Ἡ προδοσία τῆς Ρόδου καὶ ἡ ἡρωίδα Ἀναστασία
Οἱ μῆνες τῆς πολιορκίας τῶν Τούρκων καὶ ἡ γυναῖκα ποὺ πολέμησε σὰν ἄντρας
Ἡ μελέτη τῆς ἱστορίας τῆς Ρόδου ἀπὸ τὸν ἀείμνηστο Χριστόδουλο Ι. Παπαχριστοδούλου, φιλόλογο καὶ καθηγητὴ ξεκίνησε ἀπὸ τὰ νεανικά του χρόνια μέχρι τὸ πέρας τῆς ζωῆς του. Ἐργάστηκε ἐντατικὰ γι αὐτὸ καὶ παρουσίασε μελέτες οἱ ὁποῖες χωρίστηκαν σὲ τρία μέρη: στὴν Ἀρχαία, τὴ Μεσαιωνικὴ καὶ τὴ Νεώτερη ἐποχὴ τῆς Ρόδου.
Ἡ προδοσία τῆς Ρόδου μέσα ἀπὸ τὸ Κάστρο, ἀπὸ τὸν ἱππότη ποὺ μισοῦσε τὸ μεγάλο μάγιστρο, οἱ μῆνες ποὺ ἐξάντλησαν τὸ λαὸ καὶ τέλειωσαν προμήθειες καὶ πολεμοφόδια, ἡ Ἀναστασία, μιὰ γυναῖκα ἐξέχουσας ὀμορφιᾶς ποὺ πολέμησε σὰν ἄντρας τοὺς Τούρκους, οἱ Ἱππότες λίγο πρὶν ἀναχωρήσουν γιὰ τὴ Μάλτα καὶ ἡ Ρόδος βρεθεῖ γιὰ αἰῶνες κάτω ἀπὸ τὸν Τουρκικὸ ζυγό.
Οἱ τουρκικὲς πηγὲς λένε ὅτι ὅλοι οἱ ἀξιωματοῦχοι τοῦ Σουλτάνου τὸν παρακαλοῦσαν νὰ σώσει τοὺς πιστοὺς τοῦ Ἰσλὰμ ποὺ πήγαιναν στὴ Μέκκα, τοὺς ἐμπόρους καὶ ταξιδιῶτες, ἀπὸ τοὺς πειρατὲς τῆς Ρόδου, ποὺ προσκυνοῦν ἕνα εἴδωλο, τοῦ Σὰν Τζιβάν, ἀντὶ τοῦ Θεοῦ. Ὁ Σουλεϊμὰν ἔκανε Συμβούλιο, στὸ ὁποῖο οἱ πασᾶδες τόνισαν τὶς δυσκολίες τῆς ἐκστρατείας πρὸς τὴ Ρόδο, ὅμως ὁ Μουσταφὰ πασᾶς, γαμπρὸς τοῦ ἀπὸ ἀδελφὴ τὸν παρότρυνε, κι ἀποφασίζεται ἡ ἐπιχείρηση. Δὲ φεύγουν ἀπὸ τὸ νοῦ του οἱ φράσεις τῆς διαθήκης τοῦ πατέρα του, τοῦ Σελήμ: «θὰ βασιλεύεις μεγάλος καὶ ἰσχυρός, φτάνει νὰ διώξεις τοὺς Ἱππότες ἀπὸ τὴ Ρόδο καὶ νὰ κυριεύσεις τὸ Βελιγράδι». Ἔγινε τὸ δεύτερο καὶ ἤθελε τώρα νὰ πραγματοποιήσει καὶ τὸ πρῶτο.
