Ἡ Κοσμολογία του Δημόκριτου

Ἡ Κοσμολογία του Δημόκριτου

Ἄν καὶ ὅλοι σήμερα θεωροῦν τον Δημόκριτο μαζί με τον Λεύκιππο πατέρες της Ἀτομικής θεωρίας, δὲν εἶναι πολλοί αὐτοὶ οἱ ὁποῖοι γνωρίζουν ὅτι οἱ δύο ἀτομικοί φιλόσοφοι εἶναι οἱ προπάτορες μίας κοσμολογικῆς πρότασης ἡ ὁποία δὲν ἔχει ἀναλυθεῖ, ὡς θὰ ὄφειλε, σε βάθος, οὔτε ἔχει τεθεῖ ὑπὸ την κρίση της σύγχρονης ἐπιστημονικῆς γνώσης, ὅπως ἔγινε γιὰ τις ἀπόψεις τους περί ἀτόμου.

Ἄς δοῦμε τι ἀναφέρει ὁ Διογένης ὁ Λαέρτιος γιὰ τις ἀπόψεις του Λεύκιππου οἱ ὁποῖες εἶχαν γίνει ἀποδεκτές καὶ ἀπὸ τον Δημόκριτο.

[Διογένης IX 30 (Λευκ. Α1)]...Ὁ Λεύκιππος πίστευε ὅτι...οἱ κόσμοι δημιουργοῦνται ὅταν πέφτουν σώματα σε κάποιο κενό καὶ συμπλέκονται μεταξύ τους, ἀπὸ δὲ την κίνηση καὶ τη συσσώρευση τους σχηματίζεται ἡ φύση των ἄστρων... (31) Οἵ δὲ κόσμοι δημιουργοῦνται με τον ἀκόλουθο τρόπο. Πολλά σώματα, με κάθε εἴδους ἀγήματα, ἀποσπῶνται ἀπὸ το ἄπειρο καὶ φέρονται σε ἕνα μεγάλο κενό ὅπου συσσωρευόμενα σχηματίζουν μία δίνη. Ἐξ αἰτίας αὐτῆς συγκρουόμενα καὶ στροβιλιζόμενα ἀκανόνιστα, διαχωρίζονται τα ὅμοια πρὸς τα ὅμοια. Ὅταν ἰσορροπήσουν λόγω του πλήθους καὶ δὲν μποροῦν πλέον νὰ περιστρέφονται, τα λεπτά (σώματα) προχωροῦν στὸ ἐξωτερικό κενό, σὰν νὰ ἐκτοξεύονται, τα ὑπόλοιπα δὲ παραμένουν ἑνωμένα καὶ συμπλεκόμενα πλησιάζουν μεταξύ τους καὶ σχηματίζουν ἀρχικὰ ἕνα σφαιροειδές σύστημα. (32) Ἀπὸ αὐτὸ ἀποσπᾶται ἕνας ὑμένας, ποῦ περιέχει μέσα του διάφορα σώματα. Καθώς στριφογυρίζουν ἐξ αἰτίας της φυγόκεντρης δύναμης, ὁ ὑμένας γίνεται λεπτός, διότι συρρέουν πάντοτε (πρὸς το κέντρο) τα στοιχεῖα ποῦ βρίσκονται κοντά ἐμπλεκόμενα στὴ δίνη. Ἔτσι δημιουργεῖται ἡ γῆ (ἡ αἰσθητή ὕλη), ὅταν ἑνώθηκαν ὅσα συσσωρεύτηκαν στὸ κέντρο. Αὐτὸς πάλι ὁ ἐξωτερικός ὑμένας αὐξήθηκε με τὴ συρροή σωμάτων ποὺ ἔρχονται ἀπὸ ἕξω διότι καθώς παρασύρεται ἀπὸ τὴ δίνη, ἐνσωματώνει τα σώματα με τα ὁποία ἔρχεται σε ἐπαφῆ. Ἀπὸ αὐτὰ, μερικά συμπλεκόμενα σχηματίζουν ἀρχικὰ ἕνα σύστημα πολύ ὑγρὸ καὶ λασπῶδες. Ἀφοῦ ξηρανθοῦν καὶ ἀκολουθήσουν τὴ γενική δίνη κατόπιν πυρακτώνονται καὶ ἀποτελοῦν τὴ φύση τῶν ἀστέρων... Βάσει της προηγούμενης περικοπῆς, τα κύρια βήματα της κοσμικῆς δημιουργίας, σύμφωνα με τις ἀπόψεις του Λεύκιππου καὶ του Δημόκριτου ἦταν τα ἑπόμενα:

1 Στὴν ἀρχὴ ὑπῆρχε το πλῆρες καὶ το κενό. Πρὶν ἀπὸ τα γεγονότα τα ὁποία περιγράφει ἡ προηγούμενη περικοπή, ὅπως ἤδη ἀναφέρθηκε ἀρχικὰ ὑπῆρχε ἡ συνολική συμπαντική δημιουργία (μὴ ὄν=κενό =ἄπειρο), μέσα στὴν ὁποία ἔπλεαν τα ἄτομα (ὄν). Το σύστημα (ὄν +μὴ ὄν) βρισκόταν ἔξω ἀπὸ τις δυνατότητες τῶν ἀνθρώπινων αἰσθήσεων, ἐφ' ὅσον, ὅπως ἤδη ἀναφέρθηκε, οἱ ἀτομικοί φιλόσοφοι δέχονταν ὅτι "το πλῆρες καὶ το κενόν δηλαδή τα ἄτομα καὶ ὁ χῶρος εἶναι ἀληθινές καὶ ἀντικειμενικές πραγματικότητες ποῦ βρίσκονται ἔξω ἀπὸ το πεδίο τῶν ἀνθρώπινων αἰσθήσεων". Ὅπως μποροῦμε νὰ δοῦμε με το ἑνιαῖο σύστημα πλῆρες +κενό emoticon smile ἄτομα + χῶρος), ὁ Δημόκριτος ἀντικαθιστᾶ ἕνα προγενέστερο σύστημα, αὐτὸ του Ὀρφικοῦ Χάους καὶ του Ἐρέβους, χωρίς βέβαια νὰ ὑπαινίσσεται την ἀντίστοιχη ταύτιση τῶν ἐπιμέρους συνιστωσῶν του συστήματος.

2. Δημιουργία των "μεγάλων κενῶν". [Διογένης Λαέρτιος IX, 31 (ΔΚ67 α1)]... Οἱ κόσμοι δημιουργοῦνται με τον ἐξῆς τρόπο. Πολλά σώματα, μετακινοῦνται πρὸς το "μεγάλο κενό" ξεκόβοντας ἀπὸ το ἄπειρό (το κενό).

Στή φάση αὐτή, στὰ πλαίσια του συνολικοῦ ἀρχικοῦ συμπαντικοῦ χώρου (μὴ ὄν=κενό=ἄπειρό) δημιουργοῦνται πολλά ἐπιμέρους "μεγάλα κενά", δηλαδή μικροί ὑποχώροι του συνολικοῦ συμπαντικοῦ χώρου. Αὐτό θὰ μποροῦσε νὰ ἐκφραστεῖ με τὴ σημερινή ἐπιστημονική ὁρολογία ὡς σχηματισμός, μέσα στὸν συνολικό συμπαντικό μὴ αἰσθητό καὶ μὴ Εὐκλείδειο χῶρο του Σύμπαντος, ἐπιμέρους περιοχῶν, διαφοροποιημένης πυκνότητας ἀρά καὶ καμπυλότητας, γεγονός ποῦ διαφοροποιοῦσε καὶ τὴ γεωμετρία τῶν δημιουργούμενων ὑποχώρων.

Ἡ κοσμολογική αὐτή διαδικασία ἡ ὁποία περιγράφεται ἀπὸ τον Δημόκριτο, ὅπως θὰ δοῦμε στὴ συνέχεια, Ἀποτελεῖ το βασικό στοιχεῖο της κβαντικής κοσμολογικῆς θεωρίας του Α. Λίντε, ἡ ὁποία προβλέπει καὶ προσπαθεῖ νὰ ἑρμηνεύσει την δημιουργία αὐτῶν τῶν κενῶν, τα ὁποία ὀνομάζει φυσαλίδες, μέσω του πεδίου πληθωρισμοῦ.

Ἐνδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ὅτι ὁ Δημόκριτος φαίνεται νὰ ἐνδιαφέρεται ἰδιαίτερα γιὰ το "αἴτιο" (τα μεγάλα κενά), ποῦ, ὅπως θὰ δοῦμε στὴ συνέχεια, ἀνάγκασε τα ἄτομα νὰ συσσωρευτοῦν σε μικρές περιοχές, καὶ ὄχι γιὰ το αἴτιο ποῦ δημιούργησε το "μεγάλο κενό". Γιὰ τον λόγο αὐτὸ ἐπινοεῖ την ἔννοια τῶν ἐπιμέρους κενῶν (χώρων) σὰν αἴτιο της μελλοντικῆς συσσώρευσης τῶν ἀτόμων, χωρίς ὅμως νὰ δικαιολογεῖ τὴ φυσική διαδικασία σχηματισμοῦ τους.

3. Τοπική κατάρρευση τῶν "ἀτόμων" στὰ "μεγάλα κενά", σχηματισμός της "δίνης". Στή φάση αὐτή, μὴ αἰσθητά κομμάτια του ὄντος (ἄτομα), προερχόμενα ἀπὸ τὴ συνολική μὴ αἰσθητὴ συμπαντική δημιουργία (ἄπειρο+ἄτομα=κενό+πλῆρες=μὴ ὄν+ὄν), τείνουν νὰ καταλάβουν τα σχηματισθέντα "μεγάλα κενά" δημιουργῶντας, γιὰ κάθε ἕνα ἀπὸ αὐτὰ καὶ μία ἀντίστοιχη "δίνη" (10). Με την εἴσοδο ἀτόμων μέσα στοὺς ὑποχώρους τῶν "μεγάλων κενῶν", δημιουργοῦνται οἱ αἰσθητοί "κόσμοι", οἱ ὁποῖοι περιέχονται μέσα στὸ συνολικό καὶ μὴ αἰσθητὸ σύνολο, "ὄν+μὴ ὄν" (ἄτομα+κενό=Σύμπαν), καὶ μπορεῖ νὰ εἶναι ἄπειροι.

Η κοσμολογική δίνη

Μία πρώτη ἀναφορά στὴν ἔννοια της δίνης γίνεται στὴν Ὀρφική Κοσμολογία. Το ἀρχικὸ κοσμολογικό αὐγὸ, του ὁποίου τὴ φυσική δημιουργία καὶ σύσταση, με θαυμαστό ἐπιστημονικά τρόπο περιγράφει ὁ Δημόκριτος (βλέπε ἑπόμενα), γεννᾶ ἕναν ἀνεμοστρόβιλο, τον ὁποῖο οἱ ἀτομικοί φιλόσοφοι περιγράφουν σὰν δευτερεύουσα δίνη, καὶ τα Ὀρφικά κείμενα ὀνομάζουν Ἔρωτα. [Ἀριστοφάνης Ὄρνιθες 693]... ἡ μαυροφτέρουγη Νύχτα γεννάει πρῶτα ἕνα ἀνεμοδαρμένο αὐγὸ, ἀπὸ ὅπου, σὰν ἦρθε ἡ ὥρα, βγῆκε ὁ φλογερός ὁ Ἔρωτας, με χρυσά φτερά νὰ ἀστράφτουν στὴ ράχη του, ὅμοιος με ἀνεμοστρόβιλο...

Την ἔννοια της δίνης καὶ του στροβίλου συναντᾶμε καὶ ὡς κοσμολογική ἄποψη του Ἐμπεδοκλῆ:

[Σιμπλίκιος, Περί Οὐρανοῦ 529, 1 (στίχοι 1-15), εἰς Φυσικά 32, 13 (στίχοι 3-17)].. Σὰν ἔφτασε ἡ φιλονεικία στὰ τρίσβαθα της δίνης κι ἦρθε ἡ ἀγάπη στῆ μέση του στροβίλου, ὅλα τοῦτα ἀρχίσαν νὰ συνάζονται καὶ νὰ γίνονται ἕνα μόνο....

[Ἀριστοτέλης, Περί Οὐρανοῦ Β 13, 259α 29]... Ἐξάλλου εἶναι περίεργο ποῦ δέν ἀντιλήφθηκε (ὁ Ἐμπεδοκλῆς) ὅτι, ἄν πρωτύτερα τα μόρια της γῆς συνέκλιναν πρὸς το κέντρο λόγω της δίνης, ἔπρεπε νὰ ἐξηγήσει γιὰ ποῖα αἰτιᾶ ὅλα ὅσα ἔχουν βάρος παρασύρονται τώρα πρὸς το κέντρο. Γιατί δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι ἡ δίνη αὐτὸ ποῦ τα φέρνει κοντά μας....

[Ἀέτιος II, 6, 3 (ΔΚ 31α 49)]...Ὁ Ἐμπεδοκλῆς ὑποστηρίζει ὅτι πρῶτος ξεχώρισε ὁ αἰθέρας, δεύτερη ἡ φωτιά καὶ κατόπιν ἡ γῆ (ὕλη). Ἀπὸ τὴ γῆ καθώς περισφιγγόταν ἔντονα ἀπὸ τὴ δύναμη της περιστροφῆς ἀνάβλυσε το νερό...

Στὴν ἔννοια ὅμως της "δίνης" δίνεται ἕνα συγκεκριμένο φυσικό νόημα ἀπὸ τον Δημόκριτο, ποῦ παρουσιάζει σήμερα ἕνα ἰδιαίτερο κοσμολογικό ἐνδιαφέρον. Ἀρχικά ἡ "δίνη" του Δημόκριτου σχηματίζεται στὰ πλαίσια του ἀρχικοῦ μὴ αἰσθητοῦ συστήματος, "κενοῦ"+"μὴ κενοῦ" (ὄντος+μὴ ὄντος=ἄτομα+χῶρος=συμπαντικός χῶρος Ρείμαν). Ὅπως περιγράφει ὁ Διογένης ὁ Λαέρτιος:

[Διογένης IX 30 (Λεύκ Α1)]... Οἱ δὲ κόσμοι δημιουργοῦνται με τον ἀκόλουθο τρόπο. Πολλά σώματα, με κάθε εἴδους σχήματα, ἀποσπῶνται ἀπὸ το ἄπειρο καὶ φέρονται σε ἕνα μεγάλο κενό..

Σε μία δεύτερη φάση ἡ "δίνη" ἐξελίσσεται μέσα σε μία μικρή περιοχή των "μεγάλων κενῶν" (Εὐκλείδειοι ὑποχώροι). [Διογένης IX 30 (Λεύκ Α1)]. Φέρονται σε ἕνα μεγάλο κενό σχηματίζοντας μία δίνη...

Το ὅτι ἡ δίνη καταλαμβάνει ἀρχικὰ ἕνα μικρό μέρος του μεγάλου κενοῦ φαίνεται ἀπὸ το γεγονός ὅτι:

[Διογένης IX 30 (Λεύκ Α1)]...Όταν ισορροπήσουν (τα σώματα) λόγω του πλήθους και δεν μπορούν πλέον να περιστρέφονται, τα λεπτά (σώματα) προχωρούν στο εξωτερικό κενό, σαν να εκτοξεύονται, τα υπόλοιπα δε παραμένουν ενωμένα και συμπλεκόμενα πλησιάζουν μεταξύ τους και σχηματίζουν αρχικά ένα σφαιροειδές σύστημα... Αυτό σημαίνει ότι η δίνη, για να προχωρήσει προς το εξωτερικό του μεγάλου κενού, αρχικά κατείχε ένα μικρό μέρος του.

Ἐπανερχόμενοι ὅμως στὴν ἔννοια της δίνης, ὅπως αὐτὴ περιγράφεται ἀπὸ τον Λεύκιππο καὶ τον Δημόκριτο, τίθεται το ἐρώτημα γιὰ το πῶς αὐτή ἐξελίσσεται. Πού τοποθετεῖται ἡ χοάνη της καὶ πού ὁ λῶρος της. Το πρόβλημα εἶναι δύσκολο νὰ ἀπαντηθεῖ διότι οἱ προσωκρατικοί γνώριζαν δύο περιπτώσεις δινῶν. Ἡ πρώτη ἐμφανιζόταν στὰ ὑγρὰ, π.χ. τῶν ποταμῶν, τῶν λιμνῶν καὶ τῶν θαλασσῶν, ὅταν μέσω δινῶν αὐτὰ χάνονταν σε ὑπόγειες καταβόθρες. Στήν περίπτωση αὐτή το ὑλικὸ ποῦ πέφτει μέσα στῆ δίνη ὁδηγεῖται ἀπὸ τὴ χοάνη πρὸς τον λῶρο (ρουφήχτρες). Στή δεύτερη περίπτωση, π.χ. στὸ φαινόμενο του ἀνεμοστρόβιλου, ὑλικὰ ἀπὸ την ἐπιφάνεια της γῆς στὴν ὁποία βρίσκεται ἡ βάση της δίνης, ὁδηγοῦνται μέσω του λώρου πρὸς την χοάνη της δίνης ἀνυψούμενα ἀπὸ τὴ γῆ.

Στὴν περίπτωση της Κοσμολογίας του Δημόκριτου ὅμως το ὑλικὸ πρέπει νὰ ὁδηγεῖται ἀπὸ τὴ χοάνη πρὸς την ἄκρη του λώρου, ἐφ' ὅσον ὅπως θὰ δοῦμε, στὴ συνέχεια ἡ τελική κατάληξη της δίνης εἶναι μία περιορισμένη ὡς πρὸς τις διαστάσεις σφαῖρα.

Ὅλα τα προηγούμενα, ὅπως καὶ στὴν Κοσμολογία του Ἀλκμάνα (ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ -4-), μας ὁδηγοῦν στὸ συμπέρασμα ὅτι ἄν θέλουμε νὰ περιγράψουμε με σύγχρονη ἐπιστημονική ὁρολογία τις ἀπόψεις του Λεύκιππου καὶ του Δημόκριτου, ὅσον ἀφορᾶ το τι ὑπῆρχε πρὶν την δημιουργία του αἰσθητού σε ἐμᾶς Σύμπαντος καὶ το πώς ὁδηγηθήκαμε μέχρι την ἀρχὴ της κοσμικῆς δημιουργίας, θὰ καταλήγαμε στὸ συμπέρασμα ὅτι οἱ ἀτομικοί φιλόσοφοι, ὅπως καὶ ὁ Ἀλκμάνας, περιγράφουν τη γέννηση του Σύμπαντος μέσω μίας λευκῆς ὀπῆς. Η διαφορά μεταξύ των δύο κοσμολογικῶν συστημάτων του Ἀλκμάνα καὶ τῶν Λεύκιππου καὶ Δημόκριτου εἶναι ὅτι οἱ ἀτομικοί φιλόσοφοι, ὡς ἄριστοι γνῶστες τῶν ἐπιστημονικῶν δεδομένων της ἐποχῆς τους, ἐκθέτουν με μεγαλύτερη λεπτομέρεια τις ἀπόψεις τους δίνοντας τους μία σειρά ἐπιστημονικῶν (γιὰ την ἐποχῆ τους ) ἐξηγήσεων. Ἰδιαίτερα ἡ ἔννοια της δίνης κάνει πιὸ κατανοητό το λῶρο του Ἀλκμάνα, ἐνῶ η σφαιρική συμπύκνωση "μὴ λεπτῶν" ὑλικῶν συγκεκριμενοποιεῖ την ἔννοια του Ἀλκμάνιου "τέκμορα".

Ἡ σύμπτωση τῶν ἀπόψεων του Λεύκιππου καὶ του Δημόκριτου, περί δημιουργίας του Σύμπαντος, με αὐτὲς του Ἀλκμάνα ὁδηγοῦν σε ἐρωτήματα, ὅπως γιὰ το ἂν οἱ ἀτομικοί φιλόσοφοι γνώριζαν την Κοσμολογία του Ἀλκμάνα καὶ ἀκόμα γιὰ το ἄν οἱ ἀπόψεις αὐτὲς ἀποτελοῦν τὴ χαμένη ἡ κατεστραμμένη συνέχεια του κειμένου του Ἀλκμάνα στὴν ὁποία συνέχιζε την ἐξιστόρηση της κοσμολογικῆς του πρότασης.

Οἱ ἄπειροι κόσμοι καὶ τα "μεγάλα κενά"

Στὰ πλαίσια ὅμως της Κοσμολογίας του Δημόκριτου ἐμφανίζεται, με μία φυσική τεκμηρίωση, ἡ ἰδέα περί ὕπαρξης πολλῶν αἰσθητῶν κόσμων σὰν τον δικό μας στὰ πλαίσια των δημιουργούμενων "μεγάλων κενῶν". Ἡ ἰδέα περί ὑπάρξεως πολλῶν "κόσμων" μέσα σε ἐπάλληλους "οὐρανούς" ἀποτελεῖ μία παλαιότερη προσωκρατική ἄποψη. Ὅπως ἀναφέρουν οἱ Σιμπλίκιος, καὶ Ἅγιος Αὐγουστίνου ὁ Ἀναξίμανδρος διατύπωνε την αὐτή ἄποψή:

[Σιμπλίκιος, εἰς Φυσ. 24, 17]... (ὁ Ἀναξιμένης πίστευε ὅτι) κάποια ἄλλη οὐσία εἶναι το ἄπειρο, ἀπὸ την ὁποία ἔγιναν ὅλοι οἱ οὐρανοί καὶ οἱ κόσμοι ποῦ ὑπάρχουν σ' αὐτούς.....

[Αὐγουστῖνος, de civ. Dei VIII, 2]... (Ὁ Ἀναξίμανδρος) πίστευε ὅτι αὐτὲς οἱ ἀρχὲς τῶν ἐπιμέρους πραγμάτων εἶναι ἄπειρες, καὶ ὅτι παράγουν ἀναρίθμητους κόσμους καθώς καὶ ὅλα ὅσα ἐμφανίζονται μέσα σ' αὐτούς, καὶ αὐτοί οἱ κόσμοι, ὅπως πίστευε, πότε διαλύονται καὶ πότε ξαναγεννιοῦνται....

Ὅμως καὶ οἱ ἰδέες του Ἀναξαγόρα ἦταν παραπλήσιες:

[Σιμπλίκιος, εἰς Φυσικά 157, 9]...Το ὅτι ὑπαινίσσεται (ὁ Ἀναξαγόρας) ἕναν ἄλλο κόσμο πλάϊ στὸ δικό μας φαίνεται ἀπὸ τὴ φράση "ὅπως ἀκριβῶς ἐμεῖς", ποῦ τὴ χρησιμοποιεῖ ἐπανειλημμένα. Καὶ ὅτι δὲν θεωρεῖ αὐτὸν τον ἄλλο κόσμο ἕναν αἰσθητό κόσμο ποῦ προηγήθηκε χρονικά ἀπὸ το δικό μας φαίνεται ἀπὸ τα λόγια "ἀπὸ τα ὁποία μαζεύουν τα καλύτερα στὰ σπίτια τους καὶ τα χρησιμοποιοῦν". Γιατί δὲν εἶπε χρησιμοποιοῦσαν, ἀλλὰ χρησιμοποιοῦν.....

Ἡ πλήρης ὅμως φυσική τεκμηρίωση καὶ περιγραφή ἑνὸς Σύμπαντος το ὁποῖο περιλαμβάνει καὶ περικλείει ἕναν ἄπειρο ἀριθμὸ αἰσθητῶν κόσμων ἔγινε ἀπὸ τους ἀτομικούς φιλοσόφους καὶ ἰδιαίτερα ἀπὸ τον Δημόκριτο.

Γι' αὐτή τὴ δομή του Σύμπαντος του Δημόκριτου γράφει ὁ Δ. Μακρυγιάννης στὸ βραβευμένο ἀπὸ την Ἀκαδημία Ἀθηνῶν βιβλίο του "Κοσμολογία καὶ Ἠθική του Δημοκρίτου":

"...Ἀφοῦ ὑπάρχουν ἄπειροι κόσμοι, ἄρα ὑπάρχουν ἄπειροι κενοί χῶροι. Μποροῦμε λοιπόν νὰ παρομοιάσουμε το Δημοκρίτειο σύμπαν με ἕνα σφουγγάρι. Ἡ ὕλη του σφουγγαριοῦ ἀντιστοιχεῖ στὴ συμπαγῆ κατά το μᾶλλον καὶ ἧττον συγκρότηση ἀτόμων, ποῦ ἀποτελοῦν το περιέχον, τα δὲ σφαιροειδῆ κενά μέσα στὸν ὄγκο του σφουγγαριοῦ εἶναι οἱ χῶροι ὁπού δημιουργοῦνται καὶ ἐξελίσσονται οἱ κόσμοι. Το κοσμολογικό μοντέλο του σφουγγαριοῦ δὲν εἶναι στατικό, οὔτε ὡς πρὸς την δομή του περιέχοντος, οὔτε ὡς πρὸς το σχῆμα καὶ το μέγεθος τῶν κενῶν. Ὅπως ἐντὸς τῶν κενῶν λαμβάνουν χώρα συνεχεῖς διεργασίες μεταξύ τῶν ἀτόμων, ἔτσι καὶ το συνολικό περιέχον ἐφίσταται συνεχεῖς μεταλλάξεις, ἡ κυριότερη τῶν ὁποίων εἶναι νὰ ἀπορρέουν ἐξ αὐτοῦ παντοία σώματα ἐντὸς τῶν κενῶν καὶ νὰ ἀπορροφά πάλι τα σώματα ποῦ προκύπτουν ἀπὸ την καταστροφή των κόσμων".

Κατ' αὐτὸν τον τρόπο αὐτὸ ὁ Δημόκριτος, με μεγάλη φυσικότητα τεκμηριώνει λογικά την δυνατότητα ταυτόχρονης ὕπαρξης πολλῶν αἰσθητῶν κόσμων, οἱ ὁποῖοι ὅμως μποροῦν νὰ μὴν εἶναι αἰσθητοί ἀπὸ ἐμᾶς, ἀφοῦ παρεμβάλλεται μεταξύ αὐτῶν καὶ του κόσμου μας το μὴ αἰσθητὸ ἐνιαίο σύστημα "ὄντος"+"μὴ ὄντος" (ἄτομα+κενό) (ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ -9-).

Ὅπως ἀναφέρει ὁ Ἱππόλυτος: [Ελ. Ι, 13, 2 (ΔΚ 68α 40)]...Ὁ Δημόκριτος ὑποστηρίζει τα ἴδια με τον Λεύκιππος, ὅτι ὑπάρχουν ἄπειροι κόσμοι με διαφορετικά μεγέθη. Σε μερικούς ἀπὸ αὐτούς δὲν ὑπάρχει οὔτε Ἥλιος οὔτε Σελήνη, σε ἄλλους τα δύο αὐτὰ οὐράνια ἀντικείμενα εἶναι μεγαλύτερα ἀπὸ ὅσο στὸν δικό μας κόσμο, καὶ σε ἄλλους περισσότερα. Τα διαστήματα μεταξύ τῶν κόσμων εἶναι ἄνισα, σε μερικά μέρη ὑπάρχουν περισσότεροι κόσμοι, σε ἄλλα λιγότεροι, μερικοί ἀναπτύσσονται, μερικοί εἶναι στὸ ἀποκορύφωμα της ἀνάπτυξης τους καὶ μερικοί παρακμάζουν. Ἀλλοῦ οἱ κόσμοι γίνονται καὶ ἀλλοῦ ἀποσυντίθενται. Ἡ καταστροφή τους ὀφείλεται στὴν ἀμοιβαία τους σύγκρουση.

Στὴν περικοπή αὐτὴ, ἀλλὰ καὶ σε πολλές προηγούμενες μποροῦμε νὰ διακρίνουμε σαφέστατα την ἄποψή ὅτι οἱ φυσικοί νόμοι στὰ πλαίσια των διαφόρων κόσμων μποροῦν νὰ εἶναι διαφορετικοί καὶ ὡς ἐκ τούτου νὰ δημιουργοῦνται ἐντελῶς διαφορετικά συμπαντικά γεγονότα. Καὶ μετά τον Δημόκριτο ὅμως ἐπαναλαμβάνεται ἡ αὐτή ἰδέα περί πολλῶν κόσμων ἀπὸ τον Διογένη τον Ἀπολλωνιάτη:

[Ψευδοπλούταρχος, Στρωματείς 12]...Ο Διογένης ὁ Ἀπολλωνιάτης υἱοθέτει ὅτι ὁ ἀέρας εἶναι το στοιχεῖο καὶ ὅτι ὅλα κινοῦνται καὶ οἱ κόσμοι εἶναι ἄπειροι.....

Ἄς δοῦμε ὅμως τι διατυπώνουν οἱ σύγχρονες κοσμολογικές θεωρίες γιὰ την ὕπαρξη πολλῶν κόσμων (ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ -9-). Σύμφωνα με τὴ κβαντική κοσμολογική πρόταση του Λίντε, στὸ ἀρχικὸ μὴ Εὐκλείδειο, ἄρα καὶ μὴ αἰσθητό Σύμπαν μας, ὑπῆρχαν δύο γνωστά βαθμωτά πεδία, το "πεδίο πληθωρισμοῦ" καὶ το "πεδίο Χιγκς". Το πεδίο πληθωρισμοῦ καὶ τα φαινόμενα τα ὁποία δημιουργεῖ εἶναι το αἴτιο της διαστολῆς του χώρου (κενό=μὴ ὄν), ἐνῶ στὸ πεδίο Χίγκς ὀφείλεται το εἶδος τῶν φυσικῶν νόμων ποῦ δημιουργοῦνται μέσα στὸν διαστελλόμενο χῶρο. Τα δύο αὐτὰ πεδία, ὅπως ἔχει ἀποδειχθεῖ, ὑπάρχουν παντοῦ μέσα στὸ Σύμπαν καὶ ἡ παρουσία τους γίνεται αἰσθητή λόγω της ἐπίδρασης τους πάνω στὰ στοιχειώδη σωμάτια.

Τα βαθμωτά ὅμως πεδία δὲν εἶναι σταθερά καὶ ὅπως ἀποδεικνύει ἡ κβαντική Φυσική, ὑφίστανται ἀπρόβλεπτες διακυμάνσεις καὶ μεταβολές. Ἄν οἱ διακυμάνσεις αὐτὲς προκαλέσουν μία μεγάλη αὐξήση του μεγέθους του πεδίου πληθωρισμοῦ, τότε στὸ σημεῖο αὐτὸ το Σύμπαν θ' ἀρχίσει νὰ διαστέλλεται πολύ γρήγορα δημιουργῶντας μία φυσαλίδα (δημιουργία μεγάλου κενοῦ). Το φαινόμενο αὐτὸ μπορεῖ νὰ δημιουργεῖται συνεχῶς σε διαφορετικές περιοχές του ἀρχικοῦ μὴ αἰσθητοῦ Σύμπαντος (δημιουργία ἀπείρων μεγάλων κενῶν).

Αὐτὸ σημαίνει ὅτι ἄν σχεδιάσουμε το Σύμπαν σὰν μία ὀμοιογενή φυσαλίδα, ἡ δημιουργία κάθε νέας διαταραχῆς σ' αὐτὴν θὰ δημιουργήσει μία νέα συμπαντική φυσαλίδα (μεγάλο κενό). Με τον προηγούμενο τρόπο ο Α. Λίντε ἀπάντησε στὸ ἀναπάντητο ἐρώτημα ἀπὸ τον Λεύκιππο καὶ τον Δημόκριτο γιὰ το πώς δημιουργοῦνται τα μεγάλα κενά (11).

Οἱ χῶροι φυσαλίδες περιορίζονται ἀρχικὰ ἀπὸ ἀκανόνιστα ὅρια ποῦ συνεχῶς ἐξομαλύνονται καὶ ἔχουν την τάση νὰ ἐπεκτείνονται με ταχύτητες ποῦ πλησιάζουν την ταχύτητα του φωτός. Ἀργότερα τα ὅρια τῶν φυσαλίδων αὐτῶν εἶναι δυνατόν νὰ συρρικνωθοῦν με πολύ μικρότερες ταχύτητες. Με βάση τα προηγούμενα ἡ θεωρία της Μεγάλης Ἔκρηξης περιγράφει ἁπλῶς τὴ δημιουργία μιᾶς μόνο φυσαλίδας μέσα στὴν ὁποία ὑπάρχουμε καὶ ὄχι του ἐν γένει Σύμπαντος των ἀπείρων φυσαλίδων.

Θὰ πρέπει νὰ σημειωθεῖ εἶναι ὅτι ἄν θεωρήσουμε πῶς στὸ ἀρχικὸ μὴ αἰσθητὸ Σύμπαν, ὑπῆρχε ἕνα σύστημα συγκεκριμένων φυσικῶν νόμων, το πεδίο Χιγκ το μεταβάλλει στὶς ἐπιμέρους ἀναπαραγόμενες φυσαλίδες (μεγάλα κενά). Αὐτὸ σημαίνει ὅτι κάθε φυσαλίδα (μεγάλο κενό) τελικά θὰ ἔχει το δικό του σύστημα φυσικῶν νόμων, αὐτὸ δηλαδή ἀκριβῶς ποῦ ἤδη εἶχαν πεῖ οἱ Λεύκιππος καὶ Δημόκριτος.

Θὰ πρέπει νὰ ἀναφέρουμε ὅτι το προηγούμενο μοντέλο του Α. Λίντε ἀποτελεῖ μία ἐπεξεργασία της πληθωριστικῆς θεωρίας του Α.Η. Guth ἡ ὁποία προέβλεπε την ὕπαρξη ἑνὸς Σύμπαντος πολλῶν συμπαντικῶν φυσαλίδων στὸν χωρόχρονο ποῦ διέπονταν ἴσως ἀπὸ διαφορετικούς φυσικούς νόμους. Το 1982 οἱ Ἀμερικανοί ἐρευνητές Albrecht και Steinhsardt ἀνεκοίνωσαν παρόμοια συμπεράσματα.

Ὁλόκληρο το κοσμολογικό μοντέλο του Α. Λίντε, πιστεύουμε ὅτι δὲν χρειάζεται περαιτέρω σχολιασμό προκειμένου νὰ ταυτιστεῖ με τις ἀπόψεις τῶν ἀτομικῶν φιλοσόφων Λεύκιππου καὶ Δημόκριτου. Ὅπως γίνεται φανερό οἱ σκέψεις των φιλοσόφων του παρελθόντος πιθανότατα μποροῦν νὰ γίνουν πηγή ἔμπνευσης γιὰ τὴ διατύπωση σύγχρονων φυσικῶν θεωριῶν (ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ -9-).

4. Σχηματισμός σφαιροειδοῦς συστήματος αἰσθητής ὕλης με σύγχρονη ἐκτόξευση ὑλικοῦ στὸ ἐξωτερικό κενό

Λόγω της περιστρεφόμενης "δίνης" διαχωρίζονται πρῶτα τα "ὁμοία" ἀπὸ τα "ἀνόμοια". Στή συνέχεια παύει ἡ περιστροφή καὶ δημιουργεῖται ἕνα σύστημα ἀποτελούμενο ἀπὸ "λεπτά σώματα" (ὄχι μικρά στὶς διαστάσεις σώματα, οὔτε ἄτομα) τα ὁποία προχωροῦν πρὸς το ἐξωτερικό κενό (χῶρο) σὰν νὰ ἐκτοξεύονται, ἐνῶ τα ὑπόλοιπα, τα "μὴ λεπτά" (χονδρά = ἁδρά) παραμένουν ἑνωμένα καὶ συμπλεκόμενα πλησιάζουν μεταξύ τους καὶ σχηματίζουν ἀρχικὰ ἕνα σφαιροειδές σύστημα.

Ἐνδιαφέρον εἶναι νὰ τονιστεῖ ὅτι χρησιμοποιεῖται ὁ νέος ὄρος "λεπτά σώματα", προκειμένου νὰ ἀντιδιαστείλει τα σώματα αὐτὰ ἀπὸ ὅλα τα ἄλλα τα ὁποία ἔχουν ἤδη ἀναφερθεῖ.

Με μιά ἐπιπόλαια ἀναγνώση του ἀντίστοιχου κειμένου θὰ μπορούσαμε νὰ βροῦμε ἐπιφανειακές συμπτώσεις μεταξύ των θέσεων των ἀτομικῶν φιλοσόφων καὶ της σύγχρονης κοσμολογικῆς θεωρίας της Μεγάλης Ἔκρηξης. Ἡ σφαιρική συμπύκνωση θὰ μποροῦσε ἐπιπόλαια νὰ θεωρηθεῖ σὰν το πρωταρχικό ἄτομο του Λεμέτρ καὶ η περιγραφόμενη ἔκρηξη το big bang. Τα πράγματα ὅμως δὲν εἶναι τόσο ἁπλᾶ. Ἡ ἐκτόξευση καὶ η διαστολή του "λεπτοῦ" ὑλικού, κατά τους Λεύκιππο καὶ Δημόκριτο, δὲν εἶναι ἀποτέλεσμα της ἐκρήξης του σφαιροειδοῦς συστήματος ποῦ σχηματίζουν τα "μὴ λεπτά" ὑλικά, ἀλλὰ δημιουργοῦνται μαζί με τὴ δημιουργία της σφαιρικῆς συμπύκνωσης, ὡς το ἀποτέλεσμα γεγονότων ποῦ συμβαίνουν στὸ ἄκρῳ της "δίνης", ἀφοῦ ἐκεῖ ἔχουν διαχωριστεῖ καὶ ἰσορροπήσει τα "ὅμοια" ἀπὸ τα "ἀνόμοια" καὶ τα σώματα δὲν μποροῦν νὰ περιστρέφονται.

Με λίγα λόγια ὁ Λεύκιππος καὶ ο Δημόκριτος ὑποστηρίζουν ὅτι ἀπὸ ἕνα μῖγμα "λεπτῶν" καὶ "μὴ λεπτῶν" το ὁποῖο ἰσορροπεῖ καὶ δὲν περιστρέφεται, ἡ ἐκτόξευση τῶν λεπτῶν πρὸς τα ἕξω, δημιουργεῖ μία ἀντίθετη κίνηση -συστολή- των "μὴ λεπτῶν" τα ὁποία τείνουν νὰ σχηματίσουν μία μικρή σε διαστάσεις, ἀλλὰ πυκνή, σφαιροειδῆ συγκρότηση ὕλης.

Ὅπως γίνεται ἐμφανὲς ἀπὸ την ἀντίστοιχη περικοπή, στὸ τέλος της δίνης ὅταν αὐτή ἐμφανιστεῖ μέσα στὸ μεγάλο κενό, ὑπάρχει μία περιορισμένη σε χῶρο ἱσορροπούσα καὶ μὴ περιστρεφόμενη, πρός στιγμήν, σφαιρική συμπύκνωση "μὴ λεπτοῦ" (ὄχι μικρῶν διαστάσεων, οὔτε ἄτομα) ὑλικοῦ. Ἡ σφαῖρα κατέχει πολύ μικρό χῶρο του "μεγάλου κενοῦ", διότι πώς ἀλλιῶς θὰ μποροῦσε το περιγραφόμενο "λεπτό" ὑλικὸ σὰν ἔκρηξή νὰ προχωρήσει ἐπεκτεινόμενο στὸν ἐξωτερικό χῶρο, ἄν ὁ χῶρος αὐτὸ ἦταν κατειλημμένος ἀπὸ την ἀρχικὴ σφαῖρα.

Ἐνδιαφέρον εἶναι ὅτι στὰ ὅρια της δίνης, πρὸς την περιοχή του "μεγάλου κενοῦ", πρὶν τὴ δημιουργία της σφαιρικῆς συμπύκνωσης, το ὑλικὸ του μὴ αἰσθητοῦ Σύμπαντος (χῶρος+ἄτομα) ἀποτελεῖται ἀπὸ ἕνα "ἐξωτικὸ" γιὰ τις αἰσθήσεις ὑλικὸ, μὴ δυνάμενο νὰ περιγραφεῖ ἀπὸ τους ἀτομικούς φιλόσοφους, το ὁποῖο στὴ συνέχεια χωρίζεται σε δύο συστατικά, τα "λεπτά" καὶ τα "μὴ λεπτά" (χονδρά=ἁδρά), τα ὁποία σε μία μεταγενέστερη φάση ἔμελλαν, σύμφωνα με τις ἀπόψεις των ἀτομικῶν φιλοσόφων, νὰ σχηματίσουν, τὴ γνωστή σήμερα στὶς αἰσθήσεις μας "ὕλη".

Σε σχέση με τα προηγούμενα θὰ πρέπει νὰ ἀναφερθεῖ ὅτι σύμφωνα με τις σύγχρονες κοσμολογικές ἀπόψεις μποροῦμε νὰ διακρίνουμε δύο κοσμολογικές περιόδους, την ἐποχῆ του Πλανκ καὶ την ἐποχῆ της πληθωριστικῆς διόγκωσης, οἱ ὁποῖες προηγοῦνται της ὑποθετικῆς δημιουργίας της ἀρχικῆς σφαιροειδοῦς συμπύκνωσης ὕλης του πρωτοατόμου του Λεμέτρ ἀπό το ὁποῖο ξεκίνησε ἡ Μεγάλη Ἔκρηξη. Ἡ ὕλῃ κάτω ἀπὸ τις ἀκραῖες συνθῆκες ποῦ ἐπικρατοῦσαν τις περιόδους αὐτὲς ἦταν πραγματικά "ἐξωτική" γιὰ τὴ σύγχρονη ἐπιστημονική πραγματικότητα. Εἰδικότερα κατά τὴ διάρκεια της πληθωριστικῆς διόγκωσης οἱ συνθῆκες ἦταν τέτοιες ποῦ εὐνόησαν τὴ δημιουργία ἐπάλληλων συμπαντικῶν φυσαλίδων (μεγάλων κενῶν) καὶ πιθανότατα τὴ δημιουργία "ἐξωτικῶν" σωματιδίων Ηiggs (μποζόνιο Ηίggs) ποῦ ἀποτελοῦν το ὑποθετικό μέσο προκειμένου νὰ ἀποκτήσουν την ἰδιότητα της μάζας τα σώματα, μετά τὴ Μεγάλη Ἔκρηξη.

Ὁμοίως μετά την στιγμή της Μεγάλης Ἔκρηξης, ἡ σύγχρονη Κοσμολογία δέχεται ὅτι ὑπῆρξαν δύο φάσεις κατά την διάρκεια των ὁποίων δημιουργήθηκαν ἀντίστοιχα δύο εἴδη ὑπατομικών σωματιδίων, τα "αδρόνια" (χοντροκομμένα, μὴ λεπτά) καὶ τα "λεπτόνια" (λεπτά). Ὡς "ἀδρόνια" ἀναφέρονται τα πρωτόνια, τα νετρόνια τα ὑπερόνια καὶ τα μεσόνια. Τα "λεπτόνια" περιλαμβάνουν τα ἠλεκτρόνια καὶ τα νετρίνα. Οἱ ἀντίστοιχες κοσμολογικές φάσεις δημιουργίας πῆραν το ὄνομα τῶν δημιουργούμενων σωματιδίων.

Ἡ ἀντιστοιχία τῶν ὀνομάτων των προηγούμενων στοιχειωδῶν σωματιδίων με την ὁρολογία τῶν ἀτομικῶν φιλοσόφων εἶναι χαρακτηριστική.

Σχηματισμός λεπτοῦ ὑμένα. Δημιουργία περιστροφικῆς συμπαντικῆς κίνησης

Κατά τὴ φάση αὐτὴ ἀπὸ την κεντρική σφαιροειδῆ συμπύκνωση "μὴ λεπτοῦ" ὑλικοῦ, ἀποσπᾶται ἕνας ὑμένας ὑλικοῦ. Ἕνα λεπτό δηλαδή κέλυφος "μὴ λεπτῆς" ὕλης, Ὁ ὑμένας αὐτὸς ἀρχίζει νὰ περιστρέφεται, ἐνῶ ὑλικὸ ἀπὸ αὐτόν ὁδηγεῖται πρὸς την κεντρική σφαιρική συμπύκνωση "λόγω της δίνης". Ποιάς δίνης ὅμως; Ἡ ἀρχικὴ "δίνη", ὁδηγοῦσε ὑλικὸ ἀπὸ το μὴ αἰσθητό Σύμπαν του (ὄντος)+(μὴ ὄντος) πρὸς τον κόσμο του "μεγάλου κενοῦ", πρὸς τὴ σφαιρική δηλαδή συσσώρευση "μὴ λεπτοῦ" ὑλικοῦ ποῦ προαναφέραμε. Ἀντίθετα ἡ δίνη, ποῦ ἀναφέρεται στὸ σημεῖο αὐτὸ, ὁδηγεῖ ἀπὸ τον "κόσμο" του "μεγάλου κενοῦ" πρὸς την ἀρχικὴ σφαιρική συσσώρευση των "μὴ λεπτῶν". Αὐτὸ σημαίνει ὅτι ἡ ἀναφερόμενη ἐδῶ δίνη, εἶναι ἀντίθετης κατεύθυνσης ἀπὸ την πρώτη. Οἱ ἀτομικοί φιλόσοφοι δηλαδή προτείνουν ἕνα κοσμολογικό σύστημα δύο, ἀντίθετης πολικότητας, δινῶν (+ καὶ -), ἐκ τῶν ὁποίων ἡ πρώτη ἐξελίσσεται ἐκτὸς του κόσμου του "μεγάλου κενοῦ" καὶ ἡ ἄλλη ἐντὸς. Καὶ οἱ δύο ὅμως ὁδηγοῦν σε μία κοινή περιοχή, ἡ ὁποία ἀποτελεῖ την ἀρχὴ καὶ το τέλος του κόσμου του "Μεγάλου κενοῦ".

Ε. Δανέζης, Ε. Θεοδοσίου, Θ. Γραμμένος, Μ. Σταθοπούλου

Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν, Τμῆμα Φυσικῆς, Τομέας Ἀστροφυσικῆς - Ἀστρονομίας - Μηχανικῆς