Ἡ Μετενσάρκωση στὴν Ἀρχαία Ἑλλάδα

Ἡ Μετενσάρκωση στὴν Ἀρχαία Ἑλλάδα

Το ἀνήσυχο καὶ διψασμένο γιὰ γνώση ἀνθρώπινο πνεῦμα δὲν ἀρκεῖτε στὴν ἔρευνα καὶ ἀνακάλυψη των νόμων ποῦ εἶναι βασικοί γιὰ την ἐξελίξη καὶ την ἐκτελέση του προορισμοῦ του πάνω στή Γῆ Με ἀγωνία ἐνδιαφέρεται νὰ μάθει τι πρόκειται νὰ συμβεῖ μετά θάνατον, τι θά γίνει ἡ ψυχή του, θά ἐπιζήσει ἡ γήινη προσωπικότητά του, θά

ἐπανέλθει στή Γῆ γιὰ νὰ ἐμψυχώσει ἕνα ἄλλο σῶμα καὶ πώς μπορεῖ νὰ γίνει κάτι τέτοιο;

Οἱ ἀρχαῖοι διανοητές ἐξετάζουν το φυσικό σῶμα του ἀνθρώπου ὄχι ὡς κάτι ξεχωριστό, ὅπως κάνει ἡ σύγχρονη ἐπιστήμη (ἀνατομικά, βιολογικά, φυσιολογικά), ἀλλὰ πάντοτε σε σχέση με την ψυχή ποῦ ἑδρεύει σε αὐτὸ

Χάρη στὴν ψυχή, το σῶμα κινεῖται, λειτουργεῖ, ζεῖ Εἶναι ἁπλὰ το ὄργανο ποῦ αὐτή χρησιμοποιεῖ Σῶμα χωρίς ψυχή εἶναι ἀδιανόητο Γιὰ τους Πυθαγόρειους καὶ Πλατωνικούς ἡ λέξη ἄνθρωπος σήμαινε κάτι πολύ περισσότερο ἀπὸ τον ὁρατό ἄνθρωπο καὶ, στὴν κυριολεξία, με τον ὅρο αὐτὸν ἐννοοῦσαν ἀποκλειστικά τον ἄνθρωπο, ὡς το πνεῦμα καὶ την ψυχή την ἐνσαρκωμένη προσωρινά στὸ ἀνθρώπινο σῶμα «ἄνθρωπος εστί ψυχή σώματι χρωμένη» (Πλάτων, Τιμαίος 42 D, Φαίδων 111 Α)

Ἡ ψυχή ἕλκει την καταγωγή της ἀπὸ το νοητικό πεδίο, γιὰ νὰ ἐκδηλώσει την διαπλαστική καὶ ὀργανική της ἱκανότητα Κατέχει διάμεση θέση μεταξύ νοητοῦ καὶ αἰσθητοῦ καὶ ἔρχεται νὰ ἐμψυχώσει τα σώματα, γεννῶντας το χῶρο καὶ το χρόνο. Ἀποτελεῖ τμῆμα της παγκόσμιας ψυχῆς του κόσμου ἡ ὁποία μερίζεται σε ἀτομικές ψυχές, με σκοπό την ἀπόκτηση της ἐμπειρίας του ὑλικοῦ πεδίου.

Ἡ ΣΠΕΙΡΑ ΤΗΣ ΚΑΘΑΡΣΗΣ

Το θέμα της μετενσάρκωσης ἀπασχόλησε τον Πυθαγόρα καὶ ἀποτέλεσε σπουδαῖο ἔρεισμα γιὰ την ἠθικὴ καὶ θρησκευτική του δοξασία. Ἐπειδή, ὅμως, το πρόβλημα της ἐπιβίωσης της ψυχῆς καὶ της μελλοντικῆς της σταδιοδρομίας ἀνάγεται σε πνευματικές σφαῖρες καὶ προϋποθέτει πνευματική ἐξελίξη, πρέπει νά ἀπασχολοῦσε μόνον τους μαθητές ἀνώτερου βαθμοῦ, αὐτούς ποῦ ἤδη εἶχαν μυηθεῖ στὴν ὅλη κοσμοθεωρία καὶ βιοθεωρία του μεγάλου φιλοσόφου Ἑπομένως, πρέπει νά ἦταν μυστική καὶ νά μήν την κοινοποιοῦσαν στὸ λαό. Το σημαντικό ὅμως αὐτὸ θέμα, ἀναπτυσσόταν ἀσφαλῶς τόσο στούς «ἀκροαματικούς» ὅσο καὶ στούς ἀνώτερους μυητικούς βαθμούς. Κι ὅπως εἶναι φυσικό, στούς πρώτους ἀπό ἐξωτερικῆς πλευράς, ἐνῶ στούς ἄλλους ἀπό ἐσωτερικῆς.

Ἡ ἐξωτερική διδασκαλία γιὰ τὴ μετεμψύχωση, ποῦ ἀπέβλεπε στὴν ἠθική προετοιμασία καὶ ἐπιλογή των ἱκανῶν καθώς καὶ στὴν παρηγορητική ἱκανοποίηση των ἀδαῶν, διαδόθηκε εὐρύτατα καὶ διασώθηκαν ἀρκετὰ στοιχεῖα γιὰ το θέμα. Ὅπως εἶναι φυσικό, οἱ πληροφορίες αὐτὲς ὑπέστησαν πολλές παραποιήσεις ἐκ μέρους των ἀμύητων καὶ ὡς ἀποτέλεσμα, το ὅλο ζήτημα με την πάροδο των χρόνων πῆρε την ἁπλοϊκή γνωστή του μορφή. Ἔτσι, κατέληξαν οἱ μεταγενέστεροι νὰ ἀποδώσουν στὸν Πυθαγορισμό ποικίλα ἁπλοϊκά καὶ παιδαριώδη μυθεύματα ποῦ ἀναφέρονται στὸ βίο του μύστη καὶ στὴ διδασκαλία του.

Ἀντιθέτως, το θέμα της μετενσάρκωσης ἦταν διαδεδομένο σε ὅλα τα στρώματα του λαοῦ με μορφή ἐξωτερικῶν μύθων ποῦ περιελάμβαναν στοιχεῖα δεοντολογικά, ὅπως ἡ τιμωρία μετά θάνατον, ἡ κρίση των ψυχῶν κλπ. Στήν πυθαγόρεια παράδοση, ἡ ἕνωση της ψυχῆς με το σῶμα θεωρεῖται πτώση, μία παρά φύση κατάσταση καὶ ἡ μετενσάρκωση θεωρεῖται ἡ μόνη ἐξελικτική σπειροειδής διαδρομή κάθαρσης. Τὴ θεωρία της μετενσάρκωσης διδάχθηκε ὁ Πυθαγόρας ἀπό το δάσκαλό του Φερεκύδη τον Σῦρο, ἐνῶ πολλοί ὑποστηρίζουν ὅτι την ἀποκόμισε ἀπό τον Ὀρφισμό, στὰ μυστήρια του ὁποίου εἶχε μυηθεῖ

Ὁ Ἡρόδοτος (ΙΙ 123), σε σχετικό ἐδάφιό γιά τή μετενσάρκωση, ὑποστηρίζει ὅτι οἱ Αἰγύπτιοι ἦταν πρῶτοι ποῦ πίστευαν στήν ἀθανασία της ψυχῆς καί ὅτι αυαὐτή, μετά τή φθορά του σώματος, ἐπανενσαρκώνεται σε ἄλλο πλάσμα ποῦ γεννιέται ἐκεῖ τή στιγμή, μέχρις ὅτου διανύσει ὁλόκληρο τον κύκλο των ζωικῶν ὑπάρξεων (ζῶα, ἀμφίβια καί πτηνά). Τότε ἐπανέρχεται καί ἐγκαθίσταται σε ἕνα ἀνθρώπινο σῶμα Ἡ ὅλη ἐξελίξη διαρκεῖ 3.000 χρόνια. Ὁ Ἡρόδοτος ἰσχυρίζεται ὅτι ἡ θεωρία αὐτή οἰκειοποιήθηκαν καί δίδαξαν μερικοί Ἕλληνες ὑπονοῶντας ἀσφαλῶς τον Πυθαγόρα καί τον Ἐμπεδοκλῆ

ΠΤΩΣΗ Ή ΚΑΘΟΔΟΣ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ;

Ὁ Πλάτωνας (Φαῖδρος 245 C) κάνει λόγο γιὰ την ἀθανασία της ψυχῆς, λέγοντας ὅτι αὐτή φέρει ἐξ ἀρχῆς φτεροῦγες οἱ ὁποῖες, ὅσο διατηροῦνται δυνατές, τή συγκρατοῦν στίς ὑπερουράνιες περιοχές, ἐνῶ ὅταν χάσει αὐτή τὴ δύναμη, ἐνσαρκώνεται κατά πρῶτον σε ἀνθρώπινα σώματα, γιὰ νὰ μπορέσει νά ἐπιτύχει ἐκ νέου την ἄνοδό της, ἐνῶ, ἄν δέν τα καταφέρει, εἶναι δυνατόν νά «βυθιστεῖ» σε σώματα ζώων.

Ὑπογραμμίζει ὅτι ἡ ψυχή ἑνός ἀληθινοῦ φιλοσόφου ὑστέρα ἀπὸ 3.000 χρόνια μπορεῖ νά ἀποκτήσει καί πάλι τα φτερά της καί νά ξαναγυρίσει ἐκεῖ ποῦ ἀνήκει, ἐνῶ γιὰ τις κοινές ψυχές ἀπαιτεῖται διάσημα τουλάχιστον 10.000 χρόνων. Οἱ γεννήσεις σε ἀνθρώπινα ἤ καί σε ζωικά σώματα εἶναι μᾶλλον το ἐπακόλουθο μίας πτώσης ἤ ὑποβάθμισης ἀπὸ ἕναν ἀνώτερο κόσμο σε ἄλλον κατώτερο, με τή δυνατότητα, ὅμως νά ἀνυψωθεῖ καί πάλι πρὸς την πηγή του Ἀνώτερου Ὁ Πλάτωνας εἶναι γνωστό ὅτι θεωροῦσε το σῶμα τάφο της ψυχῆς καί στόν Κρατύλο συμπλέει με τή διδασκαλία του Ὀρφέα, ὅτι δηλαδή ἡ ψυχή τιμωρεῖται μέσῳ της ἕνωσής της με το σῶμα

Ὁ μῦθος της πτώσης των ψυχῶν ἀπὸ τον ὑπερκόσμιο οὐρανὸ σε ἕνα ὑλικὸ σῶμα ἀποτελεῖ την πρώτη ἄποψή της παλιάς ἀντίθεσης μεταξύ των φιλοσόφων, ἐνῶ ἡ ἄλλη ὑποστηρίζει την κάθοδο της ψυχῆς του ἤδη Ἡ διαφορά των ἐννοιῶν εἶναι μέγιστη καί αὐτὸς ποῦ ἀναλαμβάνει νά δώσει σαφεῖς καί ἀκριβεῖς ἀπαντήσεις στό ἐρώτημα «γιατί ἡ ψυχή ἐγκαταλείπει την εὐδαιμονία της καί ἔρχεται νά δοκιμαστεῖ ἐνσαρκωμένη στὴ Γῆ» εἶναι ὁ Πλωτῖνος, ὁ καθαυτό ἱδρυτής του Νεοπλατωνισμοῦ ὁ ὁποῖος ἀπαντᾶ στίς Ἐννεάδες (IV 3,14) ὅτι, ἄν σε παρέμενε στό νοητό κόσμο ἡ ψυχή, θά διατελοῦσε σε ἀδράνεια, χωρίς νά μπορεῖ νά προσφέρει τίποτα στήν καθολική ἐξελίξη, ἀλλά οὔτε καί ἡ ἴδια θά ἐμπλουτιζόταν με την πείρα ποῦ της εἶναι ἀναγκαία γιὰ νά δράσει.

Μέσα ἀπὸ τις δοκιμασίες πάνω στὴ Γῆ κινητοποιεῖ καί δραστηριοποιεῖ τις ὑπάρχουσες γνώσεις της, ἐφαρμόζει τις ἄπειρες δυνατότητες της καί ἐπανέρχεται πιό ἰσχυρή καί τελειότερη ἀπὸ ὅσο ἦταν πρίν κατέλθει.

Ὁ ἴδιος συνεχίζει, ὑποστηρίζοντας ὅτι, ἀκόμα κι ἄν ἡ κάθοδος της ψυχῆς σε ἕνα σῶμα θεωρηθεῖ ἀναγκαιότητα 0reincarnation2.jjpgτης παγκόσμιας ὀργάνωσης ἡ λειτούργημα καί ὄχι τιμωρία, δὲν παύει νά εἶναι γιὰ την ψυχή μία μεγάλη δοκιμασία ἀπό την ὁποία αὐτή πρέπει νά βγεῖ νικήτρια. Εξαρτάται, λοιπόν, ἀπό την ἐνσαρκωμένη ψυχή ἄν ἡ δοκιμασία της θά εἶναι ὠφέλιμη καί ἀποδοτική γιὰ την ἐξελίξη της. Ὁ Πλωτῖνος παρατηρεῖ ὅτι ὅλες οἱ ψυχές δὲν συμπεριφέρονται με τον ἴδιο τρόπο στὴ δοκιμασία της ἐνσάρκωσης

Μερικές ὑποκύπτουν στὸ κακό καί στὴν ἀδικία Ἡ ψυχή ποῦ βάρυνε λόγῳ των σωματικῶν δεσμεύσεων δὲν μπορεῖ νά ἐπανέλθει μετά το θάνατο στὸ νοητό κόσμο. Θά ἐνσαρκωθεῖ σε ἄλλο σῶμα ἀνθρώπου ἡ ζώου, σύμφωνα με τις προδιαθέσεις ποῦ ἀπέκτησε κατά τὴ διάρκεια ζωῆς της. Ἔτσι, ἡ τιμωρία των μοχθηρῶν καί ἡ ἀνταμοιβή των καλῶν ὑφίσταται μέσα στὴν αἰώνια τάξη του κόσμου.

Ὁ Ὀλυμπιόδωρος (σχόλια Φαίδωνα του Πλάτωνα) περιγράφει την κάθοδο της ψυχῆς με θαυμαστό τρόπο: «Ἡ ψυχή κορικώς κατέρχεται (σ.σ. με τον τρόπο της Περσεφόνης) σε γένεση, (σ.σ. Κόρη εἶναι το ὄνομα της Περσεφόνης δὲν ἀλλάζει την κατάσταση, γιατί ἔπρεπε νά «ἀναμνηστεῖ» την ἀλήθεια ποῦ «ἐν σπέρματι» κατεῖχε καί νά προσαρμοστεῖ στὸ χῶρο καί στὸ χρόνο ποῦ γεννήθηκε.

Ὁ Ἱεροκλῆς στὸ ὑπόμνημά του Χρυσά Ἔπη του Πυθαγόρα (στ. 55) σχολιάζοντας το στίχο «Οὔτε τα ἀνέλπιστα νά ἐλπίζεις οὔτε καί τίποτα νά σου διαφεύγει ἐκ των ὄντων», καταφέρεται σαφῶς ἐναντίον της πλάνης ἐκείνων ποῦ ἑρμηνεύσουν κατά γράμμα την πυθαγόρεια καί πλατωνική διδασκαλία γιὰ τὴ μετεμψύχωση:

«Ἐάν κάποιος περιμένει μετά το σωματικό του θάνατο νά ντυθεῖ ἡ ψυχή του το σῶμα ἑνός ἀλόγου ζώου, λόγῳ των ἀτελειῶν του ἡ φυτοῦ, λόγῳ της ἀδράνειας των αἰσθημάτων του καί ὁ ἴδιος, παίρνοντας δρόμο ἀντίθετο ἀπὸ ἐκείνους ποῦ μεταβάλουν την οὐσία του ἀνθρώπου σε ἀνώτερο ὄν, πιστεύει σε ἀνέλπιστες ἀξίες, κατακρημνίζοντας την ψυχή του σε μία κατώτερη οὐσία, ἀπατᾶται καί ἀγνοεῖ τελείως το εἶδος της ψυχῆς ἡ ὁποία οὐδέποτε μπορεῖ νά ἀλλάξει».

Ἰσχυρίζεται ὅτι ἡ θεωρία της μετεμψύχωσης δέν εἶναι παρά μία εἰκόνα, μία ἀλληγορία, γιά νά μας διδάξει ὅτι ὁ ἄνθρωπος γίνεται ὅμοιος με τα ζῶα ἕνεκα των ἐλαττωμάτων του ἡ θεός ἕνεκα της ἀρετῆς του.

Γιά τὴ μετά θάνατον του σώματος ἀθανασία της ψυχ), μερίζεται ὅμως ἀπὸ τὴ γένεση Διονυσιακῶς, τοποθετεῖται στὸ σῶμα Προμηθεϊκῶς, ἄρα ἀπελευθερώνεται ἀπὸ τα δεσμά της με τὴ χρησιμοποίηση της δύναμης του Ἡρακλέους, ἐπανασυναρμολογεῖται σε σύνολο με τὴ βοήθεια του Ἀπόλλωνος καί της Σωτῆρος Ἀθηνᾶς καί ἐξαγνίζεται με τὴ φιλοσοφική πειθαρχία».

Ἡ σοφία των ἀρχαίων ἔκρυβε πίσω ἀπὸ τους μύθους του Ἡρακλῆ, του Ὀδυσσέα καί ἄλλων ποῦ κατέβηκαν στὸν ἤδη καί γρήγορα ἐπέστρεψαν ἀπὸ αὐτὸν την ἀπελευθέρωση ἀπὸ τὴ δουλεία της ἐνσάρκωσης, μέσῳ της εξαγνιστικής πειθαρχίας. Ὁ Πρόκλιος ἀναφέρει ὅτι ὁ Ἡρακλῆς, ἐξαγνισμένος με ἱερὲς μυήσεις, πῆρε θέση ἀνάμεσα στούς θεούς. Εἶναι γνωστή ἡ τρομερή κατάσταση της ψυχῆς του ὅσο διάστημα ἦταν αἰχμάλωτος της σωματικῆς του φύσης.

Ὁ Πίνδαρος σε ἕνα ἀπόσπασμα ἑνός ποιήματος ποῦ ἀναφέρει το διάλογο του Πλάτωνα Μένων ἀναφέρει ἡ Περσεφόνη στέλνει τις ψυχές ποῦ δέχθηκε στά βασίλεια του ’δη γιά κάθαρση, ὑστέρα ἀπὸ ἐννέα χρόνια στὸν πάνω κόσμο. Καί ὅτι ἀπὸ τις ψυχές αὐτές προέρχονται μεγαλοφυεῖς βασιλιᾶδες καί δυνατοί ἄνδρες τόσο σε δύναμη ὅσο καί σε σοφία.

Ὁ Ἐμπεδοκλῆς ἀπασχολεῖται με τὴ θεωρία της περιπλάνησης των ψυχῶν σε μία σειρά ἀπὸ διασωθέντα ἀποσπάσματα (Diels, Προσωκρατικοί). Στὸ ἀπόσπασμα Β 115 λέει ὅτι, ἐάν μία ψυχή κηλιδωθεῖ ἀπὸ πράξη φόνου, ἐπιορκίας ἡ ἄλλου ἐγκλήματος, «ντύνεται» τὴ μορφή θνητοῦ καί περιφέρεται μακριά ἀπὸ την χώρα των Μακάρων καί παραδίνεται ἀπὸ το ἕνα στοιχεῖο στὸ ἄλλο «Ἕνας ἐξ αὐτῶν εἶμαι κι ἐγώ, ἕνας ἀπό τους θεούς ἐξόριστος καί περιπλανώμενος, διότι ἀκολούθησα τις προτροπές της Διχόνοιας», ὁμολογεῖ ὁ ἴδιός ὁ Ἐμπεδοκλῆς Στὸ ἀπόσπασμα Β 117 ἰσχυρίζεται ὅτι ὑπῆρξε νεανίας, κόρη, θάμνος, πτηνό κι ἄφωνο ψάρι.

Η ΑΛΛΗΓΟΡΙΑ ΤΗΣ «ΘΕΙΑΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ»

Ἥ θεωρία της μετενσάρκωσης παραδέχεται τόσο την πτώση της ψυχῆς σε ζωικά σώματα ἕνεκα τιμωρίας ὅσο καί την ἀναγωγή των ἀξιῶν σε σώματα ἡρώων, ἀντίθετα με τή σύγχρονη θεωρία της μετενσάρκωσης ποῦ θεωρεῖ τή γραμμική ἐξέλιξη των ψυχῶν μέσῳ της βελτίωσης ἀπό τις προοδευτικές ἐνσαρκώσεις στή Γῆ

Ὁ Πορφύριος, ἀπό τους σημαντικότερους νεοπλατωνικούς φιλοσόφους, ἀρνεῖται σε δύο σημεῖα την πλατωνική θέση, λέγοντας ὅτι ἡ ἀνθρώπινη ψυχή δέν μπορεῖ νά τεθεῖ σε σῶμα ζώου, ὅπως καί ὅτι η ἀνθρώπινη ψυχή «ἅπαξ καθαρθεῖσα», δέν ἐπανέρχεται πλέον σε σῶμα ἀνθρώπου, ἀλλά ἀκολουθεῖ το πεπρωμένο της ποῦ εἶναι ἡ ἀποθέωση, δηλαδή ἡ ἐγκατάστασή της σε Μακάρια Πεδία.

Ἐξαίρεση αποτελούν οἱ ψυχές των ἡρώων ποῦ ἐπανέρχονται οικιοθελώς στή Γῆ καί ἐνσαρκώνονται, γιά νά καθοδηγήσουν τους ἀνθρώπους Τέτοια περίπτωση θεωρεῖ τον Πυθαγόρα ποῦ ἐνσαρκώθηκε με σκοπό νά μεταλαμπαδεύσει την πείρα του στὴν ἀνθρωπότητα Το γεγονός ὅτι ὁ Πυθαγόρας μυήθηκε στά διάφορα Μυστήρια πολλά εἰπώθηκαν κατά τή διάρκεια των αἰώνων ἀπό τα διάφορα φιλοσοφικά κινήματα (Παράδεισος καί Κόλαση, Τάρταρα, Ηλύσια πεδία κλπ). Ὅλα αὐτὰ ὅμως εἶναι ἀλληγορίες καί ὑποθέσεις τις οποίες οἱ ἑκάστοτε διανοητές συνέλαβαν καί διατύπωσαν μυθολογικά καί των ὁποίων ἡ ἀληθοφάνεια δέν εἶναι δυνατό νά ἀποδειχθεῖ διανοητικά ἡ με συλλογισμούς.

Ἐκείνῳ ποῦ πρέπει ὁ ἄνθρωπος νά ἀντιληφθεῖ καί νά παραδεχθεῖ εἶναι ὅτι οἱ νόμοι ποῦ διέπουν τή μεταθανάτια ζωή εἶναι ἀνώτεροι της ἀνθρώπινης διάνοιας, εἶναι ἀδέκαστοι, ἀλλά συγχρόνως δίκαιοι καί εἶναι ἀδύνατον νά ἀστοχήσουν ἡ νά παραπλανηθοῦν Ὁ Ιεροκλής διακηρύσσει: «Εὐσεβής εἶναι εκείνος ποῦ κατέχει τή Θεία Ἐπιστήμη καί προσφέρει εἰς το Θεῖον ὡς ἄριστη τιμή τή δική του τελείωση. Κάθε ἄνθρωπος, προσπαθῶντας κατά ἄλλον τρόπο νά τιμήσει το Θεῖον καί μή προσφέροντας ὡς θυσία τον ἴδιο τον ἑαυτό του, γινόμενος παρανάλωμα εξωτερικής εὐπορίας, ἐκτελεῖ πράξη ἄχρηστη καί μάταιη».

"Ἡ νέα ζωή δέν ἀρχίζει νά ἀναπτύσσεται ἐκεῖ ἀκριβῶς ποῦ εἶχε σταματήσει. Δὲν ἐπαναλαμβάνει καί δέν 0reincarnation4.συνεχίζει μόνον την προηγούμενη ἐπιφανειακή προσωπικότητα καί την ἐξωτερική ἐμφάνισή μας. Διαδραματίζεται μία ἀφομοίωση, μία ἀποβολή, μία ἐνδυνάμωση καί μία ἀλλαγή των παλιῶν χαρακτηριστικῶν καί κινήτρων, μία ἀνακατάταξη της προηγούμενης ἐξέλιξης καί μία ἐπιλογή μελλοντικῶν στόχων, χωρίς νά καρποφορήσει καί νά ἀνταποκριθεῖ στὶς ἀπαιτήσεις της ἐξέλιξης

Γιατί κάθε γέννηση εἶναι μία καινούρια ἀρχὴ ἡ ὁποία, ἄν καί στηρίζεται στό παρελθόν, δέν αποτελεί τή μηχανική του προέκταση. Ἡ ἀναγέννηση δέν εἶναι μία διαρκής ἐπανάληψη, ἀλλά μία διαδικασία, το μηχανικό μέρος μίας εξελικτικής διαδικασίας."

Σρι Ορομπίντο

"Ἁπλῶς καί μόνον το γεγονός ὅτι οἱ ἄνθρωποι μιλοῦν γιά ἀναγέννηση καί ὅτι μία τέτοια ἰδέα ὑφίσταται, σημαίνει ὅτι ἕνα ἀπόθεμα ψυχικῶν ἐμπειριῶν ποῦ σχετίζονται με αὐτὸν τον ὅρο θά πρέπει πράγματι νά ὑπάρχει Ἡ ἀναγέννηση εἶναι μία ἐπιβεβαίωση ποῦ θά πρέπει νά περιλαμβάνεται ἀνάμεσα στίς πιό βασικές γιά την ἀνθρωπότητα"