Φρουρὰ τῶν Ἰωαννιτῶν ἱπποτῶν τῆς Ρόδου
Στὴ Ρόδο, οἱ Ἱππότες ἔκλεισαν τὸ στόμιο τοῦ μεγάλου λιμανιοῦ μὲ χονδρὲς ἁλυσίδες, τοῦ δὲ Μαντρακιοῦ μὲ βύθιση παλαιῶν πλοίων γεμάτων ἀπὸ ὀγκόλιθους. Ὁ Σουλεϊμὰν ἔστειλε ἐπιστολὴ τὴν 1η Ἰουνίου 1522 ὅτι κηρύσσει τὸν πόλεμο, στὴν ὁποία τονίζει «Ὅσοι θέλουν νὰ φύγουν, εἶναι ἐλεύθεροι νὰ πάρουν καὶ τὰ πράγματά τους, ὅσοι θέλουν νὰ μείνουν, θὰ ζήσουν ἐλεύθερα, ἐὰν δὲν παραβοῦν τὶς διαταγές μου. Θὰ ἀνασκάψουμε τὶς τάφρους, θὰ σᾶς πιάσουμε σκλάβους καὶ θὰ σᾶς βασανίσουμε ὅπως τόσους ἄλλους».
Κι έτσι αρχίζει η εκστρατεία
Πρῶτοι τοὺς εἶδαν νὰ ἔρχονται ἀπὸ τὸ στενὸ τῆς Σύμης οἱ φρουροὶ τοῦ βουνοῦ Προφήτης Ἠλίας της Σαλάκου, κι εἰδοποίησαν τὶς φρουρές. Στὶς 24 Ἰουνίου ἀποβιβάστηκαν στὴν παραλία τοῦ φρουρίου Φάνες, κι ἔκαψαν τὰ σιτηρὰ τῆς πεδιάδας. Τὴν ἄλλη μέρα πέρασαν τὴν παραλία τῆς Βιλλανόβας (Παραδείσι), τὰ Τριάντα, πέρασαν στ΄ ἀνοικτὰ τὸ ἀκρωτήρι τῆς Ἀμμουδιᾶς, τὸ Κούμπουρνου (Κρητικὰ) τῆς πόλης Ρόδου, κι ἔφτασαν στὸ ἀκρωτήρι Βόδι καὶ στὶς θέσεις Ἰαματικὸ καὶ Ρένη, τῆς παραλίας Κοσκινοῦ. Στὶς 26 τὴ νύχτα ἑνώθηκαν μὲ τὸ στόλο ποὺ ἦταν στὴ Σύμη καὶ τὸ πρωὶ ἔπλευσαν στὴ Ρόδο. Φόβος καὶ τρόμος ἐπικράτησε στὸ λαό. Ἦταν ἡ μέρα τῆς ἑορτῆς τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ καὶ γινόταν λιτανεία. Οἱ Ἱππότες τὴν τελείωσαν μὲ τὴ συνηθισμένη μεγαλοπρέπεια καὶ ἡσυχία, χωρὶς νὰ τὴ διακόψουν, κι ἔπειτα ἔτρεξαν ὅλοι στὶς θέσεις τους. Ὁ τουρκικὸς στόλος εἶχε 133 γαλέρες, ἄλλα μικρότερα βοηθητικά, σύνολο 400 πλοῖα, ὁ στρατὸς ἦταν 200.000 ἄνδρες.
Ὁ Δούκας καὶ οἱ Ἀρχὲς τῆς Βενετίας δήλωσαν ὅτι δὲ μποροῦν νὰ βοηθήσουν τοὺς Ἱππότες γιατί δεσμεύονται ἀπὸ Συνθῆκες ποὺ ἔχουν ὑπογράψει μὲ τοὺς Τούρκους. Ἔπειτα, ἐξ ἀρχῆς δὲ συγχωροῦσαν στὸ Τάγμα τὴν ἐγκατάστασή του στὴ Ρόδο ποὺ ἤθελαν νὰ τὴν ἐκμεταλλεύονται ἐμπορικὰ σὰν καὶ πρῶτα. Ἀπέναντι στὸ μεγάλο ὄγκο τῶν Τουρκικῶν στρατευμάτων ἡ Ρόδος εἶχε νὰ ἀντιπαρατάξει 600 Ἱππότες, 4.500 πολιτοφυλακὴ καὶ 500 ποὺ ἦρθαν ἀπὸ τὴν Κρήτη. Βοηθοῦν ὅμως καὶ οἱ Ροδῖτες, χωρικοὶ καὶ ἀστοί. Κάνουν διάφορες ἐπισκευὲς στὰ τείχη, οἱ χωρικοὶ θερίζουν τὰ σιτηρὰ καὶ μεταφέρουν τὴν παραγωγὴ στὸ φρούριο, κόβουν τὰ δέντρα καὶ κατεδαφίζουν κτήρια γύρω ἀπὸ τὴν πόλη.
