“Μεγάλος είσαι”: Ένα ποίημα του Παλαμά για τον Ίωνα Δραγούμη

Σχολιασμός ποιήματος: Αλέξανδρος Καρράς

Ένα ποίημα του Κωστή Παλαμά αφιερωμένο στην Πηνελόπη Δέλτα. Είναι ολοφάνερο ότι το ποίημα μιλάει για τον Ίωνα Δραγούμη.

Εδώ ο Παλαμάς με το στίχο «παιδί που θα ‘σαι», που έρχεται σε αντίθεση με το «μεγάλος είσαι», μας θυμίζει τα λόγια του Ιησού: «Σας διαβεβαιώνω ότι εάν δεν αλλάξετε φρονήματα και πορείαν εις την ζωήν σας και δεν γίνετε απλοί και άδολοι σαν τα παιδιά, δεν θα εισέλθετε εις την βασιλείαν των ουρανών». (Κατά Ματθαίον 18,3)

Πράγματι μεγάλος είναι όποιος ανάμεσα στους μικρούς, μέσα στον όχλο που δεν ακούει αυτόν που λέει αλήθεια, παραμένει με υψωμένη τη συνείδησή του και αγωνίζεται για το συμφέρον του συνόλου. Μεγάλος στο πνεύμα, στη συνείδηση, στο ήθος, στο χαρακτήρα. Παιδί ταυτόχρονα στην ψυχή καθώς είναι άδολος μπροστά στο μίσος, τον φθόνο και την κακία του κόσμου. Άνθρωπος με άλλα φρονήματα και πορεία ζωής έναντι του όχλου. Αυτός μόνο θα βρίσκεται σε ανώτερους κόσμους, ανάμεσα στους καλύτερους, στη Βασιλεία των Ουρανών σύμφωνα με τη χριστιανική θρησκεία, ή στα Ηλύσια πεδία που ο Σωκράτης ήλπιζε να βρεθεί, όπως μας λέει στον Φαίδωνα ο Πλάτων. Αιωνίως θα ισχύει η φράση του Ιησού Χριστού: «Μακάριοι όσοι διώκονται για χάρη της Δικαιοσύνης…».

Πριν το ποίημα θα παραθέσω κάποια λόγια του Ρένου Αποστολίδη από μια συνέντευξη όπου διηγείτο την εισβολή του στο Κοινοβούλιο. Συνελήφθη, δικάστηκε και φυλακίστηκε. Μια μέρα λοιπόν καθώς βρισκόταν στην κλούβα για να μεταφερθεί στις φυλακές, τον πλησίασε κάποιος από τον όχλο, παριστάνοντας τον φανατικό δημοκράτη, και του φώναζε «κερατά φασίστα, να σε φτύσω». Καθώς πλησίασε ο ηλίθιος, ο Ρένος έβγαλε το χέρι και τον γράπωσε από το πουκάμισο καθώς η κλούβα ξεκινούσε, κι ο «δημοκράτης» άρχισε να φωνάζει «σας εκτιμώ, σας εκτιμώ, θα με σκοτώσετε». Κι ο Ρένος τον αφήνει λέγοντας «χάσου ρε κάθαρμα». Κι αφού τον άφησε άρχισε πάλι να τον βρίζει. Και λέει στη συνέντευξη ο Ρένος Αποστολίδης λόγια απλά με τεράστιο νόημα:

«Να! Αυτός είναι ο λαός αυτός! Είναι ο λαός του έμπαινε, του έμπαινε Γιούτσο. Είναι ο λαός των χούλιγκανς! Αυτός είναι! Πάει να φτύσει, κατόπιν έχει χεστεί από το φόβο του, κατόπιν με εκτιμά πολύ και μόλις τον αφήνω πάλι ελεύθερο, με ξαναβρίζει. Χωρίς να ξέρει τίποτα. Αυτός είναι! Δεν ελευθερώνονται αυτοί!».

Σαν να αποτυπώνονται τα λόγια αυτά στους στίχους που έγραψε πολύ παλιότερα, πολύ πριν βιώσει ο Ρένος τέτοια εμπειρία, ο Κωστής Παλαμάς.

Μεγάλος είσαι.
Κι αν περιμένεις,
γύρω ο λαός σου γνωρίζοντάς σε,
βάγια να στρώνει για να διαβαίνεις,
παιδί που θα ‘σαι!

Μεγάλος είσαι
Κι αν το πιστεύεις,
το μίσος που έρπει γυρεύοντάς σε,
πως δε θεριεύει κι όσο θεριεύεις,
παιδί που θα ‘σαι.

Μεγάλος είσαι.
Και θα πεθάνεις,
και θα σου φτύνει
κι ο τιποτένιος κι ο πεχλιβάνης
την τρανοσύνη.

Και θα πεθάνεις.
Κι άλλο, το αστέρι της τρανοσύνης σου, δε θα γίνει
παρά κεράκι σε παιδιού χέρι,
να τρεμοσβήνει.

Μόνο το ανάθεμα που θα στήσει
μια οργή στον ίσκιο, στα κόκαλά σου,
θα πάει σε ψήλος που θα θυμίσει
το ανάστημά σου.

Και ποιος να αρνηθεί πως τα παρακάτω λόγια είναι σωστά:

«Ο ήρωας που πεθαίνει μπροστά στο απόσπασμα, γενναίος και ψύχραιμος, κ’ επίμονος στον εαυτό του, δεν είναι ούτ’ αυτός νικητής! Το ζήτημα είναι να ζήσεις αυτό που είσαι, όποιος είσαι! Όχι να πεθάνεις γι’ αυτό που είσαι!..» Ρένος Αποστολίδης, Πυραμίδα 67

Γιατί η μόνη απάντηση απέναντι στον όχλο του μίσους, της βλακείας και του φθόνου είναι η στάση ζωής του Έζρα Πάουντ που αποτύπωσε σε στίχους:

Όμως εγώ δεν θα τρελλαθώ για να σας ευχαριστήσω
δεν θα σας κολακέψω με έναν πρόωρο θάνατο
Ώ όχι, εγώ θα αντέξω ως το τέλος
θα νιώσω τα μίση σας να γλιστρούν στα πόδια μου
σαν ευχάριστο γαργάλημα
να τα κοιτάζουν κοροϊδευτικά
ενώ πολλοί κινούνται ύποπτα
και φοβούνται να πουν πως σας μισούν
η γεύση της αρβύλας μου;
Ορίστε η γεύση της αρβύλας μου
χαϊδέψτε την
βγάλτε και το βερνίκι με την γλώσσα σας…

Οι προφητικοί στίχοι των «King Crimson» στο τραγούδι «Epitaph» δείχνουν την πραγματικότητα της ανθρώπινης ιστορίας, του χθες, του σήμερα και του αύριο:

Όταν κάθε άτομο βασανίζεται
Με εφιάλτες και με όνειρα,
δεν θ’ αφήσει κανείς πια δάφνινο στεφάνι
Καθώς η σιωπή πνίγει τις κραυγές.

Η γνώση είναι θανάσιμος φίλος
Όταν κανένας δεν θέτει τους κανόνες.
Η μοίρα όλης της ανθρωπότητας βλέπω
Είναι στα χέρια των ηλιθίων.
Η σύγχυση θα είναι ο επιτάφιός μου.

Στίχοι στο ίδιο πνεύμα με τον Κωστή Παλαμά… Γιατί η αλήθεια είναι μία, σε κάθε γλώσσα, σε κάθε εποχή.

ΕΘΝΙΚΟΝ ΚΡΑΤΟΣ