.
Το χρυσόμαλλο δέρας δὲν ἦταν καθαρά ἀποκύημα της φαντασίας τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων, ἀλλὰ βασιζόταν σε ἱστορικά δεδομένα! Μπορεῖ, δηλαδή, ὁ Πηλέας νὰ ἀνέθεσε στὸν Ἰάσωνα νὰ φέρει το πολυπόθητο χρυσόμαλλο δέρας, ἕνα ἰσχυρὸ σύμβολο ἐξουσίας, ἀλλὰ γιατί το δέρμα ἑνὸς τόσο κοινοῦ ζώου θεωρεῖτο τόσο σημαντικό;
" Ἡ ἀπάντηση εἶναι εὔκολη, ἄν διερευνηθεῖ ὁ τρόπος ἀπόληψης του χρυσοῦ ἀπὸ τα χρυσοφόρα ποτάμια την ἐποχῆ του Χαλκοῦ. Ἰδιαίτερα ὁ ποταμός Φάσις στὴν περιοχή της Κολχίδος (σημερινή Γεωργία) ἦταν γνωστός γιὰ τις ποσότητες ψηγμάτων χρυσοῦ ποῦ μετέφερε.
Ἀρχικά, ἡ ἀπόληψη αὐτοῦ του πολύτιμου μετάλλου γινόταν με προβιές, κυρίως προβάτων, τις ὁποῖες βουτοῦσαν οἱ μεταλλευτές μέσα στὸ ποτάμι, ὁπού καὶ ἐγκλωβίζονταν τα ψήγματα του χρυσοῦ. Στὴ συνέχεια οἱ προβιές στέγνωναν καὶ τινάζονταν γιὰ νὰ συλλεχθεῖ ὁ χρυσός ἡ καίγονταν γιὰ νὰ ἀποληφθοῦν οἱ σβόλοι του χρυσοῦ.
Με την πάροδο του χρόνου καὶ την ἐξελίξη τῶν τεχνικῶν, οἱ προβιές τοποθετοῦνταν σε σταθερά ξύλινα ρεῖθρα μέσα στὴν κοίτη του ποταμοῦ" ἐξήγησε ὁ Μᾶρκος Βαξεβανόπουλος, ὑποψήφιος διδάκτορας γεωλογίας στὸ Ἀριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, σε διάλεξη ποὺ ἔδωσε πρόσφατα στὸ Μουσεῖο Φυσικῆς Ἱστορίας Βόλου, με θέμα: "Ἀρχαία μεταλλεῖα: Ἀπὸ το Πήλιο του Ἰάσωνα, στὸ Λαύριο του Πεισίστρατου".
Ὅπως ὑπογραμμίζει στὴν ὁμιλία του, το ἀξιόλογο στὰ φιλολογικά ἔργα γιὰ την Ἀργοναυτική ἐκστρατεία, ἀλλὰ καὶ τον Τρωικό πόλεμο εἶναι ὅτι τα οἰκονομικά κέντρα της ἐποχῆς καὶ τα γεωστρατηγικά σημεῖα τοποθετοῦνται πρὸς την περιοχή του Εύξείνου Πόντου. "Καὶ ὄχι ἄδικα", ἐξηγεῖ, "καθώς τα γεγονότα ποὺ περιγράφονται τοποθετοῦνται χρονικά περίπου στὸ πέρασμα ἀπὸ την Ἐποχῆ του Χαλκοῦ στὴν Ἐποχῆ του Σιδήρου".
Πρόσφατα, στὴν περιοχή της Γεωργίας, μελετήθηκαν χῶροι με την ἀρχαιότερη ἐξόρυξη καὶ μεταλλουργία σιδήρου- περίπου το 1400 π.Χ. Αὐτὸ δείχνει ὅτι στὴν εὐρύτερη περιοχή του Εύξείνου Πόντου ἔχουμε το πέρασμα ἀπὸ τὴ μεταλλουργία του χαλκοῦ, στὴ μεταλλουργία του σιδήρου.
"Ἀρὰ, ὄχι ἄδικα", συμπεραίνει, "ὁ Ἡρόδοτος τοποθέτησε τὴ φυλή των Χαλύβων, ποὺ ἐπεξεργάζονταν το σίδηρο, σε ἐκείνη την περιοχή".
