Στὴν Στερεά Ἑλλάδα κηρύχθηκε ἐπίσημα ἡ ἔναρξη της ἐπανάστασης στὶς 27 Μαρτίου, στὴ μονή ὁσίου Λουκᾶ κοντά στὴ Λιβαδειά, με παρόντες τους ὁπλαρχηγούς Ἀθανάσιο Διάκο καὶ Βασίλη Μπούσγο καὶ προκρίτους της περιοχῆς.

Στὴν Στερεά Ἑλλάδα κηρύχθηκε ἐπίσημα ἡ ἔναρξη της ἐπανάστασης στὶς 27 Μαρτίου, στὴ μονή ὁσίου Λουκᾶ κοντά στὴ Λιβαδειά, με παρόντες τους ὁπλαρχηγούς Ἀθανάσιο Διάκο καὶ Βασίλη Μπούσγο καὶ προκρίτους της περιοχῆς.

Στὸ συμβούλιο τῶν ὁπλαρχηγῶν στὴ Μεσσηνία ὁ Κολοκοτρώνης πρότεινε σὰν βασικό στόχο την Τρίπολη, ποῦ ἦταν το στρατιωτικό καὶ διοικητικό κέντρο της Πελοποννήσου καὶ μετά ἀπὸ τὴ διαφωνία του Μαυρομιχάλη, ποῦ εἶχε ὁριστεῖ ἀρχιστράτηγος, ἄρχισε πορεία στρατολόγησης στὴν Ἀρκαδία. Ἀνάλογες πορεῖες ἔκαναν ἄλλοι ὁπλαρχηγοί σε διάφορες περιοχές. Στὶς 29 Μαρτίου ὁ Κολοκοτρώνης εἶχε μαζέψει 6.000 ἄνδρες καὶ προσπάθησε νὰ πολιορκήσει την Καρύταινα, ὅμως στὴν πρώτη ἔξοδο τῶν Τούρκων, το στράτευμα διαλύθηκε. Δὲν ἀπογοητεύτηκε καὶ μεθοδικά ἐγκατέστησε φρουρές σε ἐπίκαιρα σημεῖα γύρω ἀπὸ την Τρίπολη (Λεβίδι, Πιάνα, Χρυσοβίτσι, Βέρβαινα, Βαλτέτσι, Τρίκορφα), γιὰ νὰ μποροῦν νὰ ἐλεγχθοῦν οἱ δρόμοι ποῦ ὁδηγοῦσαν πρὸς τα ἐκεῖ.

|Ἡ ἐπανάσταση ἐπεκτάθηκε γρήγορα σε ὅλη την Πελοπόννησο καὶ Ἀνατολική Στερεά καὶ εἶχε μεγάλη ἐπιτυχία ἀφοῦ πέρασαν στὸν ἔλεγχο τὼν ἐπαναστατῶν πολύ σύντομα, Ζάχολη (14 Μαρτίου), Καλαμάτα (23 Μαρτίου), Αἴγιο (23 Μαρτίου), Καλάβρυτα (26 Μαρτίου), Ἄργος, Καρύταινα, Μεθώνη, Νεόκαστρο, Φανάρι, Γαστούνη, Ναύπλιο στὴν Πελοπόννησο καὶ Σάλωνα (Πανουργιάς, 27 Μαρτίου), Γαλαξίδι (Γκούρας, 28 Μαρτίου), Λιδωρίκι (Σκαλτζάς, 28 Μαρτίου), Μαλανδρίνο (Σκαλτζάς, 30 Μαρτίου), Λιβαδειά (Διάκος, 31 Μαρτίου), Θήβα (Μπούσγος, 3 Ἀπριλίου), Ἀτάλαντη στὴ Στερεά Ἑλλάδα.

Οἱ Ὀθωμανοί περιορίστηκαν στὰ κάστρα ὅπου εἶχαν ἀρχίσει πολιορκίες. Τα σπουδαιότερα ἀπὸ αὐτὰ τα κάστρα ἦταν: το κάστρο του Μοριά (Ρίο) με το ἀντίστοιχο κάστρο της Ρούμελης (Ἀντίρριο), της Πάτρας, του Ἀκροκορίνθου πάνω ἀπὸ την Κόρινθο, τα δύο κάστρα του Ναυπλίου (το Παλαμήδι καὶ το Μπούρτζι), της Μονεμβασιάς, της Μεθώνης, της Κορώνης, το Νεόκαστρο καὶ το Παλαιόκαστρο του Ναυαρίνου (Πύλος) καὶ το κάστρο της Τριπολιτσάς (Τρίπολη). Στό κάστρο του Ἄργους ποῦ ἦταν παραμελημένο δὲν κλείστηκαν Ὀθωμανοί. Ὅλα τα κάστρα ἦταν κτισμένα (Βυζαντινοί, Ἐνετοί, Ὀθωμανοί) κατά βάση παράλια σε δύσβατα σημεῖα καὶ εἶχαν το πλεονέκτημα της δυνατότητας τροφοδοσίας ἀπὸ θάλασσα (ὀθωμανικός στόλος), πλὴν του κάστρου της Τρίπολης ποῦ ἦταν κτισμένο γύρω ἀπὸ την πόλη. Μέχρι το τέλος Μαρτίου οἱ μουσουλμᾶνοι εἶχαν ἀπωθηθεί ἡ ἐγκαταλείψει τα πεδινά της Πελοποννήσου (ἕνα τμῆμα της Ἠλείας γύρω ἀπὸ το Λάλα ἔμενε ὑπὸ τον ἔλεγχο τῶν ντόπιων Ἀλβανῶν) καὶ εἶχαν περιοριστεῖ στὰ κάστρα, μερικά ἀπὸ τα ὁποία (ἄν ἄντεχαν στὴν πολιορκία) θεωριόταν ἱκανὰ γιὰ ἀνάκτηση ὁλόκληρης της Πελοποννήσου. Οἱ περισσότεροι ἀπὸ αὐτούς εἶχαν συγκεντρωθεῖ στὴν Τρίπολη.

Τα κάστρα πολιορκοῦσαν ὁμάδες ἀτάκτων ὑπὸ την "διοίκηση" ντόπιων καπεταναίων, προεστῶν ἡ ἰεραρχών ποῦ εἶχαν ξεσηκωθεῖ καὶ ὁ ἀριθμὸς τῶν πολιορκητῶν δὲν ἦταν σταθερός ἀλλὰ αὐξομειώνονταν ἀνάλογα με τις περιστάσεις. Ἡ πιὸ ὀργανωμένη πολιορκία ἦταν της Τρίπολης (Κολοκοτρώνης, Νικηταράς) ἡ ὁποία δὲν ἦταν ἀσφυκτική ἀλλὰ ἐπιτελική με κατοχή καὶ ὀχύρωση καίριων ὑψωμάτων γύρω ἀπὸ την πόλη, ποῦ ἔλεγχαν της προσβάσεις πρὸς αὐτὴ. Το ὀθωμανικό ἱππικό ὅμως εἶχε το πάνω χέρι στὸ ὀροπέδιο της πόλης, ἐπιτρέποντας τον ἀνεφοδιασμό της με τα ἀπαραίτητα.

Σε διεθνές (εὐρωπαϊκό) ἐπίπεδο ἡ εἴδηση γιὰ ἐξεγέρσει στὰ πριγκιπᾶτα ἀπὸ τον Ὑψηλάντη δὲν ἔγινε εὐνοϊκά δεκτή ἀπὸ τις ἰσχυρές δυνάμεις της ἐποχῆς καὶ μετά ἀπὸ μία σειρά διπλωματικῶν διεργασιῶν (Ἀγγλία, Αὐστρία) καὶ πιέσεων ὁ τσάρος της Ρωσίας Ἀλέξανδρος ἀποκηρύσσει τελικά την ἐξεγέρσει καὶ ὁ Πατριάρχης Γρηγόριος Ε' της Κωνσταντινούπολης ἀφορίζει τον Ὑψηλάντη καὶ καλεῖ τον πληθυσμό νὰ μείνει ὑπάκουος στὸ καθεστώς. Τα γεγονότα αὐτὰ ἐπηρεάζουν το κίνημα στὶς ἡγεμονίες καὶ ἀπὸ το σημεῖο αὐτὸ καὶ μετά λανθασμένες ἐπιλογές ἀπὸ το ἑλληνικό καὶ ρουμανικό στρατόπεδο φέρνουν την τελική ἀποτυχία της ἐξέγερσης στὰ πριγκιπᾶτα.

Οἱ εἰδήσεις γιὰ ἐξέγερση καὶ στὸ Μοριά ἔφτασαν στὸ τέλος Μαρτίου καὶ στὴν Ὑψηλή Πύλη. Ἡ πρώτη ἀντίδραση ἦταν ἡ προσπάθεια περιορισμοῦ της ἐξέγερσης στὸ Μοριά, ποῦ ἐκδηλώθηκε με τρομοκρατικές σφαγές διακεκριμένων προσώπων καὶ προεστῶν στὴν Πόλη, ἀλλὰ καὶ σε ἄλλες πόλεις της αὐτοκρατορίας ποῦ το ἑλληνικό στοιχεῖο ἦταν σημαντικό, ὅπως τις Κυδωνίες (Αϊβαλί), Ρόδο, Κύπρο. Δὲν εἶναι δυνατό νὰ ἐκτιμηθεῖ ἡ ἔκταση καὶ ὁ ἀριθμὸς τῶν θυμάτων των σφαγῶν σε αὐτὲς τις περιοχές. Ἀνήμερα το Πάσχα (10 Ἀπριλίου 1821), μετά τὴ θεία λειτουργία, καθαιρέθηκε καὶ ἀπαγχονίστηκε στὴν κεντρική πύλη του πατριαρχείου στὴν Κωνσταντινούπολη ὁ πατριάρχης Γρηγόριος Ε' (πάνω ἀπὸ 70 ἐτῶν τότε), σε μία καθαρά πολιτική κίνηση της Πύλης, ἀφοῦ δὲν εἶχε δοθεῖ κανενός εἴδους ἀφορμὴ γιὰ αὐτή την ἐνέργεια. Το σῶμα του, ἀφοῦ ἔμηνε κρεμασμένο γιὰ τρεῖς μέρες, περιφέρθηκε στὴν πόλη ἀπὸ τον ὄχλο, μεταφέρθηκε με ἀκάτιο καὶ ρίχτηκε στὴν μέση του Κεράτιου κόλπου.

«Καθόμουν καὶ ἔκλαιγα γιὰ την Ἑλλάδα. Παναγιά μου βοήθα κι αὐτὴ τὴ φορά τους Ἕλληνες» (Θόδωρος Κολοκοτρώνης)

Στὶς ἀρχὲς του 1827 ἡ Πελοπόννησος ἐξακολουθοῦσε νὰ ὑφίσταται λεηλασίες καὶ καταστροφές ἀπὸ τα στρατεύματα του Ἱμπραήμ.

Τα γεγονότα του 1821

Το γενικό των Φιλικῶν πρόβλεπε ὅτι ἡ ἐπανάσταση ἔπρεπε νὰ ξεκινήσει τις πενήντα πρῶτες ἡμέρες του 1821, ὅταν ὁ Ὑψηλάντης θὰ ἔφτανε στὴ Μάνη γιὰ νὰ ἀναλάβει την ἀρχηγία της. Γιὰ την προετοιμασία της ἐπανάστασης ἔφτασε στὸν Μοριά ἤδη ἀπὸ το τέλος του 1820, ὁ ἀρχιμανδρίτης Γρηγόριος Δικαῖος Παπαφλέσσας, ἐξουσιοδοτημένος ἀπὸ την Ἑταιρεία νὰ προετοιμάσει γενικά την ἐπανάσταση καὶ ὑπεύθυνος μαζί με τον Ἀναγνωσταρά γιὰ την Μεσσηνία.

Στὶς 24 Δεκεμβρίου 1820 ἐκστρατεύει ἀπὸ την Τριπολιτσά ἐναντίον του Ἀλή πασᾶ στὰ Ἰωάννινα, ὁ Χουρσίτ Μεχμέτ Πασᾶς του Μοριά καὶ μειώνονται σημαντικά οἱ ἀξιόμαχες τουρκικές στρατιωτικές δυνάμεις στὴν περιοχή. Στὶς 6 Ἰανουαρίου περνᾶ στὸ Μοριά ἀπὸ την Ζάκυνθο, εἰδοποιημένος ἀπὸ τους Φιλικούς ὁ Θεόδωρος Κολοκοτρώνης. Ὁ Παπαφλέσσας ὀργώνει τον Μοριά μιλῶντας γιὰ την ἐπανάσταση σε πόλεις καὶ χωριά. Ὁ Κολοκοτρώνης κάνει συγκεντρώσεις καπεταναίων ἀπὸ ὅλη την Πελοπόννησο καὶ τους ἐνημερώνει νὰ πάρουν τα ὅπλα μόλις δοθεῖ το σύνθημα. Ἄλλοι Φιλικοί προετοιμάζουν την ἐπανάσταση σε Ρούμελη, Θεσσαλία καὶ Μακεδονία.

Στὶς 26 Ἰανουαρίου γίνεται στὴ Βοστίτσα (Αἴγιο) ἡ λεγόμενη σύναξη τῶν προεστῶν του Μοριά. Μετέχουν ἐπίσημοι ἀντιπρόσωποι τῶν προεστῶν της Πάτρας καὶ των Καλαβρύτων, τρεῖς ἱεράρχες (δεσπότες) μεταξύ τῶν ὁποίων ὁ Παλαιῶν Πατρῶν Γερμανός, διάφοροι προεστοί καὶ καπεταναῖοι ἀπὸ ὅλη την Πελοπόννησο καὶ ὁ Παπαφλέσσας. Παπαφλέσσας καὶ καπεταναῖοι δηλώνουν ἕτοιμοι γιὰ ἐξέγερση, οἱ προεστοί εἶναι διστακτικοί καὶ ζητοῦν ἐγγυήσεις γιὰ την ὑποστήριξη της Ρωσίας, τελικά συμφωνοῦν ὅλοι νὰ περιμένουν την ἄφιξη του Ὑψηλάντη γιὰ νὰ ξεκινήσει ἡ ἐξέγερση.

Μετά την οὐσιαστική ἀποτυχία στὸ συντονισμό μιᾶς βαλκανικῆς ἐξέγερσης, ὁ Ἀλέξανδρος Ὑψηλάντης ἀποφασίζει νὰ εἰσβάλει στὰ ρουμανικά πριγκιπᾶτα κηρύσσοντας την ἐπανάσταση. Πρώτη πολεμική πράξη ἦταν ἡ διάβαση του ποταμοῦ Προύθου, στὴν Μολδαβία στὶς 22 Φεβρουαρίου 1821 καὶ ἡ εἴσοδος στὸ Γιάσι (Ἰάσιο). Στις 24 Φεβρουαρίου βγάζει την ἱστορική του προκήρυξη πού καλεῖ τους Ἕλληνες νὰ πάρουν τα ὅπλα, βεβαιώνοντας ὅτι "μία κραταιά δύναμις" εἶναι ἕτοιμη νὰ βοηθήσει τον ἀγῶνα. Την 1 Μαρτίου ἀρχίζει την πορεία του πρὸς τὴ Βλαχία ἀφοῦ ἑνώθηκε με τα τμήματα του Γεωργάκη Ὀλύμπου, του Φαρμάκη καὶ πολλῶν Ἑλλήνων ἐθελοντῶν. Μαζί με τον Ἱερό Λόχο ποῦ εἶχε συγκροτηθεῖ ἀπὸ 500 περίπου σπουδαστές τῶν σχολῶν τῶν πριγκιπάτων, ἡ στρατιωτική δύναμη του Ὑψηλάντη ἔφτανε τους 7.000, μεταξύ τῶν ὁποίων ἦταν Βαλκάνιοι γείτονες (Σέρβοι, Βούλγαροι, Ἀρβανίτες).

Την 1 Μαρτίου ξεκινᾶ ἀπὸ την Κωνσταντινούπολη με προορισμό την Πελοπόννησο, μετά ἀπὸ ἐνέργειες του Φιλικοῦ Ξάνθου, ἕνα καράβι φορτωμένο με προκηρύξεις γιὰ ἐξέγερση. Με το καράβι αὐτὸ θὰ φτάσει στὴ Μάνη στὰ τέλη Μαρτίου καὶ ἡ εἴδηση της ἐξέγερσης στὰ ρουμανικά πριγκιπᾶτα. Κάποιες ἀναταραχές τῶν χριστιανῶν στὴν Πόλη σχετικές με την ἐξέγερση στὰ πριγκιπᾶτα, θὰ δώσουν ὅταν ξεσπάσει ἡ ἐπανάσταση στὸ Μοριά ἀφορμὴ γιὰ σφαγές.

Ἡ Πύλη θεωροῦσε πρωταρχικό θέμα την ἀντιμετώπιση της ἀνταρσίας του Ἀλή πασᾶ, ἀλλὰ ἀνησυχοῦσε σοβαρά ἀπὸ τις φῆμες καὶ τις καταγγελίες τῶν Ἄγγλων γιὰ ἐξέγερση στὸ Μοριά. Λίγο μετά την ἐξέγερση στὶς ρουμανικές ἡγεμονίες, ἀλλὰ ὄχι ἐξαιτίας της, οἱ Τοῦρκοι της Τριπολιτσάς κάλεσαν τους προεστούς του Μοριά με πρόσχημα την συνηθισμένη κοινή ἐτήσια σύσκεψη, με στόχο ὅμως νὰ τους κρατήσουν ὁμήρους. Οἱ περισσότεροι προεστοί ἦταν διστακτικοί καὶ δὲν πῆγαν καὶ σωστά, ἀφοῦ ὅσοι πῆγαν ἐκτελέστηκαν με το ξέσπασμα της ἐπανάστασης.

Στίς 11 Μαρτίου φτάνει με καράβι στὴν Χαλκιδική ὁ Φιλικός Ἐμμανουήλ Παππᾶς με ἐντολὴ νὰ ὀργανώσει την ἐπανάσταση. Πολλοί καλόγεροι ἀπὸ το Ἅγιο Ὄρος ξεσηκώνονται ἕτοιμοι νὰ τον ἀκολουθήσουν καὶ γίνονται ἐπαφὲς με Μακεδόνες ὁπλαρχηγούς σε μία προσπάθεια νὰ προετοιμαστεῖ μία συντονισμένη ἐξέγερση.

Ὁ Θεόδωρος Κολοκοτρώνης ἔφυγε στις 4. Φερβουαρίου του 1843.

Το κοφτερό στρατηγικό μυαλό, ἥ ἐξυπνάδα, ἡ αφιλοκέρδεια, ἡ βαθιά καὶ ὀργανωμένη σκέψη, ἡ ἁγνότητα του χαρακτῆρα καὶ ἡ γνήσια ἑλληνική καρδιά ἔχουν κατατάξει τον στρατηγό της Ἑλληνικῆς Ἐπανάστασης σε περίοπτη θέση στὶς καρδιές τῶν Ἑλλήνων. Τῶν Ἑλλήνων του, ὅπως τους ἀποκαλοῦσε, γιὰ τους ἐνῶσι καὶ νὰ τους ἐμψυχώσει, μόλις τους ἔβλεπε διστακτικούς καὶ ἀπαισιόδοξους.

Τρία μπαϊράκια φαίνονται ποκάτω ἀπὸ το Σούλι.
Το ‘νὰ ναὶ του Μουχτάρ πασᾶ, τάλλο του Σελιχτάρη,
το τρίτο το καλύτερο εἶναι του Μιτσομπόνου.
Μία παπαδιά τ' ἀγνάντεψε ναπό ψηλὴ ραχούλα.
"Πού στε του Λάμπρου τα παιδιά, πού ‘στε νοῖ Μποτσαραῖοι; 
Ἀρβανιτιά μας πλάκωσε, θέλει νὰ μας σκλαβώση.
- Ας έρτουν οι παλιότουρκοι, τίποτε δε μας κάνουν 

Ἄς ἔρτουν πόλεμο νὰ ἰδοῦν καὶ Σουλιωτῶν τουφέκια, 

νὰ μάθουν Λάμπρου το σπαθί, Μπότσαρη το τουφέκι, 
τ’ ἅρματα τῶν Σουλιώτισσων, της ξακουσμένης Χάιδως". 
Κι’ ὁ Κουτσονίκας φώναξεν ἀπὸ το μετερίζι,
"Παιδιά, σταθῆτε στέρεα, σταθῆτε ἀντρειωμένα, 

γιατ' ἔρχεται ὁ Μουχτάρ πασάς με δώδεκα χιλιάδες".

Ὁ πόλεμος ἀρχίνησε κι’ ἀνάψαν τα τουφέκια.
Τον Ζέρβα καὶ τον Μπότσαρη ἐφώναξε ὁ Τζαβέλας.
"Παιδιά μ', ἦρθ' ὥρα του σπαθιοῦ κι’ ἄς πάψη το τουφέκι". 
Κι' ὅλοι ἔπιασαν καὶ σπάσανε τοῖς θήκαις τῷ σπαθιώ τους, 
τους Τούρκους βάνουνε μπροστά, τους βάνουν σὰν κριάρια. 
Ἄλλοι ἔφευγαν κι' ἄλλοι ἔλεγαν "Πασᾶ μου, ἀνάθεμα σε! 
Μέγα κακό μας ἔφερες τοῦτο το καλοκαίρι,

ἐχάλασε τόση Τουρκιά, σπαΐδες κι’ Ἀρβανίταις. 

Δὲν είν' ἐδῶ το Χόρμοβο, δὲν εἴν' ἡ Λαμποβίτσα, 

ἐδῶ εἴν' το Σούλι το κακό, ἐδῶ εἴν' το Κακοσούλι,

ποῦ πολεμοῦν μικρά παιδιά, γυναῖκες σὰν τους ἄνδρες,

ποῦ πολεμάει ἡ Τζαβέλαινα σὰν ἀξίῳ παλληκάρι". 
Κι' ὁ Μπότσαρης ἐφώναξε με το σπαθί 'ς το χέρι. 
"Ἔλα, πασᾶ, τι κάκιωσες καὶ φεύγεις με μενζίλι; 
Γύρισ’ ἐδῶ 'ς τον τόπο μας 'ς την ἔρημη την Κιάφα, 
ἐδῶ νὰ στήσης το θρονί, νὰ γένης καὶ σουλτᾶνος".

Ὅσο ὁ Ἑλληνισμός «γεννᾶ» Κολοκοτρώνηδες, δὲν ἔχουμε νὰ φοβηθοῦμε τίποτα. Καὶ «γεννᾶ» ἀκόμα καὶ σήμερα καὶ θὰ ἔρθει ἡ ὥρα ποῦ θὰ ἀναλάβουν.

«ὄχι κλαριά νὰ μας κόψεις, ὄχι τα δέντρα, ὄχι τα σπίτια ποῦ μας ἔκαψες, μόνο πέτρα πάνω στὴν πέτρα νὰ μὴν μείνει ἐμεῖς δὲν προσκυνοῦμε. Μόνο ἕνας Ἕλληνας νὰ μείνει πάντα θὰ πολεμοῦμε καὶ μὴν ἐλπίζεις πώς την γῆν μας θὰ την κάμεις δική σου. Αὐτὸ βγάλτο ἀπ' το νοῦ σου!» Θεόδωρος Κολοκοτρώνης.

`