Ὅλοι οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες φιλόσοφοι, ἀπὸ τον Σωκράτη καὶ μετά, συμφωνοῦσαν ὅτι ὁ τελικός στόχος του ἀνθρώπου εἶναι ἡ εὐδαιμονία καὶ ὅτι αὐτὸ πού ἀναζητοῦν οἱ ἄνθρωποι σε κάθε τους πράξη εἶναι ἡ εὐτυχισμένη ζωή.
Παρακάτω θὰ παραθέσω τις κυριότερες θεωρήσεις περί της εὐδαιμονίας. Ἂς μὴν ξεχνᾶμε, ἄλλωστε ὅτι ἀπὸ αὐτὲς τις ἀπόψεις ξεκινοῦν ὅλες οἱ φιλοσοφικές θεωρίες γιὰ την ἠθικὴ.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Ο Σωκράτης εἰσήγαγε την θεωρία της γνώσης, βασισμένη πάνω στὶς ἠθικές ἔννοιες καὶ ὄχι στὶς ὑλικὲς ἀρχὲς, πίστευε ὅτι «ἡ ἀρετὴ εἶναι εὐδαιμονία». Ἀντίθετα, οἱ σοφιστές δίδασκαν ὅτι ἡ ἀρετὴ εἶναι μία τέχνη ποῦ διδάσκεται καὶ ἀφορᾶ την προσωπική ἐπιτυχία στὴν ζωή, χωρίς νὰ ὑπόκεινται σε ἀπόλυτες ἠθικὲς ἀρχὲς καὶ ἀξίες, ἀφοῦ ἀπόλυτη γνώση δὲν ὑπάρχει. Ὁ Σωκράτης δίδασκε ὅτι «ἡ ἀρετὴ εἶναι γνώση», δηλαδή ὅτι ἡ ἀρετὴ μπορεῖ νὰ ἀποκτηθεῖ μέσα ἀπὸ την ὀρθὴ καὶ την ἀπόλυτη γνώση. Ἡ ὀρθὴ γνώση, σύμφωνα με τον Σωκράτη, εἶναι ἡ γνώση τῶν ἀπόλυτων ἠθικῶν ἐννοιῶν ποῦ βρίσκονται σε λανθάνουσα κατάσταση μέσα στὸν ἄνθρωπο καὶ μπορεῖ νὰ ἐπιτευχθεῖ με την αὐτογνωσία. Γιὰ τον Σωκράτη «οὐδείς ἑκὼν κακός», δηλαδή κανένας δὲν κάνει κακό με την θέλησή του, ἀλλὰ, ἀντίθετα ἡ κακία ὀφείλεται ἁπλᾶ στὴ ἄγνοιά.
ΠΛΑΤΩΝ
Ὁ Πλάτων, ἰσχυρίζονταν ὅτι ἡ εὐδαιμονία μπορεῖ νὰ ἐπιτευχθεῖ με την γνώση του κόσμου των ἡδέων, οἱ ὁποῖες
ἀποτελοῦν τα τέλεια πρότυπα, ὄχι μόνο τῶν ἠθικῶν ἐννοιῶν, ὅπως ὑποστήριζε ὁ Σωκράτης, ἀλλὰ καὶ τῶν γνωστικῶν ἐννοιῶν, καθώς καὶ ὅλων τῶν πραγμάτων ποὺ ἀποτελοῦν τον ὁρατὸ κόσμο καὶ ποὺ δὲν εἶναι παρά «εἴδωλα» ἡ «μιμήματα» τῶν Ἰδεῶν. Γιὰ νὰ γνωρίσει ὁ ἄνθρωπος τον κόσμο τῶν Ἰδεῶν, θὰ πρέπει νὰ χρησιμοποιήσει ὄχι τις αἰσθήσεις του, ἀλλὰ τον νοῦ του, ὁ ὁποῖος εἶναι μέρος της ψυχῆς του. Με την γνώση των Ἰδεῶν ὁ ἄνθρωπος ἐλαφρύνει την ψυχή του, ἐλευθερώνει το σῶμα του ἀπὸ την φυλακή καὶ ἀπὸ το σκοτάδι της ἀμάθειας ποῦ της ἐπιβάλλει ἡ ἐπίγεια ζωή, καὶ την βοηθᾶ νὰ ἀνυψωθεῖ πρὸς το φῶς καὶ την ὕψιστη Ἰδέα του Ἀγαθοῦ, τον Θεό. Ἔτσι, προορισμός του ἀνθρώπου εἶναι ἀπὸ την μία ἡ φυγή ἀπὸ το ὑλικὸ ἀπὸ τον ὑλικὸ κόσμο καὶ ἀπὸ την ἄλλη ἡ ὁμοίωσή του με τον Θεό, ἡ ὁποία ἐπιτυγχάνεται με τον ἁρμονικό συνδυασμό των τριῶν ἀρετῶν ποῦ ἀντιστοιχοῦν στὰ τρία μέρη της ψυχῆς, δηλαδή της «σοφίας», της «ἀνδρείας» καὶ της «σωφροσύνης». Ο συνδυασμός των τριῶν αὐτῶν ἀρετῶν γεννᾶ την τέταρτη κύρια ἀρετὴ, «την δικαιοσύνη», γι αὐτὸ ὁ δίκαιος ἄνθρωπος εἶναι ὁ πλησιέστερος στὸν Θεό, ἄρα καὶ ὁ πιὸ εὐτυχής.
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ
Ὁ Ἀριστοτέλης, ἄν καὶ μαθητής του Πλάτωνος, πίστευε ὅτι ἡ θεωρία του ἰδανικοῦ κόσμου των Ἰδεῶν ἦταν τελείως
φανταστική καὶ ὅτι, ἀντίθετα, ὁ ὁρατὸς κόσμος εἶναι ἀπόλυτα ἀληθινός. Ἀφοῦ ταξινόμησε τις ἀρετὲς σε δύο μεγάλες κατηγορίες, «τις ἠθικὲς» καὶ «τις διανοητικές», κατέληξε στὸ συμπέρασμα ὅτι ἡ εὐδαιμονία μποροῦσε νὰ ἐπιτευχθεῖ κατά πρῶτο λόγο με την ἄσκηση τῶν διανοητικῶν ἀρετῶν, καὶ κατά δεύτερο λόγο με την ἄσκηση τῶν ἠθικῶν ἀρετῶν, διότι ἡ διανοητική ἐνέργεια συνίσταται στὴν καθαρή σκέψη καὶ στὴν ἐνατένιση της ἀλήθειας καὶ του ὕψιστου ἀγαθοῦ, του Θεοῦ.
ΚΥΝΙΚΟΙ
Οἱ Κυνικοί φιλόσοφοι ἰσχυρίζονταν ὅτι οἱ ὅλες οἱ κοινωνικές συμβάσεις καὶ οἱ καθιερωμένες ἀνθρώπινες ἀξίες εἶναι περιττές καὶ ὅτι ἡ εὐδαιμονία μπορεῖ νὰ ἐπιτευχθεῖ μόνο με μία ζωή ὅσο γίνεται πιὸ ἁπλὴ καὶ φυσική, ὅπως εἶναι ἡ ζωή τῶν ζώων. Ἐπίσης, πίστευαν ὅτι ὁ ἄνθρωπος ἔπρεπε νὰ ἀπαλλαχθεῖ ἀπὸ τα δεσμά της «Πόλης-Κράτους», καθώς καὶ τῶν ἰδανικῶν της. ἀξίζει νὰ σημειωθεῖ ὅτι το ὄνομα «Κυνικός» προῆλθε ἀπὸ το ψευδώνυμο κύων=σκύλος, ποῦ εἶχε δοθεῖ στὸν Διογένη, τον διασημότερο ἐκπρόσωπο τῶν Κυνικῶν, γιὰ την ἀναισχυντία του.
ΣΚΕΠΤΙΚΙΣΤΕΣ
Οἱ Σκεπτικιστές, με πρῶτο ἀπὸ ὅλους τῶν Πύρρωνα τον Ἡλεῖο, πίστευαν ὅτι τόσο οἱ αἰσθήσεις, ὅσο καὶ οἱ γνώσεις μας ἐξαπατοῦν καὶ ἑπομένως, ἡ ὀρθὴ γνώση της φύσης τῶν πραγμάτων δὲν μπορεῖ νὰ ἀποκτηθεῖ μέσω της ἐμπειρίας του ὀρατού κόσμου. Σύμφωνα, λοιπόν, με αὐτούς, γιὰ νὰ φτάσει κανείς στὴν εὐδαιμονία πρέπει νὰ ἀμφισβητεῖ συνεχῶς τις δοξασίες ὅλων τῶν ἀνθρώπων (ἀκόμα καὶ των φιλοσόφων) καὶ νὰ μὴν ἐκφέρει γνώμη ἡ ὁποιαδήποτε ἄποψη, παρά μόνο γιὰ τις προσωπικές του ἐμπειρίες. Μία τέτοια στάση, πίστευαν οἱ Σκεπτικιστές, προσφέρει ἀνακούφιση στοὺς ἀνθρώπους, ποῦ δὲν γνωρίζουν την πραγματικότητα, τους ἀπαλλάσσει ἀπὸ τον δογματισμό, τους προτρέπει νὰ ζοῦν σύμφωνα με τὴ φύση καὶ τους χαρίζει την ὑπέρτατη ἀρετὴ, ποῦ δὲν εἶναι ἄλλη ἀπὸ την πνευματική γαλήνη (ἀταραξία).
ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΟΙ
Σύμφωνα με τους Ἐπικουρείους, ἡ εὐδαιμονία συνίσταται στὴν ψυχική ἠρεμία (ἀταραξία) καὶ ἐπιτυγχάνεται με την ἀναζήτηση της ἡδονῆς. Οἱ Ἐπικούρειοι με τον ὅρο «ἡδονὴ» δὲν ἐννοοῦσαν την ἡδονὴ ποῦ κρύβεται στὶς ἀπολαύσεις καὶ στὶς διασκεδάσεις («ἐνεργὴ» ἡ «κινητική» ἡδονὴ, ἡδονὴ ἐν κινήσει), ἀλλὰ την ἡδονὴ ποῦ συνοδεύει την πλήρη ἀπουσία πόθου καὶ πόνου (ἀπονία), δηλαδή την σωματική ὑγεία καὶ την ψυχική ἠρεμία («στατική» ἡδονὴ, ἡδονὴ καταστηματική). Ἔτσι, γιὰ τους Ἐπικουρείους, ἡ εὐτυχισμένη ζωή εἶναι μία ζωή ἀπαλλαγμένη ἀπὸ τους φόβους καὶ τις ὀδυνηρές σκέψεις, οἱ ὁποῖες μποροῦσαν νὰ προκαλέσουν ψυχική καὶ σωματική ὀδύνη.
ΣΤΩΪΚΟΙ
Οἱ Στωϊκοί (ἱδρυτής ὁ Ζήνων ὁ Κιτιεύς), πίστευαν ὅτι ἡ ἀρετὴ εἶναι ἀρκετὴ γιὰ νὰ φτάσει κανείς στὴν εὐδαιμονία. Σύμφωνα με αὐτούς, ἡ ἀρετὴ εἶναι το μόνο ἀγαθὸ γιὰ τον ἄνθρωπο, γιατί εἶναι πάντα εὐεργετική. Ἡ καταγωγή, ἡ κοινωνική θέση, ὁ πλοῦτος, οἱ ἀπολαύσεις, οἱ ὁποιεσδήποτε ἀξίες ποῦ ταύτιζαν την εὐτυχία με τα ὑλικὰ ἀγαθὰ, δὲν εἶχαν καμμία σημασία με τους Στωϊκούς. Ὅλες αὐτὲς οἱ ἀξίες ἦταν –ὅπως ἔλεγαν οἱ Στωϊκοί- «ἀδιάφορες» καὶ δὲν συνεισέφεραν τίποτα ὅσον ἀφορᾶ στὴν πορεία πρὸς την ἀρετὴ, ἀφοῦ οἱ ἄνθρωποι μποροῦσαν νὰ τις χρησιμοποιήσουν καλά ἡ ἄσχημα. Ἀντίθετα, οἱ Στωϊκοί πίστευαν ὅτι τα ἐνάρετα ἄτομα ἔχουν ό,τι χρειάζονται γιά νὰ εἶναι εὐτυχῆ, καὶ, ἑπομένως, ἡ εὐδαιμονία εἶναι ἐφικτή, ὄχι μόνο γιὰ τους προικισμένους ἀπὸ την ζωή με πλοῦτο καὶ κοινωνική θέση, ἀλλὰ καὶ γιὰ ὅσους ἔχουν λιγότερη τύχη ὅπως οἱ φτωχοί, οἱ σκλάβοι, οἱ κατώτερες κοινωνικές τάξεις. Ἡ ἀρετὴ συνίσταται σε μία ζωή σύμφωνα με την φύση, δηλαδή σύμφωνα με την λογική ἡ τον λόγο (νοῦ) του Θεοῦ, με την ὁποία εἶναι προικισμένος κάθε ἄνθρωπος ὡς μέρος της φύσης καὶ ἡ ὁποία, ἄν καὶ ὑπάρχει ἀτελὴς μέσα του, μπορεῖ νὰ τελειοποιηθεῖ με την αὐτογνωσία. Ὁ ἐνάρετος ἄνθρωπος χαρακτηρίζεται ἀπὸ «ἀπάθεια» καὶ «ἀταραξία».
ΝΕΟΠΛΑΤΩΝΙΚΟΙ
Οἱ Νεοπλατωνικοί πρεσβεύουν την θέση ὅτι ὁ δρόμος πρὸς την εὐδαιμονία εἶναι ἡ ἀνάταση της ψυχῆς καὶ ἡ ὁμοίωσή της με τον Θεό. Σκοπός του ἀνθρώπου εἶναι νὰ βοηθήσει την ψυχή του νὰ ἐπανέλθει, μετά τον θάνατο, στὴν ἀρχικὴ της κατάσταση, σε ἕναν ἀνωτέρω κόσμο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου