Γιόρταζαν οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες την Πρωτοχρονιά;Ἕνα ἐρώτημα ποῦ ἡ ἀπάντηση του ἔχει σίγουρα ἐνδιαφέρον

Πρέπει κατ’ ἀρχὰς νὰ εἰπωθεῖ ὅτι οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες δὲν φαίνεται νὰ γιόρταζαν την Πρωτοχρονιά.

Γι’ αὐτούς μεγαλύτερη σημασία εἶχε ἡ ἀρχὴ κάθε μῆνα ποῦ ὀνομαζόταν νουμηνία.

Στήν Ἀθήνα, ὡστόσο, μία ἐπιγραφική μαρτυρία μας πληροφορεῖ γιὰ μία θρησκευτική τελετή ποῦ γινόταν στὴν ἀρχὴ του νέου ἔτους ἢ, σωστότερα, την τελευταία ἡμέρα του ἀπερχομένου, ἀφοροῦσε ὅμως περιορισμένο ἀριθμὸ ἀτόμων.

Ἐπρόκειτο γιὰ μία θυσία τῶν ἀπερχόμενων ἀξιωματούχων στὸν Δία Σωτῆρα καὶ την Ἀθηνᾶ Σωτῆρα καὶ ἀπέβλεπε στὴν ἐξασφάλιση της εὔνοιας τῶν θεῶν αὐτῶν γιὰ τὴ νέα χρονιά.

Μόλις στὰ ρωμαϊκά χρόνια καὶ κάτω ἀπὸ την ἐπίδραση της ἴδιας της Ρώμης ἄρχισέ ὁ ἑορτασμός της Πρωτοχρονιάς, ὁ ὁποῖος ἐπεκτάθηκε σε ὅλη την ἐπικράτεια της ρωμαϊκῆς αὐτοκρατορίας, ἑπομένως καὶ στὸν ἑλληνικό χῶρο.

Ἦταν ὁ Ἰούλιος Καίσαρας ποῦ το 46 π.Χ. καθιέρωσε την 1η Ἰανουαρίου ὡς ἀρχὴ του ἔτους, κάτι ποῦ ἔκτοτε γνώρισε εὐρεῖα διάδοση στὴ Δύση με λιγοστές καὶ περιορισμένες τοπικά καὶ χρονικά ἐξαιρέσεις, ὅπως π.χ. στὴν ἐποχῆ του Καρόλου του Μεγάλου (ὁ τελευταῖος ἐπειδή συνέβη νὰ ἀνεβεῖ στὸν θρόνο τα Χριστούγεννα του 800 μ.Χ. ὅρισε γιὰ την ἐπικράτειά του ὥς ἀρχὴ του χρόνου τις 25 Δεκεμβρίου.)

Στὸν Ἰούλιο Καίσαρα καὶ στὶς γνώσεις του περίφημου ἀστρονόμου ἀπὸ την Ἀλεξάνδρεια Σωσιγένη, τὴ συνδρομή του ὁποίου εἶχε ζητήσει, ὀφείλουμε καὶ την προσαρμογή του ἔτους στὴ διάρκεια της περιστροφῆς της Γῆς γύρω ἀπὸ τον Ἥλιο. Η σειρά των μηνῶν ποῦ ἰσχύουν σήμερα, ἡ διάρκεια καὶ οἱ ὀνομασίες τους ὀφείλονται ἐν πολλοῖς στὴ διορατικότητα του ρωμαίου στρατηλάτη καὶ πολιτικοῦ.

Στήν ἀρχαία Ἑλλάδα το ἔτος το ἀποτελοῦσαν δώδεκα σεληνιακοί μῆνες, οἱ ὁποῖοι εἶχαν συνήθως 29 καὶ 30 ἡμέρες ἐναλλάξ (πρόκειται για τους «κοίλους» καὶ «πλήρεις» μῆνες, ἀντίστοιχα, τῶν Ἀρχαίων). Τα ὅρια κάθε μῆνα τα σηματοδοτοῦσε ἡ ἐμφάνιση δύο νέων φεγγαριῶν, ἑπομένως ἡ διάρκειά του ἦταν περίπου 29 ½ ἡμέρες.


Ὡστόσο ἡ καθιέρωση ἑνὸς ἔτους 354 ἡμερῶν δημιουργοῦσε πρόβλημα καὶ, ἄν δέν λαμβάνονταν μέτρα, συνεχῶς θὰ διογκωνόταν, ἀφοῦ ἕνα ἡλιακό ἔτος ἔχει 365 ἥμερες.

Γιὰ νὰ ἐκμηδενίσουν τὴ διαφορά αὐτὴ πρόσθεταν κατά διαστήματα, συνήθως ἀνὰ διετία, ἕναν ἐμβόλιμο μῆνα διάρκειας περίπου 22-23 ἡμερῶν. Πιθανότατα οἱ Ἕλληνες χρησιμοποίησαν ἡμερολογιακό ἔτος 12 μηνῶν περίπου τον 8ο αἱ. π.Χ., ἀφοῦ μνεία της ὕπαρξής του ἐντοπίζεται στὸν Ἡσίοδο, ἄν καὶ ὁρισμένοι ἀμφισβητοῦν την ἀξία της μαρτυρίας αὐτῆς.

Πρέπει ἐπίσης νὰ ἀναφέρουμε ὅτι ἡ σχέση ἀνάμεσα στὸ ἡμερολογιακό ἔτος καὶ στὶς γιορτές ἦταν γιὰ τους Ἕλληνες στενή, ὅπως ἀποδεικνύεται ἀπὸ το ὅτι τα ὀνόματα τῶν περισσοτέρων μηνῶν τους προέρχονταν ἀπὸ ὀνομασίες γιορτῶν ποῦ τελοῦνταν κατά τους μῆνες αὐτούς.

Οἱ γιορτές αὐτὲς σπάνια σχετίζονται με ἐπεισόδια ἀπὸ τὴ ζωή τῶν ἴδιων τῶν θεῶν (παράδειγμα ὁ μήνας Γαμηλιώνας (Ἰανουάριος), κατά τον ὁποῖο γιορταζόταν ὁ ἱερὸς γάμος του Δία καὶ της Ἤρας, οἱ ἀνθρώπινοι γάμοι θεωροῦνταν ἐπανάληψη του γάμου αὐτοῦ) καὶ συνήθως ἔχουν νὰ κάνουν με τις ἀγροτικές ἀσχολίες ποῦ ἐλάμβαναν χώρα κατά το ἀντίστοιχο χρονικό διάστημα καὶ με τις ὁποῖες ὁ ἄνθρωπος ἐξασφάλιζε τὴ σοδειά του συνεπῶς καὶ την ὕπαρξη καὶ διαιώνισή του.

Το ὅτι σε ἀρκετὰ μέρη του ἀρχαίου ἑλληνικοῦ κόσμου τα ὀνόματα τῶν μηνῶν δὲν σχετίζονται με τις γιορτές των σημαντικότερων θεῶν τους ἀλλὰ συνήθως με αὐτὲς του Ἀπόλλωνα σημαίνει ὅτι στὴν καθιέρωσή τους πρέπει νὰ ἔχει συμβάλει ἀποφασιστικά ἕνα ἱερὸ του θεοῦ αὐτοῦ με πανελλήνια ἀποδοχὴ, ὅπως ἀποδεδειγμένα ἦταν αὐτὸ στοὺς Δελφούς.

Στὸν πίνακα ποῦ ἀκολουθεῖ ἀναλύεται το ἀρχαιοελληνικό ἡμερολόγιο, το ὁποῖο διαφοροποιοῦνταν σε κάθε πόλη:

Οι μήνες και οι αντιστοιχίες τους με τους σημερινούς αναφέρονται παρακάτω:

Εκατομβαίων (30 ημέρες) 16 Ιουλίου – 15 Αυγούστου

Μεταγειτνιών (29 ημέρες) 16 Αυγούστου – 15 Σεπτεμβρίου

Βοηοδρομιών (30 ημέρες) 16 Σεπτεμβρίου – 15 Οκτωβρίου

Πυανεψιών (29 ημέρες) 16 Οκτωβρίου – 15 Νοεμβρίου

Μαιμακτηριών (30 ημέρες) 16 Νοεμβρίου – 15 Δεκεμβρίου

Ποσειδεών (29 ημέρες) 16 Δεκεμβρίου – 15 Ιανουαρίου

Γαμηλιών (30 ημέρες) 16 Ιανουαρίου – 15 Φεβρουαρίου

Ανθεστηριών (29 ημέρες) 16 Φεβρουαρίου – 15 Μαρτίου

Ελαφηβολιών (30 ημέρες) 16 Μαρτίου – 15 Απριλίου

Μουνιχιών (29 ημέρες) 16 Απριλίου – 15 Μαϊου

Θαργηλιών (30 ημέρες) 16 Μαϊου – 15 Ιουνίου

Σκιροφοριών (29 ημέρες) 16 Ιουνίου – 15 Ιουλίου