Ὁ μῦθος τῶν Δαναΐδων
Μὲ τὴ συλλογικὴ ὀνομασία Δαναΐδες εἶναι γνωστὲς οἱ 50 κόρες τοῦ Δαναοῦ, τίς ὁποῖες ἀπέκτησε μὲ δέκα διαφορετικὲς γυναῖκες (τίς: Ἀτλαντείη, Ἐλεφαντίδα, Ἔρση, Εὐρώπη, Κρινῶ, Μέμφιδα, Πιερία, Πολυξώ, Φοίβη καὶ μιὰ ἀνώνυμη Αἰθιοπίδα). Λέγονταν καὶ Δανααὶ (Στράβων, Ἡ 371), ἢ καὶ Βηλίδες ἀπὸ τὸν παπποῦ τοὺς Βῆλο (Ὀβιδίου Μεταμορφώσεις, IV 463).
Μετὰ τὸν θάνατο τοῦ Βήλου, οἱ Δαναΐδες ἀκολούθησαν τὸν πατέρα τους καὶ ἔφυγαν ἀπὸ τὴ Λιβύη (τῆς ὁποίας ἡ βασιλεία εἶχε ἀνατεθεῖ σὲ αὐτόν), καθὼς φοβόνταν τοὺς 50 γιους τοῦ ἀδελφοῦ του, του Αἰγύπτου. Ἀρχικῶς κατέπλευσαν στὴ Λίνδο τῆς Ρόδου καὶ κατὰ μία παράδοση τρεῖς Δαναΐδες ἔμειναν γιὰ πάντα ἐκεῖ μετὰ τὴν ἀναχώρηση τῶν ὑπόλοιπων: «...ἐτελεύτησαν κατὰ τὴν ἐπιδημίαν την ἐν τῇ Λίνδω» (Διόδωρος ὁ Σικελιώτης, Ε 58). Τελικῶς ἔφθασαν στὸ Ἄργος.
Τὴν ἄφιξή τους ἐκεῖ σημάδεψε ἕνα ἐρωτικὸ περιστατικὸ τοῦ θεοῦ Ποσειδῶνα μὲ μία ἀπὸ τίς Δαναΐδες, τὴν Ἀμυμώνη, ποὺ εἶχε σταλεῖ μὲ ἀδελφές της νὰ βροῦν νερό. Τὸ περιστατικὸ αὐτὸ εἶχε εὐνοϊκὸ ἀποτέλεσμα γιὰ τὸν κάμπο τοῦ Ἄργους, καθὼς ἡ περιοχὴ ἀρδεύθηκε μὲ ἄφθονα νερὰ καὶ ἔγινε γονιμότατη. Ὁ Δαναὸς ἔθεσε ἀξίωση ἐπὶ τοῦ θρόνου τοῦ Ἄργους, καθὼς ἦταν δισέγγονος τῆς Ἰοῦς, κόρης τοῦ βασιλιᾶ τοῦ Ἄργους Ἰνάχου, ὁπότε τὸ σχετικὸ δημοψήφισμα τὸν ἔφερε στὴν ἐξουσία.
Μετὰ ἀπὸ λίγο καιρὸ ὅμως κατέφθασαν στὴν πόλη οἱ 50 γιοι του Αἰγύπτου (οἱ «Αἰγυπτιάδες») καὶ ἀπαίτησαν νὰ τοὺς παντρευτοῦν οἱ ἰσάριθμες Δαναΐδες. Ὁ Δαναὸς δέχθηκε φαινομενικὰ καὶ «μοίρασε» μὲ κλῆρο τὴν καθεμιὰ ἀπὸ τίς κόρες του στὸν καθένα Αἰγυπτιάδη (ἐκτὸς ἀπὸ τίς κόρες τίς Μέμφιδας, ποὺ πῆραν τοὺς συνώνυμους τούς), ἀλλὰ εἶχε ἀποφασίσει τὴν ἐξόντωσή τους: Ἐφοδίασε μὲ ἕνα μεγάλο μαχαίρι τὴν καθεμιὰ ἀπὸ τίς Δαναΐδες καὶ τίς διέταξε νὰ σκοτώσουν τοὺς συζύγους τους τὴν πρώτη νύχτα τοῦ γάμου σκίζοντας τὴν καρδιά τους μὲ αὐτὸ ὅταν αὐτοὶ θὰ εἶχαν ἀποκοιμηθεῖ.
Οἱ Δαναΐδες ἐκτέλεσαν τὴν ἐντολὴ τοῦ πατέρα τους, ἐκτὸς ἀπὸ τὴ μεγαλύτερη στὴν ἡλικία, τὴν Ὑπερμήστρα, ποὺ ἐρωτεύθηκε τὸν Λυγκέα καὶ δὲν τὸν σκότωσε. Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ φυλακίσθηκε ἀπὸ τὸν Δαναό, ἀλλὰ ἐλευθερώθηκε ἀπὸ τὴ θεὰ τοῦ ἔρωτα, τὴν Ἀφροδίτη. Τὰ κεφάλια τῶν σκοτωμένων τάφηκαν στὴ Λέρνη καὶ τὰ σώματά τους ἔξω ἀπὸ τὴν πόλη.
Ἀντίθετα, ὁ Παυσανίας ἀναφέρει (Β 24, 2) ὅτι στὴ Λέρνη τάφηκαν τὰ σώματα, ἐνῶ οἱ κεφαλὲς στὸν δρόμο πρὸς τὴν ἀκρόπολη τοῦ Ἄργους. Τὴν ταφὴ ἀκολούθησαν καθαρμὸς (ποὺ ἔγινε μὲ διαταγή του Δία ἀπὸ τὸν Ἑρμῆ καὶ τὴν Ἀθηνᾶ) καὶ γυμναστικοὶ ἀγῶνες, οἱ νικητὲς τῶν ὁποίων πῆραν ἀπὸ μία Δαναΐδα ὡς ἔπαθλο.
Τὸν Δαναὸ διαδέχθηκε ὁ Λυγκέας καί, σύμφωνα μὲ νεότερο μῦθο, ὁ Δαναὸς καὶ οἱ κόρες του σκοτώθηκαν ἀπὸ τὸν Λυγκέα. Ἡ παράδοση συνέδεσε τὴν ἐγκατάσταση τῶν Δαναΐδων στὴν Ἀργολίδα μὲ τὴ λατρεία τῆς Δήμητρας, τὴν τελετὴ τῶν Θεσμοφορίων τῆς ὁποίας πίστευαν ὅτι εἶχαν μεταφέρει ἀπὸ τὴν Αἴγυπτο (Ἡρόδοτος, Β 171).
Μιὰ ἀρκετὰ μεταγενέστερη παράδοση παρουσιάζει τίς Δαναΐδες στὰ Τάρταρα / Ἅδη νὰ μεταφέρουν καὶ νὰ ρίχνουν νερὸ σὲ ἕνα πιθάρι μὲ τρῦπες («τετρημένον πίθον») γιὰ νὰ τιμωρηθοῦν δῆθεν γιὰ τὴ δολοφονία τῶν Αἰγυπτιαδῶν. Αὐτὸ ἔγινε στὴ νεότερη ἐποχὴ πολὺ γνωστὴ ἔκφραση, ὁ «Πίθος τῶν Δαναΐδων», γιὰ τὸ πραγματικὸ νόημα τοῦ ὁποίου παραπέμπουμε στὸ ἰδιαίτερο ἄρθρο.
Ὁ μῦθος τῶν Δαναΐδων χρησιμοποιήθηκε ἀπὸ ἀρκετοὺς λογοτέχνες, κυρίως δραματουργούς. Ὁ Αἰσχύλος ἔγραψε μὲ βάση αὐτὸν τίς τραγωδίες Ἱκέτιδες καὶ Δαναΐδες, καθὼς καὶ τὸ σατυρικὸ δρᾶμα Ἀμυμώνη. Τραγωδίες μὲ τὸν τίτλο «Δαναΐδες» συνέγραψαν ἐπίσης ὁ Φρύνιχος καὶ ὁ Τιμησίθεος. Ὁ Ἀριστοφάνης καὶ ὁ Δίφιλος σατίρισαν τὸν μῦθο σὲ δύο κωμωδίες τους. Ἀναφέρονται ἐπίσης ἀντίστοιχα ἔργα τοῦ Ἀρχιλόχου καὶ τοῦ Θεοδέκτη, ποὺ ἔχουν χαθεῖ.
Δαναΐδα Μητέρα Σύζυγος
Ἀγαύη ἢ Ἀγαυὴ Εὐρώπη Λύκος
Ἀδιάντη Ἔρση Δαΐφρονας
Ἀδίτη Πιερία Μενάλκης
Ἀκταίη Πιερία Περίφας
Ἀμυμώνη Εὐρώπη Ἐγκέλαδος
Ἀναξιβίη ἀνώνυμη Αἰθιοπίδα Ἀρχέλαος
Ἀνθήλεια Πολυξὼ Κισσέας
Ἀστερία Ἀτλαντείη ἢ Φοίβη Χαῖτος
Αὐτομάτη Εὐρώπη Βούσιρις
Αὐτονόη Πολυξὼ Εὐρύλοχος
Βρύκη Πολυξὼ Χθονίος
Γλαύκη Ἀτλαντείη ἢ Φοίβη Ἄλκης ἢ Ἄλκις
Γλαυκίππη Πολυξὼ Ποταμώνας
Γόργη Ἀτλαντείη ἢ Φοίβη Ἰππόθοος
Γοργοφόνη Ἐλεφαντίδα Πρωτέας
Διωξίππη Πιερία Αἴγυπτος
Δώριον ἀνώνυμη Αἰθιοπίδα Κερκέτης
Ἐρατὼ Πολυξὼ Βρομίος
Εὐίππη ἀνώνυμη Αἰθιοπίδα Ἄργιος
Εὐίππη (συνώνυμη) Πολυξὼ Ἴμβρος
Εὐρυδίκη Πολυξὼ Δρύας
Ἠλέκτρα Πολυξὼ Περισθένης
Θεανὼ Πολυξὼ Φάντης
Ἰπποδάμεια Ἀτλαντείη ἢ Φοίβη Ἴστρος
Ἰπποδάμεια (συνώνυμη) Ἀτλαντείη ἢ Φοίβη Διοκορυστής
Ἰπποδίκη Ἔρση Ἴδας
Ἰππομέδουσα Ἀτλαντείη ἢ Φοίβη Ἀλκμήνορας
Ἰφιμέδουσα Ἀτλαντείη ἢ Φοίβη Εὐχήνορας
Καλλιδίκη Κρινῶ Πανδίονας
Κελαινὼ Κρινῶ Ὑπέρβιος
Κλειτὴ Μέμφιδα Κλειτός
Κλεοδώρη Πολυξὼ Λίξος
Κλεοπάτρα Ἀτλαντείη ἢ Φοίβη Ἀγήνορας
Κλεοπάτρα (συνώνυμη) Πολυξὼ Ἔρμος
Μνήστρα ἀνώνυμη Αἰθιοπίδα Αἴγιος
Νηλὼ ἀνώνυμη Αἰθιοπίδα Μενέμαχος
Οἴμη Κρινῶ Ἄρβηλος
Πειρήνη ἀνώνυμη Αἰθιοπίδα Ἀγαπτόλεμος
Ποδάρκη Πιερία Οἰνέας
Πυλάργη Πιερία Ἴδμωνας
Ρόδη Ἀτλαντείη ἢ Φοίβη Ἱππόλυτος
Ροδία Ἀτλαντείη ἢ Φοίβη Χαλκώδοντας
Σθενέλη Μέμφιδα Σθένελος
Σκαιὴ Εὐρώπη Δαΐφρονας
Στύγνη Πολυξὼ Πολύκτορας
Ὑπερίππη Κρινῶ Ἰπποκορυστής
Ὑπερμήστρα Ἐλεφαντίδα Λυγκέας
Φάρτιδα ἀνώνυμη Αἰθιοπίδα Εὐρυδάμας
Χρυσίππη Μέμφιδα Χρύσιππος
Ωκυπέτη Πιερία Λάμπος
Μετὰ τὸν θάνατο τοῦ Βήλου, οἱ Δαναΐδες ἀκολούθησαν τὸν πατέρα τους καὶ ἔφυγαν ἀπὸ τὴ Λιβύη (τῆς ὁποίας ἡ βασιλεία εἶχε ἀνατεθεῖ σὲ αὐτόν), καθὼς φοβόνταν τοὺς 50 γιους τοῦ ἀδελφοῦ του, του Αἰγύπτου. Ἀρχικῶς κατέπλευσαν στὴ Λίνδο τῆς Ρόδου καὶ κατὰ μία παράδοση τρεῖς Δαναΐδες ἔμειναν γιὰ πάντα ἐκεῖ μετὰ τὴν ἀναχώρηση τῶν ὑπόλοιπων: «...ἐτελεύτησαν κατὰ τὴν ἐπιδημίαν την ἐν τῇ Λίνδω» (Διόδωρος ὁ Σικελιώτης, Ε 58). Τελικῶς ἔφθασαν στὸ Ἄργος.
Τὴν ἄφιξή τους ἐκεῖ σημάδεψε ἕνα ἐρωτικὸ περιστατικὸ τοῦ θεοῦ Ποσειδῶνα μὲ μία ἀπὸ τίς Δαναΐδες, τὴν Ἀμυμώνη, ποὺ εἶχε σταλεῖ μὲ ἀδελφές της νὰ βροῦν νερό. Τὸ περιστατικὸ αὐτὸ εἶχε εὐνοϊκὸ ἀποτέλεσμα γιὰ τὸν κάμπο τοῦ Ἄργους, καθὼς ἡ περιοχὴ ἀρδεύθηκε μὲ ἄφθονα νερὰ καὶ ἔγινε γονιμότατη. Ὁ Δαναὸς ἔθεσε ἀξίωση ἐπὶ τοῦ θρόνου τοῦ Ἄργους, καθὼς ἦταν δισέγγονος τῆς Ἰοῦς, κόρης τοῦ βασιλιᾶ τοῦ Ἄργους Ἰνάχου, ὁπότε τὸ σχετικὸ δημοψήφισμα τὸν ἔφερε στὴν ἐξουσία.
Οἱ Δαναΐδες ἐκτέλεσαν τὴν ἐντολὴ τοῦ πατέρα τους, ἐκτὸς ἀπὸ τὴ μεγαλύτερη στὴν ἡλικία, τὴν Ὑπερμήστρα, ποὺ ἐρωτεύθηκε τὸν Λυγκέα καὶ δὲν τὸν σκότωσε. Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ φυλακίσθηκε ἀπὸ τὸν Δαναό, ἀλλὰ ἐλευθερώθηκε ἀπὸ τὴ θεὰ τοῦ ἔρωτα, τὴν Ἀφροδίτη. Τὰ κεφάλια τῶν σκοτωμένων τάφηκαν στὴ Λέρνη καὶ τὰ σώματά τους ἔξω ἀπὸ τὴν πόλη.
Ἀντίθετα, ὁ Παυσανίας ἀναφέρει (Β 24, 2) ὅτι στὴ Λέρνη τάφηκαν τὰ σώματα, ἐνῶ οἱ κεφαλὲς στὸν δρόμο πρὸς τὴν ἀκρόπολη τοῦ Ἄργους. Τὴν ταφὴ ἀκολούθησαν καθαρμὸς (ποὺ ἔγινε μὲ διαταγή του Δία ἀπὸ τὸν Ἑρμῆ καὶ τὴν Ἀθηνᾶ) καὶ γυμναστικοὶ ἀγῶνες, οἱ νικητὲς τῶν ὁποίων πῆραν ἀπὸ μία Δαναΐδα ὡς ἔπαθλο.
Τὸν Δαναὸ διαδέχθηκε ὁ Λυγκέας καί, σύμφωνα μὲ νεότερο μῦθο, ὁ Δαναὸς καὶ οἱ κόρες του σκοτώθηκαν ἀπὸ τὸν Λυγκέα. Ἡ παράδοση συνέδεσε τὴν ἐγκατάσταση τῶν Δαναΐδων στὴν Ἀργολίδα μὲ τὴ λατρεία τῆς Δήμητρας, τὴν τελετὴ τῶν Θεσμοφορίων τῆς ὁποίας πίστευαν ὅτι εἶχαν μεταφέρει ἀπὸ τὴν Αἴγυπτο (Ἡρόδοτος, Β 171).
Ὁ μῦθος τῶν Δαναΐδων χρησιμοποιήθηκε ἀπὸ ἀρκετοὺς λογοτέχνες, κυρίως δραματουργούς. Ὁ Αἰσχύλος ἔγραψε μὲ βάση αὐτὸν τίς τραγωδίες Ἱκέτιδες καὶ Δαναΐδες, καθὼς καὶ τὸ σατυρικὸ δρᾶμα Ἀμυμώνη. Τραγωδίες μὲ τὸν τίτλο «Δαναΐδες» συνέγραψαν ἐπίσης ὁ Φρύνιχος καὶ ὁ Τιμησίθεος. Ὁ Ἀριστοφάνης καὶ ὁ Δίφιλος σατίρισαν τὸν μῦθο σὲ δύο κωμωδίες τους. Ἀναφέρονται ἐπίσης ἀντίστοιχα ἔργα τοῦ Ἀρχιλόχου καὶ τοῦ Θεοδέκτη, ποὺ ἔχουν χαθεῖ.
Οἱ Δαναΐδες
Ἀγαύη ἢ Ἀγαυὴ Εὐρώπη Λύκος
Ἀδιάντη Ἔρση Δαΐφρονας
Ἀδίτη Πιερία Μενάλκης
Ἀκταίη Πιερία Περίφας
Ἀμυμώνη Εὐρώπη Ἐγκέλαδος
Ἀναξιβίη ἀνώνυμη Αἰθιοπίδα Ἀρχέλαος
Ἀνθήλεια Πολυξὼ Κισσέας
Ἀστερία Ἀτλαντείη ἢ Φοίβη Χαῖτος
Αὐτομάτη Εὐρώπη Βούσιρις
Αὐτονόη Πολυξὼ Εὐρύλοχος
Βρύκη Πολυξὼ Χθονίος
Γλαύκη Ἀτλαντείη ἢ Φοίβη Ἄλκης ἢ Ἄλκις
Γλαυκίππη Πολυξὼ Ποταμώνας
Γόργη Ἀτλαντείη ἢ Φοίβη Ἰππόθοος
Γοργοφόνη Ἐλεφαντίδα Πρωτέας
Διωξίππη Πιερία Αἴγυπτος
Δώριον ἀνώνυμη Αἰθιοπίδα Κερκέτης
Ἐρατὼ Πολυξὼ Βρομίος
Εὐίππη ἀνώνυμη Αἰθιοπίδα Ἄργιος
Εὐίππη (συνώνυμη) Πολυξὼ Ἴμβρος
Εὐρυδίκη Πολυξὼ Δρύας
Ἠλέκτρα Πολυξὼ Περισθένης
Θεανὼ Πολυξὼ Φάντης
Ἰπποδάμεια Ἀτλαντείη ἢ Φοίβη Ἴστρος
Ἰπποδάμεια (συνώνυμη) Ἀτλαντείη ἢ Φοίβη Διοκορυστής
Ἰπποδίκη Ἔρση Ἴδας
Ἰππομέδουσα Ἀτλαντείη ἢ Φοίβη Ἀλκμήνορας
Ἰφιμέδουσα Ἀτλαντείη ἢ Φοίβη Εὐχήνορας
Καλλιδίκη Κρινῶ Πανδίονας
Κελαινὼ Κρινῶ Ὑπέρβιος
Κλειτὴ Μέμφιδα Κλειτός
Κλεοδώρη Πολυξὼ Λίξος
Κλεοπάτρα Ἀτλαντείη ἢ Φοίβη Ἀγήνορας
Κλεοπάτρα (συνώνυμη) Πολυξὼ Ἔρμος
Μνήστρα ἀνώνυμη Αἰθιοπίδα Αἴγιος
Νηλὼ ἀνώνυμη Αἰθιοπίδα Μενέμαχος
Οἴμη Κρινῶ Ἄρβηλος
Πειρήνη ἀνώνυμη Αἰθιοπίδα Ἀγαπτόλεμος
Ποδάρκη Πιερία Οἰνέας
Πυλάργη Πιερία Ἴδμωνας
Ρόδη Ἀτλαντείη ἢ Φοίβη Ἱππόλυτος
Ροδία Ἀτλαντείη ἢ Φοίβη Χαλκώδοντας
Σθενέλη Μέμφιδα Σθένελος
Σκαιὴ Εὐρώπη Δαΐφρονας
Στύγνη Πολυξὼ Πολύκτορας
Ὑπερίππη Κρινῶ Ἰπποκορυστής
Ὑπερμήστρα Ἐλεφαντίδα Λυγκέας
Φάρτιδα ἀνώνυμη Αἰθιοπίδα Εὐρυδάμας
Χρυσίππη Μέμφιδα Χρύσιππος
Ωκυπέτη Πιερία Λάμπος