Ἀπόβαση τῶν ἐχθρῶν, πολιορκία, σφοδρὲς ἐπιθέσεις
Ὁ Τουρκικὸς στρατὸς βγῆκε στὴ ξηρά, κι ἔπιασε κατάλληλες θέσεις. Ἡ τακτοποίηση κράτησε ἀρκετὲς μέρες, γιατί δὲ βιάζονται, περιμένουν νὰ ρθεῖ κι ὁ ἴδιος ὁ Σουλτᾶνος. Ἡ ἀπόβαση γίνεται ἀπὸ τὶς δύο παραλίες Τριάντα, κι Ἀφάντου. Ἀπὸ ἐκεῖ εἶχαν βγεῖ κι οἱ δυνάμεις τοῦ Μεσὶχ πασᾶ, στὴν πολιορκία τοῦ 1480 τὴν πρώτη φορὰ ποὺ οἱ Τοῦρκοι προσπάθησαν νὰ πάρουν τὴ Ρόδο. Ἀπὸ ἐκεῖ βγῆκε κι ὁ Δημήτριος στὴν πολιορκία τοῦ 305 π.Χ. Λιμάνι ἀσφαλέστερο γιὰ τοὺς πολιορκητὲς δὲν ὑπάρχει ἐκτὸς ἀπὸ τὸν ὅρμο Τριάντα. Ἀπὸ ἐκεῖ βγῆκαν καὶ τὰ Ἰταλικὰ στρατεύματα τὸ 1212. Παρατάχθηκαν γύρω ἀπὸ τὸ φρούριο καὶ ἄρχισε ὁ βομβαρδισμός.
Στὶς 28 Ἰουλίου ἔφθασε ὁ Σουλεϊμὰν στὴ Ρόδο. Εἶχε ἔρθει ἀπὸ τὴ ξηρά, ἀπὸ τὴν Κωνσταντινούπολη στὸ Μαρμαρᾶ, κι ἀπὸ ἐκεῖ μπῆκε σὲ πλοῖο ποὺ τὸ συνόδευαν 30 γαλέρες, βγῆκε στὴ Ρόδο κι ἐστρατοπέδευσε 4 χιλιόμετρα μακριὰ ἀπὸ τὴν πόλη στὸ Κιζὶλ Τεπέ, τὸν κόκκινο λόφο, πάνω ἀπὸ τὴ Φανερωμένη, στὸ ὀροπέδιο ἀπέναντι στὸ Μόντε Σμίθ.
Ὁ Μέγας Μάγιστρος τοῦ τάγματος τῶν Ἰωαννιτῶν ἱπποτῶντῆς Ρόδου, Philippe Villiers de L'Isle-Adam
Ἀπειθαρχία παρουσιάστηκε στὸ στρατόπεδο τῶν Ἱπποτῶν. Μερικοὶ στρατιῶτες Ἰταλοὶ θέλουν νὰ φύγουν, τοὺς συγκράτησαν ὅμως καὶ τοὺς συγχώρεσαν. Τὶς ἑπόμενες μέρες τὸ φρούριο τοῦ Ἀη Νικόλα βομβαρδίζεται σφοδρά, πολλὲς μέρες μὲ μεγάλα κανόνια, ἀλλὰ ἀπὸ μέσα ἀπαντοῦν καὶ σκοτώνουν πολλούς. Ρίχνουν κλαδιὰ στὴν τάφρο τοῦ φρουρίου καὶ προσπαθοῦν ν΄ ἀνέβουν μὲ σκάλες, ἡ ἀντίσταση ὅμως εἶναι μεγάλη. Τοὺς ρίχνουν λάδι ζεστό, κατράμι, πέτρες, σίδερα καὶ τὰ πτώματα τῶν ἐχθρῶν εἶναι τόσα πολλὰ ὥστε τὰ μεταφέρουν μὲ κᾶρα. Ἕνα μῆνα πολιορκία καὶ οἱ Τοῦρκοι δὲν ἔκαναν τίποτα. Προσπαθοῦν ν΄ ἀνοίξουν ρήγματα στὸ φρούριο. Ρίχνουν σάκους χώματα στὴν τάφρο καὶ προσπαθοῦν ν΄ ἀνοίξουν ὑπόνομους, ἀλλὰ ἀπὸ τὸ φρούριο τοὺς χτυποῦν.
Οἱ Ἱππότες ἀποφάσισαν κι ἔκαναν μιὰ ἔξοδο ὁρμητική, σκότωσαν πολλοὺς κι ἔπιασαν αἰχμαλώτους, ἔπεσαν ὅμως πολλοὶ κι ἀπ΄ αὐτοὺς κι οἱ ἄλλοι γύρισαν πίσω. Ἦταν μπαϊράμι κι οἱ Τοῦρκοι σταμάτησαν δυὸ μέρες γιὰ νὰ γιορτάσουν. Οἱ Τοῦρκοι ἔκαναν ὑπόγειες διόδους, οἱ Ἱππότες ὅμως ἔβαζαν νάρκες στὰ ἀνοίγματα, γίνονταν μεγάλες ὑπόγειες ἐκρήξεις μὲ σοβαρὲς ἀπώλειες τῶν ἐχθρῶν. Οἱ Ἱππότες συνέχιζαν τὶς ἐπισκευὲς στὶς ρωγμὲς τῶν φρουρίων. Οἱ νεκροὶ ἀπὸ πλευρᾶς τῶν Τούρκων ἦταν χιλιάδες. Ὁ Σουλεϊμὰν στὴν προσπάθειά του νὰ ἐμψυχώσει τοὺς στρατιῶτες του τοὺς ὑποσχόταν μεγάλες ἀμοιβές, κι ἂν πάρουν τὴν πόλη θὰ τοὺς ἐπιτρέψει νὰ κάνουν λεηλασίες.
Στὶς 24 Σεπτεμβρίου οἱ γενίτσαροι ὅρμησαν στὴ θέση τοῦ καταλύματος τῆς Ἱσπανίας, ἐνῶ μέρες χτυποῦσαν τὶς ἄλλες θέσεις καὶ βρῆκαν μεγάλη ἀντίσταση. Ἕλληνες καὶ Λατῖνοι πολεμοῦν, ρίχνουν λάδι ζεστό, πέτρες μεγάλες, ποὺ τὶς βγάζουν ἀπὸ τοὺς δρόμους. Παπᾶδες, γυναῖκες παιδιά, βοηθοῦν στὶς ἐργασίες αὐτές. Τὰ κανόνια ἀνοίγουν ρῆγμα στὸ τεῖχος. Οἱ μάχες γίνονται πιὰ σῶμα μὲ σῶμα.
Ὁ ἡρωισμὸς τῆς Ἀναστασίας
Στὴν κρίσιμη αὐτὴ ὥρα ἡ ἱστορία κάνει μνεία γιὰ μιὰ Ἑλληνίδα, ἐξαίσιας ὀμορφιᾶς, σύζυγο τοῦ Ἄγγλου πολεμιστῆ Κένσιγκτον, ἀρχηγοῦ τοῦ τάγματος, ὁ ὁποῖος ὑπερασπιζόταν τὸν προμαχῶνα τῶν Ἄγγλων στὸ κάστρο . Ὅταν εἶδε τὸν ἄντρα της σκοτωμένο νὰ ξεψυχᾶ μπροστά της, ἔτρεξε στὸ σπίτι, ἀγκάλιασε τα δυὸ παιδιά της, τὰ φίλησε, τάσφαξε καὶ τάριξε στὴ φωτιά, γιὰ νὰ μὴν τὰ πάρουν οἱ Τοῦρκοι. Φόρεσε μετὰ τὴ στολὴ τοῦ ἀξιωματικοῦ, ἔτρεξε στὶς ἐπάλξεις, σκότωσε τὸν πρῶτο Τοῦρκο ποὺ τῆς ἐπιτέθηκε, πλήγωσε ἄλλους, κι ἔπεσε στὴν πρώτη γραμμή, πολεμῶντας ἡρωικά. Εἶναι ἡ Ἀναστασία, ἡ ἡρωίδα τῆς Ρόδου, ἀπὸ τὰ σπουδαιότερα παραδείγματα ἡρωισμοῦ γυναικῶν, ποὺ ἔχει νὰ ἐπιδείξει ἡ ἀρχαία καὶ νεώτερη ἱστορία τοῦ Ἑλληνισμοῦ.
Γιὰ τὴν Ἀναστασία, γράφει μὲ ἐγκωμιαστικὰ σχόλια ὁ Ἰάκωβος Φοντάνος, καὶ περιγράφουν ἐπίσης τὸ περιστατικὸ ὁ F. Piacenza, o Vertot καὶ ἄλλοι παλαιότεροι καὶ νεώτεροι συγγραφεῖς.
Ἡ ἐλεύθερη Ρόδος ἐτίμησε τὴν ἡρωίδα της, ὕστερα ἀπὸ τὴν ἀπελευθέρωση, γιὰ μνημόσυνο αἰώνιο καὶ παράδειγμα γιὰ μίμηση, μὲ μιὰ πινακίδα ἀπὸ πορσελάνη, ἐντοιχισμένη στὴν ἐξωτερικὴ εἴσοδο τοῦ Καστέλλου, ἀριστερά. Ἡ πινακίδα παριστάνει βιβλίο ἀνοιχτό, ἀκριβῶς τὴ σελίδα ποὺ περιγράφει ὁ Φοντάνος τὸ ἐπεισόδιο, στὴ λατινική, κι ἀπέναντι στὰ δεξιὰ εἶναι μία μετάφραση στὴ νεοελληνική.
Ὁ Piacenza, ἀναφέρει καὶ μία ἄλλη Ἑλληνίδα, τὴν Πάολα Βικτωρία, ἡ ὁποία σκότωσε δύο γενίτσαρους καὶ σκοτώθηκε κι ἡ ἴδια ἀπὸ τοὺς ἐχθρούς. Ἀναφέρει ἐπίσης καὶ μία Τουρκάλα τὴ Φατιμέ, ποὺ τόλμησε μαζὶ μὲ ἄλλους Τούρκους, ποὺ ζοῦσαν στὴ Ρόδο, νὰ κάνουν μιὰ ὀργάνωση γιὰ νὰ φέρουν ἀντιπερισπασμὸ στὸν ἀγῶνα τῶν χριστιανῶν. Συνεννοοῦνταν ν΄ ἀνάψουν φωτιὲς στὴν πόλη ὥστε νὰ γίνει μιὰ ἀναταραχὴ γιὰ νὰ μείνουν ἀφύλακτα τὰ τείχη καὶ νὰ μποῦν οἱ Τοῦρκοι. Ἀνακαλύφθηκε ὅμως ἡ συνομωσία καὶ τὴ θανάτωσαν μαζὶ μὲ τοὺς ἄλλους ἐνόχους.
Η προδοσία
Ὁ Σουλτᾶνος βλέποντας κάθε ἐλπίδα νὰ χάνεται κυριεύεται πότε ἀπὸ μανία ἐναντίον τῶν δικῶν του, διατάσσοντας τιμωρίες καὶ πότε ἀπὸ κάτι σὰν μελαγχολία, ἔχει ἀϋπνίες καὶ σκέφτεται νὰ λύσει τὴν πολιορκία καὶ νὰ φύγει. Τὸν ἐνθαρρύνει ὅμως ὁ φίλος τοῦ Ἰμβραὴμ καὶ τὰ νέα, ἀπροσδόκητα γεγονότα γιὰ νὰ συνεχίσει τὸν ἀγῶνα, πρᾶγμα ποὺ θὰ τοῦ δώσει τὴ νίκη. Εἶναι ἡ προδοσία τοῦ Ἀμαράλ.
Οἱ κατασκοπεῖες καὶ οἱ προδοσίες βέβαια ἔπαιρναν κι ἔδιναν, πρὶν ἀκόμη γίνει ἡ ἐκστρατεία. Ἕνας Ἑβραῖος γιατρός, ἀπεσταλμένος τοῦ πατέρα του Σουλεϊμὰν ὡς κατάσκοπος, ἔμενε στὴ Ρόδο, κι ἐβαφτίστηκε. Μὲ τὴν πολιορκία πρόδιδε τὰ μυστικὰ ρίχνοντας γράμματα μὲ βέλη. Τὸν ἔπιασαν ὅμως τὴν ὥρα ποὺ τάριχνε, τὸν βασάνισαν καὶ τὸν ἐθανάτωσαν ἀφοῦ ὁμολόγησε ὅτι εἰδοποίησε τοὺς Τούρκους νὰ μὴ λύσουν τὴν πολιορκία γιατί οἱ Ἱππότες δὲν ἔχουν πυρίτιδα καὶ θὰ παραδοθοῦν. Αὐτός τους εἰδοποίησε νὰ χτυπήσουν τὸ κωδωνοστάσιο τ Ἄη Γιάννη. Καὶ οἱ Τοῦρκοι ποὺ ἔμεναν στὴ Ρόδο προσπαθοῦσαν νὰ βοηθήσουν τοὺς πολιορκητές. Ἕνας Ἀλβανὸς στρατιώτης λιποτάκτησε στὸ τουρκικὸ στρατόπεδο, κι ἔδωσε πληροφορίες γιὰ τὴν κατάσταση στὴν πόλη.
Ἐκεῖνος ὅμως ποὺ ἔφερε τὸ θανάσιμο χτύπημα στοὺς χριστιανοὺς ἀγωνιστὲς καὶ θεωρεῖται ὁ αἴτιος τῆς νίκης του Σουλεϊμὰν εἶναι ὁ Πορτογάλος Ἀνδρέας d΄ Amaral,ηγούμενος τῆς Καστίλλης, καγκελάριος τοῦ Τάγματος. Εἶχε ἀντιζηλία μὲ τὸ Δελιλαδὰμ καὶ τὸ μῖσος του μεγάλωσε μὲ τὴν ἐκλογή του. Τότε ὅπως ὁμολογοῦν ὅλοι οἱ ἱστορικοὶ τοῦ Τάγματος ἦταν ποὺ εἶπε ὅτι ὁ Δελιλαδὰμ θὰ εἶναι ὁ τελευταῖος μάγιστρος στὴ Ρόδο. Τὸ σπουδαιότερο εἶναι ὅτι εἶχε ἐμπιστευτικὴ θέση, κι αὐτὸς ἦταν ὁ ὑπεύθυνος γιὰ τὰ πολεμοφόδια στὴ Ρόδο. Ἐνῶ εἶχε ἀκόμη πυρίτιδα στὰ ὑπόγεια τῆς Ἐκκλησίας τ΄ Ἄη Γιάννη, ἔλεγε ὅτι δὲν ὑπάρχει πιά, πρᾶγμα ποὺ ἀνάγκασε τοὺς πολιορκούμενους νὰ συνθηκολογήσουν. Ὅτι ὑπῆρχε πυρίτιδα στὰ ὑπόγεια ἀποδεικνύεται καὶ ἀπὸ τὸ ὅτι τὸ 1856 ὅταν ἔπεσε κεραυνός, τὸ κτήριο ἀνατινάχτηκε κι ἔγινε ἐρείπια.
Ὅταν ὁ Σουλτᾶνος σκεφτόταν νὰ λύσει τὴν πολιορκία τὸν εἰδοποίησε ὅτι ἡ θέση τῆς Ρόδου ἦταν πολὺ δύσκολη καὶ δὲν ἔπρεπε νὰ φύγει. Εἶχε ἕναν ὑπηρέτη, τὸν Βλάσιο Diez, ποὺ ἦταν Ἑβραῖος ὁ ὁποῖος ἔγινε χριστιανός. Ὁ Διέζ ,ἔριχνε τὰ γράμματα μὲ βέλη ἀπὸ τὴ θέση τῆς Ὠβέρνης, σὲ ὧρες ποὺ δὲν τὸν ἔβλεπε κανένας. Τὸν ἔπιασαν ὅμως στὶς 27 τοῦ Ὀκτώβρη καὶ τὰ ὁμολόγησε ὅλα, ὅτι ἐνημέρωνε τὸ σουλτᾶνο ποιά ἦταν τ΄ ἀδύνατα μέρη τοῦ φρουρίου καὶ ὅτι οἱ πολιορκούμενοι δὲν εἶχαν τρόφιμα καὶ πυρίτιδα. Ἔπιασαν καὶ τὸν Ἀμαρὰλ καὶ τὸν ἐφυλάκισαν στὸ φρούριο τοῦ Ἀη Νικόλα, ἀρνήθηκε ὅμως τὴν ἐνοχή του ἕως τὴν τελευταία στιγμή, ἀλλὰ εἶχαν τόσα στοιχεῖα ἀπὸ τὴν ὁμολογία του Διὲζ καὶ ἄλλες μαρτυρίες ὥστε τὸ δικαστήριο πείσθηκε γιὰ τὴν ἐνοχὴ καὶ τοὺς καταδίκασε καὶ τοὺς δύο σὲ θάνατο.
Τὸ σῶμα τοῦ Ἀμαρὰλ τὸ χώρισαν σὲ 4 μέρη καὶ τὸ κρέμασαν στὸ φρούριο γιὰ νὰ τὸ βλέπουν οἱ ἐχθροί. Τὰ γεγονότα διηγοῦνται ὁ ταξίαρχος de Bourbon καὶ ὁ Φοντάνος, σύγχρονος τῆς πολιορκίας, ὁ δὲ Bosio πῆρε τὶς εἰδήσεις ἀπὸ ἕνα βιβλίο ποὺ ἔγραψε αὐτόπτης μάρτυρας τῆς πολιορκίας ποὺ ἀναφέρει ὅτι ἡ ἐκτέλεση ἔγινε στὶς 5 Νοεμβρίου. Ἔγινε ἡ καθαίρεσή του, ἡ ἀφαίρεση τοῦ μοναχικοῦ ἐνδύματος μὲ τελετὴ καὶ ἡ ἀποκεφάλισή του. Νεώτερα ἀνέκδοτα ἔγγραφα ἐπιβεβαιώνουν τὴν προδοσία τοῦ Ἀμαρὰλ καὶ προσθέτουν ὅτι τὴν ἡμέρα τῶν Ἁγίων Πάντων, 1η τοῦ Νοέμβρη, ἦταν ἕτοιμος νὰ ὁδηγήσει μέσα στὴν πόλη 4.000 Τούρκους ἀπὸ μία πύλη. Ἡ προδοσία ἀνακαλύφθηκε στὶς 30 τοῦ Ὀκτώβρη, κι ἀκολούθησε ἡ ἐκτέλεση.
Η αντίστροφη μέτρηση
Ὕστερα ἀπὸ τὴν ἀνακάλυψη τῆς προδοσίας ὁ λαὸς ἔχασε τὸ θάρρος του. Οἱ Τοῦρκοι ἐξακολούθησαν τοὺς βομβαρδισμοὺς καὶ ν΄ ἀνοίγουν ὑπονόμους γιὰ ἐξασθένιση τῶν τειχῶν. Ὁ Σουλεϊμὰν ἐνέτεινε τὶς προσπάθειές του νὰ πάρει τὴν πόλη πρὶν ἀρχίσει ὁ βαρὺς χειμῶνας. Στὰ τέλη τοῦ Νοέμβρη ἐξαπέλυσε μεγάλη ἐπίθεση καὶ προσπάθησε νὰ μπεῖ ἀπὸ τὰ τείχη τῆς Ἱσπανίας. Οἱ Τοῦρκοι δίνουν μεγάλη σημασία στὴ δράση τῶν ὑπονόμων, παρὰ στὶς ἐπιθέσεις τῶν φρουρίων καὶ οἱ ραγδαῖες βροχὲς συμπληρώνουν τὴν καταστροφὴ τῶν τειχῶν.
Ὁ χειμῶνας προμηνυόταν βαρύς, κι ὁ λαὸς στὴν πόλη ἀντίκριζε τὴν ἔλλειψη τροφίμων καὶ πολεμοφοδίων.
Ὁ Σουλτᾶνος δείχνει μετριοπάθεια καὶ διατάσει νὰ ὑψωθεῖ ἄσπρη σημαία στὸ κωδωνοστάσιο τῆς παναγίας Ἐλεημονήτριας, στὶς 19 Δεκέμβρη καὶ γιὰ ἀπάντηση ὕψωσαν κι οἱ Ἱππότες, στὴν πύλη Κοσκινοῦ. Ἔστειλε ἀπεσταλμένους μὲ ἐπιστολὴ ὅπου ζητοῦσε νὰ παραδώσουν τὴν πόλη, καὶ νὰ φύγουν ἐλεύθεροι, κι οἱ Ἱππότες καὶ οἱ Ροδῖτες, ὅπου θέλουν, μὲ τὰ πράγματά τους καὶ μὲ προσωπικὴ ἀσφάλεια τοῦ σουλτάνου. Γίνεται Συμβούλιο καὶ δέχονται τὴ συνθηκολόγηση.
Οἱ ἀπώλειες
Μιὰ ἀνέκδοτη ἔκθεση τῶν ἀρχείων τοῦ Firenze, δίνει στοιχεῖα γιὰ τὴν πολιορκία. Ἀπὸ τὰ τέλη Ἰουνίου ἕως τὶς 7 Νοεμβρίου ἀναφέρει ὅτι ἔγιναν 14 μάχες, χάθηκαν 50.000 Τοῦρκοι στὶς μάχες ἢ ἀπὸ ἀρρώστιες καὶ 2.000 χριστιανοί. Χάθηκε δηλαδὴ τὸ 1/4 τῶν δυνάμεων ἀπὸ τὰ δύο μέρη. Μιλάει ἐπίσης γιὰ 50 ὑπονόμους, γιὰ ἔλλειψη τροφίμων καὶ καταλήγει στὴν προδοσία τοῦ Ἀμαράλ.
Παρὰ τὴ Συνθήκη του Σουλεϊμάν, οἱ Τοῦρκοι συνηθισμένοι ἀπὸ τὴν κατάληψη ἄλλων πόλεων, δὲν μπόρεσαν νὰ κρατηθοῦν, μπῆκαν στὴν πόλη κι ἔκαναν βιαιότητες, τὴν παραμονὴ καὶ τὴν ἡμέρα τῶν Χριστουγέννων. Οἱ γενίτσαροι μπῆκαν ἀπὸ τὴν πύλη Κοσκινοῦ (ἀπέναντι ἀπὸ τὸ γήπεδο τοῦ Διαγόρα), ἔμπαιναν στὰ σπίτια, ἅρπαζαν, κακοποιοῦσαν γυναῖκες καὶ κορίτσια, ἔπιασαν τοὺς Τούρκους ποὺ ἔγιναν χριστιανοὶ καὶ τοὺς ἔστειλαν στὴν Τουρκία. Μπῆκαν στὶς ἐκκλησίες ἔσπασαν εἰκόνες, ἄνοιξαν τοὺς τάφους γιὰ νὰ βροῦν θησαυρούς.
Τὴν ἡμέρα τοῦ Ἁγίου Στεφάνου ἔγινε ἡ παράδοση τῆς πόλης.
Οἱ Ἱππότες ἔμειναν στὴ Ρόδο 213 χρόνια (1309-1522), κι ἀγωνίστηκαν μαζὶ μὲ τοὺς Ροδῖτες γιὰ τὸ γόητρο τοῦ χριστιανισμοῦ καὶ τὴ σωτηρία τοῦ τόπου. Σ΄ ὅλο αὐτὸ τὸ διάστημα τῆς Ἱπποτοκρατίας, ἡ Ρόδος εἶχε ἀποκρούσει πολλὲς ἐπιδρομές. Πολιορκήθηκε τέσσερις φορὲς καὶ σώθηκε τὶς τρεῖς.