Οἱ αἰῶνες γνώσης σε θέματα μεταλλευτικῆς καὶ μεταλλουργίας ὁδηγοῦν σταθερά στὴν ἀνακάλυψη της ἀπόληψης καὶ της χύτευσης του σιδήρου. Πιθανότατα, οἱ ταξιδευτές της ἐποχῆς μεταφέρουν στὸν ἑλλαδικό χῶρο τις γνώσεις γιὰ το νέο μέταλλο. Η νέα ἐποχῆ θὰ σημαδευτεῖ ἀπὸ τα πιὸ ἰσχυρὰ, πιὸ γερά στὴν κρούση, σιδερένια ὅπλα.
Ὅπως πιθανολογεῖ, ἄλλωστε, ὁ κ. Βαξεβανόπουλος, ἡ λεγόμενη "Κάθοδος των Δωριέων" ἔχει σχέση με την κάθοδο της γνώσης σε θέματα μεταλλευτικῆς καὶ μεταλλουργίας.
"Ἄς μὴν ξεχνᾶμε ὅτι ὁ βασικός μοχλός της οἰκονομίας καὶ των ἐπιμέρους λειτουργιῶν της ἦταν ἡ κατοχή των μετάλλων καὶ τῶν μεταλλοφόρων περιοχῶν" διευκρινίζει.
Ἀρχαία μεταλλεῖα στὸ Πήλιο
Ὁ Ἰάσονας, ὅμως, δὲν ξεκίνησε ἀπὸ μία περιοχή, χωρίς γνώσεις μεταλλευτικῆς καὶ μεταλλουργίας. Οἱ κάτοικοι της ἀρχαίας Ἰωλκοῦ γνωρίζουν το χρυσό καὶ το χαλκό, ὡς μέταλλα.
Το Πήλιο μέχρι πρότινος δὲν ἦταν γνωστό γιὰ την παρουσία χρήσιμων μετάλλων. "Κι ὅμως", ἀναφέρει ὁ ὑποψήφιος διδάκτορας, "ἀπὸ την περιοχή της Ζαγοράς μέχρι το χωριό Καλαμάκι Πηλίου ἔχουν βρεθεῖ πάνω ἀπὸ 30 μεταλλοφόρες περιοχές με ἔντονη την παρουσία ὀρυκτῶν του σιδήρου, του μολύβδου καὶ του χαλκοῦ".
Μάλιστα, στὸ χωριό Ξουρίχτι, ἀνακαλύφθηκε ἀρχαῖο ὑπόγειο μεταλλεῖο με συνολικό μῆκος διαδρόμων πάνω ἀπὸ 100 μέτρα, ἐνῶ στὴ γύρω περιοχή, ἔντονη εἶναι ἡ παρουσία ἐπιφανειακῶν ἐκμεταλλεύσεων.
"Μποροῦμε λοιπόν νὰ ὑποθέσουμε ὅτι ἡ ἐξάντληση τῶν τοπικῶν μεταλλοφοριῶν, ὑπῆρξε ἡ κύρια ἀφορμὴ γιὰ την ὀργάνωση ἐκστρατειῶν σε ὑπερπόντιες περιοχές. Ἡ ἀναζήτηση νέων καὶ πλούσιων μεταλλοφοριῶν χαλκοῦ καὶ χρυσοῦ, πιθανῶς, ἦταν ἡ κύρια αἰτίᾳ τῶν ἀποστολῶν, ἴσως καὶ των ἐπιμέρους πολεμικῶν συγκρούσεων" ἐκτιμᾶ.
Ἀρχαῖο Λαύριο
Σημεῖο σταθμός στὴν ἱστορία του Λαυρίου εἶναι γιὰ τον κ. Βαξεβανόπουλο, το 546 π.Χ., ὁπότε καὶ ἐπιστρέφει ὁ Πεισίστρατος ἀπὸ την ἐξορία του.
Ἀπὸ το Παγγαίο καὶ τὴ Θράκη, ὁποῦ εἶχε ἐξοριστεῖτε, φέρνει μαζί του ἔμπειρους μεταλλευτές των μεταλλείων του Παγγαίου καὶ της Σκαπτής Ὕλης καὶ πλέον το Λαύριο ἀρχίζει νὰ γνωρίζει ἰδιαίτερη ἀκμὴ.
Ξεκινᾶ ἡ διάνοιξη δαιδαλωδῶν στοῶν, ποὺ συνδέονται με την ἐπιφάνεια με κατακόρυφα φρεάτια. Το 483 π.Χ. θὰ ἀνακαλυφθεῖ μία ἰδιαίτερα πλούσια μεταλλοφορία ποὺ θὰ ὁδηγήσει στὴν οἰκονομική ἄνθηση της Ἀθήνας.
Ἀπὸ τις προσόδους αὐτῆς της ἀνακάλυψης, ὁ Θεμιστοκλῆς θὰ πείσει του Ἀθηναίους νὰ ναυπηγήσουν 200 τριήρεις, με τις ὁποῖες νίκησαν τον Περσικό στόλο στὴ ναυμαχία της Σαλαμίνας.
"Ἄρα, ἀντιλαμβανόμαστε ὅτι ἀκόμη καὶ ἡ πορεία της ἱστορίας ἀπεξαρτᾶται ἀπὸ την ἐξελίξη της μεταλλευτικῆς δραστηριότητας, ἀφοῦ αὐτὴ ὁρίζει τους πυλῶνες της οἰκονομίας καὶ κατ' ἐπεκτάσει της πολιτικῆς" προσθέτει, χαρακτηρίζοντας το Λαύριο ὡς "την πρώτη βιομηχανική ἐπανάσταση πρὸ Χριστοῦ".
Γενικότερα πάντως, μεγάλα μεταλλευτικά κέντρα της ἀρχαιότητας θεωροῦνται ἡ Θάσος, ἡ ἀπέναντι της Θάσου περιοχή της Σκαπτής Ὕλης, το ὀρὸς Παγγαίο, το ὀρὸς Ἄγκιστρο, ἡ Βορειοανατολική Χαλκιδική, ἡ Σίφνος καὶ ἡ Μῆλος.
Σε ὅλες αὐτὲς τις περιοχές ὑπάρχουν δεκάδες ἀρχαῖες ὑπόγειες στοές ἐξόρυξης μεταλλεύματος, οἱ ὁποῖες, ὅμως, δὲν ἔχουν μελετηθεῖ ἐνδελεχῶς, με ἀποτέλεσμα την ἔλλειψη βασικῶν στοιχείων καὶ την καταστροφή πολλῶν στοῶν, καταλήγει ὁ κ.Βαξεβανόπουλος.
** Οἱ φωτογραφίες προέρχονται ἀπὸ το ἀρχεῖο του κ. Βαξεβανόπουλου καὶ ἀπεικονίζουν την ἐξερεύνηση της ἀρχαίας μεταλλευτικῆς δραστηριότητας
Το χρυσόμαλλο δέρας δὲν ἦταν καθαρά ἀποκύημα της φαντασίας τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων, ἀλλὰ βασιζόταν σε ἱστορικά δεδομένα! Μπορεῖ, δηλαδή, ὁ Πηλέας νὰ ἀνέθεσε στὸν Ἰάσωνα νὰ φέρει το πολυπόθητο χρυσόμαλλο δέρας, ἕνα ἰσχυρὸ σύμβολο ἐξουσίας, ἀλλὰ γιατί το δέρμα ἑνὸς τόσο κοινοῦ ζώου θεωρεῖτο τόσο σημαντικό;
" Ἡ ἀπάντηση εἶναι εὔκολη, ἄν διερευνηθεῖ ὁ τρόπος ἀπόληψης του χρυσοῦ ἀπὸ τα χρυσοφόρα ποτάμια την ἐποχῆ του Χαλκοῦ. Ἰδιαίτερα ὁ ποταμός Φάσις στὴν περιοχή της Κολχίδος (σημερινή Γεωργία) ἦταν γνωστός γιὰ τις ποσότητες ψηγμάτων χρυσοῦ ποῦ μετέφερε.
Ἀρχικά, ἡ ἀπόληψη αὐτοῦ του πολύτιμου μετάλλου γινόταν με προβιές, κυρίως προβάτων, τις ὁποῖες βουτοῦσαν οἱ μεταλλευτές μέσα στὸ ποτάμι, ὁπού καὶ ἐγκλωβίζονταν τα ψήγματα του χρυσοῦ. Στὴ συνέχεια οἱ προβιές στέγνωναν καὶ τινάζονταν γιὰ νὰ συλλεχθεῖ ὁ χρυσός ἡ καίγονταν γιὰ νὰ ἀποληφθοῦν οἱ σβόλοι του χρυσοῦ.
Με την πάροδο του χρόνου καὶ την ἐξελίξη τῶν τεχνικῶν, οἱ προβιές τοποθετοῦνταν σε σταθερά ξύλινα ρεῖθρα μέσα στὴν κοίτη του ποταμοῦ" ἐξήγησε ὁ Μᾶρκος Βαξεβανόπουλος, ὑποψήφιος διδάκτορας γεωλογίας στὸ Ἀριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, σε διάλεξη ποὺ ἔδωσε πρόσφατα στὸ Μουσεῖο Φυσικῆς Ἱστορίας Βόλου, με θέμα: "Ἀρχαία μεταλλεῖα: Ἀπὸ το Πήλιο του Ἰάσωνα, στὸ Λαύριο του Πεισίστρατου".
Ὅπως ὑπογραμμίζει στὴν ὁμιλία του, το ἀξιόλογο στὰ φιλολογικά ἔργα γιὰ την Ἀργοναυτική ἐκστρατεία, ἀλλὰ καὶ τον Τρωικό πόλεμο εἶναι ὅτι τα οἰκονομικά κέντρα της ἐποχῆς καὶ τα γεωστρατηγικά σημεῖα τοποθετοῦνται πρὸς την περιοχή του Εύξείνου Πόντου. "Καὶ ὄχι ἄδικα", ἐξηγεῖ, "καθώς τα γεγονότα ποὺ περιγράφονται τοποθετοῦνται χρονικά περίπου στὸ πέρασμα ἀπὸ την Ἐποχῆ του Χαλκοῦ στὴν Ἐποχῆ του Σιδήρου".
Πρόσφατα, στὴν περιοχή της Γεωργίας, μελετήθηκαν χῶροι με την ἀρχαιότερη ἐξόρυξη καὶ μεταλλουργία σιδήρου- περίπου το 1400 π.Χ. Αὐτὸ δείχνει ὅτι στὴν εὐρύτερη περιοχή του Εύξείνου Πόντου ἔχουμε το πέρασμα ἀπὸ τὴ μεταλλουργία του χαλκοῦ, στὴ μεταλλουργία του σιδήρου.
"Ἀρὰ, ὄχι ἄδικα", συμπεραίνει, "ὁ Ἡρόδοτος τοποθέτησε τὴ φυλή των Χαλύβων, ποὺ ἐπεξεργάζονταν το σίδηρο, σε ἐκείνη την περιοχή".
Οἱ αἰῶνες γνώσης σε θέματα μεταλλευτικῆς καὶ μεταλλουργίας ὁδηγοῦν σταθερά στὴν ἀνακάλυψη της ἀπόληψης καὶ της χύτευσης του σιδήρου. Πιθανότατα, οἱ ταξιδευτές της ἐποχῆς μεταφέρουν στὸν ἑλλαδικό χῶρο τις γνώσεις γιὰ το νέο μέταλλο. Η νέα ἐποχῆ θὰ σημαδευτεῖ ἀπὸ τα πιὸ ἰσχυρὰ, πιὸ γερά στὴν κρούση, σιδερένια ὅπλα.
Ὅπως πιθανολογεῖ, ἄλλωστε, ὁ κ. Βαξεβανόπουλος, ἡ λεγόμενη "Κάθοδος των Δωριέων" ἔχει σχέση με την κάθοδο της γνώσης σε θέματα μεταλλευτικῆς καὶ μεταλλουργίας.
"Ἄς μὴν ξεχνᾶμε ὅτι ὁ βασικός μοχλός της οἰκονομίας καὶ των ἐπιμέρους λειτουργιῶν της ἦταν ἡ κατοχή των μετάλλων καὶ τῶν μεταλλοφόρων περιοχῶν" διευκρινίζει.
Ἀρχαία μεταλλεῖα στὸ Πήλιο
Ὁ Ἰάσονας, ὅμως, δὲν ξεκίνησε ἀπὸ μία περιοχή, χωρίς γνώσεις μεταλλευτικῆς καὶ μεταλλουργίας. Οἱ κάτοικοι της ἀρχαίας Ἰωλκοῦ γνωρίζουν το χρυσό καὶ το χαλκό, ὡς μέταλλα.
Το Πήλιο μέχρι πρότινος δὲν ἦταν γνωστό γιὰ την παρουσία χρήσιμων μετάλλων. "Κι ὅμως", ἀναφέρει ὁ ὑποψήφιος διδάκτορας, "ἀπὸ την περιοχή της Ζαγοράς μέχρι το χωριό Καλαμάκι Πηλίου ἔχουν βρεθεῖ πάνω ἀπὸ 30 μεταλλοφόρες περιοχές με ἔντονη την παρουσία ὀρυκτῶν του σιδήρου, του μολύβδου καὶ του χαλκοῦ".
