Ἡ ἐκκλησιαστικὴ κατάσταση πρὸ καὶ μετὰ τὸ 21

Ἡ  ἐκκλησιαστικὴ  κατάσταση  πρὸ καὶ  μετὰ τὸ  21
 Ἡ ἐκκλησιαστικὴ  κατάστασι  στὴν  Ἑλλάδα  πρὶν  καὶ  μετὰ  τὴν ἐπανάσταση  τοῦ  1821 παρουσίαζε  τὴν  ἐξῆς    εἰκόνα :
Οἱ  Ἐκκλησίες  τῶν   ἐπαρχιῶν, ποὺ  ἀποτελοῦσαν   τὸ  βασίλειο  τῆς  Ἑλλάδος  μετὰ  τὴν  ἐπανάσταση  τοῦ 1821 , τελοῦσαν   ὑπὸ  τὴν  δικαιοδοσία  τοῦ  πατριάρχου    Κωνσταντινουπόλεως .  Μετὰ  τὴν  ἐπανάσταση τοῦ 1821 ,    ἡ  ἐξάρτηση  τῶν  Ἐκκλησιῶν  τῆς   Ἑλλάδος  ἀπὸ  τὸν  πατριάρχη  Κωνσταντινουπόλεως  διεκόπη:
Οἱ  ἐθνικὲς  συνελεύσεις  τῆς Ἐπιδαύρου   καὶ  τῆς  Τροιζῆνος  ( 1827 )  ἀνακήρυξαν  ὡς    ἐπικρατοῦσα  θρησκεία  στὴν  Ἑλλάδα  τὴν  Ἀνατολική,   ἀλλὰ  καμμία  μνεία δὲν  ἔκαμαν  περὶ ἐξαρτήσεως  τῆς  Ἐκκλησίας   ἀπὸ  τὸν  πατριάρχη  Κωνσταντινουπόλεως   καὶ  τοῦτο  προφανῶς  διότι  ἡ  Ἑλλάδα, γενόμενη   ἐλεύθερη , ἔπρεπε νὰ  ἔχει  καὶ  ἐλεύθερη  ἐκκλησία  καὶ  σύμφωνα   μὲ  τὴν  ἀπὸ ἀρχαιοτάτης  ἐποχῆς  ἐπικρατήσασαν  ἀρχὴ  ὅτι  :  ἡ  ἐκκλησιαστικὴ  τάξη  πρέπει  νὰ  ἀκολουθῇ  τὴν  πολιτικὴ  τάξη. Ἄλλωστε   μία  ἐξάρτηση  ἀπὸ  τὸν  πατριάρχη  Κωνσταντινουπόλεως , ὁ  ὁποῖος  ἐτέλει  ὑπὸ  τὶς  διαταγές  τοῦ  σουλτάνου   ἔβλαπτε  καὶ  τὴν  ἐθνικὴν  ἀνεξαρτησία.   (  βλέπε  τὰ  ντοκουμέντα τῶν ἀφορισμῶν τῆς  Ἐπαναστάσεως  τοῦ 1821 ἀπὸ τὸν  πατριάρχη Γρηγόριο   Ε'.)  Ἔτσι   οἱ  Ἐκκλησίες τῆς  ἐλευθερωμένης  Ἑλλάδος  κατὰ  τὸ    διάστημα  τῆς  Ἐπαναστάσεως  ἐστεροῦντο  ἀνωτάτης ἐκκλησιαστικῆς  ἀρχῆς  λόγῳ  τῆς ἀνωμαλίας  τῶν  περιστάσεων , Ὁ  Καποδίστριας   βλέποντας  τὴν ἀνωμαλία τῶν  ἐκκλησιαστικῶν  πραγμάτων  καὶ  θέλοντας  νὰ  βάλῃ  τάξι σ΄  αὐτὰ συνέστησε προσωρινή  εἰδικὴν ἐπιτροπή.     Ἀκολούθως  καὶ  ἡ  Ἀντιβασιλεία  ἐπὶ  Ὄθωνος ,   ἐπιθυμοῦσα νὰ θέση  σὲ  τάξη τὰ  ἐκκλησιαστικά πράγματα συνέστησε τὸ 1833 ὅμοια  ἐπιτροπή, μέλη  τῆς  ὁποίας μεταξύ ἄλλων  ἦσαν  ὁ  Φαρμακίδης,  ὁ Τρικούπης ,  ὁ  Σχινᾶς   καὶ  ὁ  Σ. Βυζάντιος,  γιὰ  νὰ  ἐξετάσῃ  τὴν  ἐκκλησιαστικὴ  κατάσταση  καὶ  νὰ  ὑποβάλῃ   προτάσεις .
Ἡ  ἐπιτροπὴ  αὐτὴ  πρότεινε   τὴν  ἄμεση  ἀνακήρυξη  τῆς ἀνεξαρτησίας   τῶν  Ἐκκλησιῶν  τῆς  Ἑλλάδος  καὶ  τὴ  σύσταση  Διαρκοῦς  Συνόδου  ὡς  ἀνωτάτης  ἐκκλησιαστικῆς  ἀρχῆς  κατὰ  τὸ  παράδειγμα τῆς Συνόδου  τῆς  Ρωσικῆς  Ἐκκλησίας. Ἐπὶ πλέον  ἡ  ἐπιτροπὴ  ὑπέβαλε  καὶ  << Σχέδιον καταστατικοῦ  χάρτου  τῆς  Ἐκκλησίας  τῆς  Ἑλλάδος  >> .  Ἐπὶ   τῶν  προτάσεων  τῆς  ἐπιτροπῆς  ἡ  ἀντιβασιλεία  ζήτησε τὴν  ἔγγραφη   γνώμη  τῶν  ἐπισκόπων  τῶν Ἐκκλησιῶν  τῆς  Ἑλλάδος  καὶ  τούς συνεκάλεσε  σὲ  σύνοδο  τὸν  Ἰούλιο  τοῦ  1833  στὸ  Ναύπλιο.  Κατὰ τὴν  ἓν  λόγῳ σύνοδο  ἀπεφασίσθη  ἡ  διακήρυξη  τῆς  ἀνεξαρτησίας  τῶν  Ἐκκλησιῶν  τῆς  Ἑλλάδος, ὁ  δὲ καταστατικὸς  χάρτης  πού  εἶχε  καταρτίσει  ἡ  ἐπιτροπὴ  , δημοσιεύθηκε  ὡς  νόμος  τοῦ  κράτους.
Ἡ  ἑλληνική   κυβέρνηση  δὲν  γνωστοποίησε  τὴν ἀνακήρυξη    τῆς ἀνεξαρτησίας  τῆς  Ἑλληνικῆς  Ἐκκλησίας  στὶς  λοιπὲς Ὀρθόδοξες  Ἐκκλησίες  καὶ  μάλιστα στὸ  Πατριαρχεῖο  Κωνσταντινουπόλεως , ἀναμένουσα  κατάλληλη   εὐκαιρία . Τέλος  τὸ  1850  ἡ ἑλληνικὴ  κυβέρνησι  καὶ  ἡ  Σύνοδος  ἀπεφάσισαν  νὰ  γνωστοποιήσουν  στὸ  πατραρχεῖο  Κωνσταντινουπόλεως  καὶ  στὶς  λοιπὲς   ὀρθόδοξες  ἐκκλησίες  τὴν  κήρυξι  τῆς  ἀνεξαρτησίας  τὴς  Ἐκκλησίας  τῆς  Ἑλλάδος  καὶ τὴ  σύστασι τῆς  συνόδου  καὶ  ζητοῦσαν  ἁπλῶς     τὴν  <<ἀδελφικήν  ἀναγώρισιν  >> . Τότε ( 1850 )  Ὁ  πατριάρχης  Κωνσταντινουπόλεως   συνεκάλεσε  τὴν  περὶ  ἑαυτὸν   σύνοδο  καὶ   ἐξέδωσε  ( 1850 )  τὸν  καλούμενο  << Συνοδικὸν  Τόμον >>  μὲ  τὸν  ὁποῖο  ἐμμέσως  ἑπανήρχετο  ἡ  ἐξάρτηση   τῆς  Ἐκκλησίας  τῆς  Ἑλλάδος  ἀπὸ  τὸ  Πατριαρχεῖο  τῆς  Κωνσταντινουπόλεως, ἀφοῦ  σὲ σπουδαῖα  ζητήματα  τῆς  Ἐκκλησίας   ἔπρεπε  ἡ  Σύνοδος  νὰ  ἀναφέρεται στὸν  οἰκουμενικό   πατριάρχη . 

Ἡ  ἀντίδραση  τῶν  Ἑλλαδικῶν  κατὰ  τοῦ  <<Τόμου >>


Πρέπει  νὰ  σημειωθῇ  ἐδῶ  ὅτι  μετὰ  τὴν  ἐπανάστασι τοῦ  1821  στὴν  ἀπελευθερωθεῖσα  Ἑλλάδα  εἶχαν  σχηματισθῆ  δύο  ἰσχυρές  μερίδες, ἡ μία  μὲ   ἀρχηγὸ  τον  συντηρητικὸ Κ. Οἰκονόμου, ἡ    ὁποία  ὑποστήριζε νὰ  τηρηθῇ  ἡ  παράδοση  ποὺ  ἤθελε  τὴν  ἐξάρτηση  τῆς  Ἐκκλησίας τῆς  Ἑλλάδος  ἀπὸ  τὸ  Οἰκουμενικὸ  Πατριαρχεῖο, καὶ  ἡ  ἄλλη  μερίδα  μὲ μαχητικώτατο  ἀρχηγὸ  τὸν  φιλευθέρων   ἰδεῶν  θεολόγο  καὶ  κληρικὸ  Θεόκλητο  Φαρμακίδη.  Ἡ δεύτερη αὐτὴ  μερίδα περιλάμβανε   καὶ  τούς  περισσοτέρους  πολιτικοὺς  καὶ  λόγους  τῆς  Ἑλλάδος ἀπὸ ὑπεστήριζε  τὴν  ἀνεξαρτησία  τῆς  Ἐκκλησίας  τῆς   Ἑλλάδος  ἀπὸ τὸ Πατριαρχεῖο.
Ἀπὸ  τῆς  κοινοποιήσεως  τοῦ Συνοδικοῦ Τόμου τοῦ Πατριαρχείου ἡ    Ἑλληνικὴ Κυβέρνηση  (1850)  φάνηκε ὅτι τὸν ἀποδέχθηκε. Καθὼς καὶ ἡ Γερουσία, ὅμως  ἀπέμενε  ἡ  ἐπιψήφισή  του  ἀπὸ τὴν  βουλή, γιὰ νὰ καταστῇ νόμος  τοῦ  κράτους. Παρῆλθαν δύο περίπου ἔτη  μέχρι  τὸ ( 1852 ) ὅταν ὁ  δεινὸς Φαρμακίδης δημοσίευσε  τὸ σύγγραμμά του  μὲ  τίτλο <<  Ὁ  Συνοδικὸς τόμος  ἤ  περὶ Ἀληθείας >>,  μὲ  τὸ ὁποῖο  προσέβαλλε  τὸν  τόμο  καὶ  τὸν  ἀπέρριψε παντελῶς  μὲ  ἰσχυρότατα  ἐπιχειρήματα. Μὲ  τὸ ἀνωτέρω σύγγραμμα ὁ  Φαρμακίδης  ἀπέδειξε:  ὅτι  οἱ Ἐκκλησίες  τῆς  Ἑλλάδος  ἔπρεπε  νὰ  γίνουν  ἀνεξάρτητες, διότι  ἐλεύθερο  κράτος προϋποθέτει    ἐλεύθερη  ἐκκλησία, ὅτι  ὁ  πατριάρχης  καὶ  περὶ αὐτὸν   Σύνοδος δὲν  εἶχαν  κανένα  δικαίωμα νὰ  ἀνακηρύξουν  αὐτοὶ  τὴν  ἀνεξαρτησία  τῆς  Ἐκκλησίας  τῆς  Ἑλλάδος καὶ  νὰ συστήσουν  σύνοδο  σ'  αὐτὴν , διότι  τοῦτο  ἦτο  δικαίωμα  τῶν  Ἑλλήνων,  τὸ  ὁποῖο  ἄσκησαν  κατὰ  τὸ 1833  καὶ κατὰ  τὸ  1844  ὅτι  τὰ περὶ  γάμων, διαζυγίων, μοναστηρίων , παιδείας  του κλήρου, διαιρέσεως  ἐπισκοπῶν  καὶ  παρόμοια ζητήματα, ποῦ σχετίζονται  μὲ  τὰ  κοσμικὰ  συμφέροντα  τῶν  πολιτῶν  , δὲν  δύναται  νὰ ἀποφασίζωνται  χωρίς  τὴ σύμπραξι  τῆς κυβερνήσεως , ὅπως  ἀπαιτεῖ  ὁ  Συνοδικὸς Τόμος, διότι  τοῦτο  οὔτε  ἐπὶ Βυζαντινῶν  αὐτοκρατόρων στὸ  Ρωμαϊκὸ  κράτος  οὔτε  σὲ  ἄλλο  ἀρχαῖο  ἤ νεώτερο  χριστιανικὸ  συνέβη  ποτὲ. Διὰ  τῶν  ἀπόψεων καὶ  ἐπιχειρημάτων  αὐτῶν  τοῦ  Φαρμακίδη  ἀπερρίφθη τελείως  ὁ  Συνοδικὸς  Τόμος .
Τὸ  νέο  καταστατικὸ  τῆς  Ἐκκλησίας  τοῦ 1852  διατήρησε  στὴν οὐσία τίς  διατάξεις  τοῦ  Καταστατικοῦ     τοῦ  1833.      Τελικῶς τὸ  Πατριαρχεῖο   Κωνσταντινουπόλεως  ἀνεγνώρισε τὰ  τετελεσμένα .  Ἔτσι ὑλοποιήθηκαν ἕν  μέρει    τουλάχιστον  οἱ  περὶ Ἑλληνικῆς  Ἐκκλησίας  ἰδέες  καὶ  ἀπόπψεις τοῦ  Ἀδ. Κοραῆ,  οἱ  ὁποῖες  δημοσιεύθηκαν  στὸ  Παρίσι  τὸ Σεπτέμβριο τοῦ  1821  καὶ  εἶχαν  ἐπηρεάσει σοβαρῶς  ὄχι  μόνο  τὸν  Θεόκλητο   Φαρμακίδη  ἀλλὰ καὶ  πολλοὺς  πολιτικοὺς  καὶ  λόγιους  ἄνδρες  τῆς  Ἑλλάδος  ἐκείνης  τῆς  τῆς  ἐποχῆς,  Καθώς  προελέχθη,  ὁ Θεόκλητος  Φαρμακίδης  ὑπῆρξε  ὁ  ἱδρυτὴς  τῆς  ἀνεξαρτησίας  καὶ  ὁ διοργανωτὴς  τῆς  Ἐκκλησίας  τῆς  Ἑλλάδος . Εἶχε  εὐρεῖα  γνῶσι,  ἦταν  ἀγχίνους καὶ φίλος  τῆς  ἐλευθερίας  καὶ  τῆς προόδου  τόσο  τῆς  πολιτείας  ὅσο  καὶ  τῆς  Ἐκκλησίας .  Σήμερα  ὑπάρχει  ὑποβόσκουσα  ἀντιδικία  μεταξὺ Οἱκουμενικοῦ  πατριαρχείου  καὶ  Ἑλληνικῆς  Ἐκκλησίας , σ΄ ὅ,τι  ἀφορᾶ  στὶς  << Νέες  Χῶρες >>, ἤτοι  τίς  ἑλληνικές  περιοχὲς  πού  ἐλευθερώθηκαν  μετὰ τοὺς   Βαλκανικοὺς Πολέμους .  Τίς  <<  Νέες  Χῶρες>>  τὸ  Πατριαρχεῖο  ἀποκαλεῖ <<  Πατριαρχικὲς  Ἐπαρχίες >>  ἐνῷ  ἡ  Ἑλληνικὴ  Ἐκκλησία  φαίνεται,  ὅτι  διεκδικεῖ  δι΄  ἑαυτὴν   αὐτὲς  τῖς  ἑλληνικὲς  πλέον  περιοχὲς. Ἐὰν ἡ  Ἑλληνικὴ  Ἐκκλησία  καὶ  ἡ  κυβέρνησι  ἐφαρμόσουν  τὴν  ἀρχή , ὅτι  <<  ἡ  ἐκκλησιαστικὴ    τάξι  πρέπει  νὰ  συμμεταβάλλεται  μὲ  τὴν  πολιτικὴν  τάξιν >>,  τότε  δὲν  μένει  παρὰ  νὰ ἀνεξαρτητοποιήσῃ   ἀπὸ  τὸν  πατριάρχη  τὶς  Ἐκκλησίας  τῆς  Ἑλλάδος ,  ὅπως  ἔπραξε  ἡ  ἐλευθερωθεῖσα  Ἑλλάς  κατὰ  τὸ  1833  καὶ τὸ  1866  μὲ  τὶς  Ἐκκλησίες  τῆς  Ἐπτανήσου.

Βιβλιογραφία
α   <<  Ἐκκλησιαστικὴ   Ἱστορία >>  ὑπὸ  Α. Διομήδους  Κυριακοῦ , Ἀθῆναι  1898 , τόμος  3ος  ἐκ  τῆς  ὁποίας  τὰ  πλεῖστα  ἐλήφθησαν.
Β    <<  Ἐκκλησιαστικὴ  Ἱστορία >>   ὑπὸ  Βασ.  Στεφανίδου  ,  Ἀθῆναι  1959.
γ    <<  Ἀριστοτέλους  Πολιτικῶν  τὰ  σῳζόμενα  >> ἐκ, ὑπὸ  Ἀδ.  Κοραῆ, Παρίσιοι  1821.