Το δαχτυλίδι του Γύγη

Το Ὁ πρῶτος μῦθος ποὺ συναντᾶται στὴν ἀρχὴ του δεύτερου βιβλίου της Πολιτείας του Πλάτωνα

Ἢ «Πολιτεία» του Πλάτωνα εἶναι ἕνα ὀγκῶδες φιλοσοφικό ἔργο ποὺ ἀποτελεῖται ἀπὸ 10 ἐπὶ μέρους βιβλία, τα ὁποία ἀναφέρονται στὸ μεῖζον φιλοσοφικό θέμα της δικαιοσύνης. Μέσα στὸ ἀρχαῖο κείμενο, κατά την προσφιλῆ συνήθεια του Πλάτωνα, περιλαμβάνονται καὶ τρεῖς μῦθοι.

Τον πρῶτο μῦθο τον συναντᾶμε στὴν ἀρχὴ του δεύτερου βιβλίου (359d) καὶ εἶναι το ΔΑΧΤΥΛΙΔΙ ΤΟΥ ΓΥΓΗ ὁ ὁποῖος εἶναι συνοπτικά ὁ ἐξῆς:

Ὁ Σωκράτης συνομιλῶντας με τον Γλαύκωνα, ἀναρωτιέται ἐάν καὶ κατά πόσο ἕνας ἄνθρωπος ποῦ καταφέρνει τελικά νὰ ἐφαρμόζει στὴν ζωή του την ἀρετὴ της δικαιοσύνης καὶ νὰ ἀκολουθήσει ἕναν ἀκριβοδίκαιο τρόπο ζωῆς, το κάνει ἐπειδὴ ἔχει καταστεῖ πράγματι δίκαιος καὶ ἑπομένως ἐφαρμόζει ἑκουσίως ἕναν συγκεκριμένο κώδικα ἠθικῆς καὶ ὄχι διότι φοβᾶται τις ἐπιπτώσεις καὶ τις τιμωρίες των νόμων.

Θέτει λοιπόν τον ἐξῆς προβληματισμό: Ἄν ὑποθέσουμε ὅτι θὰ μπορούσαμε με κάποιον τρόπο νὰ γινόμαστε ἀόρατοι, ἔτσι ὥστε νὰ ἀποκτοῦμε την δυνατότητα νὰ μποροῦμε νὰ κάνουμε ὅ,τι θέλουμε χωρίς νὰ γινόμαστε ἀντιληπτοί ἀπὸ κανέναν, θὰ ἐξακολουθούσαμε νὰ ἐφαρμόζουμε τον ἴδιο κώδικα ἠθικῆς, ὅπως στὴν περίπτωση ποῦ ὅλοι μας βλέπουν καὶ ἀνὰ πᾶσα στιγμή μας κρίνουν;

Διότι ἀπὸ την στιγμή ποῦ κανένας δὲν θὰ μποροῦσε νὰ μας δεῖ, εἶναι προφανές ὅτι καὶ κανένας δὲν θὰ μποροῦσε νὰ μας τιμωρήσει γιὰ τις τυχόν ἄδικες καὶ ἀνήθικες πράξεις ποῦ θὰ ἦταν πιθανό νὰ κάνουμε στὸ διάστημα ποὺ παραμέναμε ἀόρατοι.

Τίθεται λοιπόν το ἐξῆς μεγαλειῶδες ἐρώτημα: Θὰ ἐξακολουθούσαμε νὰ συμπεριφερόμαστε με τον δίκαιο τρόπο ποὺ προσπαθοῦμε νὰ ἀκολουθοῦμε στὴν συμβατική μας ζωή, δηλαδή ὅταν εἴμαστε ὁρατοί καὶ ἀνὰ πᾶσα στιγμή κινδυνεύουμε νὰ τιμωρηθοῦμε ἀπὸ τις ποινές ποὺ προβλέπουν οἱ νόμοι;

Ὁ μῦθος του Γύγη, σε ἐλεύθερη ἀπόδοση εἶναι ὁ ἐξῆς:

Ὁ Γύγης ἦταν ἕνας βοσκός ἀπὸ την χώρα της Λυδίας, ὁ ὁποῖος εἶχε ὑπὸ την εὐθύνη του τα πρόβατα του βασιλιά.
Κάποια μέρα, μετά ἀπὸ μία κατακλυσμιαία βροχή ἡ ὁποία συνοδεύτηκε ἀπὸ ἕναν ἰσχυρὸ σεισμό, ἕνα κομμάτι του ἐδάφους στὸ σημεῖο της βόσκης ράγισε καὶ ἐμφανίστηκε ἕνα χάσμα.

Ὁ Γύγης ἐντυπωσιάστηκε ἀπὸ την ξαφνική ἀποκάλυψη αὐτοῦ τοῦ ὑπόγειου χώρου ποὺ παρέμενε ἄγνωστος μέχρι τότε καὶ κατέβηκε νὰ τον ἐξερευνήσει.
Μεταξύ τῶν πολλῶν θαυμαστῶν καὶ πρωτόγνωρων πραγμάτων ποὺ συνάντησε κατά την κατάβασή του, εἶδε καὶ ἕνα χάλκινο ἄλογο το ὁποῖο μάλιστα διέθετε καὶ κάποια παράθυρα, ἔτσι ποῦ νὰ μπορεῖ κανείς νὰ δεῖ το ἐσωτερικό του, το ὁποῖο ἦταν κούφιο.

Κοιτῶντας λοιπόν ἀπὸ κάποιο παράθυρο, εἶδε ὅτι μέσα στὰ σπλάχνα του κούφιου ἀλόγου βρισκόταν ἕνας ὁλόκληρος ἄνθρωπος κανονικοῦ ἀναστήματος, ὁ ὁποῖος ἦταν νεκρός καὶ μάλιστα δὲν φοροῦσε τίποτα ἄλλο παρά μόνο ἕνα χρυσό δακτυλίδι στὸ χέρι του, ποῦ ὁ Γύγης το πῆρε, το φόρεσε ὁ ἴδιος καὶ ξανανέβηκε στὴν ἐπιφάνεια.

Ὅταν λοιπόν στὴν συνέχεια πραγματοποιήθηκε ἡ συνηθισμένη συγκέντρωση τῶν βοσκῶν γιὰ νὰ ὑποβάλουν στὸν βασιλιά την μηνιαία ἀναφορά σχετικά με την κατάσταση πού βρίσκονται τα κοπάδια του, ὁ Γύγης πῆγε φορῶντας αὐτὸ το δακτυλίδι.

Ἐνῶ λοιπόν καθόταν με τους ἄλλους βοσκούς, κάποια στιγμή ἔφερε το χέρι του κοντά στὸ σῶμα του καὶ ἔτυχε νὰ στριφογυρίσει την πέτρα του δαχτυλιδιοῦ (σφενδόνη) του πρὸς το ἐσωτερικό της παλάμης του.

Μόλις ἔκανε αὐτὴν την κίνηση, ἔγινε αὐτομάτως ἀόρατος στοὺς ὑπόλοιπους βοσκούς ποὺ βρισκόταν δίπλα του, οἱ ὁποῖοι συζητοῦσαν μεταξύ τους σὰν ὁ Γύγης νὰ μὴν βρισκόταν μπροστά τους.

Ὁ Γύγης ἔμεινε ἔκθαμβος ἀπὸ το γεγονός αὐτὸ καὶ γιὰ νὰ διαπιστώσει ὅτι εἶναι ἀλήθεια, στριφογύρισε καὶ πάλι την πέτρα του δαχτυλιδιού πρὸς τα ἐξῶ καὶ πράγματι μόλις το ἔκανε, ἔγινε καὶ πάλι ὁρατὸς!
Καὶ ἀφοῦ συνειδητοποίησε αὐτὴν την ἀπίστευτη δυνατότητα ποὺ ἀπέκτησε τόσο ἀπροσδόκητα, ἐπαναλάμβανε τις ἴδιες κινήσεις γιὰ νὰ διαπιστώσει ὅτι μπορεῖ πράγματι ὁπότε θέλει νὰ γυρίζει την πέτρα του δακτυλιδιοῦ πρὸς τα μέσα καὶ νὰ γίνεται ἀόρατος, ἐνῶ ἀντίστοιχα ὅταν την γυρίζει πρὸς τα ἐξῶ νὰ μπορεῖ νὰ γίνεται καὶ πάλι ὁρατὸς.

Μόλις σιγουρεύτηκε ὅτι ἡ λειτουργία αὐτὴ συμβαίνει κάθε φορά ποῦ το ἐπιθυμεῖ, κανόνισε νὰ συμμετάσχει στὸ σῶμα τῶν ἀγγελιοφόρων ποῦ θὰ πήγαιναν νὰ συναντήσουν τον βασιλιά.
Μόλις μπῆκε λοιπόν στὸ παλάτι ἔγινε ἀόρατος καὶ το πρῶτο ποὺ ἔκανε ἦταν νὰ βιάσει την βασίλισσα καὶ στήν συνέχεια με την βοήθειά της νὰ σκοτώσει τον βασιλιά καὶ νὰ πάρει αὐτὸς την ἐξουσία!

Βεβαίως, θὰ ἄξιζε νὰ ἀναρωτηθοῦμε, ἐάν στὴν περίπτωση ποὺ θὰ ἦταν δυνατό νὰ βρεθεῖ καὶ ἕνα δεύτερο τέτοιο δακτυλίδι, ποῖο θὰ ἦταν το ἀποτέλεσμα.

Ἄν λοιπόν το πρῶτο δαχτυλίδι το φοροῦσε κάποιος ἄνδρας σὰν τον Γύγη, ποὺ ἀποδείχτηκε ἄδικος καὶ το δεύτερο δακτυλίδι κάποιος ἄλλος ποὺ νὰ θεωρεῖται δίκαιος, ἔχω την ἐντύπωση ὅτι οὔτε καὶ αὐτὸς ὁ δεύτερος ὑποτιθέμενος δίκαιος ἄνδρας, θὰ μποροῦσε νὰ ὑποδειχθεῖ ὅτι διαθέτει ἕναν τόσο «ἀδαμάντινο» χαρακτῆρα, ὥστε νὰ ἐξακολουθεῖ νὰ ἐφαρμόζει την δικαιοσύνη καὶ νὰ κατορθώσει νὰ παραμείνει ἀκέραιος, γιὰ το διάστημα ποῦ θὰ παρέμενε ἀόρατος.

Δὲν θὰ εἶχε δηλαδή την δύναμη νὰ μὴν ἀγγίξει τα ξένα ὑπάρχοντα, παρόλο ποὺ θὰ εἶχε κάθε εὐκολία νὰ ἁρπάξει ὁτιδήποτε θὰ ἤθελε σε ὅ,τι ἀφορᾶ τα ὑλικὰ ἀγαθὰ, χωρίς νὰ ὑπάρχει ἡ πιθανότητα νὰ γίνει ἀντιληπτός.

Ὅπως ἐπίσης, θὰ μποροῦσε με την ἴδια εὐκολία νὰ εἰσβάλλει σε ὁποῖο σπίτι ἐπιθυμοῦσε καὶ νὰ συνευρίσκεται με ὅποιον του ἀρέσει, ἀκόμα καὶ νὰ σκοτώνει, ἀκόμα καὶ νὰ βγάζει ἀπὸ την φυλακή κάποιον κατάδικο, ἀλλὰ καὶ σε ὁποιοδήποτε ἄλλο θέμα νὰ ἐπεμβαίνει καὶ νὰ ἐνεργεῖ σὰν νὰ εἶναι αὐτὸς ἕνας θεός ἀνάμεσα στοὺς ἀνθρώπους.

Ἀφοῦ λοιπόν ὁ Γύγης, συμπεριφέρθηκε κατά αὐτὸν τον ἄδικο τρόπο γιὰ ὅσο διάστημα ἐπέλεγε νὰ εἶναι ἀόρατος, ἡ τακτική πού θὰ ἀκολουθοῦσε ὁ δεύτερος ἄντρας (ποὺ στὸν ὁρατὸ κόσμο ἐμφανίζεται νὰ εἶναι δίκαιος) θὰ διέφερε ἀπὸ αὐτὴν του Γύγη ἡ θὰ ὑπέπιπτε καὶ αὐτὸς σε ἀνάλογες ἄδικες πράξεις;

Διότι ἂν πράγματι ὑπέπιπτε σε ἄδικες πράξεις, το γεγονός αὐτὸ θὰ ἀποτελοῦσε μία μεγάλη ἀπόδειξη σε αὐτούς ποὺ ἰσχυρίζονται ὅτι κανένας ἄνθρωπος δὲν εἶναι δίκαιος με την θέλησή του, ἀλλὰ μόνο κατόπιν της ἀναγκαστικῆς ὑπακοῆς του στοὺς νόμους καὶ του φόβου της ποινῆς καὶ της τιμωρίας.
Διότι ὅπως φαίνεται, ὁποιοσδήποτε ἄνθρωπος θὰ μποροῦσε νὰ ἀποκτήσει την δυνατότητα νὰ ἀδικήσει κάποιον ἄλλον, χωρίς νὰ ὑποστεῖ κάποια τιμωρία, ὁπωσδήποτε θὰ το ἔκανε.

Καὶ αὐτὸ συμβαίνει διότι γιὰ κάποιους λόγους, ὅλοι οἱ ἄνθρωποι θεωροῦν ὅτι θὰ ἀποκόμιζαν μεγαλύτερο προσωπικό ὄφελος διαπράττοντας μία πράξη ποὺ θεωρεῖται ἄδικη, ἀπὸ ὅτι μία δίκαιη πράξη.
Δηλαδή πιστεύουν ὅτι ἄν κάνουν μία πράξη ποὺ δὲν ἐπιτρέπεται, το γεγονός αὐτὸ θὰ εἶχε μεγαλύτερη ἀξία, συγκριτικά με μία πράξη ποὺ τους ἐπιτρέπεται.

Ἐάν ὅμως παρόλα αὐτὰ βρίσκαμε ἕναν ἄνθρωπο, ὁ ὁποῖος κατά ἴδια λογική ποὺ ἀναλύσαμε, θὰ μποροῦσε ἀνενόχλητος νὰ προβεῖ σε κάποια ἄδικη πράξη, χωρίς νὰ τιμωρηθεῖ ποτέ ἀπὸ κανένας καὶ παρόλα αὐτὰ ἀποφασίσει συνειδητά νὰ μὴν το κάνει, δηλαδή νὰ μὴν ἐκμεταλλευτεῖ γιὰ προσωπικό του ὄφελος μία τόσο δελεαστική κατάσταση, εἶναι βέβαιο ὅτι αὐτὸς ὁ πραγματικά δίκαιος ἄνθρωπος, θὰ θεωρηθεῖ ἀπὸ τους συνανθρώπους, ἀπὸ τον κάθε ἕναν ξεχωριστά, ὥς ΑΘΛΙΟΤΑΤΟΣ καὶ σίγουρα θὰ τον χαρακτήριζαν ὥς ΤΕΛΕΙΩΣ ΑΧΡΗΣΤΟ, ὥς ΑΝΙΚΑΝΟ και ΒΛΑΚΑ.

Ὅταν ὅμως, αὐτοὶ οἱ ἴδιοι ἄνθρωποι τύχαινε νὰ συμμετέχουν σε κοινές συζητήσεις καὶ θὰ ἔπρεπε νὰ ποῦν δημοσίως την γνώμη τους, εἶναι σίγουρο ὅτι ΘΑ ΤΟΝ ΕΠΑΙΝΟΥΣΑΝ ΜΕ ΤΑ ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΛΟΓΙΑ, λέγοντας φυσικά ψέματα ὁ ἕνας στὸν ἄλλον, ἀπὸ τον φόβο τους, πώς ἄν ἔλεγαν αὐτὸ ποὺ σκέφτονται πραγματικά, θὰ μποροῦσαν νὰ φανοῦν στοὺς γύρω τους σὰν νὰ εἶναι καὶ οἱ ἴδιοι ἄδικοι!