ΥΠΑΤΙΑ ἡ Ἀλεξανδρινή (370 - 415 μ.Χ)

Ὅταν βλέπω σε  προσκυνῶ καὶ τούς λόγους ,

τῆς παρθένου τόν οἶκον ἀστρῶον βλέπων΄ εἰς

οὐρανόν γάρ ἐστί σοῦ τὰ πράγματα, Ὑπατία

σεμνή, τῶν λόγων εὐμορφία ἄχραωτον ἄστρον

τῆς σοφῆς παιδεύσεως .

Παλλαδὰς

ΥΠΑΤΙΑ ἡ Ἀλεξανδρινή (370 - 415 μ.Χ)

Ἡ Ἀλεξάνδρεια του 4ου αἰῶνα μ.Χ. ἦταν ὁ χῶρος μιᾶς μικρῆς ἐπιστημονικῆς ἀναγέννησης καὶ αὐτή φωτίστηκε ἀπὸ την πιὸ διάσημη ἀνάμεσα στὶς γυναῖκες ἐπιστήμονες καὶ φιλοσόφους. 

Γιὰ δεκαπέντε αἰῶνες ἡ Ὑπατία θεωρεῖται ὅτι ἦταν ἡ μόνη γυναῖκα ἐπιστήμονας στὴν ἱστορία. Ἀκόμα καὶ σήμερα συχνά εἶναι ἡ μόνη γυναῖκα ποῦ ἀναφέρεται στὴν ἱστορία τῶν μαθηματικῶν καὶ της ἀστρονομίας.

 Αὐτὴ ἡ εὐγενὴς γυναῖκα ξεχωρίζει στὶς σελίδες της ἱστορίας σὰν ἡ μεγαλύτερη ἀπὸ τους μάρτυρες Ἐθνικούς.
Η Ζωή της
Ὅταν γεννήθηκε ἡ Ὑπατία το 370 μ.Χ., ἡ διανοητική ζωή της Ἀλεξάνδρειας βρισκόταν σε κατάσταση ἐπικίνδυνης σύγχυσης.

 Ἡ Ρωμαϊκή Αὐτοκρατορία γινόταν χριστιανική καὶ ὅλο καὶ πιὸ συχνά δὲν ἦταν μόνο ὁ χριστιανός ζηλωτής ποῦ ἔβλεπε αἱρέσεις καὶ σατανισμό στὰ μαθηματικά καὶ στὴν ἐπιστήμη: "οἱ μαθηματικοί ἔπρεπε νὰ κατασπαραχθοῦν ἀπὸ θηρία ἡ νὰ καοῦν ζωντανοί" (McCabe). Μερικοί ἀπὸ τους χριστιανούς Πατέρες ἀναβίωσαν τις θεωρίες της ἐπίπεδης γῆς καὶ του σύμπαντος ὡς στερέωμα. Στήν Ἀλεξάνδρεια ὁ Θεόφιλος, Πατριάρχης Ἀλεξάνδρειας, ὑποκινοῦσε βίαιες συγκρούσεις μεταξύ Ἐθνικῶν (Ἑλλήνων), Ἑβραίων καὶ Χριστιανῶν.

 Δὲν ἦταν μία καὶ τόσο εὐμενής ἐποχῆ γιὰ νὰ εἶναι κανείς ἐπιστήμονας, ἡ φιλόσοφος.

Ὁ πατέρας της Ὑπατίας, ὁ Θέων, ἦταν μαθηματικός καὶ ἀστρονόμος στὸ Μουσεῖο. 

Ἐπέβλεπε ἀπὸ κοντά κάθε πλευρά της ἐκπαίδευσης της κόρης του. 

Σύμφωνα με το μῦθο, ἦταν ἀποφασισμένος νὰ γίνει ἡ κόρη του ἕνα 'τέλειο ἀνθρώπινο ὄν' - ἦταν ἡ ἐποχῆ ποῦ οἱ γυναῖκες θεωροῦνταν κάτι παρακάτω ἀπὸ ἄνθρωποι! 

Ἦταν προσωπική μαθήτρια του Πλούταρχου καὶ ἀνατράφηκε στὶς θεμελιώδεις ἀρχὲς της Πλατωνικής Σχολῆς.

 Ἡ Ὑπατία ἦταν πραγματικά μία ξεχωριστή νέα. 

Ταξίδεψε στὴν Ἀθήνα καὶ την Ἰταλία καὶ ἐντυπωσίαζε ὅσους συναντοῦσε με την ἐξυπνάδα καὶ την ὀμορφιά της.

Σπούδασε στη νεοπλατωνική σχολή του Πλούταρχου του Νεότερου καὶ της κόρης του Ἀσκληπιγένειας στὴν Ἀθήνα. 

Την ἐποχῆ ἐκείνη ὑπῆρχε διάκριση μεταξύ τῶν νεοπλατωνικῶν σχολῶν της Ἀλεξάνδρειας καὶ της Ἀθήνας. 

Ἡ σχολή της Ἀθήνας τόνιζε περισσότερο την ἀπόκρυφη ἐπιστήμη, ἀλλὰ γιὰ τους Χριστιανούς, ὅλοι οἱ Πλατωνιστές ἦταν ἐπικίνδυνοι αἱρετικοί.

Ὅταν ἐπέστρεψε στὴν Ἀλεξάνδρεια ἔγινε δασκάλα τῶν μαθηματικῶν καὶ της φιλοσοφίας. 

Το Μουσεῖο εἶχε χάσει την ὑπεροχή του καὶ ἡ Ἀλεξάνδρεια τώρα εἶχε ξεχωριστά σχολεῖα γιὰ Ἐθνικούς, γιὰ Ἑβραίους καὶ γιὰ Χριστιανούς. 

Ὡστόσο, ἡ Ὑπατία δίδασκε σε ἀνθρώπους κάθε θρησκείας καὶ μετά τον πατέρα της ἀνέλαβε μία Ἔδρα Φιλοσοφίας στὴν πόλη. 

Σύμφωνα με τον βυζαντινό ἐγκυκλοπαιδιστή Σουίδα, 'ἦταν ἐπίσημα διορισμένη νὰ ἑρμηνεύει το δόγμα του Πλάτωνα, του Ἀριστοτέλη κ.ά.". 

Πολλοί μαθητές ἐρχόταν στὴν Ἀλεξάνδρεια εἰδικὰ γιὰ νὰ παρακολουθήσουν τις διαλέξεις της για τα μαθηματικά, την αστρονομία, τη φιλοσοφία και τη μηχανική.

 Το σπίτι της έγινε κέντρο διανοουμένων και συγκέντρωνε σχολαστικιστές που συζητήσουν ἐπιστημονικά καὶ φιλοσοφικά ἐρωτήματα.

Ἡ Ὑπατία δὲν παντρεύτηκε ποτέ καὶ γιὰ αἰῶνες οἱ ἱστορικοί ἀναρωτιόταν γιὰ την ἁγνότητά της. Χωρίς ἐξαίρεση, οἱ ἐλάχιστες ἱστορικές ἀναφορές σε αὐτή την παρθένο φιλόσοφο βεβαιώνουν την ἀρετὴ της, την ἀκεραιότητά της καὶ την ἀπόλυτη ἀφοσίωσή της στὰ ἰδεώδη της Ἀλήθειας καὶ του Δίκαιου.

Τα Έργα της

Με ἐπιχειρήματα καὶ δημόσια ἀναγνώριση καὶ σεβασμό ἡ Ὑπατία ἐπισκίαζε κάθε ἀντίπαλο τῶν Χριστιανικῶν δογμάτων της Βόρειας Αἰγύπτου. 

Ἦταν φημισμένη γιὰ το βάθος της γνώσης της καὶ τὴ γοητεία της προσωπικότητάς της καὶ ἀγαπημένη τῶν πολιτῶν της Ἀλεξάνδρειας. 

Συχνά την καλοῦσαν ὡς σύμβουλο οἱ ἄρχοντες της πόλης.

Ἄν καὶ τα γραπτά της καταστράφηκαν στὴν πυρκαγιά της βιβλιοθήκης της Ἀλεξάνδρειας, μποροῦμε νὰ σχηματίσουμε μία εἰκόνα του περιεχομένου τους ἀπὸ τα σχόλια σύγχρονών συγγραφέων της .

Ἡ Ὑπατία ἔγραψε σχόλια γιά την Ἀριθμητική του Διόφαντου, ἐπίσης γιὰ τον Ἀστρονομικό Κανόνα του Πτολεμαίου καὶ ἀκόμα γιὰ τις Κωνικές Τομές του Ἀπολλώνιου της Πέργα.

Τα περισσότερα ἀπὸ τα γραπτά της Ὑπατίας ξεκίνησαν σὰν σημειώσεις γιὰ τους μαθητές της.

Κανένα δὲν ἔχει διασωθεῖ ὁλοκληρωμένο, ἄν καὶ εἶναι πιθανό τμήματα του ἔργου της νὰ ἔχουν ἐνσωματωθεῖ στὶς ἐκτενεῖς πραγματεῖες του Θέωνα. 

Μερικές πληροφορίες γιὰ τα ἐπιτεύγματά της προέρχονται ἀπὸ δασωμένα γράμματα του μαθητή καὶ φίλου της Συνέσιου του Κυρηναίου, ποῦ ἀργότερα ἔγινε ὁ πλούσιος καὶ ἰσχυρός Ἐπίσκοπος της Πτολεμαϊδας.

 Κάποτε ὁ Συνέσιος, Ἐπίσκοπος καὶ γνωστός γιὰ τὴ μόρφωσή του, της ἔγραψε ζητῶντας τὴ βοήθειά της στὴν κατασκευή ἑνὸς ἀστρολάβου καὶ ἑνὸς ὑδροσκοπίου, ἀναγνωρίζοντας τὴ μοναδική περιοχή του νοῦ της.

Το σημαντικότερο ἔργο της Ὑπατίας ἦταν στὴν ἄλγεβρα. 

Ἔγραψε σχόλια στὴν Ἀριθμητική του Διόφαντου σε 13 βιβλία.

 Ὁ Διόφαντος ἔζησε καὶ ἐργάσθηκε στὴν Ἀλεξάνδρεια τον τρίτο αἰῶνα καὶ ἔχει ὀνομασθεῖ 'πατέρας της ἄλγεβρας'.                     Ἀνέπτυξε τις ἀπροσδιόριστες (ἡ Διοφαντικές) ἐξισώσεις, δηλαδή ἐξισώσεις με πολλαπλές λύσεις. (Ἕνα συνηθισμένο παράδειγμα προβλημάτων αἰτοῦ του τύπου εἶναι το πώς μποροῦμε νὰ μετατρέψουμε ἕνα κατοστάρικο σε νομίσματα χρησιμοποιῶντας διαφορετικά νομίσματα, 50άρικα, 20άρικα κλπ.). 

     Ἐργάσθηκε ἐπίσης με δευτεροβάθμιες ἐξισώσεις. Τα σχόλια της Ὑπατίας περιελάμβαναν ἐναλλακτικές λύσεις καὶ πολλά νέα προβλήματα ποῦ προέκυπταν σὰν συνέπεια στὰ χειρόγραφα του Διόφαντου.

Ἡ Ὑπατία ἔγραψε ἐπίσης μία διατριβή Περί τῶν Κωνικών του Ἀπολλώνιου σε ὀκτὼ βιβλία. 

Ὁ Ἀπολλώνιος ὁ Πέργας ἦταν ἕνας ἀλεξανδρινός γεωμέτρης του 3ου π.Χ. αἰῶνα, ποῦ προσπάθησε νὰ ἐξηγήσει τις ἀσυνήθιστες τροχιές τῶν πλανητῶν.

 Το κείμενο της Ὑπατίας ἦταν μία ἐκλαΐκευση της ἐργασίας του. 

Ὅπως οἱ ἕλληνες πρόγονοί της, ἡ Ὑπατία γοητευόταν ἀπὸ τις κωνικές τομές (τα γεωμετρικά σχήματα ποῦ σχηματίζονται ὅταν ἕνα ἐπίπεδο τέμνει ἕνα κῶνο). 

Μετά το θάνατό της, οἱ κωνικές τομές ἀγνοήθηκαν μέχρι την ἀρχὴ του 17ου αἰῶνα ὅταν οἵ ἐπιστήμονες συνειδητοποίησαν ὅτι πολλά φυσικά φαινόμενα, ὅπως οἱ τροχιές πλανητῶν, περιγραφόταν με τον καλύτερο τρόπο με τις καμπύλες ποῦ προκύπτουν ἀπὸ κωνικές τομές.

Ὁ Θέων, ὁ πατέρας της Ὑπατίας, ἀναθεώρησε καὶ ἐξέλιξε τα Στοιχεῖα της γεωμετρίας του Εὐκλείδη καὶ εἶναι ἡ δική του ἐκδόσει ποῦ χρησιμοποιεῖται ἀκόμα καὶ σήμερα. 

Πιθανότατα ἡ Ὑπατία ἐργάσθηκε μαζί του σε αὐτή την ἀναθεώρηση. Ἀργότερα ἔγραψε μαζί του τουλάχιστον μία διατριβή γιὰ τον Εὐκλείδη. 

Ἡ Ὑπατία ἐπίσης ἔγραψε τουλάχιστον ἕνα βιβλίο ἀπὸ την ἐργασία του Θέωνα γιὰ τον Πτολεμαίο. Ο Πτολεμαίος είχε συστηματοποιήσει όλη τη σύγχρονη μαθηματική καὶ ἀστρονομική γνώση σε ἕνα ἔργο 13 βιβλίων, το ὁποῖο μετριόφρονα ὀνόμασε Μαθηματική Πραγματεία. Ἄραβες Σχολαστικιστές το μετονόμασαν σε Almagest ('Μέγα Βιβλίο"). 

Το σύστημα του Πτολεμαίου παρέμεινε το κυρίαρχο ἀστρονομικό ἔργο μέχρι τον Κοπέρνικο τον 16ο αιώνα. 

Οι πίνακες της Υπατίας για τις κινήσεις των ουράνιων σωμάτων, ο Αστρονομικός Κανών, ίσως ήταν μέρος των σχολίων του Θέωνα στὸν Πτολεμαίο, ἡ ἦταν ξεχωριστό ἔργο.

Ἐκτὸς ἀπὸ τὴ φιλοσοφία καὶ τα μαθηματικά, ἡ Ὑπατία εἶχε ἐνδιαφέρον γιὰ τὴ μηχανική καὶ την πρακτική τεχνολογία. 

Τα γράμματα του Συνέσιου περιέχουν σχέδια γιὰ ἀρκετὰ ἐπιστημονικά ὄργανα περιλαμβάνοντας ἕναν ἀστρολάβο (Ὁ ἀστρολάβος χρησιμοποιοῦνταν γιὰ τὴ μέτρηση των θέσεων του ἄστρων, πλανητῶν καὶ του ἥλιου καὶ γιὰ τον ὑπολογισμό της ὥρας καὶ του ἀνερχόμενου ζωδίου του ζωδιακοῦ).

Ἡ Ὑπατία ἀνέπτυξε ἀκόμα μία συσκευή γιὰ τὴ διύλιση του νεροῦ, ἕνα ὄργανο γιὰ τὴ μέτρηση της στάθμης του νεροῦ καὶ ἕνα διαβαθμισμένο ὐδρόμετρο ἀπὸ μπροῦντζο γιὰ τὴ μέτρηση της εἰδικῆς βαρύτητας (πυκνότητας) ἑνός ὑγροῦ.

Ἡ Ὑπατία ἦταν ὁ τελευταῖος Ἕλληνας Ἐθνικός ἐπιστήμονας του δυτικοῦ κόσμου καὶ ὁ θάνατός της συνέπεσε με τα τελευταία χρόνια της Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας.

 Καὶ ἀφοῦ ἀπὸ τότε δὲν ὑπῆρξαν σημαντικές πρόοδοι στὰ μαθηματικά, την ἀστρονομία καὶ τη φυσική σε ὅλη τὴ Δύση γιὰ ἄλλα 1000 χρόνια, ἡ Ὑπατία ἔγινε σύμβολο του τέλους της ἀρχαίας ἐπιστήμης. 

Μετά την Ὑπατία ἦρθε το χάος καὶ ὁ βαρβαρισμός τῶν Σκοτεινῶν Χρόνων.

Ἀρκετοί συγγραφεῖς μνημονεύουν τις διδασκαλίες της Ὑπατίας σὰν Χριστιανικές στὸ πνεῦμα. Πραγματικά, ἢ Ὑπατία ἀφαίρεσε το πέπλο μυστηρίου με το ὁποῖο εἶχε καλυφθεῖ αὐτή ἡ νέα θρησκεία, συζητῶντας με τέτοια εὐκρίνεια γιὰ τις πιὸ πολύπλοκες ἀρχὲς της ὥστε πολλοί νεοφώτιστοι στὴ Χριστιανική πίστη ἐγκατέλειψαν το Χριστιανισμό γιὰ νὰ γίνουν μαθητές της. 

Ἡ Ὑπατία ἀποδείκνυε λογικά την παγανιστική καταγωγή της Χριστιανικῆς πίστης, ἀλλὰ καὶ ἐξέθετε τα ὑποτιθέμενα θαύματα ποῦ οἱ Χριστιανοί πρόβαλαν σὰν σημάδια "θείας προτίμησης", ἀναλύοντας τους φυσικούς νόμους ποῦ διέπουν τα φαινόμενα.

ὁ Θάνατος της

Σὰν γυναῖκα καὶ ἄνθρωπος, ποῦ ἀσπάστηκε την ἑλληνική ἐπιστημονική σκέψη καὶ σὰν πολιτικό πρόσωπο με ἐπιρροή, ἡ Ὑπατία βρέθηκε σε πολύ ἐπικίνδυνη θέση σε μία ὅλο καὶ πιὸ χριστιανική πόλη. Το 412 ὁ Κύριλλος, ἕνας φανατικός χριστιανός, ἔγινε Πατριάρχης της Ἀλεξάνδρειας καὶ μεγάλη ἐχθρότητα ἀναπτύχθηκε μεταξύ του Κυρίλλου καὶ του Ὀρέστη, του Ρωμαίου Κυβερνήτη της Αἰγύπτου, ἑνὸς παλιοῦ μαθητή καὶ καλοῦ φίλου της Ὑπατίας

. Ἀμέσως μόλις πῆρε την ἐξουσία, ὁ Κύριλλος ἄρχισε νὰ διώκει τους ἑβραίους, διώχνοντας χιλιάδες ἀπὸ αὐτούς ἀπὸ την πόλη. 

Ἔπειτα, παρά τὴ σφοδρή ἀντίθεση του Ὀρέστη, ἔστρεψε την προσοχή του στὸ να καθαρίσει την πόλη ἀπὸ του νεοπλατωνιστές. Ἀγνοῶντας τις ἐκκλήσεις του Ὀρέστη, ἡ Ὑπατία ἀρνήθηκε νὰ ἀπαρνηθεῖ τις ἰδέες της καὶ νὰ ἀσπασθεῖ το Χριστιανισμό.

Ὁ Κύριλλος, ὁ ὁποῖος ἀργότερα ἀναγορεύτηκε ὁ πατέρας τους δόγματος της Χριστιανικῆς Τριάδας καὶ ἀγιοποιήθηκε γιὰ το ζῆλο του ἔβλεπε στὴν Ὑπατία μία συνεχῆ ἀπειλή γιὰ τὴ διάδοση της Χριστιανικῆς πίστης, ὁ Κύριλλος, τουλάχιστον ἔμμεσα, ἦταν ἡ αἰτιᾶ του τραγικοῦ της θανάτου. Παρά κάθε ἑπομένη προσπάθεια νὰ τον ἀπαλλάξουν ἀπὸ το στίγμα του δολοφόνου, το ἀδιαμφισβήτητο γεγονός παραμένει ὅτι δὲν ἔκανε καμία προσπάθεια νὰ ἀποτρέψει το ἀποτρόπαιο καὶ βίαιο ἔγκλημα. 

Το μόνο ἐλαφρυντικό ποῦ μπορεῖ κανείς νὰ προσφέρει σὰν ὑπεράσπισή του εἶναι το ὅτι, τυφλωμένος ἀπὸ τη μανία του φανατισμοῦ, ὁ Κύριλλος θεωροῦσε την Ὑπατία ὡς μάγισσα ἐκπρόσωπο του Κακοῦ.

Ὁ φόνος της Ὑπατίας περιγράφεται στὰ γραπτά του χριστιανοῦ ἱστορικοῦ του 5ου αἰῶνα Σωκράτη του Σχολαστικοῦ:

"Ὅλοι οἱ ἄνθρωποι την σεβόταν καὶ την θαύμαζαν γιὰ την ἁπλή ταπεινοφροσύνη του μυαλοῦ της. Ὡστόσο, πολλοί με πεῖσμα την ζήλευαν καὶ ἐπειδή συχνά συναντοῦσε καὶ εἶχε μεγάλη οἰκειότητα με τον Ὀρέστη, ὁ λαός την κατηγόρησε ὅτι αὐτή ἦταν ἡ αἰτία ποῦ ὁ Ἐπίσκοπος καὶ ὁ Ὀρέστης δὲν γινόταν φίλοι. 

Με λίγα λόγια, ὁρισμένοι πεισματάρηδες καὶ ἀπερίσκεπτοι κοκορόμυαλοι με ὑποκινητή καὶ ἀρχηγὸ τους τον Πέτρο, ἕναν ὀπαδὸ αὐτῆς της Ἐκκλησίας, παρακολουθοῦσαν αὐτή τὴ γυναῖκα νὰ ἐπιστρέφει σπίτι της γυρνῶντας ἀπὸ κάπου.

 Την κατέβασαν με τὴ βία ἀπὸ την ἅμαξα της, την μετέφεραν στὴν Ἐκκλησία ποῦ ὀνομαζόταν Caesarium, την γύμνωσαν ἐντελῶς, της ἔσκισαν το δέρμα καὶ ἔκοψαν τις σάρκες του σώματός της με κοφτερά κοχύλια μέχρι ποῦ ξεψύχησε, διαμέλισαν το σῶμα της, ἔφεραν τα μέλη της σε ἕνα μέρος ποῦ ὀνομαζόταν Κίναρον καὶ τα ἔκαψαν."

Οἱ δολοφόνοι της Ὑπατίας ἦταν Παραβολικοί, φανατικοί μοναχοί της Ἐκκλησίας του Αγ. Κυρίλλου της Ἱερουσαλήμ, πιθανῶς ὑποβοηθούμενοι ἀπὸ Νιτριανούς μοναχούς.

 Το ἄν ο Κύριλλος διέταξε ὁ ἴδιος το φόνο παραμένει ἀνοικτό ἐρώτημα. 

Πάντως, δημιούργησε το λιγότερο το πολιτικό κλίμα ποῦ ἐπέτρεψε μία τέτοια θηριωδία. 

Ὁ Κύριλλος ἀργότερα ὀνομάστηκε ἅγιος.

Ὁ Ὀρέστης ἀνέφερε τὴ δολοφονία καὶ ζήτησε ἀπὸ τὴ Ρώμη νὰ ξεκινήσει ἔρευνες. Ἀργότερα παραιτήθηκε καὶ ἔφυγε ἀπὸ την Ἀλεξάνδρεια. 

Ἡ ἔρευνα ἀναβλήθηκε πολλές φορές λόγω 'ἔλλειψης μαρτύρων' καὶ τελικά ὁ Κύριλλος ἰσχυρίσθηκε ὅτι ἡ Ὑπατία ἦταν ζωντανή καὶ ζοῦσε στὴν Ἀθήνα.

Ἔτσι χάθηκε το 415 ἡ μεγαλύτερη γυναῖκα μύστης του ἀρχαίου κόσμου καὶ μαζί της ἔπεσε καὶ ἡ Νεοπλατωνική Σχολή της Ἀλεξάνδρειας.

Με την εξάπλωση του Χριστιανισμού, η έρευνα έδωσε τη θέση της στην εμφάνιση πολλών θρησκευτικών λατρειών και μεγάλο θρησκευτικό χάος και ενδιαφέρον για την αστρολογία και το μυστικισμό. 

Το 640 εἰσέβαλαν οἱ Ἄραβες στὴν Ἀλεξάνδρεια καὶ ὅ,τι εἶχε ἀπομείνει ἀπὸ το Μουσεῖο καταστράφηκε...

"Ἡ Ὑπατία ἦταν ἕνα πρόσωπο ποῦ χώριζε την κοινωνία σε δύο μέρη:
αὐτούς ποῦ την θεωροῦσαν θαῦμα του φωτός...
καὶ αὐτούς ποῦ την ἔβλεπαν σάν ἀπόστολο του σκότους..."