Μάλιστα, στὸ χωριό Ξουρίχτι, ἀνακαλύφθηκε ἀρχαῖο ὑπόγειο μεταλλεῖο με συνολικό μῆκος διαδρόμων πάνω ἀπὸ 100 μέτρα, ἐνῶ στὴ γύρω περιοχή, ἔντονη εἶναι ἡ παρουσία ἐπιφανειακῶν ἐκμεταλλεύσεων.
"Μποροῦμε λοιπόν νὰ ὑποθέσουμε ὅτι ἡ ἐξάντληση τῶν τοπικῶν μεταλλοφοριῶν, ὑπῆρξε ἡ κύρια ἀφορμὴ γιὰ την ὀργάνωση ἐκστρατειῶν σε ὑπερπόντιες περιοχές. Ἡ ἀναζήτηση νέων καὶ πλούσιων μεταλλοφοριῶν χαλκοῦ καὶ χρυσοῦ, πιθανῶς, ἦταν ἡ κύρια αἰτίᾳ τῶν ἀποστολῶν, ἴσως καὶ των ἐπιμέρους πολεμικῶν συγκρούσεων" ἐκτιμᾶ.
Ἀρχαῖο Λαύριο
Σημεῖο σταθμός στὴν ἱστορία του Λαυρίου εἶναι γιὰ τον κ. Βαξεβανόπουλο, το 546 π.Χ., ὁπότε καὶ ἐπιστρέφει ὁ Πεισίστρατος ἀπὸ την ἐξορία του.
Ἀπὸ το Παγγαίο καὶ τὴ Θράκη, ὁποῦ εἶχε ἐξοριστεῖτε, φέρνει μαζί του ἔμπειρους μεταλλευτές των μεταλλείων του Παγγαίου καὶ της Σκαπτής Ὕλης καὶ πλέον το Λαύριο ἀρχίζει νὰ γνωρίζει ἰδιαίτερη ἀκμὴ.
Ξεκινᾶ ἡ διάνοιξη δαιδαλωδῶν στοῶν, ποὺ συνδέονται με την ἐπιφάνεια με κατακόρυφα φρεάτια. Το 483 π.Χ. θὰ ἀνακαλυφθεῖ μία ἰδιαίτερα πλούσια μεταλλοφορία ποὺ θὰ ὁδηγήσει στὴν οἰκονομική ἄνθηση της Ἀθήνας.
Ἀπὸ τις προσόδους αὐτῆς της ἀνακάλυψης, ὁ Θεμιστοκλῆς θὰ πείσει του Ἀθηναίους νὰ ναυπηγήσουν 200 τριήρεις, με τις ὁποῖες νίκησαν τον Περσικό στόλο στὴ ναυμαχία της Σαλαμίνας.
"Ἄρα, ἀντιλαμβανόμαστε ὅτι ἀκόμη καὶ ἡ πορεία της ἱστορίας ἀπεξαρτᾶται ἀπὸ την ἐξελίξη της μεταλλευτικῆς δραστηριότητας, ἀφοῦ αὐτὴ ὁρίζει τους πυλῶνες της οἰκονομίας καὶ κατ' ἐπεκτάσει της πολιτικῆς" προσθέτει, χαρακτηρίζοντας το Λαύριο ὡς "την πρώτη βιομηχανική ἐπανάσταση πρὸ Χριστοῦ".
Γενικότερα πάντως, μεγάλα μεταλλευτικά κέντρα της ἀρχαιότητας θεωροῦνται ἡ Θάσος, ἡ ἀπέναντι της Θάσου περιοχή της Σκαπτής Ὕλης, το ὀρὸς Παγγαίο, το ὀρὸς Ἄγκιστρο, ἡ Βορειοανατολική Χαλκιδική, ἡ Σίφνος καὶ ἡ Μῆλος.
Σε ὅλες αὐτὲς τις περιοχές ὑπάρχουν δεκάδες ἀρχαῖες ὑπόγειες στοές ἐξόρυξης μεταλλεύματος, οἱ ὁποῖες, ὅμως, δὲν ἔχουν μελετηθεῖ ἐνδελεχῶς, με ἀποτέλεσμα την ἔλλειψη βασικῶν στοιχείων καὶ την καταστροφή πολλῶν στοῶν, καταλήγει ὁ κ.Βαξεβανόπουλος.
** Οἱ φωτογραφίες προέρχονται ἀπὸ το ἀρχεῖο του κ. Βαξεβανόπουλου καὶ ἀπεικονίζουν την ἐξερεύνηση της ἀρχαίας μεταλλευτικῆς δραστηριότητας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου