Ἀπόλλων καὶ Μαρσύας

Ἀπόλλων καὶ Μαρσύας

Ὁ Μαρσύας, γιὸς του Ὕαγνη ἡ του Ὄλυμπου ἡ του Οἵαγρου, εἶναι Σιληνός, εὐρετής του δίαυλου, ἀκόλουθος της Κυβέλης στοὺς θιάσους της, ὅπου ἔπαιζαν αὐλὸ καὶ τύμπανο, συνδεδεμένος καὶ με τον Διόνυσο.

Ὁ Μαρσύας, ὅπως εἴπαμε, θεωρεῖται ὁ ἐφευρέτης του δίαυλου, ἐνῶ ὁ Πάνας της σύριγγας ἡ του αὐλοῦ· κατάφερε, μάλιστα, οἱ Φρύγες νὰ ἀποκρούσουν τους Γαλάτες, ἐνῶ αὐτὸς ἔπαιζε τον αὐλὸ. Στήν Ἀθήνα παραδίδεται ὅτι τον αὐλὸ τον εἶχε ἐφεύρει ἡ Ἀθηνᾶ, ἐνῶ ἄλλες παραδόσεις θέλουν κάποιον Ἀλφαιό ἀπὸ τὴ Φρυγία, γιὸ του Σαγγάριου, νὰ μαθαίνει στὴ θεά νὰ παίζει· ὅταν ὅμως εἶδε στὰ νερά ἑνὸς ρυακιοῦ ὅτι ἀσχήμιζε το πρόσωπό της, πέταξε τον αὐλὸ μακριά. Ἄλλοι λένε ὅτι ἡ θεά ἔφτιαξε με κόκαλα ἐλαφιοῦ αὐλὸ γιὰ πρώτη φορά σε ἕνα συμπόσιο τῶν θεῶν. Ὅταν η Ήρα και η Αφροδίτη την κορόιδεψαν, γιατί το πρόσωπό της παραμορφωνόταν σε κάθε φύσημα του αὐλοῦ, ἡ θεά ἔτρεξε στὴ Φρυγία γιὰ νὰ δεῖ το πρόσωπό της στὰ νερά ἑνὸς ποταμοῦ. Ἐκεῖ πέταξε τον αὐλὸ ἀπειλῶντας με φρικτές τιμωρίες ὅποιον τον μάζευε.

Τον μάζεψε ὁ Μαρσύας καὶ με αὐτὸν προκάλεσε τον Ἀπόλλωνα σε μουσικό ἀγῶνα, γιατί θεώρησε τον ἦχο του αὐλοῦ τον ὡραιότερο. Ἀναπόφευκτη ἡ τιμωρία του, τόσο γιατί ἀψήφησε την Ἀθηνᾶ ὅσο καὶ γιατί συναγωνίστηκε ἕνα θεό. Η τιμωρία ὑπῆρξε σκληρή, πόσο μᾶλλον ποῦ ἡ πρώτη φάση του διαγωνισμοῦ ἔμεινε χωρίς νικητή. Γι' αὐτὸ ὁ Ἀπόλλωνας τον προκάλεσε νὰ γυρίσουν ἀνάποδα τα ὄργανα τους καὶ νὰ παίξουν. Σε αὐτὴ τὴ φύση ἀποδείχθηκε ἡ ἀνωτερότητα της λύρας καὶ οἱ ξεχωριστές ἱκανότητες του θεοῦ. Κριτής στὸν ἀγῶνα ὁρίστηκε ὁ Τμώλος, ὁ θεός του ὁμώνυμου βουνοῦ, καὶ ὁ Μίδας (ὑπέρ του Μαρσύα)· κατά ἄλλους ὁ Μίδας ὑπῆρξε αὐτόκλητος κριτής στὴ μουσική διαμάχη ἀνάμεσα στὸν Ἀπόλλωνα καὶ τον Μαρσύα - Ἄλλες μαρτυρίες θέλουν κριτές του ἀγῶνα τις Μοῦσες.

Περιπλανώμενος στὰ βουνά, ἔφτασε στὸ σημεῖο του διαγωνισμοῦ την ὥρα ποῦ ὁ Τμώλος ἀνακήρυσσε τον Ἀπόλλωνα νικητή· ἐκεῖνος πάλι ἔκρινε την ἀπόφαση ὡς ἄδική. Ὁ Ἀπόλλωνας θύμωσε καὶ ἔκανε νὰ βγοῦν δύο αὐτιά γαϊδάρου στὸ κεφάλι του, προφανῶς γιὰ νὰ ἀκούει καλύτερα ή γιατί γαϊδουρινά αυτιά μοιάζουν ακαλαίσθητα σε ανθρώπινο κεφάλι. Όσο για την τιμωρία του

Μαρσύα…

Ἐπειδή, πρὶν την ἔναρξή του ἀγῶνα, εἶχε ἀριστεῖ ὁ νικητής νὰ ἐπιβάλει στὸν ἡττημένο ὅποια τιμωρία ἤθελε, ὁ Ἀπόλλωνας, παρασυρμένος ἀπὸ την ὀργὴ του, ἔδεσε τον Μαρσύα σε πανύψηλο πεῦκο (Ἀπολλόδωρος) ή πλάτανο (Πλίνιος) καὶ τον ἔγδαρε. Μετανιωμένος γιὰ τον θυμό του ὁ θεός ἔσπασε τὴ λύρα του καὶ, σύμφωνα με κάποιες μαρτυρίες, μεταμόρφωσε τον Μαρσύα σε ποταμό της Φρυγίας μετονομάζοντας αὐτὸν ποῦ παλαιότερα λεγόταν Πηγή του Μίδα. Κατά την ἀρχαιότητα κοντά στὶς Κελαινές, στὴ Φρυγία, ἔδειχναν ἕνα σπήλαιο, ὅπου ὁ Ἀπόλλωνας εἶχε κρεμάσει το δέρμα του σάτυρου Μαρσύα (Ξεν., Κύρου Ανάβ. 1.2.8) ἡ ἕναν ἀσκὸ φτιαγμένο ἀπὸ το δέρμα του (Ηρ. 7.26). Σύμφωνα με ἄλλο μῦθο, το φοβερό ἐκεῖνο τρόπαιο εἶχε κρεμαστεῖ σ' ἕνα σπήλαιο της Ἀκρόπολης. Ο Φώτιος ἀναφέρει ὅτι σε μία γιορτή πρὸς τιμή του Ἀπόλλωνα προσφέρονταν στὸν θεό δέρματα θυσιασμένων ζώων στὴ μνήμη του Μαρσύα.

Ὁ μῦθος του Μαρσύα, ἄν καὶ θεωρήθηκε ὡς πάλη καὶ νίκη (ἐπικράτηση) της κιθάρας ἔναντι του φρυγίου αὐλοῦ καὶ κατ' ἐπεκτάσει της δωρικῆς ἑλληνικῆς μουσικῆς ἔναντι της φρυγικής, δὲν ἔπαψε καὶ νὰ θεωρεῖται ὅτι συμβολίζει την πάλη ἀνάμεσα στὴν Ἀπολλώνεια καὶ τὴ Διονυσιακή πλευρά της ἀνθρώπινης φύσης καὶ εἶναι ἕνα συνηθισμένο θέμα στὴν Ἀρχαία Ἑλληνική, Ρωμαϊκή καὶ Ἀναγεννησιακή τέχνη.

Την μικρασιατική καταγωγή του Μαρσύα ἀποδεικνύουν πολλοί ὁμώνυμοι χείμαρροι καὶ τοποθεσίες στὴ Μικρά Ἀσία. Κατά Στέφανο τον Βυζάντιο οἱ τότε ξεναγοί (ἐξηγητές) ἐπεδείκνυαν καὶ τον τάφο του Μαρσύα στὴ πόλη της Πεσσινούντος ὅπου λατρευόταν κυρίως ἡ θεά Ρέα - Κυβέλη ποὺ κατά την ἀσιατική παράδοση ὁ Μαρσύας ποῦ ἀνακάλυψε τον αὐλὸ συνόδευε πάντα αὐτή τὴ θεά. Ἐξ ὅλων ὅμως τῶν ὁμώνυμων ποταμῶν σπουδαιότερος εἶναι ὁ Μυσίας της Φρυγίας, παραπόταμος του Μαίανδρου, πλησίον της πόλης των Κελαινών.

Στὴν Ἀθήνα πίστευαν, ὅπως ἀναφέρει ὁ Ἡρόδοτος, ὅτι το δέρμα του Μαρσύα φυλασσόταν σε σπήλαιο της Ἀκρόπολης πάνω ἀπὸ την ἀγορὰ.