Μυστήρια της Ἱστορίας; Ποῖος Κατέστρεψε τὴ Βιβλιοθήκη της Ἀλεξάνδρειας;

 >Ἀλεξάνδρεια, μία ἀπὸ τις μεγαλύτερες πόλεις του ἀρχαίου κόσμου, την ἵδρυσε ὁ Μέγας Ἀλέξανδρος, μετά την κατάκτηση της Αἰγύπτου το 332 π.Χ.. Μετά το θάνατο του Ἀλεξάνδρου στὴ Βαβυλῶνα το 323 π.Χ., ἡ Αἴγυπτος πέρασε στὴν ἐξουσία ἑνὸς ἀπὸ τους διαδόχους του, του Πτολεμαίου. <br /> Ἦταν ὑπὸ της ἐξουσία του Πτολεμαίου ὅταν ἡ νεοϊδρυθείσα Ἀλεξάνδρεια ἦρθε νὰ ἀντικαταστήσει την ἀρχαία πόλη Μέμφιδα ὥς πρωτεύουσα της Αἰγύπτου. Αὐτὸ σηματοδότησε την ἀρχὴ της ἀνόδου της Ἀλεξάνδρειας. Ὡστόσο, καμιά δυναστεία δὲν μποροῦσε νὰ ἐπιβιώσει γιὰ πολύ χωρίς την ὑποστήριξη τῶν θεμάτων τους καὶ οἱ Πτολεμαῖοι εἶχαν πλήρη ἐπίγνωση αὐτοῦ του γεγονότος. Ἔτσι, οἱ πρῶτοι βασιλιᾶδες<br />Πτολεμαῖοι προσπάθησαν νὰ νομιμοποιήσουν την ἐξουσία τους μέσα ἀπὸ μία ποικιλία τρόπων, συμπεριλαμβανομένου της ἀνάληψης του ρόλο του Φαραώ, ἱδρύοντας την ἑλληνορωμαϊκή λατρεία του Σέραπη και προστατεύοντας την ἐπιστήμης καὶ την μάθηση (ἐπὶ τὴ εὐκαιρία, ἕνας καλός τρόπος γιὰ νὰ ἐπιδεικνύεται ὁ πλοῦτος κάποιου). Ἦταν αὐτὴ ἡ χορηγία ποὺ ὁδήγησε στὴ δημιουργία της μεγάλης βιβλιοθήκης της Ἀλεξάνδρειας ἀπὸ τον Πτολεμαίο. Κατά τὴ διάρκεια τῶν αἰώνων, ἡ Βιβλιοθήκη της Ἀλεξάνδρειας, ἦταν μία ἀπὸ τις μεγαλύτερες καὶ πιὸ σημαντικές βιβλιοθῆκες στὸν ἀρχαῖο κόσμο. Οἱ μεγάλοι στοχαστές της ἐποχῆς, ἐπιστήμονες, μαθηματικοί, ποιητές ἀπὸ ὅλους τους πολιτισμούς ἦρθαν γιὰ νὰ μελετήσουν καὶ νὰ ἀνταλλάξουν ἰδέες. Μέχρι καὶ 700.000 πάπυροι βρίσκονταν στὰ ράφια. Ὡστόσο, σε μία ἀπὸ τις μεγαλύτερες τραγωδίες του ἀκαδημαϊκοῦ κόσμου, η Βιβλιοθήκη χάθηκε ἀπὸ την ἱστορία καὶ οἱ μελετητές δὲν μποροῦν ἀκόμη νὰ συμφωνήσουν σχετικά με το πώς καταστράφηκε.<br />Καλλιτεχνική απεικόνιση της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας<br />Καλλιτεχνική απεικόνιση<br />της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας<br />Ἴσως μία ἀπὸ τις πιὸ ἐνδιαφέρουσες καταγραφές της καταστροφῆς της, προέρχεται ἀπὸ τις καταγραφές των Ρωμαίων συγγραφέων. Σύμφωνα με διάφορους συγγραφεῖς, ἡ Βιβλιοθήκη της Ἀλεξάνδρειας καταστράφηκε κατά λάθος ἀπὸ τον Ἰούλιο Καίσαρα κατά τὴ διάρκεια της πολιορκίας της Ἀλεξάνδρειας το 48 π.Χ.. Ὁ Πλούταρχος, γιὰ παράδειγμα, παρέχει αὐτὴ τὴ καταγραφή:<br />Ὅταν ὁ ἐχθρὸς προσπάθησε νὰ ἀποκόψει το στόλο του (του Ἰουλίου Καίσαρα), ἀναγκάστηκε νὰ ἀποκρούσει τον κίνδυνο ἀπὸ τὴ χρήση φωτιᾶς καὶ την ἐξαπλώση αὐτῆς ἀπὸ τα ναυπηγεῖα καὶ κατέστρεψε τὴ μεγάλη βιβλιοθήκη.<br />(Πλούταρχος, Ἡ ζωή του Ἰουλίου Καίσαρα, 49.6)<br />Αὐτὸς ἡ καταγραφή εἶναι ἀμφίβολη, ὡστόσο, καθώς το Μουσεῖον (ή Musaeum), στὴν Ἀλεξάνδρεια, το ὁποία ἦταν ἀκριβῶς δίπλα στὴ βιβλιοθήκη ἦταν σῶο, ὅπως ἀναφέρεται ἀπὸ το γεωγράφο Στράβωνα περίπου 30 χρόνια μετά την πολιορκία του Καίσαρα ἀπὸ την Ἀλεξάνδρεια. Παρ 'ὅλα αὐτὰ, ὁ Στράβων δὲν ἀναφέρει την ἴδια τὴ βιβλιοθήκη της Ἀλεξάνδρειας, ὑποστηρίζοντας με αὐτὸν τον τρόπο τον ἰσχυρισμό ὅτι ὁ Καίσαρας ἦταν ὑπεύθυνος γιὰ το κάψιμο της. Ὡστόσο, καθώς ἡ βιβλιοθήκη συνδεόταν με το Μουσεῖον καὶ ὁ Στράβων ἀναφέρει το τελευταῖο, εἶναι πιθανό ὅτι ἡ βιβλιοθήκη ἐξακολουθοῦσε νὰ ὑφίσταται κατά την ἐποχῆ του Στράβωνα. Ἡ παράλειψη της βιβλιοθήκης μπορεῖ ἴσως νὰ ἀποδοθεῖ εἴτε στὴν πιθανότητα ὅτι ὁ Στράβων δὲν ἔκρινε ἀπαραίτητο νὰ ἀναφέρει τὴ βιβλιοθήκη, καθώς εἶχε ἤδη ἀναφέρει το Μουσεῖον, ἡ ὅτι ἡ βιβλιοθήκη δὲν ἦταν πλέον το κέντρο σπουδῶν ποὺ ἦταν κάποτε (ἡ ἰδέα των «περικοπῶν του προϋπολογισμοῦ», φαίνεται ὅλο καὶ πιὸ πιθανή). Ἐπιπλέον, ἔχει προταθεῖ ὅτι δὲν ἦταν ἡ βιβλιοθήκη, ἀλλὰ οἱ ἀποθῆκες της κοντά στὸ λιμάνι, ὁποῦ ἦταν ἀποθηκευμένα τα χειρόγραφα, ποὺ καταστράφηκαν ἀπὸ την πυρκαγιά του Καίσαρα.<br />Ὁ δεύτερος πιθανός ἔνοχος εἶναι οἱ χριστιανοί του 4ου μ.Χ. αἰῶνα. Το 391 μ.Χ., ὁ αὐτοκράτορας Θεοδόσιος ἐξέδωσε διάταγμα, ποὺ ἔθετε ἐκτὸς νόμου ἐπίσημα τις παγανιστικές πρακτικές. Ἔτσι, το Σεραπεῖον ἡ Ναός του Σέραπη στὴν Ἀλεξάνδρεια καταστράφηκε. Ὡστόσο, αὐτὴ δὲν ἦταν ἡ Βιβλιοθήκη της Ἀλεξάνδρειας, ἡ βιβλιοθήκη ὁποιουδήποτε εἴδους. Ἐπιπλέον, δὲν ὑπάρχουν ἀρχαῖες πηγές ποὺ ἀναφέρουν την καταστροφή κάθε βιβλιοθήκης ἐκεῖνο το καιρό. Ὡς ἐκ τούτου, δὲν ὑπάρχει καμία ἐνδείξη ὅτι οἱ χριστιανοί του 4ου αἰῶνα κατέστρεψαν την Βιβλιοθήκη της Ἀλεξάνδρειας.<br />Ὁ τελευταῖος πιθανός δράστης αὐτοῦ του ἐγκλήματος εἶναι ὁ μουσουλμᾶνος Χαλίφης, Ὀμάρ. Σύμφωνα με αὐτὴ την ἱστορία, ἕνας ὁρισμένος "Ἰωάννης Γραμματικός" (490-570) ρωτᾶ τον Amr, τον νικηφόρο μουσουλμᾶνο Στρατηγό, γιὰ τα "βιβλία στὴ βασιλική βιβλιοθήκη". Ὁ Amr γράφει στὸν Omar γιὰ ὁδηγίες καὶ ὁ Omar ἀπαντᾶ: "Ἄν αὐτὰ τα βιβλία συμφωνοῦν με το Κοράνι, δὲν τα ἔχουμε ἀνάγκη καὶ ἄν εἶναι ἀντίθετά με το Κοράνι, κατάστρεψε τα". Ὑπάρχουν τουλάχιστον δύο προβλήματα με αὐτὴ την ἱστορία. Πρῶτον, δὲν ὑπάρχει καμία ἀναφορά σε ὁποιαδήποτε βιβλιοθήκη, μόνο τα βιβλία. Δεύτερον, αὐτὸ γράφτηκε ἀπὸ ἕνα Σύριο χριστιανό συγγραφέα καὶ μπορεῖ νὰ ἔχει ἐφευρεθεῖ γιὰ νὰ ἀμαυρώσει την εἰκόνα του Omar.<br />Δυστυχῶς, ἡ ἀρχαιολογία δὲν ἦταν σε θέση νὰ συμβάλει σημαντικά σε αὐτὸ το μυστήριο. Γιὰ ἀρχὴ, πάπυροι σπάνια ἔχουν βρεθεῖ στὴν Ἀλεξάνδρεια, πιθανόν ἐξ αἰτίας της κλιματολογικής κατάστασης, ἡ ὁποία εἶναι δυσμενής γιὰ τη διατήρηση της ὀργανικῆς ὕλης. Δεύτερον, τα ἐρείπια καθαυτούτης Βιβλιοθήκης της Ἀλεξάνδρειας δὲν ἔχουν ἀνακαλυφθεῖ. Αὐτὸ ὀφείλεται στὸ γεγονός ὅτι ἡ Ἀλεξάνδρεια συνεχίζει νὰ κατοικεῖται ἀπὸ ἀνθρώπους καὶ σήμερα καὶ μόνο σωστικές ἀνασκαφές ἐπιτρέπεται νὰ πραγματοποιοῦνται ἀπὸ τους ἀρχαιολόγους.<br />Ἐνῶ μπορεῖ νὰ εἶναι βολικό νὰ φταίει ἕνας ἄνθρωπος ἡ μία ὁμάδα ἀνθρώπων γιὰ την καταστροφή αὐτοῦ ποῦ πολλοί θεωροῦν ὅτι εἶναι ἡ μεγαλύτερη βιβλιοθήκη του ἀρχαίου κόσμου, μπορεῖ νὰ εἶναι ὑπεραπλούστευση του θέματος. Ἡ βιβλιοθήκη δὲν μπορεῖ νὰ κάηκε ἐξ ὁλοκλήρου, ἀλλὰ θὰ μποροῦσε νὰ ἐγκαταλείφθηκε σταδιακά με την πάροδο του χρόνου. Ἐὰν ἡ βιβλιοθήκη δημιουργήθηκε γιὰ την προβολή τῶν Πτολεμαίων πλούτου, τότε παρακμή της θὰ μποροῦσε ἐπίσης νὰ ἔχουν συνδεθεῖ με μία οἰκονομική ὕφεση. Καθώς ἡ Αἴγυπτος τῶν Πτολεμαίων μειώθηκε σταδιακά με την πάροδο τῶν αἰώνων, αὐτὸ μπορεῖ νὰ εἶχε ἐπίσης ἐπιπτώσεις στὴ κατάσταση της Βιβλιοθήκης της Ἀλεξάνδρειας. Ἐὰν ἡ Βιβλιοθήκη κατάφερε νὰ ἐπιβιώσει τους πρώτους αἰῶνες μ.Χ., οἱ χρυσές ἡμέρες της θὰ παρελθόν, καθώς ἡ Ρώμη ἔγινε το νέο κέντρο του κόσμου. Καὶ με την ἐπικράτηση του χριστιανισμοῦ τα χειρόγραφα της μπορεῖ νὰ μεταφέρθηκαν ἀκόμα καὶ στὸ Βατικανό.<br />Ἀναφορές:<br />Empereur, J.-Y., 2008. The Destruction of the Library of Alexandria: An Archaeological Viewpoint. In: M. El-Abbadi &amp; O. M. Fathallah, eds. What Happened to the Ancient Library of Alexandria?. Leiden; Boston: Brill, pp. 75-88.<br />Haughton, B., 2011. What Happened to the Great Library at Alexandria.<br />Newitz, A., 2013. The Great Library at Alexandria was Destroyed by Budget Cuts, Not Fire.<br />Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι, Ιούλιος Καίσαρας