Ἑορτάζονταν με ἰδιαίτερη λαμπρότητα στὸ Γύθειο, στὸ Οἴτυλο καὶ στὰ Λεύκτρα της Λακωνίας, στὴ Καρδαμύλη καὶ στὶς Φαρές Μεσσηνίας, στὴν Σικυῶνα της Κορινθίας, στὸ Ἀργός της Ἀργολίδος, στὴ Θήρα, στὴν Κῶ, στὶς Συρακοῦσες ἀλλὰ καὶ προπάντων στὸ Ἱερὸ Ἄλσος με τα κυπαρίσσια, το λεγόμενο Καρνάσιον ἡ Καρνειάσιον στὴ μεσσηνιακή Οἰχαλία. Το Ἄλσος αὐτὸ βρισκόταν δίπλα στὴν ὄχθη του ποταμοῦ Χάραδρου καὶ το κοσμοῦσαν τα περικαλλῆ ἀγάλματα του Κριοφόρου Ἑρμοῦ, της Ἁγνῆς (τοπική ὀνομασία της Περσεφόνης) καὶ τοῦ Καρνείου Ἀπόλλωνα (βλ. Παυσανίας Μεσσηνικά 2,2). Οἱ εορταστές μεταμφιέζονταν ὅλοι καὶ συμμετεῖχαν σε μυστήρια παρόμοια με ἐκεῖνα της Ἐλευσίνας, τα ὁποία κατά την μυθολογική παράδοση ἵδρυσε ὁ Ἐλευσίνιος Καύκων, ὁ γιὸς του Κελαίνου, ἐνῶ κατά το πέρας της γιορτῆς γινόντουσαν πάνδημα συμπόσια καὶ «πανηγυρισμοί»!
Τα Κάρνεια ἦταν προδωρική γιορτή ἀφιερωμένη στὸν τοπικό θεό Κάρνειο ἡ Κάρνο Οἰκέτα. Εἶχε ὀνομαστεῖ Οἰκέτας ἐπειδὴ το κέντρο της λατρείας του ἦταν το σπίτι του μάντη Κριοῦ καὶ δὲ λατρευόταν σε κάποιο ναό. Ὅταν οἱ Δωριεῖς κυρίευσαν τὴ Σπάρτη με τὴ βοήθεια του Κάρνειου καὶ τοῦ Κριοῦ, ταύτισαν τον Κάρνειο μὲ τὸν Ἀπόλλωνα.
Ἡ γιορτή στὴ Σπάρτη γινόταν πρὸς τιμή του Κάρνειου Ἀπόλλωνα με την πανσέληνο τοῦ Κάρνειου μῆνα (τέλος Αὐγούστου με ἀρχὲς Σεπτεμβρίου) κάθε τέσσερα χρόνια καὶ διαρκοῦσε ἐννιά ἡμέρες.
Ὁ Δημήτριος ὁ Σκήψιος στὸ πρῶτο βιβλίο του Tρωικοῦ διακόσμου μας πληροφορεῖ ὅτι ἡ γιορτή τῶν Καρνείων ἀπὸ τους Λακεδαιμόνιους ἦταν μίμηση της στρατιωτικῆς ἐκπαίδευσης. Τις ἡμέρες της γιορτῆς οἱ Σπαρτιᾶτες ἔστηναν ἕνα πρόχειρο "στρατόπεδο" με ἐννιά σκηνές (σκιάδες) ποῦ σε κάθε μία δειπνοῦσαν ἐννέα ἄνθρωποι, τρεῖς ἀπὸ κάθε φατρία (ὁμάδα συγγενῶν). Ζοῦσαν σὰν σε στρατόπεδο καὶ τα πάντα ἐκεῖ ἐκτελοῦνταν ὑποχρεωτικά με το πρόσταγμα της σάλπιγγας.
Κατά τὴ διάρκεια των Καρνείων ἀπαγορεύονταν οἱ ἐχθροπραξίαις καὶ γιὰ το λόγο αὐτὸ οἱ Σπαρτιᾶτες δὲ συμμετεῖχαν στὴ Μάχη του Μαραθῶνα. Ὅταν τελείωσαν τα Κάρνεια, ἔστειλαν στρατεύματα γιὰ βοήθεια, ἀλλὰ τότε ἡ μάχη εἶχε τελειώσει.
Ἰδιαίτερο χαρακτηριστικό τῶν σπαρτιατικῶν Καρνείων ἦταν ὁ ἀγῶνας τῶν σταφυλοδρόμων. Στόν ἀγῶνα αὐτὸν ἕνας ἀπὸ τους Καρνεάτες με μία ταινία στὰ μαλλιά ἔτρεχε εὐχόμενος ἀγαθά γιὰ την πόλη. Οἱ ὑπόλοιποι τον κατεδίωκαν κρατῶντας μεγάλα τσαμπιά σταφύλια γιὰ νὰ δυσκολεύονται στὸ τρέξιμο. Τὴ σύλληψη του νέου τὴ θεωροῦσαν καλό οἰωνό γιὰ την πόλη ἐνῷ ἀντίθετα τὴ μὴ σύλληψή του τὴ θεωροῦσαν κακό οἰωνό.
Οἱ δοῦλοι συνήθιζαν νὰ θυσιάζουν πρὸς τιμή τοῦ Ἀπόλλωνα στὴ γιορτή τῶν Καρνείων ἕνα κριάρι, το ὁποῖο ἔτρεφαν εἰδικά γι' αὐτὸν το σκοπό.
Στὰ Κάρνεια γίνονταν καὶ μουσικοί ἀγῶνες, στοὺς ὁποίους εἶχε νικήσει καὶ ὁ Λέσβιος ποιητής Τέρπανδρος.
Κάθε τέταρτο χρόνο ἀπὸ τοῦς ἄγαμους ἄνδρες ἐκλέγονταν πέντε ἀπὸ κάθε φυλή, οἱ ὁποῖοι ὀνομάζονταν Καρνεάτες καὶ εἶχαν την ὅλη ἐπιμέλεια της γιορτῆς. Τὴν ἐπιμέλεια τῶν θυσιῶν εἶχε ὁ ἱερέας, ὁ ὁποῖος ὀνομαζόταν ἀγητῆς. Ἡ ἡμέρᾳ τῶν θυσιῶν ὀνομαζόταν Ἀγητόρια.
Τα Κάρνεια στην Ελληνική Μυθολογία
Ἄν ἀνοίξουμε τὸν Ὅμηρο, σε πάμπολλους στίχους τόσο της Ἰλιάδας ὅσο καὶ της Ὀδύσσειας (Θ 306, Π 392, ε 376, θ 92, ι 140, υ 75 κ.α.) συναντᾶμε τὴ λέξη «καρ» καὶ τα παράγωγά της. Ἡ λέξη αὐτή σημαίνει «κεφάλι» καὶ σύγχρονη ἐπιβίωσή της εἶναι βεβαίως ἡ «κάρα». Ἐάν τώρα προσθέσουμε καὶ το εὐφωνικό «ν» στὴν ὁμηρική λέξη «καρ», φτάνουμε κιόλας στὴ λέξη «κάρνος». Τι σημαίνει ἡ λέξη αὐτή;
Ἡ Ἑλληνική Μυθολογία μᾶς πληροφορεῖ ὅτι ο Κάρνος ἦταν κάποιος μάντης τοῦ Θεοῦ Ἀπόλλωνα ἀπὸ την Ἀκαρνανία, τὸν ὁποῖο σκότωσε ὁ Ἡρακλείδης Ἱππότης, ὁ γιὸς του Φύλαντος. Οἱ συγγενεῖς του Ἱππότου μάλιστα ἀναγκάστηκαν στὴ συνέχεια νὰ προσφέρουν πλούσιες θυσίες στὸν Ἀπόλλωνα προκειμένου νὰ ἐξευμενίσουν την ὀργὴ του γιὰ τον φόνο του Κάρνου.
Ὁ περιηγητής Παυσανίας ἀναφέρει τον Κάρνο καὶ ὥς Κριό (Λακωνικά 13, 4) γεγονός ποῦ δὲν ἀφήνει καμιά ἀμφιβολία ὅτι ἡ λέξη «κάρνος» σημαίνει «κριός».
Κάρνος ὀνομαζόταν ἐπίσης κι ἕνας ἀρχαιότατος ποιμενικός, κριόμορφος καὶ ἰθιφαλλικός Θεός τωῶ Πελοποννησίων, προστάτης της γονιμότητας, ἄγνωστος ἴσος σήμερα στοὺς περισσότερους ἀλλὰ ἀντίστοιχος περίπου με τον γνωστότερο Πρίαπο του Ἑλλησπόντου. Οὐσιαστικά δηλαδή ὁ Κάρνος ἦταν ἕνας γονιμοποιητικός Θεός, τόσο των Λακώνων ὅσο καὶ τῶν Μεσσηνίων, πρὶν ἀπὸ την ἐπικράτηση τῶν Δωριεών στὴ νότια Πελοπόννησο, ἐνταγμένος στὴν χορεία τῶν ζωόμορφων θεοτήτων οἱ ὁποῖες, σύμφωνα με την ἱστορία τῶν θρησκειῶν, προηγήθηκαν τῶν ἀνθρωπόμορφων.
Ἀπὸ το οὐσιαστικοποιημένο ἐπίθετο «Κάρνειος» παράγεται στὸν πληθυντικό ἡ ὀνομασία της ἑορτῆς «τα Κάρνεια»
