Θησαυροὶ τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς τέχνης καταστράφηκαν καὶ λεηλατήθηκαν, ὅπως εἶναι γνωστό, ἀπὸ Ρωμαίους, Φράγκους σταυροφόρους, ἀπὸ τὸν Ἑνετὸ στρατηγὸ Μοροζίνι καὶ ἀπὸ τὸν Ἄγγλο (Σκῶτο γιὰ τὴν ἀκρίβεια) Ἔλγιν.Εξίσου μεγάλη καταστροφὴ ἐπῆλθε ἀπὸ περιηγητὲς καὶ ἀπεσταλμένους μουσείων, πανεπιστημίων καὶ βασιλιάδων τῆς Εὐρώπης, ποὺ ἦλθαν στὴν Ἑλλάδα στοὺς χρόνους τῆς τουρκοκρατίας, γιὰ νὰ ἀποθησαυρίσουν νομίσματα, χειρόγραφα, ἐπιγραφὲς καὶ ἔργα τέχνης.
Ὅλους αὐτοὺς ὑπέρβαλε σὲ ἀπληστία καὶ σὲ καταστροφὲς ποὺ προκάλεσε στοὺς προγονικοὺς θησαυροὺς τῆς Ἑλλάδας ὁ Μισὲλ Φουρμόν, Γάλλος ἱερωμένος ποὺ δίδασκε στὸ Γαλλικὸ Κολλέγιο τοῦ Παρισίου(1690/1746), ὁ ὁποῖος ξεπερνάει καὶ τὸν Ἔλγιν ὅσον ἀφορᾶ στὸ βάναυσο τρόπο τῆς καταστροφῆς τῶν μνημείων, ποὺ κυριολεκτικὰ ἀφάνισε, ἀλλὰ καὶ στὸν ἀπίστευτο ἀριθμὸ τῶν ἀρχαιοτήτων ποὺ κατάστρεψε.
Τὸν χειμῶνα τοῦ 1724 δύο ἄντρες ἔφτασαν στὴν Κωνσταντινούπολη, ἀπεσταλμένοι τοῦ Βασιλιᾶ Λουδοβίκου 15ου.
Ἦταν ὁ Μισὲλ Φουρμόν, Γάλλος ἱερωμένος ποὺ δίδασκε στὸ Γαλλικὸ Κολλέγιο τοῦ Παρισίου καὶ Ἔτσι, τὸν Φεβρουάριο τοῦ 1729, συνοδευόμενος ἀπὸ τὸν ἀνιψιό του, ὁ Φρανσουὰ Σεβίν, ἐπίσης ἱερωμένος καὶ φιλόλογος.
Ἀποστολή τους ἦταν ἡ συλλογὴ ἀρχαίων συγγραμμάτων καὶ ἐπιγραφῶν ἀπὸ τὸν ἑλλαδικὸ χῶρο.
καὶ ἐφοδιάστηκε μὲ φιρμάνι τοῦ Σουλτάνου Ἀχμὲτ Γ', μὲ τὸ ὁποῖο ἀποκτοῦσε τὸ δικαίωμα νὰ ἐρευνήσει καὶ νὰ μελετήσει ὅσους ἀρχαιολογικοὺς χώρους ἤθελε στὴν ἐπικράτεια τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας.
Δὲν δυσκολεύτηκαν καθόλου νὰ ἐξασφαλίσουν τὶς ἀπαραίτητες ἄδειες ποὺ θὰ τοὺς ἐπέτρεπαν νὰ ἐξερευνήσουν τὶς ἀρχαιότητες.
Οἱ Τοῦρκοι δὲν τὰ θεωροῦσαν κληρονομιά τους καὶ δὲν ἦταν δύσκολοι, ἀρκεῖ τὸ μπαξίσι νὰ ἦταν γενναῖο.
Ὁ Σεβὶν ἦρθε σὲ ἐπαφὴ μὲ τὸν Πατριάρχη, ὁ ὁποῖος τον κατεύθυνε πρὸς τὶς πλουσιότερες βιβλιοθῆκες τῆς Κωνσταντινούπολης καὶ στρώθηκε στὴ δουλειά.
Ὁ Φουρμόν, ὅμως, δὲν ἀρκέστηκε στὰ βυζαντινὰ χειρόγραφα καὶ τὶς μουχλιασμένες βιβλιοθῆκες.
Ἤθελε νὰ δοξάσει τὴ Γαλλία καὶ τὸν Βασιλιᾶ ὅσο κανεὶς ἄλλος καὶ ἤξερε μὲ ποιό τρόπο θὰ τὸ κατάφερνε.
Θὰ ξέθαβε τὶς ἀρχαιότερες καὶ πιὸ δυσεύρετες ἐπιγραφὲς ἀπὸ τὰ λαμπρότερα μνημεῖα τοῦ ἀρχαιοελληνικοῦ πολιτισμοῦ. Ὅ,τι δὲν μποροῦσε νὰ πάρει μαζί του, θὰ τὸ κατέστρεφε, τάχα γιὰ νὰ τὸ σώσει ἀπὸ τοὺς ἀρχαιοκάπηλους καὶ τοὺς «ἀμόρφωτους» ντόπιους.
Ἂν δὲν μποροῦσε νὰ τὰ ἔχει ὁ ἴδιος, δὲν ἤθελε νὰ τὰ εἶχε κανείς.
Ἔτσι ξεκίνησε μία ἀπὸ τὶς πιὸ ἄγριες καὶ παράλογες καταστροφὲς ἀρχαίων μνημείων στὴν Ἑλλάδα.
Πρῶτος σταθμός του ὑπῆρξε ἡ Ἀθήνα, ὅπου ἔμεινε πέντε μέρες.
Τὸ Φεβρουάριο τοῦ 1730, ὁ Φουρμὸν πάτησε γιὰ πρώτη φορὰ τὸ πόδι του στὴ Μάνη.
πῆγε στὴν Πελοπόννησο καὶ μέσῳ Μεγαλοπόλεως ἔφτασε στὸν Μυστρᾶ, ὅπου οἱ δημογεροντία τον ὑποδέχτηκε σὰν φιλέλληνα.
Ἐγκαταστάθηκε στὴ Ζαρνάτα καὶ δὲν προχώρησε στὸ ἐσωτερικὸ τῆς περιοχῆς, γιατί τὸν φόβιζαν οἱ ὁπλοφοροῦσες γυναῖκες καὶ ἡ ἀγριότητα τῶν κατοίκων, ποὺ διψοῦσαν γιὰ ἐλευθερία καὶ αἷμα.
Τὶς πρῶτες μέρες τῆς παραμονῆς του ἐκεῖ, ἀνακάλυψε ἐντοιχισμένα στὸ μεσαιωνικὸ τεῖχος ἐνεπίγραφα ἀρχαῖα βάθρα.
Ἀμέσως, μὲ δέκα ἐργάτες, τὰ «ξήλωσε» ἀπὸ τὴν ἀρχική τους θέση.
Ἔπειτα βρέθηκαν στὸ τεῖχος τῶν Παλαιολόγων εἴκοσι ἀκόμη κομμάτια ἐνεπίγραφων λίθων, ποὺ εἶχαν τὴν ἴδια μὲ τὰ προηγούμενα τύχη.
Ἀμέσως ὁ Fourmont προσέλαβε ἄλλους πενῆντα ἐργάτες.
Ἐπὶ 53 συνεχῶς μέρες δὲν ἄφησε στὴν κυριολεξία «λίθον ἐπὶ λίθου» στὸν Μυστρᾶ, στὴν Σπάρτη καὶ στὶς Ἀμύκλες.
Κατεδαφίζοντας καὶ σκάβοντας, ἀνακάλυψε 300 ἐπιγραφὲς τὶς ὁποῖες ἀντέγραψε, διάφορα ἀνάγλυφα, ἀναθήματα καὶ μικροτεχνήματα τὰ ὁποῖα ἀποκόμισε στὴν πατρίδα του.
Στὶς Στὶς ἐπιστολές του, ὁ ἱερωμένος περιέγραψε τοὺς Μανιάτες μὲ τὰ χείριστα λόγια: «Ἔφυγα ἀπὸ τὴν βάρβαρη πατρίδα τους χωρὶς νὰ ἀποκομίσω τίποτε τὸ ἀξιόλογο, τίποτε γιὰ νὰ βγοῦν τοὐλάχιστον τὰ ἔξοδά μου».
Γιὰ νὰ ἐκδικηθεῖ τὸ «σκυλολόϊ», ὅπως ἀποκάλεσε τοὺς ντόπιους, ἀποφάσισε νὰ καταστρέψει ὁλοσχερῶς τὰ ἀριστουργήματα τῶν προγόνων τους. ρίχτηκα πάνω στὴν ἀρχαία Σπάρτη.'
Δυστυχῶς, ἐπέλεξε τὴν Ἀρχαία Σπάρτη.
«Τὴν ἔσβησα, τὴν κατέσκαψα, τὴν ἐκθεμελίωσα, δὲν τῆς ἄφησα λίθο ἐπὶ λίθου», καὶ συνεχίζει: »Τὴν ἰσοπέδωσα λοιπὸν μὲ κάθε ἐπισημότητα. Καὶ αὐτὸ προκάλεσε τὸ θαυμασμὸ τῶν Τούρκων, ἐνῶ οἱ Ἕλληνες λύσσαξαν καὶ οἱ Ἑβραῖοι ἔμειναν κατάπληκτοι.
Εἶμαι ἥσυχος, πολὺ περισσότερο γιατί ἀπόκτησα ἀπὸ τὸ ταξίδι μου πράγματα ἱκανὰ νὰ βοηθήσουν καὶ νὰ θαμπώσουν ὅλους τοὺς σοφούς».
καὶ δεκάδες ἐργάτες δούλευαν πυρετωδῶς γιὰ ἕνα μῆνα καὶ δὲν ἄφησαν τίποτα ὄρθιο.
Παρανοϊκός; ἡμιμαθής; φανατικὸς ἐχθρὸς τοῦ ἀρχαίου πνεύματος; δὲν ξέρει κανεὶς τὴν ἀκριβὴ ἀπάντηση.
Ἴσως λίγο ἀπὸ ὅλα.Το βέβαιο ὡστόσο εἶναι πὼς ἡ καταστροφὴ ποὺ προκάλεσε εἶναι κολοσσιαία καὶ σ' αὐτὴν ὀφείλεται ἡ ἐξαφάνιση τῆς ἀρχαίας Σπάρτης, τῆς Τροιζήνας καὶ τῆς Ἑρμιόνης.
Ὁ Φουρμὸν καὶ δεκάδες ἐργάτες δούλευαν πυρετωδῶς γιὰ ἕνα μῆνα καὶ δὲν ἄφησαν τίποτα ὄρθιο.
Σύμφωνα μὲ τὰ στοιχεῖα, ποὺ ὁ ἴδιος δίνει, μόνο στὴ Σπάρτη πλήρωσε 1.200 ἡμερομίσθια γιὰ τὸ γκρέμισμα τῶν μνημείων καὶ τῶν κτιρίων ποὺ σώζονταν ἀκόμη.
Ἀνατριχιάζει κανεὶς μὲ τὴ σκέψη ὅτι θὰ μποροῦσε ὁ Fourmont νὰ μεταφέρει τὸ βαρβαρικὸ μένος στὴν Ὀλυμπία, ποὺ τὴν ἐπίσκεψη τῆς μάλιστα εἶχε προγραμματίσει.
Ἀλλὰ ἀνακλήθηκε, εὐτυχῶς, στὴ Γαλλία λίγο ἀργότερα. Συγκέντρωσε περισσότερες ἀπὸ 300 ἐπιγραφές, τὶς ἀντέγραψε καὶ ὅσες βρίσκονταν σὲ καλὴ κατάσταση τὶς φόρτωσε σὲ πλοῖα γιὰ τὴ Γαλλία.
Οἱ πληροφορίες ποὺ ἀναφέρονταν στὶς ἐπιγραφὲς ἦταν ἀνεκτίμητης ἀξίας. Ὀνόματα Ἐφόρων, Γυμνασιαρχῶν, Ἀγορανόμων, φιλοσόφων, ἰατρῶν, ποιητῶν, ρητόρων, διάσημων γυναικῶν, ψηφίσματα τῆς Γερουσίας, ἀκόμα καὶ τὴ Ρήτρα τοῦ Λυκούργου.
εἰσῆλθα στὸν τάφο τοῦ Λυσάνδρου καὶ ἀνεκάλυψα τὸν τάφο τοῦ Ὀρέστου. Τὸ ἔκανα γιὰ τὴ Γαλλία, γιὰ τὴν Αὐτοῦ ἐξοχότητα. Αὐτὸ ἀποτελεῖ γιὰ μένα μιὰ νέα δόξα».
Μὲ περηφάνια ἔγραφε ὅτι διέλυσε αὐτὰ ποὺ ἀκόμα καὶ οἱ Βενετοὶ εἶχαν σεβαστεῖ καὶ γιὰ χιλιάδες χρόνια κανεὶς δὲν εἶχε τολμήσει νὰ ἀγγίξει.
Μετὰ τὴ Σπάρτη, σειρὰ εἶχαν οἱ Ἀμύκλες, ὅπου κατεδάφισε τὸν ναὸ τοῦ Ἀπόλλωνα. Μόνο οἱ Μυκῆνες γλίτωσαν, γιατί οἱ ὀγκόλιθοι ἦταν τόσο τεράστιοι ποὺ δὲν μπόρεσε νὰ τοὺς ξεθεμελιώσει.
θαυμασμός του Φουρμὸν γιὰ τὸν ἀρχαῖο πολιτισμὸ συνοδευόταν ἀπὸ μία ἀδυσώπητη μανία καταστροφῆς.
Ὁτιδήποτε δὲν μποροῦσε νὰ μεταφέρει στὴ Γαλλία, ἤθελε νὰ τὸ ἐξαφανίσει ἀπὸ προσώπου γῆς γιὰ νὰ μὴν τὸ ἀπολαύσει κανεὶς ἄλλος.
Ἡ ἄρρωστη μεγαλομανία του ἱκανοποιοῦνταν μόνο ὅταν κατέστρεφε τὰ λαμπρότερα μνημεῖα, γιατί ἔνιωθε ὅτι μόνο αὐτὸς εἶχε τὴ δύναμη νὰ τὸ κάνει. Φαντασιωνόταν ὅτι τὸ ὄνομά του θὰ γινόταν γνωστὸ σὲ ὅλη τὴν Εὐρώπη καὶ θὰ τὸν ὑμνοῦσαν γιὰ αἰῶνες:
«Ὁ ἀντίλαλος θὰ ἀκουστεῖ σὲ ὁλόκληρη τὴν Εὐρώπη. Δὲν γκρεμίζει κανεὶς δύο καὶ τρεῖς πολιτεῖες χωρὶς θόρυβο.
Ἐγώ τις κατέσκαψα, ἐνῶ οἱ παλαιότεροι περιηγητὲς ἔρχονταν μόνο γιὰ νὰ τὶς ἀνακαλύψουν».
Βέβαια δὲν ξεχνοῦσε νὰ δοξάσει τὸν Βασιλιᾶ καὶ τὴ Γαλλία γιὰ τὸ συμφέρον τοῦ ὁποίου δούλευε.
Ὁ λατρεία του πρὸς τὸ Λουδοβίκο τὸν τύφλωνε καὶ τὸν ὁδηγοῦσε σὲ ἀκραῖες πράξεις: «Ἡ εὐσέβειά μου ἔφτασε στὸ σημεῖο νὰ μὴν ἀφήσω σὲ ἡσυχία οὔτε τὴν τέφρα τῶν βασιλιάδων τους.
Ὁ ἴδιος ὁμολογεῖ σὲ χειρόγραφο του, ποὺ σώζεται μαζὶ μὲ τὸ ἡμερολόγιο του, ὅτι συγκέντρωσε πάνω ἀπὸ 1.500 ἐπιγραφὲς στὴν περιήγηση του τὸ 1729 στὴν Ἑλλάδα.
Σὲ ἐπιστολή του πρὸς τὸν κόμη Maurepas, o Fourmont καυχιέται ὅτι κατέστρεψε(!) τὶς ἐπιγραφές, γιὰ νὰ μὴν ἀντιγραφοῦν ἀπὸ μελλοντικὸ περιηγητή!!!
Ὅσα γραφεῖ ὁ fourmont γιὰ τὴν καταστροφὴ ποὺ ἔκανε στὴ Σπάρτη ἐξηγοῦν καὶ τὴ σπανιότητα τῶν ἀρχαιοτήτων σήμερα στὴ φημισμένη πόλη.
Σημειώνει λοιπὸν ὁ ἀββας τὰ ἑξῆς ἀπίστευτα: «ἐπὶ 30 μέρες καὶ πλέον 30, 40 καὶ 60 ἐργάτες ἐκθεμελιώνουν, καταστρέφουν, ἐξαφανίζουν τὴν πόλη τῆς Σπάρτης. Μοῦ ὑπολείπονται 4 μονὸ πύργοι νὰ καταστρέψω...
Πρὸς τὸ παρὸν ἀσχολοῦμαι μὲ τὴν καταστροφὴ τῶν τελευταίων ἀρχαιοτήτων τῆς Σπάρτης.Καταλαβαίνετε (ἀποτείνεται στὸ Maurepas) τί χαρὰ δοκιμάζω(!).
Ἀλλὰ νὰ ἡ Μαντινεία, ἡ Στυμφαλία, ἡ Τεγέα καὶ ἰδιαίτερα ἡ Νεμέα καὶ ἡ Ὀλυμπία ἀξίζουν τὴν ἐκ βάθους ἐκθεμελίωση.
Έκανα πολλές πορείες αναζητώντας αρχαίες πόλεις αυτής της χωράς και έχω καταστρέψει μερικές.
Ἀνάμεσα τους τὴν Τροιζήνα, τὴν Ἑρμιόνη, τὴν Τύρινθα (tyrins στὸ χειρόγραφο ἀντὶ tiryns), τὴ μισὴ ἀκρόπολη τοῦ Ἄργους, τὴ Φλιασιά, τὸ Φενέο...
Εἰσέδυσα στὴ Μάνη. Ἐδῶ καὶ ἕξι ἑβδομάδες ἀσχολοῦμαι μὲ τὴν ὁλοκληρωτικὴ καταστροφὴ τῆς Σπάρτης!
Γκρεμίζοντας τὰ τείχη, τοὺς ναούς της, μὴν ἀφήνοντας πέτρα στὴν πέτρα θὰ κάνω καὶ τὴν τοποθεσία της ἄγνωστη στὸ μέλλον, γιὰ νὰ τὴν ξανακάνω ἐγὼ γνωστή. Ἔτσι θὰ δοξάσω τὸ ταξίδι μου. Δὲν εἶναι αὐτὸ κάτι;
Καὶ πιὸ κάτω: «ἡ Σπάρτη εἶναι ἡ πέμπτη πόλη ποὺ κατέσκαψα.
Δὲν θέλω νὰ ἀφήσω λίθο ἐπὶ λίθου.
Δὲν ξέρω ἂν ὑπάρχει στὸν κόσμο πρᾶγμα ἱκανὸ νὰ δοξάσει μιὰ ἀποστολὴ περισσότερο ἀπὸ τοῦ νὰ σκορπίσεις στοὺς ἀνέμους τὴ στάχτη του Ἀγησιλάου, ἀπὸ τὸ ἀνακαλύψεις τὰ ὀνόματα τῶν ἐφόρων, τῶν γυμνασιαρχῶν, ἀγορανόμων, φιλοσόφων, γιατρῶν, ποιητῶν, ρητόρων, διάσημων γυναικῶν, ψηφίσματα τῆς Γερουσίας, τοὺς νόμους τοῦ Λυκούργου.
Ἀσχολοῦμαι τώρα μὲ τὴν καταστροφὴ τῶν βαθύτερων θεμελίων τοῦ ναοῦ τοῦ Ἀμυκλαίου Ἀπόλλωνα. Θὰ κατέστρεφα καὶ ἄλλους ἀρχαίους τόπους τὸ ἴδιο εὔκολα, ἂν μὲ ἄφηναν. Τὸν πύργο τὸν γκρέμισα ὁλοκληρωτικά.»
Γιὰ τὴν Τροιζήνα ἀναφέρει: «γκρέμισα ὅτι ἀπέμεινε ἀπὸ τὰ ὀχυρὰ καὶ τοὺς ναούς της.». Καὶ μὲ ἀπίστευτη ἀφέλεια ὁμολογεῖ: «ἀπὸ τοὺς περιηγητὲς ποὺ προηγήθηκαν δὲν θυμᾶμαι νὰ τόλμησε κανεὶς νὰ κατεδαφίσει πύργους καὶ ἄλλα μεγάλα κτίρια!
Ἐγὼ δὲν μοιάζω μὲ αὐτοὺς ποὺ τρέχουν ἀπὸ πόλη σὲ πόλη γιὰ ἰδοῦν.
Πρέπει νὰ παίρνω χρήσιμα πράγματα».
Καὶ πῶς δικαιολογεῖται; Στὶς 20 Ἀπριλίου 1730, ὁ Fourmont γράφοντας στὸν πρεσβευτὴ τῆς Γαλλίας στὴν Κωνσταντινούπολη Βιλλενεβέ, δικαιολογεῖ τοὺς βανδαλισμούς του στὴν Σπάρτη σὰν ἐκδίκηση, ἀπὸ τὴν κακὴ ἀπέναντί του συμπεριφορά των Μανιατῶν: »
Τέλος, πρέπει νὰ σημειωθεῖ πὼς τὰ χειρόγραφά του, τὰ ἡμερολόγια καὶ οἱ ἐπιγραφὲς βρίσκονται στὴ Βασιλικὴ Βιβλιοθήκη στὸ Παρίσι.
Ἀκολουθοῦν εἰκόνες ἀπὸ τὰ ἡμερολόγια του:
1. Η πεδιάδα του Άργους με καταγεγραμμένες τις πόλεις και τα χωριά που έψαχνε
2. Ένα από τα πολλά ενεπίγραφα από τη Σπάρτη. Σκίτσο από το βιβλίο σημειώσεων του αββά
3. Αποτύπωση αγάλματος δαφνοστεφανωμένου νέου.
4. Βάθρο Λακεδαιμονίων καταγεγραμμένο στο βιβλίο του ιδίου πριν την καταστροφή του αντικειμένου
5. Σκίτσο του Σουλτάνου Αχμέτ Γ’ στο βιβλίο σημειώσεών του.
6. Χάρτης της περιοχής της αρχαίας Σπάρτης.
6. Χάρτης της περιοχής της αρχαίας Σπάρτης.
7.Το εξώφυλλο ενός βιβλίου σημειώσεων του.
