακόψει τους ακροβολισμούς των Τούρκων.

Το απόγευμα της 22ας Απριλίου του 1827 έπεσαν πυροβολισμοί από ένα οχύρωμα. Κρητικοί αγωνιστές προκαλούσαν τους Τούρκους και εκείνοι απαντούσαν. Ο Καραϊσκάκης – άρρωστος βαριά από φυματίωση, έφτασε έφιππος στον τόπο της συμπλοκής. Μια σφαίρα τον τραυμάτισε θανάσιμα στο υπογάστριο. Ήταν η αρχή του τέλους.

Πώς όμως φτάσαμε στο να εικάζεται πως χέρι ελληνικό οδήγησε στο θάνατο τον αρχιστράτηγο των επαναστατημένων Ελλήνων;



Ο Δημήτριος Αινιάν, γραμματέας του Καραϊσκάκη που έγραψε την βιογραφία του το 1833, ότι ο Καραϊσκάκης πριν πεθάνει εμπιστεύτηκε στους πολέμαρχους Χατζηπέτρο και Γρίβα πως «…λέγουν ότι εν παρόδω τρόπον τινά ανέφερε εις αυτούς ότι επληγώθη από το μέρος των Ελλήνων, ότι εγνώριζεν τον αίτιον και ότι, αν ήθελε ζήση, ήθελε τον κάμει γνωστόν και εις το στρατόπεδον».

Στο ποίημα «Γεώργιος Καραϊσκάκης» του Ιωάννη Ζαμπέλιου, ο αρχιστράτηγος φέρεται να λέει προς τους Χατζηπέτρο και Γρίβα : «Αύριον αν είμαι ζωντανός ακόμη, ελάτε να σας πω έναν μυστικόν». Υποσημειώνεται όμως, ότι το «μυστικό» αυτό παρεξηγήθηκε και ερμηνεύθηκε λανθασμένα ως «δολοφονία από κάποιον Έλληνα». Η συντριπτική πλειονότητα των πρωτογενών πηγών, μεταξύ των οποίων επίσης αυτόπτες, δέχεται ότι ο Καραϊσκάκης πυροβολήθηκε από Τούρκους. Από τους νεότερους συγγραφείς ο Γιάννης Βλαχογιάννης υποστήριξε ότι ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος οργάνωσε την δολοφονία του Καραϊσκάκη. Ο Καραϊσκάκης, είτε από χέρι Τούρκου, είτε από χέρι «φίλου», την επομένη του τραυματισμού του, ανήμερα της ονομαστικής του εορτής κατέληξε.

Λέγεται δε ότι ο Κολοκοτρώνης όταν έμαθε για τον θάνατο του Καραϊσκάκη, έπιασε τα μάγουλά του, δίπλωσε τα πόδια σταυροπόδι και θρήνησε γοερά!

Μπαϊρον

                     

                                                      Λευτεριά  γιὰ  λίγο πάψε  

                                                        νά χτυπᾶς  μὲ  τό  σπαθι.

                                                        Τώρα  σίμοσε  καὶ   κλάψε 

                                                           εἰς  τοῦ  Μπαϊρον  τό  κορμί

ΘΑ ΓΙΝΕΙ ΞΑΝΑ! Ἡ ᾗττα ποὺ οι Τοῦρκοι δέν θά ξεχάσουν ΠΟΤΕ

«Ἔφθασεν ὁ Ὀδυσσεὺς», γεμάτη ΠΙΚΡΕΣ ἡ ἱστορία τους...

Ἡ Μάχη τῶν βασιλικῶν

Ἢ μάχη στὰ Βασιλικὰ θεωρεῖται ἡ σημαντικότερη ποὺ δόθηκε στήν  Ἀνατολικὴ Στερεά.

Ἀποτέλεσε τήν μεγαλύτερη νίκη τῶν Ἑλλήνων στήν  περιοχή, ἡ ὁποία ἔσωσε τήν ἐπανάσταση στὰ πρώτα της βήματα.

ΡΟΥΜΕΛΗ

Μαζί μέ τήν Πελοπόννησο ἐκδηλώθηκε ἡ ἐπανάσταση στήν  Ρούμελη, τον Μάρτιο του 1821! Δύο μῆνες χρειάστηκαν οἱ Ἕλληνες γιά νά πάρουν πίσω τό μεγαλύτερο μέρος τῆς ὑπαίθρου καί τίς σημαντικότερες πόλεις ἀπὸ τά χέρια τῆς Τουρκιάς.

Ὁ Χουρσίτ πασσᾶς πολιορκοῦσε τον Ἀλῆ πασᾶ στὰ Γιάννενα. Ὡστόσο, ὅταν ἔμαθε  γιά τήν ἐξέγερση τῆς Ἀνατολικῆς Στερεάς, ἔστειλε 8.000 πεζούς καί 800 ἱππεῖς μέ ἐπικεφαλῆς τον Κιοσέ Μεχμέτ πασᾶ καί τον Ἀλβανό  Ὀμέρ Βρυώνη!

Ἤθελαν νά καταπνίξουν τον ξεσηκωμό στήν  Ρούμελη καί μετά νά διαλύσου στήν  Πελοπόννησο, τήν πολιορκία τῆς Τριπολιτσάς.

Οἱ μάχες γιά νά ἀνακοπεῖ ἡ κάθοδος τῶν Τούρκων πρός τήν Πελοπόννησο ἦταν δύσκολες:

Ἀλαμάνα (23 Ἀπριλίου 1821), Ἀθανάσιος Διάκος,

Χάνι τῆς Γραβιᾶς (8 Μαΐου), Ὀδυσσέας Ἀνδροῦτσος

Βρυσάκια τῆς Εὐβοίας (15 Ἰουλίου), Ἀγγελής Γοβγίνας.

Τελικά οι Ἕλληνες τοῦς καθήλωσαν στήν Βοιωτία. ἐκεῖ οι Τοῦρκοι ἀνήμεναν ενισχύσεις.

ΝΕΑ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ

Τόν Αὔγουστο τοῦ 1821 οι Τοῦρκοι ὀργάνωσαν νέα, ἐνισχυμένη ἐκστρατεία κατά τῆς Πελοποννήσου.

Μία δύναμη ἀπὸ 8.000 ἐνόπλους – οι περισσότεροι ἔφιπποι – καί πλῆθος ἅμαξες φορτωμένες μὲ ἐφόδια, με ἐπικεφαλῆς τον γνωστό ἀπὸ τήν εκστρατεία τῆς Χαλκιδικής, Μπεϊράν πασᾶ, ὧς ἐπικεφαλῆς, κατέβηκε ἀπὸ τήν Λάρισα καί στρατοπέδευσε στὸ Ζητούνι (Λαμία).

Τὴν ἴδια στιγμή, 4.000 ἄνδρες με ἐπικεφαλῆς τον Μαχμούτ πασᾶ τῆς Δράμας στρατοπέδευσαν στόν Δομοκό.

Τό σχέδιο τῶν Τούρκων ἦταν νά ἐνωθοῦν ὅλοι αὐτοί μέ τίς δυνάμεις τοῦ Κιοσέτ Μεχμέτ πασᾶ καί τοῦ Ὀμέρ Βρυώνη, προελαύνοντας στήν Πελοπόννησο γιά νά λύσουν τήν πολιορκία τῆς Τριπολιτσάς.

Μόλις τὸ ἔμαθαν οι Ἕλληνες ἀποφάσισαν νά στήσουν ἐνέδρα στά στενά τοῦ δημοσίου δρόμου τῶν βασιλικῶν, ἐκεῖ ποῦ βρίσκεται τὸ ὁμώνυμο χωριό τῆς Φθιώτιδας.

 1.600 Ἕλληνες τοποθετήθηκαν, σύμφωνα μέ τὸ σχέδιο τοῦ Δυοβινιώτη ὧς ἐξῆς:

Στὸ πυκνό δάσος στὴν εἴσοδο τῆς διάβασης ὁ Δυοβουνιώτης

Στὸ  ἐσωτερικό δεξιὰ ὁ Ἀντώνης Κοντοσόπουλος

1. Ἀριστερά ὁ Κομνάς Τράκας, ὁ Κώστας Καλύβας καί ὁ Κώστας Μπίτης

Στὴν ἔξοδο τῆς διάβασης ὁ Γκούρας, ὁ Πανουργιάς καί ὁ γιὸς τοῦ ἀρχηγοῦ, ὁ Γιώργος Δυοβουνιώτης, ὁ ὁποῖος καί περιέγραψε τήν μάχη γιά νά φτάσει σήμερα στὰ χέρια μας.

Τελικά στίς 23 Αὐγούστου οἱ Τοῦρκοι, ἀφοῦ εἶχαν στρατοπεδεύσει ἐκεῖ κοντά, ἔστειλαν ἕνα σῶμα ἀπὸ 300 πεζούς στὴ Φοντάνα καί 200 ἱππεῖς στὰ βασιλικά γιὰ ἀνίχνευση.

Καθώς οἱ ἱππεῖς προχωροῦσαν… ἀνενόχλητοι στὸ ἐσωτερικό τῆς διάβασης, οἱ κρυμμένοι μέσα στὸ δάσος Ἕλληνες τοῦς ἐπιτέθηκαν αἰφνιδιαστικά καί τοῦς ἀποδεκάτισαν. Ἀνάλογη τύχη εἶχαν καί οἱ Τοῦρκοι πεζοὶ στήν Φοντάνα.

Στίς 26 Αὐγούστου τὸ πρωῒ ὁ Μπεϊράν πασᾶς πῆγε μέ ὅλον τον στρατό του γιὰ νά ἀνοίξει τὰ στενά τῶν βασιλικῶν. Μόλις οἱ Τοῦρκοι ἔφασαν στήν εἴσοδο, ἄρχισαν τοῦς κανονιοβολισμούς. Ἔπειτά ἐπιτέθηκαν στοὺς ἅνδρες τοῦ Κοντοσόπουλου καί τοῦ Καλύβα, τοῦς ὁποίους ἀνάγκασαν νά ὀπισθοχωρήσουν, ὅπως καί τίς δυνάμεις τοῦ Γκούρα, ποῦ εἶχε προστρέξει σὲ βοήθεια. 

                    Τό σημεῖο που κατατροπώθηκαν οἱ Τοῦρκοι στά Βασιλικά:

ΑΜΥΝΑ ΕΛΛΗΝΩΝ

Ὁ Γκούρας καί οι ἄλλοι ὁπλαρχηγοί ὀχυρώθηκαν σὲ ἕνα ἐρημοκλήσι καί ἐκεῖ ἀντέταξαν ἄμυνα. Ἐκεῖ ἔσπευσαν καί 250 Λιβαδίτες. Ὁ ἐρχομός τους ἔδωσε νέα τροπὴ στήν μάχη.
Με την κραυγή «Έφθασεν ο Οδυσσεύς», ο Γκούρας διέταξε γενική επίθεση, ενώ ο ίδιος μαζί με τον Γιάννη Ρούκη, τον οπλαρχηγό του Οδυσσέα Ανδρούτσου, έκαναν κυκλωτικό ελιγμό και βρέθηκαν στα νώτα του εχθρού, που χτυπηθεί και από τους άνδρες του Δυοβουνιώτη, οι οποίοι είχαν στήσει ενέδρα στο δάσος, αλλά και από τις δυνάμεις του Παπαντρέα, που είχαν σπεύσει από την Φοντάνα.

Ἀκολούθησε σφοδρή μάχη! Ἡ τοποθεσία ἦταν στενή καὶ ἔτσι δὲν μποροῦσαν νά ἀναπτυχθοῦν οἱ πεζοὶ οὔτε καί νά δράσει τό ἱππικὸ του Μπεϊράν πασᾶ.

Οἱ ἀγαρηνοί, πανικοβλημένοι, βαλλόμενοι ἀπὸ ὅλες τίς πλευρές, ὑπέστησαν τεράστιες ἀπώλειες.

Ἀπό τοῦς 8.000 Τούρκους σκοτώθηκαν περισσότεροι ἀπό τό ἕνα τρίτο. Οἱ ἀπώλειες τῶν Ἑλλήνων ἦταν μικρές, περίπου 50 νεκροὶ καί τραυματίες, ἐνῶ τά λάφυρα ποῦ ἀποκόμισαν ἦταν ἄφθονα.

Ὁ Μπεϊράν πασᾶς ἀποσύρθηκε πανικόβλητος στήν Λαμία!

Ἡ μάχη στά Βασιλικά ἦταν ἡ σημαντικότερη ποῦ δόθηκε στήν Ἀνατολική Στερεά ἀπὸ τήν ἔναρξη τοῦ Ἀγώνα, καθώς ἀποδεκατίστηκε μία πολύ ἰσχυρὴ τουρκική δύναμη.

Μία ἀπὸ τίς ΗΤΤΕΣ ποῦ οἱ Τοῦρκοι δέν θά ξεχάσουν ΠΟΤΕ!