Ἐρινύες: Οἱ Ἐπίκουροι της Δίκης

Ἐρινύες: Οἱ Ἐπίκουροι της Δίκης


Κατά τον Ἡσίοδο, οἱ θεότητες Ἐρινύες γεννήθηκαν ἀπὸ το αἷμα ποῦ ἔσταξε ἡ πληγή του Οὐρανοῦ, ὅταν τον ἀκρωτηρίασε ὁ γιός του Κρόνος. Γιὰ ἄλλους συγγραφεῖς θεωροῦνταν γονεῖς τους ὁ Ἄδης καὶ ἡ Περσεφό­νη, ἐνῶ ὁ Αἰσχύλος τις θεωρεῖ κόρες της Νύχτας καὶ ὁ Σοφοκλῆς κόρες της Γῆς καὶ του Σκοταδιοῦ.


Οἱ Ἐρινύες ἦταν φτερωτοί δαίμονες ποῦ κα­ταδίωκαν την λεία τους πετῶντας. Εἶχαν παρόμοιες ἀναλογίες καὶ με τις ὑπόλοιπες ὑποχθόνιες θεότητες τις Κῆρες καὶ τις Ἄρπυες. Εἶχαν την δυνα­τότητα νὰ μεταμορφώνονται γρήγορα καὶ συχνά….


Ἐπίσης εἶναι γνωστές καὶ ὡς Εὐμενίδες, δίνοντάς ἔτσι το ὄνομα τους στὴν τρίτη τραγωδία της τριλογίας Ὀρέστειας του Αἰσχύλου. Στή συγκεκριμένη τραγωδία, κατατρέχουν τον Ὀρέστη, γιὸ του Ἀγαμέμνονα καὶ της Κλυταιμνήστρας, γιὰ το φόνο της μητέρας του.


Τα κεφάλια τῶν Ἐρινύων ἦταν τυλιγμένα με φίδια, εἰκόνα ποῦ θυμίζει τὴ Μέδουσα Γοργῷ, καὶ γενικότερα ὅλη ἡ ἐμφάνισή τους ἦταν φρικιαστική καὶ ἀπωθητική.


Συνήθως ἀπεικονίζονται με ἀστραφτερό βλέμμα μαῦρες στὴν ὄψη, ἀποπνέουσες καταστρεπτικό πῦρ ἀλλὰ καὶ με φτερά φέρουσες μαῦρες ἐσθῆτες. Κατοικία τους εἶχαν τον κάτω κόσμο του Ἄδη ἀπ΄ ὁποῦ καὶ ἀνελάμβαναν την ἐκτέλεση τῶν ποινῶν ποῦ ἔθεταν οἱ κριτές του Ἄδη καὶ της Δίκης στοὺς ἀνθρώπους, ἀκόμα καὶ πέραν του τάφου τους γι αὐτὸ ἐπὶ των φονέων ἀποκαλούντων ὡς θεότητες “Ἐπίκουροι της Δίκης”.


Στὰ χέρια τους ἔφεραν συνήθως ἀναμμένες δᾶδες γιὰ νὰ διαλύουν τα σκότη ποῦ εὐνοοῦσαν ή κάλυπταν τα διαπραχθέντα ἐγκλήματα καθώς καὶ μαστίγιο φιδοφόρο ὥς ὅπλο κατά των δραστῶν. Στὴ μέση τους ἔφεραν ζώνη δίνοντας την ὄψη Μαινάδων καὶ γι αὐτὸ ἐπίσης ὀνομάζονταν καὶ “Βάκχες του Ἄδη”.


Το μελανό δέρμα τους καλύπτονταν ἀπὸ μαῦρα φορέματα. Τα πρόσωπα τους ἦταν τρομακτικά καὶ φρικιαστικά. Τα μαλλιά τους ἦταν ἀνάκατα με φίδια. Ἡ ἀνάσα τους ἦταν φαρμακερή, ὅπως φαρμακερός ἦταν κι ὁ ἀφρὸς ποῦ ἔβγαινε ἀπὸ το στόμα τους.


Η πνοή τους ἔβγαζε φλόγες καὶ τα μάτια τους πετοῦσαν σπίθες. Ἔτσι, σκορποῦσαν στὸ πέ­ρασμα τους κάθε λογῆς ἀρρώστιες κι ἐμπόδιζαν ἀκόμη καὶ τα φυτά ἀναπτυχθοῦν.


Οἱ Ἐρινύες κυνηγοῦσαν ὅσους εἶχαν διαπράξει ἐγκλήματα κατά της φυσικῆς καὶ ἠθικῆς τάξης των πραγμάτων. Ἔργο τῶν Ἐρινυῶν ὅταν ἡ καταδίωξη τῶν ἐνόχων, εἰδικά ὅλων ὅσοι δὲν εἶχαν τηρήσει τις ὑποχρεώσεις ποῦ ὑπαγορεύει ἡ οἰκογενειακή στοργή. Δηλαδή ἡ μέριμνα καὶ ἡ ἀγάπη τῶν γονιῶν ἀπέναντι στὰ παιδιά καθώς ἐπίσης καὶ το ἀντίστροφο.


Ἐπίσης, οἱ Ἐρινύες τιμωροῦσαν καὶ καταδίωκαν με λύσσα ὅλους ὅσοι εἶχαν διαπράξει φόνο, ἦταν κυριευμένοι ἀπὸ μῖσος καὶ κακία, ἦταν ἐπίορκοι ἡ δόλιοι. Ἐπίσης, τιμωροῦσαν ὅλες τις ἀντίθετες πρά­ξεις πρὸς τὴ φυσική τάξη καὶ ἁρμονία του κόσμου.


Φτάνουν στὸ σημεῖο νὰ τιμωροῦν αὐτούς ποῦ ἁρπάζουν τους νεοσσούς απ’τις φωλιές τῶν πουλιῶν. Μποροῦμε νὰ ποῦμε ὅτι οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες μέσῳ τῶν Ἐρινυῶν συμβόλιζαν τις τύψεις καὶ τις ἐνοχὲς ποῦ κατακλύζουν την ψυχή καὶ το μυαλό ἑνὸς ἄδικου, ἑνὸς κακοῦ ἡ ἑνὸς ἐγκληματία καὶ ποῦ τον ὁδηγοῦν στὴν καταστροφή του ἀποδεικνύοντας ὅτι, το μάτι της Θεί­ας Δικαιοσύνης τα βλέπει ὅλα καὶ μοιράζει στὸν καθένα δικαίως, ἐκείνη την ἀμοιβή ποῦ του ἀξίζει.


Κανένας ἔνοχος δὲν γλυτώνει ἀπὸ την ἀβυσσαλέα ἐκδίκηση τους, ὅσο κι ἄν αὐτὸς πιστεύει ὅτι εἶναι ἀσφαλής. Σε ἀνύποπτο χρόνο, οἱ τρομακτικές Ἐρινύες χιμοῦν καταπάνω του, δὲν τον ἀφήνουν σε ἡσυχία, ρημάζουν το σπίτι του, τον διώχνουν ἀπὸ κεῖ καὶ τον καταδιώκουν, ὥσπου νὰ πέσει ἀποκαμωμένος, τρελός απ’τα τραγούδια τους ποῦ πιλατεύουν τ’ αὐτιά του.


Στήν Ἰλιάδα του Ὁμήρου, βλέπουμε το θεό Ἄρη νὰ τον καταδιώκουν οἱ Ἐρινύες ἐπειδή βοήθησε τους Τρῶες, ἀντίθετα πρὸς την ἐπιθυμία της μητέρας του Ἤρας. Παρόμοια ἀπειλή κρέμεται πάνω απ’τον Τη­λέμαχο σε περίπτωση ποῦ ἔδιωχνε την Πη­νελόπη ἀπὸ το πατρικό σπίτι.


Η μητέρα του Μελέαγρου ἐπικαλεῖται τις Ἐρινύες κατά του γιοῦ της, ποῦ εἶχε σκοτώσει τ’ ἀδέλφια της. Οἱ Ἐρινύες, σὰν ἐκδικήτριες του φρικτότερου απ’όλα τα ἐγκλήματα, της πατροκτονίας, χρησίμεψαν γιὰ θέμα στοὺς Ἕλληνες τραγι­κούς, ἰδιαίτερα στοὺς μύθους του Ὀρέστη καὶ του Οἰδίποδα.


Οἱ συμφορές του Οἰδίποδα προέρχονται ἀπὸ το ό,τι ἄθελα του, εἶχε καταστεῖ ἔνοχος ἀπέναντι στοὺς γονεῖς του. Σε ἄλλο μῦθο, ἡ Μέγαιρα, μαστίγωσε τόσο πολύ τις γυναῖκες της ἀρχαίας Νύσας, ὥσπου τρε­λάθηκαν καὶ σκότωσαν τα παιδιά τους.


Ὁ ἀριθμός τους δὲν εἶναι ἀκριβής, ὁ Ὅμηρος δὲν γνωρίζει ἀριθμὸ αὐτῶν, ὁ Αἰσχύλος εἰσάγει ὁλόκληρο χορό Ἐρινύων, ἀντίθετα ὁ Εὐριπίδης σ΄ ἕνα δρᾶμα του ἀναφέρει τρεῖς, με ὀνόματα ποῦ ἔδωσαν μεταγενέστεροι ὅπως ὁ Βιργίλιος ποῦ ἐπίσης ἀναγνωρίζει τρεῖς:


Tήν Ἀληκτώ: Αὐτή ποῦ τίπο­τα δὲν την καταπραΰνει, ἀνθρωπομορφισμός της ὀργῆς καὶ μανίας.


Ἡ Ἀληκτώ εἶναι ἡ Ἐρινύα με την ἀποστολή της τιμωρίας των ἠθικῶν ἐγκλημάτων (ὅπως ὁ θυμός), εἰδικά ἄν στρέφονται ἐναντίον ἄλλων ἀνθρώπων. Ἡ ἐξουσία της εἶναι παρόμοια με της Νέμεσης, με τὴ διαφορά ὅτι ἡ ἐξουσία της τελευταίας εἶναι νὰ τιμωρεῖ ἐγκλήματα ἐναντίον τῶν θεῶν. Ἡ Ἀληκτώ ἀναφέρεται στὴν Αἰνειάδα του Βιργιλίου, καὶ ἐπίσης στὴ Θεία Κωμωδία του Δᾶντη (Κόλαση) ὡς μία ἀπὸ τις τρεῖς Ἐρινύες.


Την Μέγαιρα: Ἀνθρωπομορφισμός του μίσους καὶ του φθόνου. Συνδέεται με τὴ ζήλεια-φθόνο καὶ τιμωροῦσε ἰδιαίτερα τὴ συζυγική ἀπιστία. Στή νεότερη ἐποχῆ ἡ λέξη «μέγαιρα» κατέληξε νὰ σημαίνει κάθε ἀπαίσια καὶ ἀδυσώπητη γυναῖκα, τόσο στὴ νεοελληνική, ὅσο καὶ σε ἄλλες γλῶσσες: Στή σύγχρονη γαλλική (mégère) καὶ πορτογαλική (megera) γλῶσσα ὑποδηλώνει μία ἀντιπαθητική, φθονερή ἡ ἀξιοπεριφρόνητη γυναῖκα, ἐνῶ ἡ ἰταλική λέξη megera σημαίνει μιά κακιά καὶ/ἡ ἄσχημη γυναῖκα.


Την Τισιφόνη: Ἀνθρωπομορφισμός της ἐκδίκησης φόνου. Ὅπως ὑπονοεῖ καὶ το ὄνομα της, πιστευόταν ὅτι δροῦσε ὡς τιμωρός τῶν δολοφόνων. Σύμφωνα με ἕνα μῦθο, ἡ Τισιφόνη ἐρωτεύθηκε τον Κιθαιρώνα, ἀλλὰ προκάλεσε τον θάνατό του ἀπὸ δάγκωμα ἑνὸς ἀπὸ τα φίδια ποῦ εἶχε ἀντί μαλλιῶν στὸ κεφάλι της. Στήν Αἰνειάδα του Βιργιλίου ἡ Τισιφόνη εἶναι ἡ θηριώδης καὶ σκληρή φρουρός των πυλών των Ταρτάρων.


Ταυτόχρονα ὅμως οἱ ὑποχθόνιες θεότητες μποροῦν καὶ χάνουν το χαρακτῆρα τῶν ἀμείλικτων καὶ στυγερῶν θεοτήτων.


Ὅταν οἱ ἄνθρωποι τηροῦν με εὐλάβεια τους Συμπαντικούς Νόμους τότε εἶναι ποῦ οἱ Ἐρινύες μεταμορφώνονται σε Εὐμενίδες, εὐεργετικές θεότητες, ποὺ θεωροῦνταν προστάτιδες των ξένων καὶ τῶν ζητιάνων.


Ἐπίσης οἱ Εὐμενίδες ἀπομάκρυναν ἀπὸ τον ἄνθρωπο ἡ μία χώρα, την καταστροφή, τις ἀρρώστιες, τον κίνδυνο, την ξη­ρασία, τους βλαβερούς ἀνέμους και έφερναν την ευφορία, την υγεία και την ευημερία.


Οἱ Ἐρινύες πλήττουν τον Ὀρέστη


Ἀπὸ τις πιὸ γνωστές καταδιώξεις τῶν Ἐρινύων ἀναφέρεται ἐκείνη κατά του μητροκτόνου Ὀρέστη ποῦ ἐρχόμενος στὴν Ἀθηνᾶ δικάστηκε ἀπὸ τον Ἄρειο Πάγο ὡς φονεύς ἔχοντας συνήγορό του τον θεό Ἀπόλλωνα, ἐνῶ ἡ θεά Ἀθηνᾶ προεδρεύει τῶν δικαστῶν. Στὴν ἰσοψηφία ποῦ ἀκολούθησε ἡ Ἀθηνᾶ ἔδωσε την ψῆφο της ὑπέρ της ἀθώωσης του ἥρωά. Τότε ἀναφέρεται πῶς οἵ Ἐρινύες ὀργίστηκαν καὶ κατά της Ἀθηνᾶς καὶ κατά της πόλεως καὶ ποῦ γιὰ νὰ τις ἐξευμενίσουν οἱ Ἀθηναῖοι ἵδρυσαν “Ἱερὸ Εὐμενίδων” πλησίον του Ἀρείου Πάγου, τις δὲ δίκες περί φόνου νὰ τις ἐκδικάζει ὁ Βασιλεύς.


Ἀλλὰ στὴν ἀρχαία Ἀθήνα ὑπῆρχε καὶ ἄλλο ἱερό γιὰ τις Ἐρινύες ποῦ βρισκόταν στὸ “Ἵππιο Κολωνό”, ἐκεῖ ἐρχόμενος ὁ τυφλός Οἰδίπους εὑρὲ τον ποθούμενο θάνατο. Ἐπίσης στὸ δῆμο «Φλῦα» ὑπῆρχε μεταξύ των ἄλλων βωμῶν καὶ ἐκεῖνος πρὸς τιμή των “Σεμνῶν θεῶν”. Στήν Μακεδονία ὑπῆρχαν παρόμοιες θεότητες ποῦ τις ὀνόμαζαν Ἀραντίδες.


Σημειώσεις: Η παραπάνω δίκη του Ὀρέστη ἀποτέλεσε καὶ την ὑπόθεση του δράματος «Εὐμενίδες» ποῦ με τον «Ἀγαμέμνονα» καὶ τις «Χοηφόρες» συγκροτοῦσαν τὴ περίφημη τριλογία του Αἰσχύλου με το ὄνομα “Ὀρέστεια”. Βέβαια με ἀφορμὴ την ὑπόθεση αὐτὴ ὁ μεγάλος τραγικός ἐξαίρει το τότε δικαστήριο του Ἀρείου Πάγου χαρακτηρίζοντας με τις φράσεις του ὥς: “ἄθικτο κερδῶν”, “ἐγρήγορο” (ἄγρυπνο), “φούρημα της χώρας”, “σεμνότατο”, κ.ά. κάτι ποῦ συνηθίζεται μέχρι καὶ σήμερα προκειμένου οἱ ἀποφάσεις κατά κατηγορουμένων νὰ τύχουν εὐμενείας (Εὐμενίδες).