Λάθε Βιώσας
Λάθε Βιώσας ἡ το κυνήγι της εὐτυχίας κατά τον Ἐπίκουρο
«Την εὐτυχία καὶ τὴ μακαριότητα δὲν τις προκαλοῦν οὔτε τα πολλά πλούτη. οὔτε οἱ πολλές ἀσχολίες, οὔτε το κυνήγι γιὰ την ἐξουσία, οὔτε ἡ πολιτική δύναμη, ἀλλὰ το νὰ μὴν εἶσαι θλιμμένος, ἡ πραότητα των συναισθημάτων καὶ ἡ ψυχική διάθεση ποῦ καθορίζει τα ὅρια της ὕπαρξής μας σύμφωνα με την φύση.» Ἐπίκουρος.
Σκοπός του Βίου εἶναι ἡ «Ἡδονή» καθώς καὶ ἡ ἀποφυγή τῶν σωματικῶν παθών. Κύριο μέσο γιὰ την ἐπίτευξή της θεωρεῖται ἡ Φρόνηση, ἡ ὁποία ἐγγυᾶται ὅτι δὲν θὰ ὑπάρχει κατακυρίευση της ἀπόλαυσης. Ὁ Ἐπίκουρος θεωροῦσε την πνευματική ἡδονῇ πολύ πιὸ σημαντική ἀπὸ τὴ σωματική. Ὁ νοῦς ὄχι μόνο μοιράζεται τις ἡδονικές αἰσθήσεις του σώματος τὴ στιγμή ποῦ τις βιώνει, ἀλλὰ ἀντλεῖ εὐχαρίστηση ἀπὸ την ἀνάμνηση περασμένων ἡδονῶν καὶ την προσδοκία μελλοντικῶν.
Ἡ πνευματική ἡδονὴ μπορεῖ νὰ ὑπερκεράσει τον σωματικό πόνο. Ὁ νοῦς μπορεῖ νὰ προσβληθεῖ ἀπὸ μὴ ἀναγκαῖες ἐπιθυμίες, κυρίως την ἐπιθυμία γιὰ πλούτη (φιλαργυρία), καὶ την ἐπιθυμία γιὰ δύναμη ἡ γιὰ ἐξουσία καὶ δόξα (φιλοδοξία). Καὶ οἱ δύο δὲν ἔχουν ὅριο. Εἶναι ἀδύνατον νὰ ἱκανοποιηθοῦν, ἄρα συνεπάγονται πόνο καὶ ἑπομένως πρέπει νὰ ἐξαλειφθοῦν. Ἐξ οὐ καὶ ἡ δήλωση του Ἐπίκουρου «ἡ φτώχια, ἄν μετρηθεῖ με βάση τον φυσικό σκοπό της ζωῆς, εἶναι μεγάλος πλοῦτος», ἐνῶ τα ἀμέτρητα πλούτη σημαίνουν μεγάλη φτώχια.
Ἐπίσης ἔλεγε: «φτώχια δὲν εἶναι νὰ ἔχεις λίγα, ἀλλὰ νὰ λαχταρᾶς περισσότερα». Καὶ ἡ συμβουλή του πρὸς τον Ἰδομενέα: «Ἄν θές νὰ κάνεις πλούσιο τον Πυθοκλῆ, μὴ του δίνεις περισσότερα χρήματα, περιόρισε τις ἐπιθυμίες του». Ἐπίσης, ὁ Ἐπίκουρος συμβούλευε τους μαθητές του νὰ ἀπέχουν ἀπὸ τὴ δημόσια ζωή “νὰ μείνουν στὴν ἀφάνεια” καὶ κατ’ ἐπεκτάσει την πολιτική “Λάθε βιώσας” γιατί η συμμετοχή με τα κοινά, θὰ προκαλέσει συμβιβασμούς καὶ ἀντιπαλότητα, με ἀποτέλεσμα νὰ τους πληγώσει καὶ κατά συνέπεια νὰ χάσουν την ἠρεμία τους καὶ την ἀταραξία τους. Βέβαια ὁ δάσκαλος εἶπε ὅτι ἄν κάποιος καίγεται ἀπὸ την ἐπιθυμία ν’ ἀσχοληθεῖ με τα πολιτικά δρώμενα, τότε νὰ το κάνει, γιατί ὁ πόνος της στέρησης θὰ εἶναι μεγαλύτερος ἀπὸ αὐτόν της ἐνασχόλησης.
“Λάθε βιώσας” – Πολιτικός Βίος
Δυστυχῶς δὲν ἔχουν διασωθεῖ τα βιβλία του Ἐπίκουρου «Περί Αἱρέσεων καὶ Φυγών» (περί του τι ἐπιλέγουμε καὶ τι ἀποφεύγουμε) καθώς καὶ το «Περί Βίων» (περί τρόπου ζωῆς) στὰ ὁποία ὁ Ἐπίκουρος ἀνέπτυσσε διεξοδικά το λάθε βιώσας. Ἀπὸ τα κείμενα ὅμως ποῦ σώζονται ἄλλων Ἐπικούρειων καὶ μὴ, μποροῦμε νὰ βγάλουμε το συμπέρασμα ὅτι ὁ Δάσκαλος προέτρεπε τους μαθητές του νὰ ἀποφεύγουν τα δημόσια πράγματα καὶ την πολιτική. Το σύνθημα «λάθε βιώσας» δὲν ἦταν ἐπαναστατική καταγγελία της κοινωνίας ἀλλὰ συνταγή γιὰ την κατάκτηση της γαλήνης. Την φράση, ὁ Χαράλαμπος Θεοδωρίδης την ἀποδίδει ὥς ἐξῇς: «Ἀπόφευγε τις ἀνόητες ἐπιδιώξεις, τις πράξεις ποῦ προκαλοῦν ἀντίδραση, ταράζουν τὴ γαλήνη σου καὶ σε κατεβάζουν στὸ ἐπίπεδο τῶν ἀφώτιστων καὶ των χυδαίων. Τιμή καὶ δόξα σὰν ἐκεῖνες δὲν ἔχουν ἀξία».
Μεῖνε στὴν Ἀφάνεια
Ἡ ἀφάνεια σοῦ ἐξασφαλίζει την ἀνωνυμία καὶ την δυνατότητα νὰ εἶσαι αὐτάρκης, δηλαδή ἐλεύθερος, ἐνῶ ἡ διασημότητα δημιουργεῖ ἀντιπαλότητα καὶ μεγάλη ἔχθρα με ἀποτέλεσμα το ἄτομο νὰ μὴν μπορεῖ νὰ βρεῖ την ἀταραξία, πού εἶναι ἡ προϋπόθεση γιὰ το «Ζῆν Ἡδέως». Δὲν πρόκειται ἑπομένως γιὰ ἀντικοινωνική στάση, ἀλλὰ γιὰ καθαρά κοινωνική, ἀφοῦ ἔτσι μόνο μπορεῖς νὰ φθάσεις στὸ ὕψιστό ἀγαθὸ την ΗΔΟΝΗ. Πρέπει νὰ μείνει ὁ σοφός ὅσο γίνεται πιὸ μακριά ἀπὸ τα δημόσια πράγματα, τα ὅποια δὲν εἶναι μόνο ἡ πολιτική, ἀλλὰ ὅλες οἱ μορφές της κοινωνικῆς μας ζωῆς. Ἀξίζει νὰ μείνεις στὴν ἀφάνεια, γιὰ νὰ διαφυλάξεις την ψυχική σου γαλήνη καὶ νὰ καλλιεργήσεις το πνεῦμα σου.
Ὅσον ἀφορᾶ τον πολιτικό βίο. Η στάση του Ἐπίκουρου πρὸς την πολιτική ξεκινᾶ ἀπὸ την πολιτική κατάσταση ποῦ ἐπικρατοῦσε τον καιρό μετά τον θάνατο του Ἀλεξάνδρου του Μακεδόνα καὶ την κατάργηση κάθε μορφῆς δημοκρατίας. Συνυπολογίζει βέβαια καὶ τις συνθῆκες ποῦ ἐπιτρέπουν την ἐπίτευξη της ἀταραξίας. Ὡς πρὸς αὐτὸ, ὁ πολιτικός βίος, εἶναι ἀθέμιτος ἀνταγωνισμός ἡ δεσμωτήριο, ἐκ του ὁποίου καλεῖται νὰ ἀπομακρυνθεῖ ὅσο γίνεται περισσότερο ὁ σοφός. Το σίγουρο εἶναι ὅτι ὅποιος ἀσχολήθηκε με την πολιτική πληγώθηκε. Ο Χ. Θεοδωρίδης μας μεταφέρει ἀπ’ τα γραπτά του Φιλόδημου ποῦ βρέθηκαν στὸ Ἐρκουλάνο: «Ἄν καλοεξετάσει κανείς τι εἶναι ἐχθρικότερο γιὰ τὴ φιλία καὶ τι παραγωγικότερο γιὰ την ἔχθρα, θὰ βρεῖ την πολιτική, ἐπειδή αὐτή δίνει ἀφορμὴ στὴ ζήλια καὶ γεννᾶ τὴ συντρόφισσά της, την φιλοπρωτία, καὶ τις διαφωνίες καὶ ἀντιθέσεις».
Ἐπίσης ἀπ’ τον Πλούταρχο “Περί εὐθυμίας”
«Ὅσοι φλέγονται ἀπὸ ἐπιθυμία καὶ φιλοδοξία καὶ δὲν μποροῦν νὰ κάνουν διαφορετικά, ἄς ἀκολουθήσουν τὴ φυσική τους ὁρμὴ γιὰ πολιτική. Γιατί ἡ ἀπραγμοσύνη θὰ τους ταράξει περισσότερο καὶ θὰ τους πληγώσει, ὅσο δὲν τους γίνεται αὐτὸ ποῦ ὀρέγονται».
Τι φέρνει την εὐτυχία; Παραπλανητικό το ἐρώτημα, θὰ ἔλεγε ὁ Ἐπίκουρος, γι’ αὐτὸ καὶ αἰώνια βασανιστικό. Ἀφοῦ σημασία δὲν ἔχει τι φέρνει την εὐτυχία, ἀλλὰ τι εἶναι εὐτυχία. Αὐτὸ δὲ χρειάζεται καὶ πολλή ἀνάλυση. Ἡ εὐτυχία δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι τίποτα λιγότερο καὶ τίποτα περισσότερο ἀπὸ τὴ σταθερά καλή διάθεση, αὐτὴν ποῦ βιώνεις μόνιμα καὶ ὄχι παροδικά. Γιατί το μεγάλο πρόβλημα εἶναι ἡ διάρκεια – το θέμα εἶναι νὰ διατηρεῖς τὴ διάθεσή σου ἀκμαία κάθε μέρα. Γι αὐτὸ καὶ το λάθε βιώσας , δηλαδή ἡ ἀποχὴ ἀπὸ τὴ δημόσια ζωή (ἐξ αἰτίας της ἀντιπαλότητας, της διαπλοκῆς καὶ τῶν ὑποκριτικῶν ἀνθρώπινων σχέσεων ) καὶ το νὰ ζεῖς τὴ ζωή σου ἀπαρατήρητα, νὰ ἔχεις ἀθόρυβη ζωή, νὰ διαφυλάξεις την ψυχική σου γαλήνη, εἶναι ἴσως ὁ μόνος δρόμος στὴν ἐποχῆ μας νὰ πλησιάσει κανείς την εὐτυχία.
Το ὑπέρτατο ἀγαθὸ λοιπόν στὴν ἐπικούρεια ἠθικὴ εἶναι ἡ εὐτυχισμένη ζωή καὶ μπορεῖ νὰ ἐπιτευχθεῖ εὔκολα ἀκολουθῶντας ἕνα σύστημα ἐπιλογῶν καὶ ἀποφυγών. Πρῶτα ἀπὸ ὅλα ὁ ἄνθρωπος πρέπει νὰ ἀπελευθερωθεῖ ἀπὸ αὐτὰ ποῦ ἀντιτίθεται στὴν εὐδαιμονία του, ἡ πληρότητα της εὐτυχίας δίνεται ἀπὸ την ἀπόλυτη ἀπουσία πόνου, σωματικοῦ «ἀπονία» καὶ ψυχικοῦ «ἀταραξία». Το πρῶτο ἐμπόδιο ποῦ ἐμποδίζει την εὐτυχία μας εἶναι ὁ φόβος. Ὁ φόβος τῶν θεῶν καὶ ὁ φόβος του Θανάτου. Ἡ ἀπόρριψη ὁποιασδήποτε ἐπέμβασης τῶν Θεοτήτων στὰ ἀνθρώπινα ζητήματα δίνουν μία προοπτική ἐλευθερίας ἀλλὰ καὶ λύτρωσης. Η ψυχή δὲν εἶναι ἀθάνατη καὶ ὁποιοσδήποτε φόβος μεταθανάτιας τιμωρίας ἡ ἐλπίδας ἀνταμοιβῆς δὲν ἔχει νόημα.
Ὁ Ἐπίκουρος μας καλεῖ νὰ ἀπολαύσουμε αὐτὴν την Ζωή καὶ νὰ μὴν χάσουμε αὐτὴν την μοναδική εὐκαιρία ποῦ μας δίδεται. Πρέπει νὰ ἀπελευθερωθοῦμε ἀπὸ τις δεισιδαιμονίες των Μύθων καὶ τῶν Θρησκειῶν. Ἡ ἠθικὴ του Ἐπίκουρου ἔχει ὥς μέτρο της εὐτυχίας την ἡδονὴ. Ἡ ἡδονὴ ἡ ὁ πόνος εἶναι φυσικό ἐπακόλουθο κάθε ἐπαφῆς μας με πράγματα ἡ ἀνθρώπους. Η φύση του ἀνθρώπου εἶναι φτιαγμένη ἔτσι ὥστε οἱ αἰσθήσεις νὰ μας ὑποδεικνύουν το καλό ή το κακό μιᾶς πράξης διαμέσου του αἰσθήματος της ἡδονῆς ἡ του πόνου.
Ὅτι παράγει ἡδονὴ εἶναι καλό, ὅτι παράγει πόνο εἶναι κακό.
Ἀλλὰ ὁ σοφός ἄνθρωπος διαθέτει φρόνηση -μιά ἀπὸ τις σημαντικότερες ἀρετὲς γιὰ τους ἐπικούρειους- καὶ δὲν παραδίδεται ἀδιακρίτως σε κάθε λογῆς ἡδονές. «Κι ἀκριβῶς ἐπειδὴ εἶναι το πρωταρχικό καὶ σύμφυτο μ’ ἐμάς ἀγαθὸ, γιὰ τοῦτο δὲν ἐπιλέγουμε ἀδιακρίτως κάθε ἡδονή, ἀλλὰ συμβαίνει ὁρισμένες φορές νὰ γυρίζουμε την πλάτη μας σε πολλές ἡδονές, ὅταν τα προβλήματα ποῦ προκαλοῦν αὐτὲς οἱ ἡδονὲς εἶναι γιὰ μας μεγαλύτερα’ καὶ ὑπάρχουν, ἀπὸ την ἄλλη, πολλοί πόνοι ποῦ τους θεωροῦμε προτιμότερους ἀπὸ τις ἡδονές, ἐφόσον ἡ ἡδονὴ ποῦ θὰ ἀκολουθήσει ἅμα τους ὑπομείνουμε γιὰ κάμποσο θὰ εἶναι γιὰ μας μεγαλύτερη»
Μερικές ἀπὸ τις βασικές ἀρχὲς της φυσικῆς φιλοσοφίας του Ἐπίκουρου
* Τίποτα δὲν δημιουργεῖται ποτέ ἀπὸ το τίποτα.
* Ο κόσμος δὲν δημιουργήθηκε ἀπὸ θεία παρέμβαση.
* Ἀκόμα καὶ ἄν ὑπάρχουν θεοί, αὐτοὶ δὲν ἐπιδροῦν στὸ φυσικό κόσμο.
* Η ὕλη δὲν καταστρέφεται σε τίποτα.
* Πρωταρχικά στοιχεῖα της ὕλης δὲν εἶναι τα ἀριστοτελικά στοιχεῖα πῦρ, ἀήρ, γῆ καὶ ὕδωρ, ἀλλὰ μικρά ἀδιαίρετα ἄφθαρτα σωματίδια (ἄτμητα σωμάτια = ἄτομα).
* Τίποτα δὲν μπορεῖ νὰ γίνει αἰσθητό ἄν δὲν ἔχει ὑλικὴ ἀπόσταση.
* Τίποτα δὲν ὑπάρχει ἐκτὸς ἀπὸ τα ἄτομα καὶ το κενό ἀνάμεσα τους.
* Ὅλα τα σώματα, εἴτε εἶναι ἄτομα, εἴτε προέρχονται ἀπὸ ἕνωση ἀτόμων.
* Το σύμπαν εἶναι ἀχανές. Δὲν βρισκόμαστε στὸ κέντρο του σύμπαντος, ἀλλὰ εἴμαστε ἕνας ἀπὸ τους ἀναρίθμητους κόσμους του σύμπαντος.
* Τα ἄτομα βρίσκονται σε διαρκῆ κίνηση μέσα στὸ κενό. Μποροῦν νὰ συνεχίσουν σε εὐθεῖα, νὰ συγκρουστοῦν, νὰ ἀλλάξουν κατεύθυνση, νὰ ἑνωθοῦν με ἄλλα ἄτομα στὴ δημιουργία σύνθετων σωμάτων.
* Οἱ κόσμοι καὶ τα ἔμβια ὄντα δημιουργοῦνται ἀπὸ τυχαία γεγονότα λόγω της χαοτικῆς κίνησης τῶν ἀτόμων.
* Αὐτὸ ποῦ ἀποκαλοῦμε «ψυχή» εἶναι σωματική ὀντότητα με ὑλικὰ χαρακτηριστικά καὶ δὲν συνεχίζει νὰ ὑπάρχει μετά τον θάνατο.
* Ἡ αἰσθήση εἶναι ἀξιόπιστη, διότι δὲν μπορεῖ νὰ ἀμφισβητηθεῖ ἀπὸ κάτι ἄλλο πιὸ ἀξιόπιστο ἀπὸ αὐτὴν.
Σήμερα γνωρίζουμε ὅτι αὐτὲς οἱ ἀπόψεις, τις ὁποῖες εἶχε προσεγγίσει διαισθητικά ὁ Ἐπίκουρος, δὲν ἀπέχουν σημαντικά ἀπὸ τα ἐπιστημονικά εὑρήματα καὶ τὴ σημερινή γνώση μας γιὰ τα οὐράνια σώματα καὶ τὴ φύση γενικότερα. Δὲν εἶχε, λοιπόν, ἄδικό ὁ Νίτσε ποῦ διαπίστωνε στὰ τέλη του 19ου αἰῶνα ὅτι: «Ἡ ἐπιστήμη ἔχει βαλθεῖ νὰ ἐπιβεβαιώσει τον Ἐπίκουρο!»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου