Σὰν σήμερα ἡ πρώτη ἅλωση τῆς Κωνσταντινούπολης ἀπὸ τοὺς σταυροφόρους τῆς Δύσης
ὁ ἀρχηγὸς της Δ' Σταυροφορίας, Βονιφάτιος ὁ Μομφερατικός.
Ἡ Δ' Σταυροφορία ξεκίνησε μὲ πρωτοβουλία τοῦ Πάπα Ἰννοκέντιου Γ' τὸ 1201, γιὰ τὴν κατάληψη τῶν ἁγίων Τόπων, ποῦ κατεῖχαν οἱ Μουσουλμᾶνοι. ὁλοκληρώθηκε στὶς 12 Ἀπριλίου 1204, μὲ τὴν κατάληψη τῆς Κωνσταντινούπολης καὶ τὴν προσωρινὴ κατάλυση τῆς Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας, χωρὶς τὴ θέληση τοῦ Ποντίφικα.
Μετὰ τὴν ἀποτυχία τῆς τρίτης Σταυροφορίας (1189-1192) γιὰ τὴν κατάληψη τῶν ἁγίων Τόπων, τὸ ἐνδιαφέρον τῶν δυτικοευρωπαίων ἀτόνησε.
Τὴν ἱερουσαλήμ, ὅπως καὶ τὸ μεγαλύτερο μέρος τῆς Συρίας καὶ της Αἰγύπτου, ἤλεγχε ἡ μουσουλμανικὴ δυναστεία τῶν Ἀγιουβιδών.
Τὸ λατινικὸ Βασίλειο τῆς ἱερουσαλὴμ μόνο κατ' ὄνομα ὑπῆρχε, περιορισμένο σὲ λίγες πόλεις στὶς ἀκτὲς τῆς Παλαιστίνης.
Τὸ ἐνδιαφέρον γιὰ μία νέα σταυροφορία ἀνακίνησε ὁ πάπας ἱνοκέντιος Γ' τὸ 1198. Στὴν ἀρχὴ συνάντησε τὴ γενικὴ ἀδιαφορία τῶν ἐστεμμένων της Εὐρώπης, ποῦ εἶχαν τὰ δικά τους προβλήματα νὰ ἐπιλύσουν.
Τὸν ἑπόμενο χρόνο, κάποιοι εὐγενεῖς, κυρίως ἀπὸ τὰ ἐδάφη της σημερινῆς Γαλλίας, πείσθηκαν νὰ συγκροτήσουν ἕνα ἐκστρατευτικὸ σῶμα, μὲ ἐπικεφαλὴς τὸν Κόμη Τιμπὸ τῆς Καμπανίας. ὁ Τιμπὸ πέθανε τὸν ἑπόμενο χρόνο καὶ ἀρχηγὸς της Δ' Σταυροφορίας ἀνακηρύχθηκε ὁ ἰταλὸς κόμης Βονιφάτιος ὁ Μομφερατικός.
Τὸ σχέδιο προέβλεπε τὴ συγκέντρωση τῶν Σταυροφόρων στὴ Βενετία καὶ ἀπὸ ἐκεῖ θὰ κατευθύνονταν στὴν Αἴγυπτο, ὅπου θὰ ἄρχιζαν τίς στρατιωτικὲς ἐπιχειρήσεις, μὲ σκοπὸ τὴν κατάληψη τῆς ἱερουσαλήμ.
Τὴ δύναμη τῶν Σταυροφόρων συγκροτοῦσαν 33.500 ἄνδρες καὶ 4.500 ἄλογα καὶ τὴ διεκπεραίωσή τους στὴν Αἴγυπτο ἀνέλαβαν ἔναντι ἀνταλλαγμάτων οἱ Ἐνετοὶ τὸ 1200. Ζήτησαν 85.000 ἀργυρᾶ μάρκα, τὰ μισὰ ἐδάφη ποῦ θὰ κατακτοῦσαν οἱ Σταυροφόροι καὶ προθεσμία ἑνὸς ἔτους γιὰ τίς ἑτοιμασίες τῆς φιλόδοξης ἐκστρατείας.
Τὸ 1201 τὸ μεγαλύτερο μέρος τῶν Σταυροφόρων ἔφθασε στὴ Βενετία. Ὅμως, οἱ ἡγέτες τους δὲν τήρησαν τὴ συμφωνία καὶ μόλις καὶ μετὰ βίας συγκέντρωσαν 51.000 ἀργυρᾶ μάρκα.
Οἱ Ἐνετοὶ ἐξοργίσθηκαν καὶ τους φυλάκισαν στὸ νησάκι Λίντο, ἑως ὅτου ἀποφασίσουν γιὰ τὴν τύχη τους.
ὁ γηραιὸς δόγης Ἐρρίκος Δάνδολος ἀποφάσισε νὰ ἐκμεταλλευτεῖ τὴν περίσταση καὶ νὰ χρησιμοποιήσει τοὺς Σταυροφόρους γιὰ τοὺς δικούς του σκοπούς. Στὴ Βασιλικὴ τοῦ ἁγίου Μάρκου, ὅπου ἔγινε ἡ ἐπίσημη τελετὴ ὑποδοχή τους, ὁ δόγης πρότεινε στοὺς ἀρχηγούς τους νὰ ἐπιτεθοῦν πρῶτα στὸ λιμάνι τῆς Ζάρας στὴ Δαλματία (σημερινὴ Κροατία), προκειμένου νὰ ξεπληρώσουν τὰ χρέη τους.
Ἡ Ζάρα, ποῦ προμήθευε μὲ ξυλεία τὸν στόλο τοῦ δόγη, εἶχε ἀποσκιρτήσει ἀπὸ τὴ Βενετία καὶ βρισκόταν ὑπὸ προστασία τοῦ βασιλιᾶ τῶν Οὕγγρων Ἔμερικ. Οἱ κάτοικοί της ἦταν χριστιανοὶ καὶ μάλιστα καθολικοί.
Τὴ σχετική ἐπιστολή του φρόντισαν νὰ την κρατήσουν μυστική οἱ ἐπὶ κεφαλῆς της ἐκστρατείας. Ἡ ἐπιχείρηση τελικά πραγματοποιήθηκε. Η πόλη της Ζάρας καταλήφθηκε, ὕστερα ἀπὸ σύντομη πολιορκία καὶ ὁ Πάπας Ἰνοκέντιος Γ' πραγματοποίησε την ἀπειλή του.
Ἡ εἴσοδος τῶν Σταυροφόρων στὴν Κωνσταντινούπολη (Εὐγένιος Ντελακρουά, 1840)
Ὁ ἀρχηγὸς τῶν Σταυροφόρων Βονιφάτιος ὁ Μομφερατικός δὲν πῆρε μέρος στὴν ἐκστρατεία κατά της Ζάρα, φοβούμενος ἴσως τις παπικές κυρώσεις.
Πῆγε νὰ ἐπισκεφθεῖ τον ἐξάδελφο του Φίλιππο της Σουηβίας, ὁ ὁποῖος φιλοξενοῦσε τον συγγενῆ του βυζαντινό πρίγκηπα Ἀλέξιο Ἄγγελο, γιὸ του ἀνατραπέντος αὐτοκράτορα Ἰσαάκιου Β' Ἀγγέλου.
Ὁ Ἀλέξιος Ἄγγελος ζήτησε βοήθεια ἀπὸ τον Βονιφάτιο γιὰ νὰ ἀνατρέψει τον θεῖο του αὐτοκράτορα Ἀλέξιο Γ' Ἄγγελο καὶ νὰ ἐπαναφέρει στὸν θρόνο τον τυφλό πατέρα του. Στὰ ἀνταλλάγματα ποῦ προσέφερε ἦταν ἕνα μεγάλο χρηματικό ποσό, στρατιωτικές δυνάμεις γιὰ την ἐνίσχυση της ἐκστρατείας τῶν Σταυροφόρων στὴν Αἴγυπτο καὶ την ὑποταγή της Ἐκκλησίας της Κωνσταντινούπολης στὸν Πάπα.
Ὁ Βονιφάτιος θεώρησε δελεαστική την πρόταση καὶ μαζί με τον Ἀλέξιο Ἄγγελο μετέβησαν στὴν Κέρκυρα γιὰ νὰ συναντήσουν τους Σταυροφόρους ποῦ συμμετεῖχαν στὴν κατάληψη της Ζάρα καὶ νὰ ἐνημερώσουν τους ἀρχηγούς της Σταυροφορίας.
Κάποιοι συμφώνησαν με την ἐκτροπὴ της Σταυροφορίας, ἄλλοι διαφώνησαν καὶ ἀποχώρησαν, ἐπιστρέφοντας στὶς πατρίδες τους.
Ἀνάμεσα σε αὐτούς ποῦ εἶδαν με καλό μάτι την πρόταση του Ἀλέξιου ἦταν καὶ οἱ Ἐνετοί. Λαός ναυτικός, ἐπιζητοῦσαν την αὐξήση της ἐπιρροῆς τους στὴν Ἀνατολή εἰς βάρος της Γένουας καὶ της Πίζας, ποῦ ἦταν οἱ κύριοι ἀνταγωνιστές τους.
Ἀνάμεσα σε αὐτούς ποῦ εἶδαν με καλό μάτι την πρόταση του Ἀλέξιου ἦταν καὶ οἱ Ἐνετοί. Λαός ναυτικός, ἐπιζητοῦσαν την αὐξήση της ἐπιρροῆς τους στὴν Ἀνατολή εἰς βάρος της Γένουας καὶ της Πίζας, ποῦ ἦταν οἱ κύριοι ἀνταγωνιστές τους.
Ἐπιπροσθέτως, τους μισοῦσαν καὶ ἤθελαν νὰ πάρουν ἐκδίκηση γιὰ τὴ σφαγή τῶν συμπατριωτῶν τους, στὴ διάρκεια τῶν ἀντιπαπικών ταραχῶν στὴν Κωνσταντινούπολη το 1182. Ἀπὸ την ἄλλη πλευρά, το Βυζάντιο σπαρασσόταν ἀπὸ ἐμφύλιες διαμάχες καὶ την καταστροφική πολιτική τῶν τελευταίων Κομνηνῶν καὶ της δυναστείας τῶν Ἀγγέλων.
Βρισκόταν σε προφανῆ παρακμή, ἐνῶ εἶχαν ἀρχίσει οἱ ἀποσχιστικές τάσεις ἀπὸ φιλόδοξους τοπάρχες. Ὁ λαός στέναζε ἀπὸ τὴ βαριά φορολογία.
Ὁ στόλος τῶν Ἐνετῶν καὶ Σταυροφόρων ἔφθασε πρὸ τῶν τειχῶν της Κωνσταντινούπολης στὶς 23 Ἰουνίου 1203
Ὁ στόλος τῶν Ἐνετῶν καὶ Σταυροφόρων ἔφθασε πρὸ τῶν τειχῶν της Κωνσταντινούπολης στὶς 23 Ἰουνίου 1203
. Οἱ νεοφερμένοι ἔμειναν κατάπληκτοι ἀπὸ ὅσα ἔβλεπαν τα μάτια τους: «Δὲν μποροῦσαν νὰ φαντασθοῦν ὅτι ὑπῆρχε στὸν κόσμο τόσο ὀχυρή πόλη. Εἶδαν τα ὑψηλὰ τείχη, τους ἰσχυρούς πύργους, τα θαυμαστά παλάτια, τις μεγάλες ἐκκλησίες, ποῦ ἦταν τόσες πολλές ὥστε κανείς δὲν θὰ το πίστευε ἄν δὲν τις ἔβλεπε με τα μάτια του. Το μῆκος της, το πλάτος της, ἔδειχναν πώς ἦταν βασιλεύουσα». Με τα λόγια αὐτὰ περιγράφει τις πρῶτες του ἐντυπώσεις ὁ ἱστορικός καὶ ἐκ τῶν ἡγετῶν της Σταυροφορίας Γοδεφρείδος Βιλλεαρδουίνος.
Ἀρχικὸς τους στόχος ἦταν νὰ ἀποκαταστήσουν στὸν θρόνο τον Ἰσαάκιο Β' Ἄγγελο.
Ἀρχικὸς τους στόχος ἦταν νὰ ἀποκαταστήσουν στὸν θρόνο τον Ἰσαάκιο Β' Ἄγγελο.
Οἱ κάτοικοι της Πόλης τους ὑποδέχθηκαν ἐχθρικά, παρά τις περί του ἀντιθέτου διαβεβαιώσεις του Ἀλέξιου Ἀγγέλου. Στὶς 17 Ἰουλίου οἱ Σταυροφόροι ἀποβιβάσθηκαν στὴ στεριά καὶ ἐπιτέθηκαν ἀπὸ τὴ νοτιοανατολική πλευρά της Πόλης.
Ἔβαλαν μία μεγάλη φωτιά, ποῦ προκάλεσε μεγάλες καταστροφές στὴν Πόλη. Οἱ κάτοικοι στράφηκαν κατά του αὐτοκράτορα Ἀλέξιου Γ' Ἀγγέλου, ὁ ὁποῖος ἔφυγε την ἴδιά νύχτα ἀπὸ την Πόλη.
Ο Ισαάκιος Β' Άγγελος ἀφέθηκε ἐλεύθερος καὶ ἀποκαταστάθηκε στὸ θρόνο του. Την 1η Αὐγούστου ὁ γιὸς του Ἀλέξιος Ἄγγελος ἀναγορεύθηκε σε αὐτοκράτορα, ὡς Ἀλέξιος Δ' Ἄγγελος. Το Βυζάντιο βρισκόταν καὶ πάλι σε κατάσταση ἐμφυλίου πολέμου, ἀφοῦ ὑπῆρχαν δύο νόμιμοι αὐτοκράτορες (Ἀλέξιος Γ' Ἄγγελος καὶ Ἀλέξιος Δ' Ἄγγελος).
Ἡ πολιορκία της Κωνσταντινούπολης
Ὁ νέος ἡγεμόνας βρῆκε τα ταμεῖα ἀδείᾳ καὶ γρήγορα συνειδητοποίησε ὅτι δὲν θὰ μποροῦσε νὰ ἱκανοποιήσει τις δεσμεύσεις του πρὸς τους Σταυροφόρους. Διέταξε τότε νὰ καταστραφοῦν εἰκόνες καὶ ἀντικείμενα λατρείας, μόνο καὶ μόνο γιὰ νὰ πάρει τον χρυσό καὶ τον ἀργυρὸ ποῦ περιεῖχαν.
Ὁ λαός ἐξαγριώθηκε καὶ θεώρησε ἱεροσυλία την ἀπόφαση αὐτὴ του αὐτοκράτορα.
Ὁ αὐλικός Ἀλέξιος Δούκας, γνωστός καὶ ὡς Μούρτζουφλος, ἐξαιτίας τῶν πυκνῶν φρυδιῶν του, ἐκμεταλλεύτηκε την κατάσταση. Τον ἀνέτρεψε καὶ τον στραγγάλισε.
Ὁ Αλέξιος Δούκας ἀνέβηκε στὸ θρόνο ὡς Ἀλέξιος Ε'.
Ο πρώην αὐτοκράτορας Ἰσαάκιος Β' Ἄγγελος πέθανε ὕστερα ἀπὸ λίγο, ἀπὸ φυσικά αἴτια.
Οἱ Σταυροφόροι καὶ οἱ Βενετοί, χωρίς προστάτες πλέον σε μία ἐχθρικὴ γι' αὐτούς περιοχή, βρέθηκαν πρὸς στιγμή σε ἀμηχανία. Πάντως, στὶς 8 Ἀπριλίου 1204 ἐπιτέθηκαν στὴν Κωνσταντινούπολη γιὰ μία ἀκόμη φορά, προκειμένου νὰ τιμωρήσουν τον δολοφόνο του Ἀλέξιου Δ' Άγγελου. Ὁ Ἀλέξιος Ε' ἀντέταξε ἰσχυρή ἄμυνα, με σύμμαχο τον ἄσχημο καιρό.
Οἱ Σταυροφόροι καὶ οἱ Βενετοί, χωρίς προστάτες πλέον σε μία ἐχθρικὴ γι' αὐτούς περιοχή, βρέθηκαν πρὸς στιγμή σε ἀμηχανία. Πάντως, στὶς 8 Ἀπριλίου 1204 ἐπιτέθηκαν στὴν Κωνσταντινούπολη γιὰ μία ἀκόμη φορά, προκειμένου νὰ τιμωρήσουν τον δολοφόνο του Ἀλέξιου Δ' Άγγελου. Ὁ Ἀλέξιος Ε' ἀντέταξε ἰσχυρή ἄμυνα, με σύμμαχο τον ἄσχημο καιρό.
Οἱ ἐπιτιθέμενοι το θεώρησαν θεϊκό σημάδι καὶ θέλησαν νὰ λύσουν την πολιορκία. Οἱ καθολικοί κληρικοί ποῦ τους συνόδευαν κατόρθωσαν νὰ τους πείσουν νὰ παραμείνουν καὶ νὰ καταλάβουν την Πόλη, με τα ἐπιχειρήματα ὅτι οι Βυζαντινοί εἶναι προδότες καὶ δολοφόνοι ἐπειδή σκότωσαν τον σεβαστό Ἀλέξιο Δ' καὶ ὅτι εἶναι χειρότεροι ἀπὸ τους Ἑβραίους.
Ὁ Πάπας Ἰνοκέντιος Γ', γιὰ μία ἀκόμη φορά, εἶχε διαμηνύσει στοὺς Σταυροφόρους νὰ μὴν ἐπιτεθοῦν καὶ νὰ μὴν σκοτώσουν οὔτε ἕνα χριστιανό, ἀλλὰ καὶ πάλι ἡ σχετική ἐπιστολή του ἀπεκρύβη ἀπὸ τους παπικούς ἀπεσταλμένους.
Στὶς 12 Ἀπριλίου 1204, οἱ Σταυροφόροι πραγματοποίησαν την τελική τους ἔφοδο κατά της Κωνσταντινούπολης, βοηθούμενοι καὶ ἀπὸ τον καλό καιρό.
Στὶς 12 Ἀπριλίου 1204, οἱ Σταυροφόροι πραγματοποίησαν την τελική τους ἔφοδο κατά της Κωνσταντινούπολης, βοηθούμενοι καὶ ἀπὸ τον καλό καιρό.
Ὁ αὐτοκράτορας Ἀλέξιος Ε' Μούρτζουφλος την εἶχε ἐγκαταλείψει κι ἔτσι την κατέλαβαν με σχετική εὐκολία, παρά την ἀντίσταση της αὐτοκρατορικῆς φρουράς, ποῦ την ἀποτελοῦσαν οἱ σκανδιναβοί Βάραγγοι.
Γιὰ τρεῖς μέρες οἱ «Στρατιῶτες του Χριστοῦ» ἐπιδόθηκαν σε παντός εἴδους βανδαλισμούς καὶ φρικαλεότητες. Δὲν δίστασαν νὰ βεβηλώσουν ἀκόμη καὶ ἱερούς χώρους, ἀνεβάζοντας στὸν πατριαρχικό θρόνο μία πόρνη, σύμφωνα με τον ἱστορικό Νικήτα Χωνιάτη.
Ὅταν ὁ Πάπας ἔμαθε γιὰ τις βδελυρές πράξεις τῶν Σταυροφόρων ἐξέφρασε την ντροπή καὶ τον ἀποτροπιασμό του.
Γιὰ τα ἑπόμενα 59 χρόνια ὁ ἑλλαδικός χῶρος θὰ ζήσει ὑπὸ καθεστώς Φραγκοκρατίας. Η τάξη θὰ ἀποκατασταθεῖ το 1261, με την ἐκδίωξη των Λατίνων καὶ την ἀνασύσταση της Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας ἀπὸ τον Μιχαήλ Η' Παλαιολόγο.
Ἡ Τέταρτη Σταυροφορία, μόνο κατ' ὄνομα ὑπῆρξε. Σχεδόν κανένας ἀπὸ τους λατίνους μαχητές δὲν πάτησε το πόδι του στοὺς Ἁγίους Τόπους, παρά μόνο διοχέτευσαν ὅλη τους την ἐνέργεια στὴν καταστροφή του Βυζαντίου.
Ἡ κληρονομιά ποῦ ἄφησε πίσω της ἡ Τέταρτη Σταυροφορίας εἶναι ἡ ὁλοκλήρωση του Σχίσματος μεταξύ Καθολικῆς Δύσης καὶ Ὀρθόδοξης Ἀνατολῆς καὶ ὁ τεμαχισμός της Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας σε λατινικά (Πριγκιπᾶτο της Ἀχαΐας, Βασίλειο της Θεσσαλονίκης, Βασίλειο των Ἀθηνῶν, Βασίλειο του Αἰγαίου, Ἡγεμονία της Κωνσταντινούπολης) καὶ ἑλληνικά κρατίδια (Δεσποτάτο της Ἠπείρου, Αὐτοκρατορία της Τραπεζοῦντας,
Γιὰ τα ἑπόμενα 59 χρόνια ὁ ἑλλαδικός χῶρος θὰ ζήσει ὑπὸ καθεστώς Φραγκοκρατίας. Η τάξη θὰ ἀποκατασταθεῖ το 1261, με την ἐκδίωξη των Λατίνων καὶ την ἀνασύσταση της Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας ἀπὸ τον Μιχαήλ Η' Παλαιολόγο.
Ἡ Τέταρτη Σταυροφορία, μόνο κατ' ὄνομα ὑπῆρξε. Σχεδόν κανένας ἀπὸ τους λατίνους μαχητές δὲν πάτησε το πόδι του στοὺς Ἁγίους Τόπους, παρά μόνο διοχέτευσαν ὅλη τους την ἐνέργεια στὴν καταστροφή του Βυζαντίου.
Ἡ κληρονομιά ποῦ ἄφησε πίσω της ἡ Τέταρτη Σταυροφορίας εἶναι ἡ ὁλοκλήρωση του Σχίσματος μεταξύ Καθολικῆς Δύσης καὶ Ὀρθόδοξης Ἀνατολῆς καὶ ὁ τεμαχισμός της Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας σε λατινικά (Πριγκιπᾶτο της Ἀχαΐας, Βασίλειο της Θεσσαλονίκης, Βασίλειο των Ἀθηνῶν, Βασίλειο του Αἰγαίου, Ἡγεμονία της Κωνσταντινούπολης) καὶ ἑλληνικά κρατίδια (Δεσποτάτο της Ἠπείρου, Αὐτοκρατορία της Τραπεζοῦντας,
Αὐτοκρατορία της Νικαίας). Ἡ ἀποτυχία του νὰ ἐλέγξει του Σταυροφόρους ἔγινε μάθημα στὸν Ἰνοκέντιο καὶ τους διαδόχους του στὴν Ἁγία Ἔδρα κι ἔτσι δὲν ὑποστήριξαν ἀμέσως καμία ἀπὸ τις ἑπόμενες Σταυροφορίες.
Ὀκτακόσια χρόνια ἀργότερα, ὁ Πάπας Ἰωάννης Παῦλος Β' ἐξέφρασε τὴ λύπη του γιὰ τις ὠμότητες τῶν Σταυροφόρων, οἱ ὁποῖοι «ἐστράφησαν ἐναντίον τῶν ἐν Χρηστῷ ἀδελφῶν μας», ὅπως ἀνέφερε το 2001 σε ἐπιστολή του πρὸς τον Ἀρχιεπίσκοπο Χριστόδουλο. Ἀνάλογη ἦταν καὶ η συγγνώμη του πρὸς τον Οἰκουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαῖο Α', κατά τὴ συνάντησή τους στὸ Βατικανό το 2004.
Ὀκτακόσια χρόνια ἀργότερα, ὁ Πάπας Ἰωάννης Παῦλος Β' ἐξέφρασε τὴ λύπη του γιὰ τις ὠμότητες τῶν Σταυροφόρων, οἱ ὁποῖοι «ἐστράφησαν ἐναντίον τῶν ἐν Χρηστῷ ἀδελφῶν μας», ὅπως ἀνέφερε το 2001 σε ἐπιστολή του πρὸς τον Ἀρχιεπίσκοπο Χριστόδουλο. Ἀνάλογη ἦταν καὶ η συγγνώμη του πρὸς τον Οἰκουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαῖο Α', κατά τὴ συνάντησή τους στὸ Βατικανό το 2004.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου