Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΥ 1940-41
Τοῦ Ἀνχου (ΤΘ) Λαλούσῃ Χαράλαμπου
Ὁ ἡρωικὸς ἀγῶνας τῆς Ἑλλάδος ἐναντίον τοῦ Ἄξονα, κατὰ τοὺς ἑπτά
συνολικὰ μῆνες τοῦ ἑλληνοϊταλικοῦ καὶ τοῦ ἑλληνογερμανικοῦ πολέμου
(28 Ὀκτωβρίου 1940- 31 Μαΐου 1941) ἀποτελεῖ ἀναμφισβήτητα μία ἀπό
τίς ἐνδοξότερες σελίδες τῆς ἑλληνικῆς ἱστορίας. Ἔχει ὅμως καὶ ἱστορική
σημασία εὐρύτερη, γιατί ἐπηρέασε πολλαπλὰ τὴν ἐξέλιξη τοῦ Β΄
Παγκοσμίου Πολέμου καὶ συνέβαλε κρίσιμα στὴν ἔκβασή του.
Ὁ πόλεμος αὐτός, ὑπῆρξε ἀπὸ ἄποψη ἀσφάλειας καὶ προστασίας της
ἐδαφικῆς ἀκεραιότητας τῆς Ἑλλάδος, σταθμὸς μείζονος σημασίας στήν
ἱστορία τῶν διακρατικῶν σχέσεων τῆς χώρας. Ὁ ἑλληνο-ἰταλικὸς πόλεμος
ἦταν «παράπλευρος» πόλεμος τῆς μεγάλης εὐρωπαϊκῆς σύγκρουσης, ἡ
ὁποία ἀκόμα δὲν εἶχε γίνει παγκόσμια· ἦταν ἕνα δευτερεῦον μέτωπο
αὐτῆς τῆς σύγκρουσης, στὸ ὁποῖο, ἡ μὲν Ἰταλία προσπαθοῦσε νὰ κερδίσει
μία εὔκολη ἐπιτυχία, καὶ δι' αὐτῆς νὰ ἀναδειχθεῖ σὲ ρυθμιστικὴ δύναμη
τῆς Νότιας Βαλκανικῆς, ἡ δὲ Βρετανία ἐπιθυμοῦσε νὰ καθηλώσει καὶ νά
φθείρει μία δύναμη ποὺ ἀπειλοῦσε τὴν θέση της στὴν Ἀνατολικὴ Μεσόγειο
καὶ ἰδίως στὴν Αἴγυπτο.
Ἀφετηρία τοῦ ἑλληνο-ἰταλικοῦ πολέμου ἀποτελεῖ ἡ ἄνοιξη τοῦ
1939, ὅταν τὰ ἰταλικὰ στρατεύματα κατέλαβαν τὴν Ἀλβανία καί
διαφάνηκαν ξεκάθαρα τὰ ἐπεκτατικὰ σχέδια τοῦ Μουσολίνι. Την
συγκεκριμένη χρονικὴ περίοδο, ἡ πολιτικὴ καὶ στρατιωτικὴ ἰσορροπία στά
Βαλκάνια διαταράχθηκε.
Τὸ Βαλκανικὸ Σύμφωνο καὶ τὰ διάφορα
σύμφωνα ποὺ εἶχε συνομολογήσει ἡ Ἑλλάδα δὲν τέθηκαν σὲ ἐνέργεια,
οὔτε βέβαια ὑπῆρξε ἐξαρχῆς τέτοιο ζήτημα. Τόσο τὸ Βαλκανικὸ Σύμφωνο,
ὅσο καί τα Σύμφωνα μὲ τὴν Γιουγκοσλαβία καὶ τὴν Τουρκία κάλυπταν τό
ἐνδεχόμενο πολέμου μὲ τὴν Βουλγαρία.
Ἡ Ἑλλάδα βρισκόμενη στὸ χῶρο, στὸν ὁποῖο ἀπέβλεπε ἡ ἐπεκτατική
πολιτικὴ τῆς Ἰταλίας καὶ σταθερὰ ἀποφασισμένη νὰ παραμείνει οὐδέτερη
ἀλλὰ καὶ ἐλεύθερη, δὲ δίστασε νὰ ἀντιταχθεῖ σ' αὐτή.
Σ' ὁλόκληρο τό
δεκαοκτάμηνο χρονικὸ διάστημα κατὰ τὸ ὁποῖο διάρκεσαν οἱ ἀπειλές, οἱ
προκλήσεις καὶ οἱ πράξεις βίας τῆς Ἰταλίας ἐναντίον της, ἡ Ἑλλάδα κάτω
ἀπὸ τὸ προσωπεῖο φαινομενικῆς ἠρεμίας, κατέβαλε συνεχεῖς προσπάθειες
ν' ἀποφύγει τὸν πόλεμο, ἀλλὰ παράλληλα λάμβανε ὅλα τὰ ἀπαραίτητα
στρατιωτικὰ μέτρα καὶ σφυρηλατοῦσε τὸ ἐθνικὸ φρόνημα.
Χαρακτηριστικήεἶναι ἡ προσπάθεια τοῦ Μεταξᾶ γιὰ τήρηση οὐδετερότητας ὥστε νὰ μήν
προκαλέσει τὴν Ἰταλία. Κατὰ τὸν τορπιλισμὸ τῆς Ἕλλης στὸ λιμάνι της
Τήνου καὶ ἐνῶ γνώριζε ἀπὸ τὴν πρώτη στιγμή, ἔδωσε αὐστηρὲς ὁδηγίες
στὸν τύπο νὰ μὴν γίνει καμία ἀναφορά. Ἐπιπλέον ὁ Μεταξᾶς ἐπιδίωκε 2
μεσολάβηση τῆς Γερμανίας ὥστε νὰ ἀνατρέψει τὴν διαφαινόμενη ἐνέργεια
τῶν Ἰταλῶν ἔναντι τῆς Ἑλλάδος. Ἡ ἐπίσημη στάση τῆς οὐδετερότητας τῆς
Ἑλλάδας ἀπέναντι στὸν ἄξονα καὶ τὴ Μ. Βρετανία δὲν ἦταν τίποτα ἄλλο
παρὰ μιὰ ἐπίσημη κάλυψη γιὰ τὴν προετοιμασία τῆς Ἑλλάδας ἐνόψει της
συμμετοχῆς στὸ πόλεμο στὸ πλευρὸ τῶν συμμάχων.
Ἔτσι κατόρθωσε ἡ Ἑλλάδα, παρὰ τὴν αἰφνιδιαστικὴ ἀπὸ ἀπόψεως
χρόνου ἐκτόξευση τῆς ἰταλικῆς ἐπιθέσεως, νὰ ἰσορροπήσει τὴν κατάσταση
κατὰ τὴν πρώτη περίοδο καὶ στὴ συνέχεια νὰ πάρει τὴν πρωτοβουλία
ἐνέργειας.
Καθοριστικὸς παράγοντας τῶν ἐπιλογῶν τοῦ Μεταξᾶ στό
διπλωματικὸ ἐπίπεδο ἦταν ἡ πρόταξη τοῦ γεωπολιτικοῦ παράγοντα.
Πίστευε ἀπόλυτα ὅτι ἡ ἱκανοποίηση τῆς πρωταρχικῆς φροντίδας γιά την
κατοχύρωση τῆς ἐδαφικῆς ἀκεραιότητας καὶ τῆς ἀνεξαρτησίας τῆς χώρας
δὲν ἦταν δυνατὸν νὰ διασφαλιστεῖ ἐρήμην τῆς σύμπραξης μὲ τὴν Μ.
Βρετανία. Ἐὰν καὶ δὲν κατόρθωσε μέχρι τὴν ἔναρξη τοῦ ἑλληνο-ἰταλικοῦ
πολέμου νὰ ἐξασφαλίσει μιὰ συμβατικὰ κατοχυρωμένη ἐγγύηση γιά την
ἀσφάλεια τῆς χώρας ἀπὸ τοὺς Βρετανούς, ὁ Μεταξᾶς πίστευε ὅτι ἡ ἐμμονή
του στὴν πολιτικὴ τῆς συνεργασίας μὲ τοὺς Βρετανούς, θὰ ἐξασφάλιζε γιά
τὴν Ἑλλάδα τὴν συμμετοχή της στὸ πλευρὸ τῶν ἐπίδοξων νικητῶν
αὐτῆς τῆς ἀναμέτρησης.
Οἱ ἔντονες προσπάθειες ἀπὸ τὸν Μεταξᾶ γιὰ νὰ ἐξασφαλίσει την
στρατιωτικὴ βοήθεια τῶν Βρετανῶν πρὶν τὴν διαφαινόμενη ἰταλική
ἐπίθεση, συνάντησαν τὴν ἀπροθυμία τους, διότι θεωροῦσαν τὴν Τουρκία
στοὺς στρατηγικούς τους ὑπολογισμοὺς πολὺ πιὸ σημαντικὴ πιθανή
σύμμαχο, γι' αὐτὸ καὶ ὑπογράφθηκε μὲ τὴν τελευταία τὸ 1939 Σύμφωνο
ἀμοιβαίας βοήθειας.
Γιὰ τὴν Βρετανία τὸ κρίσιμο θέατρο ἐπιχειρήσεων
ἦταν ἡ Βόρειος Ἀφρικὴ καὶ ἡ Ἰταλικὴ ἐμπλοκὴ στὰ Βαλκάνια, ἐφόσον δέν
ἀπειλοῦσε τὴν Τουρκία καὶ τὰ στενὰ ἀποτελοῦσε ἕνα ἀντιπερασπισμὸ καί
δὲν ὑπῆρχε ἀνάγκη γιὰ μεγαλύτερη στρατιωτικὴ ἐμπλοκὴ στὴν Ἑλλάδα.
Μὲ τὸ τελεσίγραφο ποὺ ἐπέδωσε στὸν Μεταξᾶ ὁ Ἰταλὸς πρεσβευτής
ἀπαιτοῦσε ἡ ἰταλικὴ κυβέρνηση νὰ ἐπιτραπεῖ στὸν ἰταλικὸ στρατὸ νά
καταλάβει διάφορες στρατηγικὲς θέσεις, χωρὶς νὰ κατονομάζονται αὐτές.
Μὲ τὸ ¨οχι¨ ποὺ εἶπε ὁ Μεταξᾶς διερμήνευσε τὴ θέληση τῆς
συντριπτικῆς πλειοψηφίας τῶν Ἑλλήνων, ἀπόφαση ποὺ στηρίχθηκε στήν
ὀρθολογιστικὴ ἐκτίμηση τῶν μακροπρόθεσμων συμφερόντων τῆς χώρας.
Ἀποκαλυπτικὴ γιὰ τίς σκέψεις του εἶναι μυστικὴ ἐνημέρωση πού
πραγματοποίησε ὁ Μεταξᾶς πρὸς τοὺς συντάκτες τοῦ Ἀθηναϊκοῦ τύπου
τὴν 30 Ὀκτωβρίου 1940.
Χαρακτηριστικὰ ἀνέφερε τίς προσπάθειες πού
ἔκανε νὰ κρατήσει τὴν χώρα μακριὰ ἀπὸ τὴν παγκόσμια σύρραξη καί τις
συμβουλὲς τοῦ Χίτλερ νὰ ἐντάξει τὴν Ἑλλάδα στὴν «Νέα Τάξη» ἀφοῦ
πρῶτα ἱκανοποιοῦσε τίς ἐδαφικὲς βλέψεις τῆς Ἰταλίας καὶ τῆς Βουλγαρίας 3
σὲ βάρος τῆς χώρας.
Μιὰ τέτοια ἐνέργεια σύμφωνα μὲ τὸν Μεταξᾶ θάἀνάγκαζε τοὺς Ἄγγλους νὰ καταλάβουν τὴν Κρήτη καὶ ἄλλα νησιά με
σκοπὸ νὰ ἐξασφαλίσουν τὰ συμφέροντά τους στὴν περιοχή της
Μεσογείου.
Τέτοια ἐξέλιξη θὰ ὁδηγοῦσε τὴν χώρα σὲ ἕνα νέο διχασμό.Ὁ Ἰωάννης Μεταξᾶς εἶπε χαρακτηριστικά:«Δηλαδὴ θὰ ἔπρεπε δια ν'
ἀποφύγωμεν τὸν πόλεμον νὰ γίνωμεν ἐθελονταὶ δοῦλοι καὶ νά
πληρώσωμεν αὐτὴν τὴν τιμὴν μὲ τὸ ἅπλωμα τοῦ δεξιοῦ χεριοῦ της
Ἑλλάδος πρὸς ἀκρωτηριασμὸν ἀπὸ τὴν Ἰταλίαν, καὶ τοῦ ἀριστεροῦ ἀπό
τὴν Βουλγαρίαν.
Φυσικὰ δὲν ἦτο δύσκολον νὰ προβλέψῃ κανεὶς ὅτι εἰςμίαν τοιαύτην περίπτωσιν οἱ Ἄγγλοι θὰ ἔκοβαν καὶ αὐτοὶ τὰ πόδια της
Ἑλλάδος. Καὶ μὲ τὸ δίκαιόν των.
Κυρίαρχοι πάντοτε τῆς θαλάσσης δὲν θάπαρέλειπαν, ὑπερασπίζοντες πλέον τὸν ἑαυτόν των ἔπειτα ἀπὸ μίαν
τοιαύτην αὐτοδούλωσιν τῆς Ἑλλάδος εἰς τοὺς ἐχθρούς των, νά
καταλάβουν τὴν Κρήτην καὶ ἄλλας νήσους μας τοὐλάχιστον...»
Ἡ ἄρνηση τῆς Ἑλλάδας νὰ ἱκανοποιήσει τίς ἀπαιτήσεις τῆς Ἰταλίας
προκάλεσε μεγάλη ἔκπληξη στὸν κόσμο καὶ ἰδιαίτερα στὴν Ἰταλία.
ψυχολογία τῶν λαῶν καὶ εἶναι ἀπὸ τὰ πιὸ σημαντικὰ γεγονότα στήν
ἱστορία τοῦ Β' Παγκοσμίου Πολέμου.
Ἡ σημασία τοῦ ἑλληνο-ἰταλικοῦ
πολέμου συνίστατο κυρίως στὸν ἀντίκτυπο ποὺ εἶχε στὸν κόσμο γενικά.
Ἦταν τὸ παράδειγμα μιᾶς φτωχῆς χώρας ποὺ πολέμησε γιὰ τὴν τιμὴ καί
τὴν ἀξιοπρέπειά της καθὼς καὶ γιὰ βασικὲς ἀξίες τοῦ πολιτισμένου
κόσμου, γεγονὸς ποὺ ἔδινε θάρρος στοὺς χειμαζόμενους λαοὺς ποὺ εἶχαν
χάσει τὴν ἐλευθερία τους.
Οἱ ἀπόψεις τῶν Ἄγγλων στρατιωτικῶν ἀρχικὰ ἦταν ἀπαισιόδοξες
σχετικὰ μὲ τὴν δυνατότητα ἀποτελεσματικῆς ἀντίστασης ἀπὸ τὸν Ἑλληνικό
στρατό. Δόθηκαν ἔτσι ὁδηγίες στὸν τύπο νὰ μὴν καλλιεργοῦνται μεγάλες
προσδοκίες γιὰ τὴν Ἄμυνα τῆς Ἑλλάδος, πρὸς ἀποφυγὴ ἀπογοήτευσης σέ
περίπτωση κάμψης τῆς χώρας. Ἀκόμη καὶ ὁ Μεταξᾶς στὸ προσωπικό του
ἡμερολόγιο στὴν 29 Ὀκτωβρίου 1940 γράφει: «Μὲ ἀνησυχεῖ ἡ
ὑπεραισιόδοξη κοινὴ γνώμη».
Ἀξίζει νὰ ἀναφέρουμε τὸν ἐνθουσιασμὸ καὶ τὸν πόθο ποὺ διακατεῖχε
τοὺς Ἕλληνες στὸ κάλεσμα τῆς πατρίδος νὰ προσφέρουν τίς ὑπηρεσίες
τους στὸ πεδίο τῆς μάχης παρὰ τὰ πενιχρὰ μέσα ποὺ διέθετε ἡ Ἑλλάδα.
Ποτὲ πρὶν οἱ Ἕλληνες δὲν ἔσπευσαν στὸ μέτωπο μὲ τόσο ἐνθουσιασμό.
Χαρακτηριστικὲς εἶναι φωτογραφίες τῆς ἐποχῆς στὶς ὁποῖες παρατηροῦμε
τοὺς Ἕλληνες μὲ τὸ χαμόγελο στὰ χείλη καὶ μὲ ὑψηλὸ ἠθικὸ νὰ τρέχουν
νὰ στρατευθοῦν γιὰ νὰ ὑπερασπίσουν τὰ ἰδανικὰ τῆς φυλῆς μας. Ἦταν
σὰν ἕνα πανηγύρι...
Οἱ ἀνέλπιστες ἑλληνικὲς ἐπιτυχίες τὸν Νοέμβριο τοῦ 1940 εἶχαν
σοβαρὲς ἐπιπτώσεις στὴν πολιτικὴ τῆς Ἀγγλίας ὥστε ἄρχισε νὰ 4
προσανατολίζεται στὴν ἐνίσχυση τοῦ ἑλληνικοῦ μετώπου. Οἱ Ἄγγλοι
ἀπέβλεπαν στὴν ἐνίσχυση τῆς Ἑλλάδος, μὲ σκοπὸ τὴν χρησιμοποίησή της
ὡς βάση ἀπὸ ὅπου θὰ καταφέρουν σοβαρὸ πλῆγμα κατὰ τῆς Ἰταλίας καί
μελλοντικὰ κατὰ τῶν ρουμανικῶν πετρελαιοπηγῶν, ποὺ κατεῖχε καί
ἐκμεταλλευόταν ἡ Γερμανία. Ἔτσι, τὸ μέτωπο τῆς Ἑλλάδας πρόσφερε τήν
εὐκαιρία στὴν Ἀγγλία νὰ μεταφέρει τὸ θέατρο ἐπιχειρήσεων κατά της
Ἰταλίας στὴν Ἑλλάδα μὲ ἀπώτερο σκοπὸ τὴν δημιουργία Βαλκανικοῦ
μετώπου κατὰ τὸν ἄξονα.
Στὴ φάση αὐτὴ τοῦ πολέμου ὑπῆρχε συμφωνία ἀπόψεων ἑλληνικῆς
καὶ ἀγγλικῆς κυβερνήσεως στὸ θέμα ἀντιμετώπισης τῶν Γερμανῶν μὲ τήν
διαφορὰ ὅτι οἱ Ἄγγλοι ἐνδιαφέρονταν γιὰ τὴν διατήρηση τοῦ Ἀλβανικοῦ
μετώπου καὶ τῆς Ἑλλάδος ὡς ἐμπόλεμου, μὲ ἀπώτερο σκοπό τη
δημιουργία βαλκανικοῦ μετώπου κατὰ τῆς Γερμανίας, ὅταν τὸ ἐπέτρεπε ἡ
στρατιωτικὴ κατάσταση στὴ Μ. Ἀνατολή, ἡ ἑλληνικὴ ἡγεσία ἐπιθυμοῦσε
τὴν ὑποστήριξη τῆς Ἀγγλίας κυρίως γιὰ τὴν ἀντιμετώπιση τῶν Ἰταλῶν καί
κατὰ δεύτερο λόγο γιὰ τὸ ἐνδεχόμενο γερμανικῆς ἐπίθεσης.
Οἱ ἑλληνικὲς νῖκες στὸ μέτωπο τῆς Ἀλβανίας εἶχαν σοβαρές
ἐπιπτώσεις στὸ ἰταλικὸ στρατόπεδο μὲ ἀποτέλεσμα τίς παραιτήσεις
στρατηγῶν. Ὁ Μουσολίνι προσπάθησε νὰ ἐπιρρίψει τὴν εὐθύνη της
ἀποτυχίας στὴ στρατιωτικὴ ἡγεσία. Οἱ Ἰταλοὶ πολέμησαν ἐξίσου γενναῖα με
τοὺς Ἕλληνες, διεκδικῶντας μὲ πεῖσμα κάθε σπιθαμὴ τοῦ ἑλληνικοῦ
ἐδάφους, ὑπέκυψαν ὅμως γιατί οἱ ἀντίπαλοί τους πέραν ἀπὸ τήν
γενικότητα διέθεταν καὶ πίστη στὸ δίκαιο τοῦ ἀγῶνα τους.
Ἀξίζει νὰ κάνουμε ἰδιαίτερη ἀναφορὰ στὶς δύσκολες καιρικές
συνθῆκες ποὺ ἐπικρατοῦσαν στὸ μέτωπο τῆς Ἠπείρου τὸ 1940. Ὁ
μεγαλύτερος ἐχθρὸς δὲν ἦταν ὁ ἀντίπαλος ἀλλὰ ὁ χειμῶνας καί το
ὑπερβολικὸ ψῦχος ποὺ δοκίμαζε τὴν θέληση καὶ τὴν ἀντοχή των
ἀντιμαχόμενων. Ὁ Ἑλληνικὸς Στρατὸς λόγῳ τοῦ ὑψηλοῦ ἠθικοῦ του
ἀντιμετώπιζε αὐτὴ τὴ δοκιμασία μὲ καρτερία καὶ χωρὶς γογγυσμὸ παρά την
ἔλλειψη πολλὲς φορὲς σὲ τρόφιμα καὶ σὲ ἄλλα ἀποθέματα.
Διεξαγωγὴ Ἐπιχειρήσεων Όκτ-Νοε 1940
Οἱ Ἰταλοί, κατὰ τὴν ἐπίθεση τους ἐναντίον τῆς Ἑλλάδας, ἄσκησαν
ἰσχυρὴ πίεση κατὰ τῶν ἑλληνικῶν δυνάμεων στὴν Ἤπειρο καὶ στὴν Πίνδο
καὶ τήρησαν ἀμυντικὴ στάση στὴν περιοχὴ τῆς Βορειοδυτικῆς Μακεδονίας.
Στὸ μέτωπο τῆς Ἠπείρου, ἡ VIII Μεραρχία πέτυχε νὰ συγκρατήσει
τὸν ἀντίπαλο καὶ νὰ συντρίψει τίς ἐπανειλημμένες ἰσχυρὲς ἐπιθέσεις του.
Ἐξαίρεση ἀποτέλεσε ὁ τομέας Θεσπρωτίας, ὅπου οἱ ἐκεῖ ὀλιγάριθμες
ἑλληνικὲς δυνάμεις ἐξαναγκάστηκαν μπροστὰ στὴ μεγάλη ὑπεροχή των
Ἰταλῶν νὰ συμπτυχθοῦν νοτιότερα. Ἀφοῦ ὅμως ἐνισχύθηκαν, 5
ἀπεκατέστησαν τὴν τοποθεσία τοῦ Καλαμὰ ποταμοῦ μέχρι την
Ἠγουμενίτσα.
Στὸν Τομέα Πίνδου, ἐπίσης οἱ ἑλληνικὲς δυνάμεις ἀναγκάστηκαν
κάτω ἀπὸ τὴ συντριπτικὴ ὑπεροχὴ τοῦ ἀντιπάλου, νὰ συμπτυχθοῦν σε
μεγάλο βάθος, μὲ ἀποτέλεσμα οἱ Ἰταλοὶ νὰ διεισδύσουν ταχέως σὲ ἀρκετό
βάθος, ἀπειλῶντας νὰ ὑπερκεράσουν ἀπὸ τὰ ἀνατολικὰ τίς δυνάμεις στήν
Ἤπειρο. Μὲ τὴν ἐσπευσμένη ὅμως συγκέντρωση τῶν διαθέσιμων
δυνάμεων, ποὺ βρίσκονταν κοντὰ στὴν Πίνδο, φράχτηκε τὸ ρῆγμα,
ἐξασφαλίστηκε ἀπὸ τὰ βορειοανατολικὰ ἡ τοποθεσία Ἐλαίας—καλαμά καί
ἐπιπλέον κατέστῃ δυνατό, ὕστερα καὶ ἀπὸ τὸν ἐπιτυχῆ ἀμυντικὸ ἀγῶνα
στὴν Ἤπειρο, οἱ ἑλληνικὲς δυνάμεις νὰ ἀναλάβουν ἐπιθετικὴ ἐνέργεια γιά
τὴν ἐξάλειψη τοῦ ἰταλικοῦ θύλακα.
Ἡ 13η Νοεμβρίου 1940 βρῆκε τίς ἑλληνικὲς δυνάμεις στήν
Ἤπειρο καὶ στὴν Πίνδο, νὰ ἔχουν ἀνακαταλάβει τὸ μεγαλύτερο τμῆμα του
ἐθνικοῦ ἐδάφους. Στὴ βορειοδυτικὴ Μακεδονία μάλιστα, νὰ ἔχουν
καταλάβει σημαντικὰ ἐδαφικὰ σημεῖα πέρα ἀπὸ τὰ σύνορα καὶ ἕτοιμες νά
ἐπιτεθοῦν γιὰ τὴν κατάληψη τοῦ ὀρεινοῦ ὄγκου τῆς Μόροβας καί του
κόμβου συγκοινωνιῶν τῆς Κορυτσάς.
Τὸ ἰταλικὸ σχέδιο ἐπιχειρήσεων εἶχε ἤδη ἀνατραπεῖ. Ἡ ἰταλική
διείσδυση στὴν Πίνδο, δὲν ὑποστηρίχτηκε μὲ ἐπαρκεῖς δυνάμεις τόσο
κατὰ τὴν ἔναρξη τῆς εἰσβολῆς, ὅσο καὶ μετὰ τίς πρῶτες ἐπιτυχίες της, με
ἀποτέλεσμα νὰ ἀνακοπεῖ καὶ τελικὰ νὰ ματαιωθεῖ ἡ ἀπειλή της
ὑπερκεράσεως καὶ ἀποκοπῆς τῶν δυνάμεων Ἠπείρου. Παντοῦ ὁ Ἰταλικός
Στρατὸς μετέπεσε σὲ ἄμυνα.
Ἡ δράση τῆς ἐχθρικῆς ἀεροπορίας δὲν ὑπῆρξε συγκεντρωτικὴ ἀλλά
γενικὰ κατὰ κύματα καὶ ἀσυντόνιστη πρὸς τὴν ἐνέργεια τοῦ Ἰταλικοῦ
Πεζικοῦ, τὸ ὁποῖο δὲν μπόρεσε νὰ ἐκμεταλλευθεῖ τοὺς ἀεροπορικούς
βομβαρδισμούς.
Τὸ Ἰταλικὸ Πυροβολικὸ ἔβαλε μεγάλο ἀριθμὸ βλημάτων κάθε
διαμετρήματος, κατάνεμε τὰ πυρά του σὲ ὅλα τὰ ὁρατὰ ἀμυντικὰ ἔργα
καὶ διέσπειρε τὴν βολή του κατὰ πλάτος καὶ βάθος ὥστε σπάνια νά
ἐπιτυγχάνει πυκνὲς συγκεντρώσεις ἐπὶ τῶν φίλιων θέσεων καὶ δέν
κατόρθωσε νὰ προσβάλει τίς θέσεις τῶν ἑλληνικῶν Πυροβολαρχιῶν.
Ἡ δράση τῶν ἁρμάτων ἐπὶ τῶν ὁποίων ὁ ἀντίπαλος βασιζόταν
κυρίως ὅτι θὰ διασποῦσε τὴν ἑλληνικὴ τοποθεσία ἀμύνης, ὑπῆρξε χωρίς
οὐσιαστικὸ ἀποτέλεσμα, διότι συμμετεῖχαν στὴν ἐπίθεση χωρὶς νά
προηγηθεῖ ἡ ἐπιβεβλημένη ἀναγνώριση γιὰ τὴν βατότητα τοῦ ἐδάφους
καὶ τῶν ὑπαρχόντων φυσικῶν καὶ τεχνητῶν κωλυμάτων καὶ χωρίς την
ὑποστήριξη τοῦ Πυροβολικοῦ.
Οἱ ἀγῶνες, ποὺ διεξήχθησαν κατὰ τὴν ὑπόψη περίοδο,
παρουσιάζουν τὰ παρακάτω οὐσιώδη χαρακτηριστικὰ γιὰ τοὺς Ἕλληνες
μαχητές :
• Γιὰ πρώτη φορὰ ὁ Ἑλληνικὸς Στρατὸς ἀντιμετώπισε Στρατό
μεγάλης εὐρωπαϊκῆς δυνάμεως, ἐφοδιασμένο μὲ σύγχρονα μέσα καί
ἰδιαίτερα μὲ ἅρματα μάχης καὶ ἰσχυρὴ ἀεροπορία, ἐναντίον τῶν ὁποίων ἡ
ἑλληνικὴ ἄμυνα διέθετε ἐντελῶς περιορισμένα μέσα.
• Στοὺς ἀγῶνες αὐτοὺς ἔλαβαν μέρος, ἐκτὸς ἀπὸ τίς λίγες Μονάδες του
Ἑλληνικοῦ Στρατοῦ ποὺ εἶχαν ἐπιστρατευτεῖ πρὶν ἀπὸ τὴν ἔναρξη τοῦ
πολέμου, καὶ πολλὲς ἄλλες Μονάδες ποὺ ἐπιστρατεύτηκαν μετά την
κήρυξη τοῦ πολέμου καὶ μεταφέρθηκαν ἐπειγόντως στὸ μέτωπο, ὕστερα
ἀπὸ νυχτερινὲς πορεῖες, σὲ ἀποστάσεις 250 μέχρι 400 χιλιομέτρων.
Ἀντίθετα, οἱ ἰταλικὲς Μεραρχίες εἶχαν ἐπιστρατευτεῖ καὶ συμπληρωθεῖ σε
προσωπικὸ καὶ ὑλικὸ πρὶν ἀπὸ πολὺ χρόνο.
• Τὰ ἑλληνικὰ τμήματα ἀντιμετώπισαν κατὰ τοὺς ἀγῶνες τους στό
Τομέα Πίνδου ἐξαιρετικὲς δυσχέρειες ἀνεφοδιασμοῦ σὲ πυρομαχικά
καὶ τρόφιμα. Τὰ προωθούμενα ἐσπευσμένα, ἀμέσως μετά την
ἐπιστράτευση τους, τμήματα στεροῦνταν τῶν προβλεπόμενων κτηνῶν ἤ
ἄλλων μέσων μεταφορᾶς.,μεταφοράς.
Αὐτοκίνητα γιὰ τὸν ἀνεφοδιασμὸ τῶν τμημάτων μποροῦσαν νά
προωθηθοῦν μόνο μέχρι ὁρισμένες περιοχὲς ποὺ καὶ αὐτὲς ἦταν
μακριὰ ἀπὸ τὸ μέτωπο. Οἱ δρόμοι ἔγιναν ἄβατοι σὲ τροχὸ ἀμέσως μετά
τίς πρῶτες βροχὲς τοῦ Νοεμβρίου.
Γιὰ τὴν ἀντιμετώπιση τῶν δυσχερειῶν τοῦ ἀνεφοδιασμοῦ των
μαχόμενων τμημάτων, χρησιμοποιήθηκαν μεταξὺ τῶν ἄλλων καὶ ὁμάδες
ἀπὸ χωρικούς, γυναῖκες καὶ παιδιά, ποὺ προσέρχονταν αὐθόρμητα καί
μετέφεραν τοὺς φόρτους στοὺς ὤμους τους κινούμενοι σὲ δύσβατα ἐδάφη
κάτω ἀπὸ πολὺ δυσμενεῖς καιρικὲς συνθῆκες. Ἔτσι οἱ κάτοικοι τῆς Πίνδου
παρουσίασαν στοὺς μαχητὲς ἕνα λαμπρὸ παράδειγμα πατριωτισμοῦ καί
ὑψηλῆς ἀντιλήψεως τοῦ καθήκοντος.
Ἡ Δεύτερη- Τρίτη Περίοδος Νοε-Μὰρ 1941
Οἱ ἐπιχειρήσεις, ποὺ διεξήχθησαν ἀπὸ τίς 14 Νοεμβρίου 1940
μέχρι τίς 26 Μαρτίου 1941, ἀποτελοῦν τὴ δεύτερη καὶ τὴν τρίτη περίοδο
τοῦ ἑλληνοϊταλικοῦ πολέμου.
Κατὰ τὴ δεύτερη περίοδο, ἀπὸ τίς 14 Νοεμβρίου 1940 μέχρι τίς 6
Ἰανουαρίου 1941, ὁ Ἑλληνικὸς Στρατὸς ἀφοῦ ἀναχαίτισε τὴν προέλαση
τῶν Ἰταλῶν ἀνέλαβε γενικὴ ἀντεπίθεση γιὰ τὴν πλήρη ἀποκατάσταση τῆς
ἀκεραιότητας τοῦ ἐθνικοῦ ἐδάφους. Ἀντιμετωπίζοντας ἀντίξοες συνθῆκες,
ποὺ ὀφείλονταν στὴν ὑπεροχὴ τοῦ ἀντιπάλου σὲ ὁπλισμὸ καὶ ἀεροπορία, 7
στὸ δύσβατο τοῦ ἐδάφους, στὶς μεγάλες δυσχέρειες τοῦ ἀνεφοδιασμοῦ
τοῦ καὶ στὴ δριμύτητα τοῦ πρόωρου χειμῶνα, κατέβαλε ὑπεράνθρωπες
προσπάθειες, τὰ ἀποτελέσματα τῶν ὁποίων ὑπερέβησαν κάθε προσδοκία.
Στὸ Νότιο Τομέα, τὸ Α' Σῶμα Στρατοῦ, ἀφοῦ κατέλαβε στὶς 6
Δεκεμβρίου το λιμένα τῶν Ἁγίων Σαράντα καὶ στὶς 8 Δεκεμβρίου το
Ἀργυρόκαστρο, συνέχισε τίς ἐπιθετικές του ἐπιχειρήσεις καὶ μέχρι τίς 6
Ἰανουαρίου κατέλαβε τὴ γραμμὴ Χειμάρα—βράνιτσα—μπολιένα,
δημιουργῶντας ἔτσι εὐνοϊκὲς προϋποθέσεις γιὰ τὴν πλήρη διάνοιξη τῆς
κοιλάδας τοῦ Σιουσίτσα ποταμοῦ καὶ τὴ συνέχιση τῆς προελάσεως πρός
τὸν Αὐλώνα.
Στὸν Κεντρικὸ Τομέα, τὸ Β' Σῶμα Στρατοῦ, ἀφοῦ κατέλαβε στίς
5 Δεκεμβρίου τὴν Πρεμετὴ καὶ ἐξασφάλισε εὐρέως τὴν ἐλεύθερη
χρησιμοποίηση τῆς ἀμαξιτὴς ὁδοῦ Λεσκοβίκι—κορυτσά, πέτυχε παρά την
πείσμονα ἀντίσταση τοῦ ἐχθροῦ νὰ φτάσει μέχρι τὸ τέλος Δεκεμβρίου
δεκαπέντε περίπου χιλιόμετρα ἀνατολικὰ τῆς ὁδοῦ Κλεισούρα—χάνι
Μπαλαμπάν, ἕτοιμο νὰ καταλάβει τὸν κόμβο τῆς Κλεισούρας.
Στὸ Βόρειο Τομέα, τὸ ΤΣΔΜ (Γ' καὶ Ε' Σώματα Στρατοῦ), ἀφοῦ
κατέλαβε στὶς 21 Νοεμβρίου τὸν ὀρεινὸ ὄγκο τῆς Μόροβας—ιβάν καί την
ἑπομένη τὸν κόμβο τῆς Κορυτσάς, προωθήθηκε στὰ δυτικὰ αὐτῆς σε
βάθος 40 περίπου χιλιομέτρων στὴ γραμμὴ Οὐγιανικού—σουχαγκόρα
όρος—γκράμποβα—καμία όρος—πόγραδετς, ἐξασφαλίζοντας ἀπὸ τά
δυτικὰ καὶ βορειοδυτικὰ τὸ ὑψίπεδο τῆς Κορυτσάς.
Κατὰ τίς ἐπιχειρήσεις τῆς δεύτερης περιόδου, ἡ Ἰταλικὴ Διοίκηση
ἐνέπλεξε ὀκτὼ νέες Μεραρχίες Πεζικοῦ, καθὼς καὶ μεγάλο ἀριθμό
διάφορων ἄλλων μονάδων δυνάμεως συντάγματος ἢ τάγματος.
Ἡ Ἑλληνικὴ Διοίκηση, στὴν ἴδια περίοδο, ἐνέπλεξε ἑπτὰ νέες
Μεραρχίες Πεζικοῦ (II, ΙΙΙ, IV, Χ, XI, XIII καὶ XVII).
Συνολικὰ οἱ ἰταλικὲς δυνάμεις στὸ Ἀλβανικὸ θέατρο Ἐπιχειρήσεων
ἀνῆλθαν σὲ 15 Μεραρχίες Πεζικοῦ καὶ μία Μεραρχία Ἁρμάτων, ἔναντι 11
Μεραρχιῶν Πεζικοῦ, μιᾶς Ταξιαρχίας Πεζικοῦ καὶ μιᾶς Μεραρχίας Ἱππικοῦ
τῶν ἑλληνικῶν δυνάμεων. Ἐπιπλέον πρέπει νὰ ληφθεῖ ὑπόψη ἡ
συντριπτικὴ ἀριθμητικὴ ὑπεροχὴ τῆς Ἰταλικῆς Ἀεροπορίας καὶ ἡ παντελής
ἔλλειψη ἁρμάτων στὸν Ἑλληνικὸ Στρατό.
Παρόλα αὐτά, οἱ ἐπιθετικὲς ἐπιχειρήσεις τῶν ἑλληνικῶν δυνάμεων
στέφθηκαν μὲ ἐπιτυχία. Δὲν κατέστῃ ὅμως δυνατὴ ἡ πραγματοποίηση
εὐρείας ἐκμεταλλεύσεως τῶν ἐπιθετικῶν ἐνεργειῶν, ἂν καὶ
παρουσιάστηκαν εὐκαιρίες, οἱ ὁποῖες μποροῦσαν νὰ ἀποδώσουν
σημαντικὰ ἀποτελέσματα καὶ αὐτὸ γιατί ὁ Ἑλληνικὸς Στρατὸς στεροῦνταν
τεθωρακισμένων καὶ ταχυκίνητων μέσων. Ἡ ἀδυναμία αὐτὴ ἀνάγκαζε
τίς ἑλληνικὲς δυνάμεις νὰ ἀποφεύγουν τίς πεδινὲς ζῶνες καὶ νὰ κινοῦνται
καὶ νὰ ἑλίσσονται κυρίως ἀπὸ ὀρεινὲς κατευθύνσεις. Αὐτὸ εἶχε ὡς 8
ἀποτέλεσμα τὴν ἐπιμήκυνση τῶν φαλαγγῶν, τὴν ἐπαύξηση τῆς κοπώσεως
τῶν ἀντρῶν καὶ κτηνῶν καθὼς καὶ τὴ δημιουργία δυσχερειῶν στούς
ἀνεφοδιασμούς.
Ἀντίθετα, ὁ ἀντίπαλος, χάρη στὰ μέσα ποὺ διέθετε, κατόρθωνε στίς
πεδινὲς ζῶνες, χρησιμοποιῶντας αὐτοκίνητα, νὰ ἀποσύρεται γρήγορα
καὶ νὰ ἐγκαθίσταται ὁπουδήποτε ἀλλοῦ μὲ σχετικὴ ἄνεση, ἐνῶ στίς
ὀρεινὲς περιοχὲς νὰ ἐπιβραδύνει τὴν ἑλληνικὴ προχώρηση, μὲ λίγες
σχετικὰ δυνάμεις. Ἐπιπλέον, οἱ νεοεμπλεκόμενες στὸν ἀγῶνα ἰταλικές
μονάδες μεταφέρονταν γρήγορα στὸ μέτωπο μὲ αὐτοκίνητα, ἐνῶ οἱ
ἀντίστοιχες ἑλληνικὲς στεροῦνταν τέτοιων μεταφορικῶν μέσων καί
ἔφταναν στὸ μέτωπο ὕστερα ἀπὸ μακρινὲς νυχτερινὲς πορεῖες, με
ἀποτέλεσμα νὰ μὴν μποροῦν νὰ ἐπέμβουν γρήγορα στὸν ἀγῶνα.
Τὰ ἑλληνικὰ στρατεύματα μὲ ὑψηλὸ φρόνημα καὶ ἐμπνεόμενα ἀπό
πνεῦμα αὐτοθυσίας, ἀψηφῶντας τίς κακουχίες καὶ τὴ μειονεκτικὴ θέση
τοὺς ἔναντι τοῦ ἀντιπάλου, κατόρθωσαν μέσα σὲ ἑνάμισι μῆνα ὄχι μόνο
νὰ ἐκδιώξουν τὸν εἰσβολέα, ἀλλὰ καὶ νὰ τὸν ἀπωθήσουν μέσα στό
βορειοηπειρωτικὸ ἔδαφος, σὲ βάθος κυμαινόμενο ἀπὸ 30 μέχρι 80
χιλιόμετρα.
Ἡ τρίτη περίοδος, ἀπὸ τίς 7 Ἰανουαρίου μέχρι τίς 26 Μαρτίου
1941, περιλαμβάνει τίς ἐπιθετικὲς ἐπιχειρήσεις τοῦ Β' Σώματος Στρατοῦ
πρὸς Κλεισούρα—βεράτι, τὴν τοπικὴ ἰταλικὴ ἐπίθεση γιά την
ἀνακατάληψη τῆς Κλεισούρας καὶ τὴ μεγάλη «Ἐαρινὴ» ἐπίθεση τῶν
Ἰταλῶν.
Τὸ Β' Σῶμα Στρατοῦ, ἐπιδιώκοντας τὴν κατάληψη τοῦ
συγκοινωνιακοῦ κόμβου τῆς Κλεισούρας καὶ τὴν προώθηση του πρός την
κατεύθυνση τοῦ Βερατίου κατέλαβε, ὕστερα ἀπὸ σκληροὺς ἀγῶνες, στίς
10 Ἰανουαρίου τὴν Κλεισούρα καὶ μέχρι τίς 25 Ἰανουαρίου προωθήθηκε
στὴ γενικὴ γραμμὴ ὕψ. 1308 (Τρεμπεσίνας)—μπούμπεσι—μάλι
Σπαντάριτ, ὅπου καὶ διέκοψε τίς παραπέρα ἐπιχειρήσεις τοῦ ἐξαιτίας των
δυσμενῶν καιρικῶν συνθηκῶν καὶ τῶν δυσχερειῶν ἀνεφοδιασμοῦ των
μονάδων του.
Οἱ Ἰταλοί, ἀφοῦ σταθεροποίησαν κάπως τίς θέσεις τους, ἐπιχείρησαν
στὶς 26 Ἰανουαρίου νὰ ἀνακαταλάβουν τὸ συγκοινωνιακὸ κόμβο της
Κλεισούρας, στὸν ὁποῖο ἀπέδιδαν μεγάλη σημασία. Ἡ ἰταλικὴ ἐπίθεση
ἐκτοξεύτηκε ἀπὸ τὴ Μεραρχία «Λενιάνο», ἐνισχυμένη μὲ ἕνα τάγμα
Ἀλπινιστῶν καὶ τμήματα τῆς ἡμιτεθωρακισμένης Μεραρχίας «Κενταύρων»
καὶ ὑποστηριζόμενη ἀπὸ ἰσχυρὴ ἀεροπορικὴ δύναμη. Ἡ ἐπίθεση σημείωσε
μικρὲς μόνο τοπικὲς ἐπιτυχίες κατὰ τὴν πρώτη ἡμέρα.
Τὸ Β' Σῶμα Στρατοῦ ἀντιλαμβανόμενο τὸ σοβαρὸ κίνδυνο ἀπὸ τυχόν
ἀπώλεια τῆς Κλεισούρας, ἔσπευσε νὰ προωθήσει ἰσχυρὲς δυνάμεις πρός
τὴν κατεύθυνση αὐτὴ καὶ νὰ ἀπωθήσει τοὺς Ἰταλοὺς μὲ σκληροὺς ἀγῶνες, 9
ποὺ διάρκεσαν μέχρι τίς 30 Ἰανουαρίου, ὁπότε καὶ τερματίστηκε ἡ ἰταλική
προσπάθεια, ἡ ὁποία τοὺς στοίχισε σοβαρὲς ἀπώλειες τόσο σὲ ἔμψυχο,
ὅσο καὶ σὲ ἄψυχο ὑλικό.
Τὸ σημαντικότερο ὅμως γεγονὸς τῆς περιόδου αὐτῆς του
Ἑλληνοϊταλικου Πολέμου, ὑπῆρξε ἡ τρίτη φάση, ἡ μεγάλη «Ἐαρινή»
ἐπίθεση τοῦ Ἰταλικοῦ Στρατοῦ. Ἡ Ἀνώτατη Ἰταλικὴ Ἡγεσία, μετά τη
σταθεροποίηση καὶ τὴν οὐσιαστικὴ διακοπὴ τῶν ἐπιχειρήσεων ἐξαιτίας του
δριμύτατου χειμῶνα, ἐπιδίωκε νὰ καταφέρει κάποιο σοβαρὸ πλῆγμα κατά
τῶν Ἑλλήνων, γιὰ νὰ ἐξευμενιστεῖ ἀπέναντι στὸν ἴδιο τὸ λαό της καὶ στούς
συμμάχους της Γερμανούς, γιά τις μέχρι τότε ἀποτυχίες της.
Ὁ Μουσολίνι, γνωρίζοντας ὅτι οἱ Γερμανοὶ ἑτοιμάζονταν νὰ ἐπέμβουν
στὴν Ἑλλάδα, ἀγνοῶντας ὅμως το χρόνο ποὺ θὰ ἐκδηλωνόταν ἡ ἐνέργεια
αὐτή, διακατεχόταν ἀπὸ τὴν ἀγωνία, μήπως τὸν προλάβει ὁ σύμμαχος τοῦ
καὶ βρεθεῖ ἔτσι ἡ Ἰταλία στὴν ἰδιαίτερα ταπεινωτικὴ θέση, νὰ ὀφείλει στούς
Γερμανοὺς τὴν ἀπαλλαγή της ἀπὸ τὸ ἀδιέξοδο στὸ ὁποῖο εἶχε περιέλθει,
ἐξαιτίας τῆς οἰκτρῆς ἀποτυχίας της στὸ ἀλβανικὸ μέτωπο.
Τὸ πρωὶ τῆς 9ης Μαρτίου, ἐκτοξεύτηκε ἡ ἀναμενόμενη ἰταλική
ἐπίθεση. Σὲ μέτωπο ἕξι περίπου χιλιομέτρων μόνο, διατέθηκαν συνολικά
πέντε μεραρχίες καὶ μία λεγεῶνα Μελανοχιτώνων σὲ πρῶτο κλιμάκιο καί
πέντε μεραρχίες ὡς ἐφεδρικές.
Ὁ Μουσολίνι, γεμᾶτος ἐλπίδες, ἐγκαταστάθηκε ἀπὸ τὸ πρωὶ στό
παρατηρητήριο πάνω στὸ ὕψωμα Καμάριτ (Γκλάβα), ἀπὸ ὅπου μαζὶ μὲ τόν
Ἀρχιστράτηγο καὶ τὴν Ἡγεσία τῶν ἐπιτιθέμενων δυνάμεων,
παρακολούθησε τὴν ἐξέλιξη τῆς ἐπιθέσεως. Αὐτή, συνεχίστηκε μὲ ἀμείωτη
σφοδρότητα μέχρι τίς 14 Μαρτίου, χωρὶς ὅμως νὰ σημειώσει ἐπιτυχία,
χάρη στὸ ἀκατάβλητο θάρρος καὶ τὴν αὐτοθυσία τῶν Ἑλλήνων
στρατιωτῶν, οἱ ὁποῖοι δὲν παραχώρησανοῦτε σπιθαμὴ ἐδάφους στούς
ἐπιτιθέμενους Ἰταλούς.
Ἀπὸ τίς 15 Μαρτίου, ἡ ἰταλικὴ προσπάθεια ἄρχισε νὰ ἀτονεῖ γιὰ νά
ἐκφυλιστεῖ τελείως ἀπὸ τίς 25 τοῦ ἴδιου μῆνα. Ὁ Μουσολίνι
ἀπογοητευμένος ἀναχώρησε στὶς 21 Μαρτίου ἀπὸ τὰ Τίρανα γιά την
Ἰταλία, σχεδιάζοντας νὰ ἐπαναλάβει τὴν ἐπίθεση στὸ τέλος τοῦ μῆνα. Ἡ
προσχώρηση ὅμως, στὸ μεταξύ, τῆς Γιουγκοσλαβίας στοὺς Συμμάχους δέν
ἐπέτρεψε τὴν πραγματοποίηση τῆς νέας αὐτῆς ἀπόπειρας. Ἡ γερμανική
ἐπίθεση κατὰ τῆς Ἑλλάδας, ποὺ ἐπακολούθησε, ματαίωσε πιὰ ὁριστικά την
ἐλπίδα τῶν Ἰταλῶν νὰ παρουσιάσουν ὁποιαδήποτε ἐπιτυχία ἐναντίον της
Ἑλλάδας.
Ἡ Γερμανία ἀποφασισμένη νὰ εἰσβάλει στὴν Σοβιετικὴ Ἕνωση την
ἄνοιξη τοῦ 1941, προσπάθησε νὰ ἐξουδετερώσει τὴν πολεμικὴ ἑστία στήν
Ἑλλάδα, ποὺ μποροῦσε νὰ ἐξελιχθεῖ σὲ μέτωπο ὑπὸ τὴν αἰγίδα της
Ἀγγλίας. Ἡ δημιουργία ἑνὸς Βαλκανικοῦ μετώπου ὅπως τὸ Μακεδονικὸ 10
κατὰ τὸν Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, ἐπηρέασε σοβαρὰ τὴν γερμανικὴ πολιτική
ἔναντι τῆς Ἑλλάδας. Ἡ ἐπέμβαση τῆς Γερμανίας στὰ Βαλκάνια θεωροῦνταν
πλεονεκτικὴ ἀπὸ τὴν Ἀγγλία γιατί θὰ ὁδηγοῦσε σὲ διασπορά των
γερμανικῶν δυνάμεων λόγῳ τῆς δημιουργίας πολεμικοῦ θεάτρου στά
Βαλκάνια μὲ ἀποτέλεσμα τὴν μείωση τῆς πίεσης τῶν Γερμανῶν στήν
μητροπολιτικὴ Ἀγγλία.
Ἡ στάση τῆς Γερμανίας πρὸς τὴν Ἑλλάδα εἶχε περισσότερο σχέση με
τίς πολεμικὲς ἐπιδιώξεις της παρὰ μὲ τὴν ἐπιθυμία της νὰ βοηθήσει την
Ἰταλία νὰ βγεῖ ἀπὸ τὸ ἀδιέξοδο τοῦ Ἀλβανικοῦ μετώπου. Ἡ σχεδιαζόμενη
ἐπίθεση κατὰ τῆς Ἑλλάδας ἀπὸ τὴν Γερμανία ἀποτελοῦσε
«συμπληρωματικὴ» στρατιωτικὴ ἐνέργεια στὸ πλαίσιο τῆς γενικότερης
πολεμικῆς προσπάθειας ποὺ ἀναλάμβανε ἐναντίον τῆς Ρωσίας. Ἡ
ἐξουδετέρωση τῆς πολεμικῆς ἑστίας στὸ μέτωπο τῆς Ἀλβανίας, τὴν ὁποία
ἐκμεταλλευόταν ἡ Ἀγγλία καὶ ποὺ θὰ μποροῦσε νὰ ἐξελιχθεῖ σὲ μέτωπο
καὶ νὰ ἀπειλήσει τὴ προσπάθεια τῶν Γερμανῶν ἐναντίον τῶν Ρώσων,
ἀποτελοῦσε οὐσιαστικὴ βοηθητικὴ ἐπιχείρηση ἐνόψει τῆς μεγαλύτερης
ἐπίθεσης ποὺ ἑτοίμαζε ὁ Χίτλερ.
Ἀξίζει νὰ ἀναφέρουμε τὴν μεσολαβητικὴ προσπάθεια τῶν Γερμανῶν
γιὰ κατάπαυση τῶν ἐχθροπραξιῶν μεταξὺ Ἑλλάδας καὶ Ἰταλίας, πού
στεροῦσε θεωρητικὰ τοὺς λόγους τῆς στρατιωτικῆς παρουσίας της
Ἀγγλίας στὴν Ἑλλάδα, κάτι ποὺ ἀπέρριψε ὁ Μεταξᾶς.
Συμπεράσματα
Ἡ ἀποτυχία τῶν Ἰταλῶν ὀφειλόταν στὴν πεποίθηση τοῦ Μουσολίνι
ὅτι ἡ ἐπιχείρηση θὰ κρινόταν στὸν πολιτικὸ παρὰ στὸν στρατιωτικὸ τομέα.
Ἄλλη βασικὴ αἰτία τῆς ἀποτυχίας τῶν Ἰταλῶν ἦταν ἡ ἐλλιπὴς πολιτική
προετοιμασία γιὰ τὴν ἀναμέτρηση μὲ τὴν Ἑλλάδα, μὲ συνακόλουθη τήν
στρατιωτικὴ ἀνεπάρκεια καθὼς καὶ οἱ ἄσχημες κλιματολογικὲς συνθῆκες.
Τὸ βασικὸ λάθος τοῦ Μουσολίνι εἶναι ὅτι ὑπολόγιζε τὴν ἔκβαση τῆς
ἰταλικῆς ἐπίθεσης μὲ καθαρὰ στρατιωτικὰ κριτήρια, χωρὶς νὰ λάβει ὑπόψη
τον παράγοντα ὅτι οἱ Ἕλληνες θὰ πολεμοῦσαν μὲ ἀποφασιστικότητα καί
αὐτοθυσία λόγῳ τοῦ δίκαιου τοῦ ἀγῶνα τους.
Τὸ γενικὸ σχέδιο τῶν Ἰταλῶν γιὰ ἐπίθεση στὴν Ἑλλάδα ἦταν καλὸ ὡς
σύλληψη ὅμως πολὺ αἰσιόδοξο ὡς πρὸς τὴ δυνατότητα ἐπιτυχίας του. Το
βασικὸ λάθος τῶν Ἰταλῶν εἶναι ὅτι ὑποτίμησαν σὲ μεγάλο βαθμό τον
ἀντίπαλό τους. Γιὰ τὴν ἐπιτυχῆ ἔκβαση μιᾶς μάχης δὲν ἀρκεῖ μόνον νά
ἐκπονηθεῖ ἕνα ἄρτιο καὶ πλῆρες σχέδιο ἐπιχειρήσεων, ἀλλὰ πρέπει νά
ληφθοῦν ὑπόψη καὶ ὅλοι οἱ λοιποὶ παράγοντες, οἱ ὁποῖοι ἐπηρεάζουν την
ἀποτελεσματικὴ διεξαγωγή της. 11
Συνέπειες τῆς ἐσφαλμένης ἐκτίμησης τῆς Ἰταλικῆς Ἀνώτατης
Διοίκησης γιὰ τίς δυνατότητες τῶν Ἑλλήνων ἦταν:
• Ἐκδήλωσε κατὰ τῆς Ἑλλάδος ἐπίθεση τὴν παραμονὴ τῆς χειμερινῆς
περιόδου μὲ ἀποτέλεσμα τὴν μειωμένη ἀπόδοση τόσο τῆς ἀεροπορίας ὅσο
καὶ τῶν ἁρμάτων μάχης, μέσῳ τῶν ὁποίων στήριζε κυρίως τὴν ἐπιτυχία
τοῦ σχεδίου της.
• Δὲν προικοδότησε μὲ ἀνάλογες δυνάμεις τὴν κυρία της προσπάθεια,
διαθέτοντας ἀπὸ τίς 9 ὑπάρχουσες Μεραρχίες, 5 μόνο γιὰ τὴν ἐπίθεση
στὴν Ἤπειρο καὶ διατήρησε 4 ἀπὸ αὐτὲς στὴν περιοχὴ ἔναντι τῆς Β.
Δυτικῆς Μακεδονίας, στὴν ὁποία τὸ σχέδιο προέβλεπε τὴν τήρηση
ἀμυντικῆς στάσεως.
• Συνέβαλε στὸν αἰφνιδιασμὸ τῶν στρατευμάτων της, δεδομένου ὅτι
προετοίμαζε αὐτὰ περισσότερο γιὰ στρατιωτικὸ περίπατο, παρὰ γιὰ ἀγῶνες
σκληρούς, πεισματώδεις καὶ ἀποφασιστικούς. Αὐτὴ ἡ κατάσταση εἶχε ὡς
ἀποτέλεσμα τὴν διστακτικότητα τῆς ἐκπλήρωσης τῶν ἀποστολῶν τους καί
τὴν παροχὴ χρόνου στὴν ἑλληνικὴ πλευρὰ γιὰ ἐπιστράτευση καὶ ἐνίσχυση
τῆς ἄμυνας τῆς.
Ἕνα ἄλλο σοβαρὸ σφάλμα τῆς ἰταλικῆς Ἀνώτατης Ἰταλικῆς
Διοίκησης ὑπῆρξε ἡ ἐφαρμογὴ τοῦ σχεδίου της κατὰ τρόπο ἄκαμπτο,
δηλαδὴ ἐπέμενε καὶ κατέβαλε συνεχεῖς προσπάθειες γιὰ τὴν εὐόδωση
τῆς κυρίας προσπάθειας πρὸς Καλπάκι καὶ μὲ τίς ἀρχικὲς διατεθεῖσες
δυνάμεις καὶ δὲν ἐκμεταλλεύθηκε τὴν ἐπιτυχία της στὶς δευτερεύουσες
κατευθύνσεις, τόσο ἐπὶ τοῦ παραλιακοῦ τομέα ὅσο καὶ πρὸς Μέτσοβο, μέ
συνέπεια τὴν φθορὰ καὶ πλήρη ἀποτυχία.
Ἡ ἐπιμονὴ τοῦ Κατσιμήτρου νὰ ἀμυνθεῖ στὴ τοποθεσία Καλπάκι -
Καλαμὰς ποταμὸς (γραμμὴ Ἰβα) καὶ παρὰ τὴν δυσμενῆ ἐξέλιξη τοῦ
ἀγῶνα στὸν τομέα τῆς Πίνδου, τὸν δικαίωσε ἀπόλυτα, δείχνοντας
διορατικότητα καὶ ἐμμονὴ στὶς ἀποφάσεις του. Ἡ τοποθεσίας Ἰβα, πλήν
τῆς ἐξασφάλισης τῆς πόλης τῶν Ἰωαννίνων καὶ τῆς εὐρύτερης κάλυψης
τῆς ζωτικῆς περιοχῆς Μετσόβου, διέθετε καὶ ἱκανοποιητικὴ ὀργάνωση
ἐδάφους, ἀλλὰ καὶ περισσότερο γνώριμη ἦταν στὸ Στρατηγεῖο της
Μεραρχίας καὶ στὶς Μονάδες της.
Ἡ Ἑλληνικὴ ἡγεσία κατόρθωσε, παρὰ τὴν αἰφνιδιαστικὴ ἀπό
ἀπόψεως χρόνου ἐκτόξευση τῆς ἰταλικῆς ἐπιθέσεως, νὰ ἰσορροπήσει την
κατάσταση κατὰ τὴν πρώτη περίοδο καὶ στὴ συνέχεια νὰ πάρει την
πρωτοβουλία ἐνέργειας.
Τρεῖς κυρίως παράγοντες συνέβαλαν στὴν ἐπιτυχία τῶν ἑλληνικῶν
ὅπλων.
• Τὸ ὑψηλὸ φρόνημα τοῦ Ἑλληνικοῦ Στρατοῦ καὶ ὁλόκληρου τοῦ
Ἑλληνικοῦ Λαοῦ ἀμυνόμενου κατὰ μιᾶς ἄδικης καὶ τελείως ἀπρόκλητης
ἐπιθέσεως. 12
• Ἡ ἄρτια ἐπιτελικὴ προπαρασκευή, σαφήνεια καὶ ἁπλότητα ὅλων των
πολεμικῶν σχεδίων τῆς χώρας. Αὐτὸ καταφάνηκε ἀπὸ τὴν πρώτη στιγμή
τοῦ πολέμου, ὅταν ὁλόκληρος ὁ πολεμικὸς μηχανισμὸς τέθηκε αὐτόματα
σὲ λειτουργία τὰ ξημερώματα τῆς 28ης Ὀκτωβρίου 1940 μὲ ἕνα ἁπλὸ καί
λακωνικότατο σῆμα τοῦ Γενικοῦ Ἐπιτελείου Στρατοῦ.
• Ἡ ὑποτίμηση ἀπὸ τὴν Ἰταλικὴ Ἡγεσία τοῦ βαθμοῦ προπαρασκευῆς, της
ἑτοιμότητας γιὰ πόλεμο, τοῦ ἠθικοῦ τῶν ἔνοπλων ἑλληνικῶν δυνάμεων
καὶ τῆς ἀξίας τῶν στελεχῶν.
Παρὰ τίς ἀντιξοότητες καιροῦ καὶ ἐδάφους καὶ τὴν ἀσύγκριτη
ὑπεροχὴ τῶν ἀντιπάλων του σὲ δύναμη καὶ πολεμικὰ μέσα, ὁ Ἑλληνικός
Στρατὸς διεξήγαγε, γιὰ ἕνα ἑξάμηνο περίπου νικηφόρο ἀγῶνα κατά των
Ἰταλῶν στὴ Βόρεια Ἤπειρο καὶ προέβαλε ἡρωικὴ ἀντίσταση κατά των
Γερμανῶν στὴ Μακεδονία καὶ στὴν Κρήτη, προκαλῶντας ἔτσι τον
θαυμασμὸ τόσο τῶν Συμμάχων, ὅσο καὶ τῶν ἴδιων τῶν ἀντιπάλων του.
Τὰ ἐπιτεύγματα τοῦ Ἑλληνικοῦ Στρατοῦ δὲν ἦταν τυχαία. Ἦταν
ἀποτέλεσμα τῆς ἄρτιας προπαρασκευῆς καὶ τοῦ ὑψηλοῦ ἠθικοῦ του.
Ὅλες οἱ πιθανὲς ἐχθρικὲς ἐνέργειες εἶχαν μελετηθεῖ καὶ ἀντιμετωπιστεῖ
ὑπεύθυνα, ἐνῶ τὰ σχέδια ἐπιστρατεύσεως καὶ ἐπιχειρήσεων διακρίνονταν
γιὰ τὴν ἁπλότητα καί το ρεαλισμό τους.
Εἶναι ἀπαραίτητο νὰ ἐπισημάνουμε τὴν τεράστια συμβολή της
Ἑλλάδας στὸν ἀγῶνα τῶν Συμμάχων κατὰ τὸν Ἄξονα. Ἐκτὸς ἀπὸ τίς
συνέπειες ἐναντίον τοῦ Ἄξονα στὸ διπλωματικὸ πεδίο, ποὺ εἶχε ὁ πόλεμος
τῆς Ἑλλάδος ἤδη κατὰ τοὺς δύο πρώτους μῆνες, το Νοέμβριο δηλαδὴ καί
τὸ Δεκέμβριο 1940, τὸ γεγονὸς ὅτι παρατάθηκε ἄλλους πέντε μῆνες καί
μάλιστα ὅτι παρασύρθηκε σὲ ἀνάμιξη καὶ ἡ Γερμανία, μὲ ἄμεσο
ἀποτέλεσμα τὴ δέσμευση ἰσχυρότατων ἰταλικῶν καὶ γερμανικῶν
δυνάμεων, ποὺ διαφορετικὰ θὰ ἦταν δυνατὸ νὰ εἶχαν διατεθεῖ σὲ ἄλλα
μέτωπα, ἔδωσε τὴ δυνατότητα στοὺς Βρετανοὺς νὰ σταθεροποιήσουν τη
θέση τους στὴν Ἀφρικὴ καὶ στὴν Ἐγγὺς Μέση Ἀνατολή, μὲ ἐπιπτώσεις
σπουδαιότατες στὴν ἐξέλιξη τοῦ ὅλου πολέμου.
Ἐπιπλέον, σπουδαιότατη ὑπῆρξε ἡ συμβολὴ τοῦ πολέμου της
Ἑλλάδος γιὰ τὴν ἧττα τῶν Γερμανῶν στὸ ἀνατολικὸ μέτωπο. Ἡ ἐμπλοκή
εἰδικὰ τῆς Γερμανίας στὸν πόλεμο αὐτὸ καὶ οἱ εὐρύτερες ἐπιχειρήσεις στά
Βαλκάνια, ποὺ ὑποχρεώθηκε νὰ διενεργήσει, ἦταν ἡ κυριότερη αἰτία γιά
τὴν ἀναβολὴ τῆς ἐνάρξεως τῆς ἐπιθέσεως ἐναντίον τῆς Σοβιετικῆς
Ἑνώσεως κατὰ πέντε ὡς ἕξι ἑβδομάδες. Οἱ συνέπειες τῆς ἀναβολῆς αὐτῆς
ὑπῆρξαν κρισιμότατες γιὰ τοὺς Γερμανούς, καθὼς ἐπῆλθε ὁ βαρύτατος
ρωσικὸς χειμῶνας, πρὶν προφτάσουν νὰ ἐπιτύχουν ἀποφασιστικά
ἀποτελέσματα. Ἔκτοτε ὁ χρόνος ἐργαζόταν εἰς βάρος τους ὡς τὴν τελική
ἧττα. 13
Ἀξίζει τέλος νὰ ἀναφερθεῖ ἡ ἐθελοντικὴ προσφορὰ τῶν Κυπρίων
ἀδελφῶν γιὰ τὴ συμμετοχή τους στὸν ἀγῶνα τῶν Ἑλλήνων. Στήν
Ἑλλάδα, οἱ πρῶτοι Κύπριοι στρατιῶτες ἔφθασαν στὶς ἀρχὲς τοῦ 1941.
Μέχρι τὴν εἴσοδο τῶν Γερμανῶν τὸν Ἀπρίλιο 1941 στὴν Ἑλλάδα, εἶχαν
φθάσει 5000 - 6000 ἄνδρες τοῦ Κυπριακοῦ Συντάγματος. Εἰδικὴ μνεία
πρέπει νὰ γίνει γιὰ περίπου 40 φοιτητὲς ποὺ σπούδαζαν στὴν Ἑλλάδα πού
πολέμησαν ἀπὸ τὴν ἔναρξη τοῦ ἑλληνοϊταλικοῦ πολέμου στὸ Ἀλβανικό
μέτωπο.
