"Η προδοσία τῶν Ἁγιορειτῶν στὴν ἐπανάσταση του 1821

"Η προδοσία τῶν Ἁγιορειτῶν στὴν ἐπανάσταση του 1821

Ο διακεκριμένος Σερραῖος πατριώτης Ἐμμανουήλ Παπᾶς ἀγωνίσθηκε καὶ ἔδωσε ὅλη του την περιουσία, γιὰ τις ἀνάγκες του ἀγῶνος γιὰ την Ἑλληνική ἐλευθερία.

Ἦταν ὁ πρωτεργάτης της ἐξέγερσης στὴ Χαλκιδική. Γεννήθηκε στὴ Δοβίστα Σερρῶν (σημερινό Ἐμμανουήλ Παπᾶς) το 1772. Γιὸς κληρικοῦ, ἀνέπτυξε, παρά τις περιορισμένες γραμματικές του γνώσεις, μεγάλη ἐμπορική δραστηριότητα στὶς Σέρρες καὶ ἀναδείχθηκε σε μεγαλέμπορο καὶ τραπεζίτη, με καταστήματα στὴν Κωνσταντινούπολη καὶ τὴ Βιέννη.

Ἀπέκτησε μεγάλη περιουσία, ἔγινε δανειστής τῶν Τούρκων ἀγάδων καὶ μπέηδων της περιοχῆς, ἀσκῶντας μεγάλη ἐπιρροή ἐπάνω τους, κυρίως στὸν πανίσχυρο τοπάρχη Ἰσμαήλ μπέη. Η ἑλληνική κοινότητα τῶν Σερρῶν πολλά ὠφελήθηκε ἀπὸ τὴ θερμή ὑποστήριξη καὶ προστασία του Παπᾶ. Ὕστερα ἀπὸ το θάνατο ὅμως του Ἰσμαήλ, ὁ σπάταλος καὶ ἄσωτος γιὸς του, Γιουσοῦφ μπέης, δημιούργησε τόσο μεγάλο χρέος ποὺ ἦταν ἀδύνατο νὰ το ξεπληρώσει. Ὅταν λοιπόν ὁ Παπᾶς ζήτησε με ἐπιμονή νὰ του ξοφλήσει μέρος τουλάχιστον του δανείου, ὁ Γιουσούφ τον ἀπείλησε ὅτι θὰ τον σκοτώσει. Τότε, τον Ὀκτώβριο του 1817, ὁ Παπᾶς ἀναγκάζεται νὰ καταφύγει στὴν Κωνσταντινούπολη. Ἐκεῖ, ὕστερα ἀπὸ δύο χρόνια, στὶς 21 Δεκεμβρίου 1819, μυεῖται στῆ Φιλική Ἑταιρεία καὶ προσφέρει ἀμέσως 1.000 γρόσια γιὰ την ἐνίσχυση τῶν οικονομικῶν της.

Τον Ὀκτώβριο του 1820 ὁ Ἀλέξανδρος Ὑψηλάντης ἀνήγγειλε στὸν Ἐμμανουήλ Παπᾶ την ἔναρξη της Ἐπαναστάσεως. Το 1821 στὶς 23 Μαρτίου ὁ Ε. Παπᾶς μαζί με τον Ἰωάννη Χατζηπέτρο ἀποπλέει γιὰ την χερσόνησο του Ἄθω με ὅπλα καὶ πολεμοφόδια.

Οἱ Τοῦρκοι φοβούμενοι την ἐπεκτάσει της ἐπαναστάσεως καὶ στὴν Μακεδονία ἀπετέθησαν στὴν ἀγορὰ του Πολυγύρου γιὰ νά τρομοκρατήσουν τον πληθυσμό. Οἱ κάτοικοι τοῦ Πολυγύρου ὅμως ὁπλίστηκαν καὶ ἐπετέθησαν κατά τῶν Τούρκων, φονεύοντας την φρουρά 18 Τούρκους καὶ τον διοικητή. Αὐτό το γεγονός ἀπετέλεσε την ἔναρξη της Ἐπαναστάσεως στὴν Μακεδονία. Οἱ Τοῦρκοι προέβησαν σε συλλήψεις, ἐκτελέσεις, διαπομπεύσεις. Με την πάροδο ὅμως του χρόνου, ἡ ἐπανάσταση δείχνει νὰ σβήνη λόγῳ ἐλλείψεως πολεμοφοδίων καὶ τροφῶν. Το ἰδιαίτερον (προσωπικόν) ταμείου του Ἐμμανουήλ Παπᾶ ἐξηντλήθη.

Εἶναι ἄξιον λόγου ἐδῶ νὰ ἀναφέρω ὅτι καθ’ ὅλην την διάρκεια της Τουρκοκρατίας ἡ «Ἱερὰ Κοινότης του Ἁγίου Ὄρους» εἶχε ἐπιβάλει στὸ ποίμνιό της (τους ὑπόδουλους Ἕλληνες) τον φόρο της «δεκάτης» (Παλαιά Διαθήκη), δηλαδή 10% της περιουσίας κάθε Χριστιανοῦ νὰ δίδεται στὴν Ἐκκλησία, καὶ τα «δοσίματα» δωρεές. Ἐπίσης κάθε χριστιανός γαιοκτήμονας ὑποχρεωτικά μετά τον θάνατό του ἄφηνε 1/3 της γῆς του στὴν Ἐκκλησία. Ο Οἰκουμενικός Πατριάρχης ἔχει ἐπίσης το δικαίωμα ἐκτὸς τῶν προηγουμένων νὰ φορολογῆ ἐκτάκτως καὶ κατά βούλησιν το ποίμνιό του.

Ο Ἐμμανουήλ Παπᾶς στρέφεται γιὰ βοήθεια στὶς πάμπλουτες μονές του Ἁγίου Ὅρους. Μάταιος κόπος! Παρά τις ἐκκλήσεις του ἰδίου του Ὑψηλάντου οἱ μοναχοί δὲν ἐννοοῦν νὰ θίξουν τους πλουσιώτατους θησαυρούς του Ἁγίου Ὅρους, ποὺ θὰ μποροῦσαν νὰ ἀποτελέσουν πηγή σοβαράς ἐνισχύσεως ὄχι μόνον του Μακεδονικοῦ ἀλλὰ καὶ του Πανελλήνιου ἀγῶνος.

Ο Κ. Παπαρηγόπουλος («Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους» τόμος 5, σελ. 507) μας παραδίδει την ἀκόλουθη ἐπιστολή του ὀπλαρχηγοῦ Ρήγα Μάνθου πρὸς Ἐμμανουήλ Παπᾶ, με ἡμερομηνία 19 Ἰουνίου 1821 : «Κατά την παραίνεσίν της ἐξακολουθῶ φυλάττων τον στρατόν ἐντὸς τῶν ὀχυρωμάτων … Μὰ τι νὰ κάμη κανείς την μικρολογίαν τῶν Ἅγιών Πατέρων; Αὐτὴ η στυγερά ἀνελευθεριότης καὶ μικροπρέπεια αὐτῶν μας ἐμπόδισαν ἀπὸ πολλά ὠφέλημα καὶ πολλά ἀναγκαία … Ἐπάσχισα νὰ τους διαθέσω διαφορετικά με λόγον. Ὅμως αὐτοὶ ἀπὸ τον σκοπό τῶν δὲν ἐβγαίνουν. Ἔχουν τα φρονήματά των, τα ὁποία μόνα ἐγκρίνουν διὰ καλά, καὶ τα προσκυνοῦν καὶ τα λατρεύουν, καὶ φροντίζουν μόνον διὰ την συντήρησιν τῶν ἰδίων τῶν ὑποκειμένων, καὶ μόνον διὰ την ἀσφάλειά τῶν. Φοβοῦμαι μήπως ὁ λαός ἀπὸ την πεῖναν καὶ τας πολλάς θλίψεις του, ἐφορμήση ἐναντίον των (τῶν μοναχῶν του Ἁγίου Ὅρους) καὶ δὲν δυνηθῶμεν νὰ ἀπαντήσωμεν εἰς την ὁρμὴν των».

Οἱ Τοῦρκοι συνέχιζον τις σφαγές στὰ γύρω χωριά του ἀμάχου πληθυσμοῦ. Πείνα καὶ ἐπιδημίες ἀκολούθησαν. Στίς 30 Ὀκτωβρίου Μεχμέτ Ἐμίν εἰσβάλει στὴν Κασσάνδρα συνοδευόμενος ἀπὸ μεγάλη στρατιωτική δύναμη. Η Κασσάνδρα μετεβλήθη σε σφαγεῖο καὶ σε στάχτη. Τα χωριά ἐπυρπολήθησαν, καὶ ὅσοι κάτοικοι δὲν ἐσφάγησαν πουλήθηκαν ὥς δοῦλοι. Ἀπέμενεν ὁ Ἄθως ὁποῦ οἱ μοναχοί ζοῦσαν ἤρεμοι στὴν πανθάλασσα τῶν πλούτων τους.

Στὶς 9 Νοεμβρίου 1821 οἱ προϊστάμενοι της Ἱερᾶς Σύναξης ἀπελευθερώνουν τον φυλακισμένο ὡς τότε στὶς Καριές Τοῦρκο διοικητή του Ἁγίου Ὅρους, Χασεκή Χαλίλ μπέη καὶ αὐτὸς την ἴδια μέρα τους στέλνει «μουρασελέ», δικαστική ἀπόφαση:

«Ἐν εἴδη μουρασελέ σας γράφεται το παρόν ἐμοῦ του Χασεκή Χαλίλ μπέη, ζαπίτου του Ἁγίου Ὄρους.

Πρὸς ἐσᾶς τους ἅπαντας καλογήρους του μοναστηρίου Σφιγμένου, γνωστόν ἒστω ὑμῖν ὅτι σήμερον ἀπ' ἐδῶ τες Καρές ἔφυγεν ὅ λεγόμενος Ἄρχοντας μετά του ἐπαράτου καὶ ὀπαδοὶ του Νικηφόρου καὶ ἦλθον αὐτοῦ• τους ὁποίους νὰ τους πιάσετε καὶ νὰ μας τους στείλετε ὁμοῦ καὶ τον ἡγούμενόν σας. (...) Προσέξατε καλῶς νὰ μὴ προφασιστῆτε ἀκαίρως προτάσεις καὶ ματαιολογίας, διότι ἐγὼ κάμνω το χρέος μου (...) ὅθεν καὶ σεῖς δὲν πρέπει νὰ θελήσετε τον ἀφανισμόν σας. Οὕτω ποιήσατε ἐξ ἀποφάσεως καὶ νὰ μοι ἀποκριθῆτε με τον ἴδιον κομιστήν».

Ο πασᾶς τους ὑπεσχέθη νὰ σεβασθῆ το προαιώνιον προνόμιο τῶν Μονῶν, της ἀπαγορεύσεως εἰσόδου Τουρκικοῦ στρατοῦ στὴν γῆ τῶν Ἁγιορειτῶν, ἐφ’ ὅσον παρέδιδαν ὅπλα, κανόνια καὶ ὁμήρους σε αὐτὸν, καθώς καὶ χρηματικό ποσό δυόμισυ ἑκατομμυρίων γροσιῶν. Οἱ Ἁγιορεῖτες ἐδέχθησαν χωρίς διαπραγματεύσεις νὰ παραδώσουν τον ἀκόμη στὴν Μονή εὑρισκόμενο Ἐμμανουήλ Παπᾶ.

Η παράδοσις του Ἐμμανουήλ Παπᾶ ἀπὸ τους Ἁγιορεῖτες ἐζητήθη ἀπὸ τον πασᾶ της Θεσσαλονίκης Ἀβδούλ Αμπούδ. Οἱ Ἁγιορεῖτες ὄχι μόνον δὲν διαπραγματεύθηκαν κἄν την παράδοσή του, ἀντιθέτως τὸν κατεδίωξαν ἀμέσως οἱ ἴδιοι.

Στὶς 11 Νοεμβρίου 1821 οἱ προϊστάμενοι 19 μονῶν του Ἁγίου Ὄρους στέλλουν στῆ μονή Σφιγμένου το παρακάτω ἔγγραφο:

«Εἰς την πανοσιότητά σας, Ἅγιοι Πατέρες, του ἱεροῦ Κοινοβίου Σφιγμένου. Χθές ὁ ἐνδοξότατος ἡμῶν Χασεκή Ἀγάς μας, σας ἔγραψε μουρασελόν, διὰ νὰ πιάσετε ἐνέχειρον τον Ἄρχοντα Παπᾶ (τον Ἐμμανουήλ Παπᾶ) καὶ τους λοιπούς καθώς καὶ ὁ ἴδιος σας ἔγραψε. Λοιπόν σας γράφομεν καὶ ἡμεῖς οἱ τῶν είκσο Ἱερῶν Μοναστηρίων Προϊστάμενοι, ἕν τὴ Ἱερὰ Συνάξει, νὰ κάμετε το ἴδιον, ὁμοφώνως, δηλαδή νὰ μας τους φέρετε ἐνταῦθα ἀναμφιβόλως καὶ τους ζητοῦμεν ἀπὸ ἐσᾶς ἀφεύκτως. Καὶ ἰδού ὁποῦ στέλλομεν ἐπίτηδες ἀνθρώπους, διὰ νὰ τους πάρουν. Καὶ ὅσοι ἀκολουθοῦν τον Ἄρχοντά ἀπὸ τους ἐντοπίους Πατέρες, νὰ τον ἀφήσουν καὶ νὰ ἐπιστρέψουν εἰς τα κελλιά τους. Εἶδε καὶ φανοῦν παρήκοοι, θέλουν ὑποπέσει εἰς ὀργὴν μεγάλην, καὶ θέλουν χάσει καὶ τα ὀσπίτιά των. Ὁμοίως καὶ ὅσοι ἄλλοι πιασθοῦν ἔχουν νὰ παιδεύωνται. Ταῦτα πρὸς εἴδησίν σας καὶ ἐμμένομεν. 1821-18 Νοεμβρίου. Ἅπαντες οἱ ἐν τὴ Κοινή Συνάξει των δεκαεννέα ἱερῶν Μοναστηρίων του Ἁγίου Ὅρους Προϊστάμενοι».

Ἐφ’ ὅσον δὲν ὑπῆρχαν στὸ Ἅγιον Ὅρος Τοῦρκοι, οἱ Ἁγιορεῖτες μποροῦσαν νὰ φυγαδεύσουν τον Ε. Παπᾶ. Προτίμησαν ὅμως νὰ τον παραδώσουν. Το μόνον ποὺ διαπραγματεύθηκαν οἱ Ἁγιορεῖτες ἦταν τα χρήματα. Ο Ἐμμανουήλ Παπᾶς καταδιωκόμενος ἀπὸ τους Τούρκους καὶ τους Ἁγιορεῖτες καλογήρους κατόρθωσε νὰ ἐπιβιβασθῆ με λίγους πιστούς συντρόφους στὸ πλοῖο του Χ. Βισβίζη γιὰ την Ὕδρα. Κατά την διαδρομή ἐξαντλημένος ἀπὸ τις κακουχίες καὶ τις συγκινήσεις της τραγικῆς του περιπέτειας πέθανε, στὸ πλοῖο, ἀπὸ καρδιακή προσβολή. Το σῶμα του κηδεύθηκε στὴν Ὕδρα με τιμές ΗΡΩΟΣ!

Το μόνο ποῦ διαπραγματεύθηκαν οἱ Ἁγιορεῖτες ἦταν το χρηματικό ποσόν των δυόμισυ ἐκατομμυρίων γροσίων, γιὰ το ὁποῖο ζήτησαν 40 ἡμέρες χρονικά διάστημα γιὰ την παράδοση τελικά στοὺς Τούρκους αὐτοῦ του ποσοῦ.