Ἕνα ζωντανὸ ρεπορτάζ σέ πόλεις τοῦ ἐπαναστατημένου Μωριᾶ καί της Ρούμελης, με τη βοήθεια ἑνός βιβλίου τοῦ λόγιου Κώστα Καιροφύλα.
Ναύπλιο, ἀγνώστου, 1830 -1835
«Διαρκούσης τῆς Ἑλληνικὴς Ἐπαναστάσεως πολλοί ἦσαν οἱ Εὐρωπαῖοι, οι ὁποίοι ἐπεσκέφθησαν την
Ἑλλάδα καί συνέγραψαν ἱστορικὰς ἀναμνήσεις καί ἐντυπώσεις Αλλ' ὀλίγοι εἶναι ἐκεῖνοι οι ὁποίοι κατόρθωσαν νά δώσουν ἀμερόληπτον εἰκόνα, ὄχι ἀπὸ ἰδιοτελεῖς σκοπούς, ἀλλά κυρίως διότι δέν ἦσαν σέ θέσιν νά ψυχολογήσουν καλά τον Ἑλληνικὸν λαόν καί ἑπομένως νά τον κρίνουν με δικαιοσύνην. Ὀλίγοι, Ἄγγλοι οι περισσότεροι, κατόρθωσαν νά δώσουν ἀκριβεῖς περιγραφάς. Μεταξὺ αὐτῶν πρωτεύουσαν θέσιν κατέχει ὁ Ἰταλὸς εὐπατρίδης Ἰωσὴφ Πέκκιο».
[Κώστας Καιροφύλας, Οἱ Ἕλληνες τοῦ Εἰκοσιένα]
Ὁ Ἰωσὴφ Πέκκιο (Giuseppe Pecchio ή Joseph Pecchio) (1785-1837) ἦταν ἕνας Ἰταλὸς φιλέλληνας, νομομαθής, λόγιος καί δημοσιογράφος, ποῦ ἔπαιξε σημαντικό ρόλο στὴν οἰκονομικὴ συγκρότηση τῆς ἑλληνικῆς διοίκησης, ποῦ εἶχε προέλθει ἀπὸ τον ξεσηκωμό τοῦ 1821.
Ὁ Πέκκιο, ὅπως διαβάζουμε καί στὴ Βικιπαίδεια, τον Μάρτιο του 1825 στάλθηκε στὴν Ἑλλάδα ἀπὸ το Φιλελληνικό Κομιτάτο τής Ἀγγλίας, ὥστε νά παρακολουθήσει τη χρήση του δανείου, ποῦ εἶχε δοθεῖ στὴν ἑλληνική διοίκηση. Ἐπισκέφθηκε τα ἐλεύθερα μέρη, γνώρισε τοῦς πρωτεργάτες τοῦ Ἀγῶνα (πολιτικούς καί στρατιωτικούς), γία νά συγγράψει, τελικά, το πόρισμά του ὑπό τον τίτλο «Ἔκθεσις τῶν συμβάντων ἐν Ελλάδι κατά την άνοιξιν τοῦ 1825», το ὁποῖο τυπώθηκε γιά πρώτη φορά στα ἰταλικὰ τὴν ἑπόμενη χρονιὰ (1826) στο Λουγκάνο.
Τό σύγγραμμα αύτό, ποῦ εἶναί πολύ σπάνιο φυσικά, ὑπάρχει στὴν Εθνική βιβλιοθήκη, ὅπως ὑπάρχει καί η πρώτη καί μᾶλλον μοναδική ἔως σήμερα πλήρης ἑλληνική μετάφραση τοῦ (Σταμάτιος Α. Αντωνόπουλος) ἀπὸ το 1885, τόσο παλιά(!), -ἐκδοθείσα ὑπό Σίου περιοδικά Ἀττικοῦ ὁρίζοντας [Τυπογραφείον "Φοίνικος" Λ. Χαλούλου].
Κ. Καιροφύλα:
Οἱ Ἕλληνες τοῦ Εἰκοσιένα [Μπάυρον, Ἀθήνα 1973]Περαιτέρω, με το ὲν λόγω σύγγραμμα ἀσχολήθηκε ἕνας σημαντικότατος λόγιος, ἰστοριοδίφης καί ἄλλα πολλά, ὁ Κώστας Καιροφύλας (1881-1961), ὁ ὁποῖος το 1931 ἐξέδωσε το δικό τοῦ σχετικό βιβλίο «Οἱ Ἕλληνες τοῦ Εἰκοσιένα» [Ι. Ν. Σιδέρης]. Τό βιβλίο αύτό ἀποτελεῖ, οὐσιαστικὰ, μία περίληψη τοῦ συγγράμματος τοῦ Πέκκιο καί μία ἐπανατύπωσή τοῦ (τοῦ βιβλίου τοῦ Καιροφύλα ἐννοοῦμε) ἀπὸ το 1973, στίς ἐκδόσεις Μπάυρον, θὰ ἀποτελέσει τήν πηγή ὅλων ἐκείνων, ποῦ θὰ μεταφέρουμε στὴ συνέχεια.
Αἱ Ἀνοίγουμε ἐδῶ μία μικρή παρένθεση καί νά ποῦμε πῶς ὁ Κώστας Καιροφύλας, ποῦ εἶχε καί μία σκοτεινή πλευρά σαν λόγιος, λογοτέχνης κ.λπ., ἀφοῦ εἶχε στηρίξει ἔμπρακτα τον ἰταλικό φασισμό (ὑπήρξε συνεργάτης τῆς ἐφημερίδας τῆς «νέας τάξεως» Κουαδρίβιο, ποῦ τυπωνόταν ἐπὶ κατοχῆς, μεταξύ 1941-1943, καί ποῦ ἀποτελοῦσε μίαν ἑλληνική ἔκδοση τοῦ ἰταλικοῦ φασιστικοῦ φύλλου Il Tevere, δηλ. Ὁ Τίβερη) μένει στὴν ἱστορία γιά πολλά ἄλλα θέματα, ἀλλὰ βασικά γιά τοῦτο
Ὁ Ζακύνθιος λογοτέχνης καί ἰστοριοδίφης ὑπήρξε ὁ σημαντικότερος μελετητής τοῦ έργου τοῦ Διονυσίου Σολωμοῦ (μάλιστα εἶχε παντρευτεῖ ἀνεψιά τοῦ Δημήτρη Σολωμοῦ, ἀδελφοῦ τοῦ Διονυσίου καί ἄρα εἶχε πρόσβαση σὲ οἰκογενειακά ἀρχεῖα κ.λπ.). Ἀνάμεσα σὲ ἄλλα ὀφείλουμε στον Καιροφύλα τή δημοσίευση τοῦ περίφημου έργου τοῦ Διονυσίου Σολωμοῦ «Ἡ Γυναῖκα τῆς Ζάκυθος», ποῦ παρέμενε στὰ ἀζήτητα γιά σχεδὸν ἕναν αἰώνα, στό βιβλίο τοῦ «Σολωμοῦ Ἀνέκδοτα Ἔργα» [Ἐκδόσεις Στοχαστή, 1927].
Πᾶμε, ὅμως, στὰ τοῦ '21...
Νὰ προσθέσω μόνον τοῦτο. Οἱ λιγοστές ἀφηγήσεις τοῦ Κώστα Καιροφύλα ἔχουν μεταφερθεῖ στὴ γλώσσα στὴν ὁποίαν τίς ἔγραψε, ἑνῶ τα λόγια τοῦ Ἰωσὴφ Πέκκιο ἔχουν μεταφερθεῖ στὴ δική μας καθομιλουμένη. Ἐπιτρέψτε μου καί κυρίως συγχωρεῖστε μου αὐτή τὴν ἀτασθαλία.
Ὁ Καραϊσκάκης ἦταν κλέφτης στό ἐπάγγελμα, πρίν ἀπὸ τήν ἐπανάσταση Εἶναι μετρίου ἀναστήματος, μὲ ἰσχνό πρόσωπο, μὲ τήν τσαχπινιά ζωγραφισμένη στὴ μορφή του, ἕτοιμος πάντα γιά ν' ἀπαντήσει
Ναύπλιο
«Δρόμοι στενοί, σπίτια καταρρέοντα, ἀτμόσφαιρα βαριά καί πλημμυρισμένη ἀπὸ βρωμερές ἀναθυμιάσεις καταθλίβουν τον ταξιδιώτη. Τὰ σκουπίδια εἶναι τόσα, ὥστε θὰ ἦταν ἡράκλειο ἔργο η μετακίνησή τους. Αὐτή εἶναι μία ἀπὸ τις αἰτίες, ἐξαιτίας τῶν ὁποίων κυριάρχησε τήν προηγούμενη χρονιὰ ἐπιδημικός πυρετὸς σχεδὸν θανατηφόρος. Ἀποβιβάστηκα πρίν ἀπὸ λίγο, μόλις ἔχει παύσει ὁ πυρετὸς, καί βλέπω ὅλα αὐτά τα χλωμά πρόσωπά τῶν παθόντων στό δρόμο...
Οἱ διασκεδάσεις αὑτῆς τῆς πρωτεύουσας ἀποτελοῦνται ἀπὸ μερικά ἄκομψα καφενεία καί σαραβαλιασμένα μπιλιάρδα, ἀπὸ ἔνα βραδινό περίπατο σε μία μικρή πλατεῖα σκιαζόμενη στὴ μέση ἀπὸ φιλόξενο μεγαλοπρεπῆ πλάτανο, καί ἀπὸ τήν περιέργεια τήν τροφοδοτούμενη ἀνά πᾶσα στιγμή ἀπὸ εἰδήσεις καί ἀνέκδοτα Οἱ γυναῖκες εἶναι ἀόρατες, διότι οι ἄντρες δὲν τίς ἀφήνουν νά παρουσιάζονται.
Ὁ ἀριθμὸς τῶν κατοίκων δέν εἶναι σταθερὸς, ἀλλὰ ποικίλει. Ἀνέρχονται περίπου σὲ 15 χιλιάδες. Θὰ μπορούσε κάποιος νὰ πεῖ ὅτι, σέ ὅμοια ἔκταση, εἶναι ἡ πιό πυκνοκατοικημένη πρωτεύουσα τοῦ κόσμου. Διότι τα σπίτια εἶναι τόσο λίγα καί ὁ πληθυσμὸς τόσο πυκνός, ὥστε σὲ κάθε δωμάτιο κατοικοῦν 3-4 πρόσωπά(...)
Τὸ οἴκημα τῆς Κυβέρνησης δέν ἀνήκει σὲ καμία ἀρχιτεκτονικὴ. Καθώς ἀνεβαίνεις μία πρόχειρη σκάλα, βρίσκεις τα μέλη της Κυβέρνησης καθισμένα καταγῆς, ἐπάνω σέ προσκέφαλα, τα ὁποία σχηματίζουν γύρω ἀπὸ το δωμάτιο ἔνα εἶδος σοφά. Η ἐνδυμασία, ἡ στάση καί ἡ σοβαρή ἀκινησίᾳ τῶν προσώπων μέ ἔκαναν νὰ πιστεύω, κατ' ἀρχάς, ὅτι ἤμουν μπροστά στό τουρκικό Διβάνι (σ.σ. αἴθουσα συνεδριάσεων).
Ὁ ἀντιπρόεδρο Μπότασης, ἀπὸ τίς Σπέτσες, καθόταν μέ τα πόδια σταυρωμένα, παίζοντας το κομπολόι του. Τὰ ἄλλα μέλη, μέ ἐνδυμασία μεταξύ ἑλληνικῆς καί τουρκικῆς, ὴ κάπνιζαν ὴ ἔπαιζαν μέ το κομπολόι τους. Ὁ πρόεδρος καί ὁ γραμματέας τῆς Κυβέρνησης ἀπουσιάζουν στό Ναβαρίνο Ὁ Μπότασης εἶναι πλούσιος ἔμπορος τῶν Σπετσών, ἴσως ὁ πλουσιότερος. Εἶναι γέρος, ἀκμαῖος καί μιλάει μόνο ἑλληνικά Ὁ Μαυρομιχάλης μιλάει κι αὐτός μόνο ἑλληνικά, πολύ λίγο καταλαβαίνει ἀπὸ διοίκηση, ἀλλὰ ἔχει στό πρόσωπό του χαραγμένη εὐγένεια – ἕναν χαρακτῆρα ποῦ δέν ἀπατᾶ ποτέ.
Τέλος ὁ Κωλέτης εἶναι ἕνας κομματάρχης ὁ ὁποῖος διαθέτει φυσική ἐξυπνάδα καί εὐρωπαϊκή μόρφωση. Κατάγεται ἀπὸ τὴν Ἤπειρο καί ἦταν, ἀπὸ νεαρής ἡλικίας, ὁ ἀγαπητός τοῦ Αλή πασᾶ, ὁ ὁποῖος τον ἔστειλε μέ ἔξοδα τοῦ νὰ σπουδάσει στήν Πίζα – κατόπιν, δὲ, ἔγινε γιατρός τοῦ γιοῦ τοῦ Μουχτάρ. Μιλάει καί γράφει καλά τὴν ἰταλική. Φορά ἐνδυμασία τουρκική μᾶλλον, παρά ἑλληνική Κάτω ἀπὸ τὴν τουρκική σοβαρότητα καί ἀταραξία, διαφαίνεται στό πρόσωπό τοῦ ἡ ἑλληνική ζωτικότητα καί πονηριά. Ἀπὸ τὴν ὑπεροπτική στάση τοῦ ὁ καθένας ἀντιλαμβάνεται ὅτι ἀνατράφηκε στό σαράι ἀνατολίτη Δεσπότη».
Κώστας Καιροφύλας
Ἄργος
«Εἶναι μία πόλη, ποῦ ἔχει το πολύ δέκα χιλιάδες κατοίκους, μέ δρόμους φαρδιούς, εὐθεῖς, μέ σπίτια κατά το πλεῖστον ξύλινα, μέ στοές ξύλινες ἐπίσης Κατά τὴν Ἐπανάσταση πρῶτοι οι Τοῦρκοι καί ἔπειτά οι Ἕλληνες συνέβαλαν στό νὰ τὴν καταστρέψουν. Τώρα ἀναγεννιέται ἀπὸ τα ἐρείπιά τῆς».
Τρίπολη
Τό σπίτι τοῦ Ὑπουργοῦ τῶν Ἐσωτερικῶν... «εἶναι ἔνα ἀπὸ τα λίγα τούρκικα σπίτια τῆς Τρίπολης ποῦ ἔμειναν ἄθικτα ἀπὸ τὴν μανία καί τὴν ἐκδίκηση τῶν Ἑλλήνων.
Κοιτάζοντάς γύρω εἶδα, ἐδῶ κι ἐκεῖ, σωρούς ἐρειπίων Τό σαράϊ, το μέγαρο τοῦ πασᾶ, ὁ ὁποῖος ἔμεινε προηγουμένως στήν Τρίπολη, πρωτεύουσα τοῦ Μωριᾶ, ἔχει καταστραφεῖ ἐκ θεμελίων μαζί μέ το χαρέμι, τα λουτρά καί το τζαμί, τα ὁποία περιλαμβάνονταν στον εὐρὺ τοῦ περίβολο. Οὔτε τα τουρκικά νεκροταφεῖα διέφυγαν ἀπὸ τὴν ἐκδίκηση τῶν Ἑλλήνων
ἀλλὰ καί ἡ Τρίπολη ἀρχίζει πάλι νὰ κατοικεῖται καί νὰ ἀναγεννιέται. Ἀπὸ 35 χιλιάδες κατοίκους ἀπέμειναν μόνο 15 χιλιάδες. Μέ χίλια δολλάρια μπορεῖ κανείς ν' ἀγοράσει, στήν Τρίπολη, ἔνα σπίτι μέ κῆπο.(...)
Στὴν Τρίπολη δέν ὑπάρχουν ἀκόμη καμπάνες, γιά νὰ καλοῦν τοῦς πιστούς στήν ἐκκλησία Μετά ἀπὸ τέσσερα χρόνια ἐλευθερίας, στήν Τρίπολη γίνεται ἀκόμη χρήση ἑνός σίδερου, κρεμασμένου στήν πύλη τῆς πόλης (ὁ τοῦρκικος δεσποτισμός δέν ἐπέτρεπε τὴ χρήση καμπανῶν), πάνω στό ὁποῖο χτυπᾶνε μέ μία πέτρα, καί στον ἥχο κεῖνον οι Χριστιανοί, σαν τίς μέλισσες, συγκεντρώνονται στὴ γειτονική ἐκκλησία».
Γεώργιος Καραϊσκάκης
«(...) Ἡπειρώτης, γεννημένος στήν Ἄρτα. Κατοικεῖ σέ πολύ ταπεινό σπίτι ἔξω ἀπὸ τὴν πύλη τοῦ Ἄργους Ἦταν καθισμένος πάνω σ' ἔνα χαλί μεγαλόπρεπα ντυμένος καί μέ χρυσά καί ἀργυρᾶ κεντήματα. κοντά τοῦ, στον τοῖχο, ἦταν κρεμασμένο το τουφέκι τοῦ, γεμᾶτο ἀπὸ ἀργυρᾶ ἀραβουργήματα. Τό δωμάτιο ἦταν γεμᾶτο ἀπὸ στρατιῶτες, ἀπὸ τοῦς ὁποίους ἔνα ἀπόσπασμα δέν ἐγκατέλειπε ποτέ τον ἀρχηγό τοῦ, ἀκολουθώντας τον παντοῦ Ὁ Καραϊσκάκης ἦταν Κλέφτης στό ἐπάγγελμα, πρίν ἀπὸ τὴν ἐπανάσταση Εἶναι μετρίου ἀναστήματος, μέ ἰσχνό πρόσωπο, μέ τὴν τσαχπινιά ζωγραφισμένη στὴ μορφή τοῦ, ἕτοιμος πάντα γιά ν' ἀπαντήσει».
βιβλιοθήκη τῆς Ἑλλάδος Ρουμελιῶτες - Σουλιῶτες «Νόμιζα πάντοτε ὅτι οι Ἰταλοί ζωγράφοι, ὅταν παριστάνουν τα γεγονότα τῆς Ρωμαϊκής ἱστορίας, ὑπερβάλλουν στό χρῶμα καί το σχῆμα τῶν Ρωμαίων στρατιωτῶν Τὰ ἀγριωπά εκεῖνα πρόσωπά, τα ἀθλητικά εκεῖνα μέλη, τα μαυρισμένα ἐκεῖνα σώματα, μου φαίνονταν ἀφύσικα ἀλλὰ, ἀφότου εἶδα τοῦς Ρουμελιῶτες καί τοῦς Σουλιῶτες, πιστεύω ὅτι στίς εἰκόνες αὐτές δέν ὑπάρχει τίποτε το μη φυσικό.
Οἱ Ρουμελιῶτες καί οι Σουλιῶτες
εἶναι ἡ ὡραιότερη καί πιὸ ρωμαλέα ράτσα απ' ὄσες ἔχω δεῖ Τὰ σώματά τοῦς, πάντοτε ἐκτεθειμένα στον ἥλιο, ἔχουν πράγματι το χρῶμα τοῦ μπρούτζου. Τό στήθος τοῦς εἶναι πλατὺ σαν θώρακα. Η φύση, δε, τοῦς ἔχει προικίσει μέ πλούσια μαλλιά, τα ὁποία εἶναι λυτά καί πυκνὰ Θά ἦταν ὡραιότερη ἡ κόμμωσή τοῦς, ἄν δέν συνήθιζαν νὰ ξυρίζουν τα μαλλιά στοὺς κροτάφους. Οἱ Ἕλληνες ἐκτιμοῦσαν πάντοτε τα πυκνὰ μαλλιά. Οἱ περισσότεροι απ' αὐτοὺς γεννιοῦνται καί πεθαίνουν στρατιῶτες».
Ἀλέξανδρος Μαυροκορδᾶτος
«Η μορφή τοῦ μοῦ φάνηκε πολύ ὡραιότερη καί ζωηρότερη απ' ό,τι τὴν παρίσταναν οι εἰκόνες τοῦ, οι ὁποῖες πουλιοῦνται στό Λονδῖνο Ντύνεται εὐρωπαϊκά. Ὅταν τον εἶδα γιά πρώτη φορά στήν Καλαμάτα ἦταν κακοντυμένος, κουρελιασμένος σχεδὸν, ἀπὸ ἐπίδειξη μᾶλλον παρά ἀπὸ ἀνάγκη Μιλάει μέ πολλή κομψότητα καί εὐκολία τα Γαλλικά. Η συνομιλία μαζί τοῦ εἶναι εὐχάριστη, γελαστή καί ἀλατισμένη. Ἔχει ἑτοιμότητα στίς ἀπαντήσεις».
Γεώργιος Κουντουριώτης
«Κομψά ντυμένος μέ τη νησιώτικη φορεσιά τοῦ καθόταν τουρκιστί σ' ἔνα σοφά, μετρῶντας το κομπολόι τοῦ Δέν μιλάει καμία ξένη γλώσσα, γι' αύτό ὅσες φορές τον εἶδα δέν είχα μαζί τοῦ παρά μια σύντομη καί ασήμαντη συνδιάλεξη.
Η οἰκογένειά Κουντουριώτη εἶναι ἀναμφίβολα ἡ πλουσιότερη τῆς Ὕδρας Η περιουσία τοῦ ἀνέρχεται σ' ἔνα ἑκατομμύριο τάλιρα. Στὴν ἀρχή τῆς Ἐπανάστασης, ἡ οἰκογένειά αὐτή συνετέλεσε στὴ διατήρηση τοῦ στόλου μέ σημαντικὰ ποσά χρημάτων. Η θυσία αὐτή καί ἡ φήμη τοῦ ὡς ἀκέραιου χαρακτῆρα ἀνύψωσαν τον Κουντουριώτη στήν ἀνώτατη θέση τῆς Κυβέρνησης. ἀλλὰ, ἔκτοτε, ἡ φήμη τοῦ διαρκῶς μειώνεται.
Ἐθεωρεῖτο, κατ' ἀρχάς, σαν χαρακτῆρας σταθερὸς, ἀλλὰ ἡ πείρα ἀπέδειξε ὅτι εἶναι μᾶλλον πείσμων παρά σταθερὸς Η ἀκεραιότητά τοῦ εἶναι ἄμεμπτη, παρότι τον κατηγορούν ὅτι μεροληπτεί ὑπέρ τῶν φίλων τοῦ καί τῶν Ὑδραῖων.
Η ἄτυχης ἔκβαση τῆς στρατιωτικῆς ἀποστολῆς τὴν ὁποίαν ἀνέλαβε ἐναντίαν τῶν Αἰγυπτίων, μείωσε το γόητρό τοῦ (σ.σ. ἀναφορὰ στὴ μάχη τοῦ Κρεμμυδίου, τῆς 7ης Ἀπριλίου 1825, κατά τὴν ὁποίαν ὁ αἰγυπτιακός στρατός τοῦ Ἰμπραὴμ κατατρόπωσε τοῦς Ἕλληνες). Οσοδήποτε, ὅμως, καί ἂν κατακριθεῖ ἡ διοίκησή τοῦ, ὁ Κουντουριώτης θὰ παρέχει πάντοτε παράδειγμα χρήσιμο σέ μία ἐπανάσταση
Ὅτι δηλαδή οἱ ἰδιοκτήτες, ἀντί νά ἀποφεύγουν τίς δημόσιες ὑπηρεσίες καὶ νὰ στέκουν στὸ ἀκρογιάλι θαυμάζοντας τὴν καταιγίδα, ὀφείλουν νά ρίχνονται στὴ θύελλα μαζί μὲ τοῦς ἄλλους πολίτες, χάνοντας καὶ τή ζωή τους, ἄν εἶναι ἀνάγκη, γιά τήν πατρίδα».
Joseph Mallord William Turner, The Acropolis, Athens 1830, © Private Collection, USA
Θεόδωρος Κολοκοτρώνης
«Ἀχτένιστα καί ἄσπρα τα μαλλιά του ἔπεφταν στοὺς ὤμους του καὶ ἀνακατεύονταν μπροστά μὲ τήν ἄτακτη γενειάδα, τήν ὁποῖα, μετά τὴν αἰχμαλωσία του, εἶχε ἀφήσει νὰ αὐξηθεῖ σε ἔνδειξη πένθους, μὰ καί ἐκδίκησης. Η μορφή του εἶναι ἄξεστη, ρωμαλέα. Τὰ μάτια του γεμᾶτα φωτιά, το πολεμικό καί ἄγριο πρόσωπό του ἔμοιαζε μὲ γέρικο ἀπότομο βράχο(...).
Ὁ Κολοκοτρώνης, ἀναμφίβολα, δὲν εἶναι κοινός ἄνθρωπος.
Μετά ἀπό λίγες μέρες βγήκε ἀπό τή φυλακή καί ἔγινε πανηγυρικὰ δεκτός στὸ Ναύπλιο. Κατά τή στιγμή τῆς συμφιλίωσής του μέ τήν κυβέρνηση, ἀπάντησε αὐτοσχέδια στον λόγο κάποιου ἀπό τοῦς ἐπισήμους. Στὴν ἄξεστη ἀπάντησή του εἶναι ἄξια σημείωσης ἡ παράγραφος στὴν ὁποῖα εἶπε:
– Στὸ ταξίδι μου ἀπό τὴν Ὕδρα ἔως ἐδῶ πέταξα στὴ θάλασσα κάθε παράπονό μου. Κάμετε το ἴδιοι καί σεῖς καὶ θάψετε μέσα σ' ἐκεῖνο το λάκκο τα μίση σας καί τὶς διαφορές σας. Αὐτός θὰ εἶναι ὸ θησαυρὸς ποῦ θὰ κερδίσετε!
Μιλάει αὐτή τή στιγμή στὴν πελατεία τοῦ Ναυπλίου, ὅπου οι κάτοικοι ἔσκαβαν ἐδῶ καί πολλὲς ἡμέρες μέ τὴν ἐλπίδα (συχνή στὴν Ἑλλάδα) ὄτι θὰ εὕρισκαν κάποιο θησαυρό».
Κωνσταντίνος Κανάρης
«Τόν βρῆκα νά κάθεται κοντά στῆ σύζυγο τοῦ καί νά παίζει μέ τον γιὸ τοῦ Μιλτιάδη, ἡλικίας τριῶν ἐτῶν. Μὲ δέχτηκε μὲ ἀφελῆ φιλοφροσύνη καὶ μου προσέφερε, μὲ τον μεγαλύτερο γιὸ του Νικόλαο, ένα τριαντάφυλλο μόλις κομμένο – ἔνδειξη ἐκτίμησης στὴν Ἀνατολή.
Ὁ Κανάρης εἶναι ἕνας νέος 32 ἐτῶν, εἰλικρινής, εὔθυμος, καί ταυτόχρονα πάρα πολύ μετριόφρων. Δέν κατόρθωσα ποτέ νά τον πείσω νά μοῦ ἀφηγηθεῖ ούτε ἔνα ἀπὸ τα κατορθώματά του. Ἀγαπιέται απ' όλους τοῦς συμπατριῶτες του, ἀλλὰ φθονεῖται ἀπὸ τοῦς Ὑδραῖους καί γι' αύτό το λόγο τον ἄφησαν ἐφέτος χωρίς νὰ τοῦ ἀναθέσουν τήν κυβέρνηση κάποιου πυρπολικού.
Τὸ τουφέκι του ἦταν κρεμασμένο στον τοῖχο. Τὰ ὅπλα του καί ὴ γενναιότητά του εἶναι ὴ μόνη περιουσία τοῦ ἀτρόμητου αὐτοῦ ἀνθρώπου, ὁ ὁποῖος ἔκαψε τέσσερα ἐχθρικά πολεμικά.
Τὴν προηγούμενη χρονιά, ἀφοῦ ἐκδικήθηκε τὴν πυρπόληση τῆς πατρίδας του μὲ τὴν πυρπόληση ἐνὸς ἐχθρικού Πολεμικοῦ, παρουσιάστηκε στὸ Ναύπλιο φτωχὸς καί στερούμενος τῶν πάντων. Ἐνῶ ὅλοι ἔσπευσαν νὰ τοῦ προσφέρουν δῶρα, ἐκεῖνος εἶπε μπροστά στὸ Νομοθετικό Σῶμά:
– Θὰ προτιμοῦσα, ἀντί γιά ὅλα αὐτὰ τα δῶρα, νά μοῦ ἔδιναν ἔνα ἄλλο μπουρλότο γιά νά ὑπηρετήσω τὴν πατρίδα μου!».
Παπαφλέσσας
Αἱ Ἀνοίγουμε ἐδῶ μία μικρή παρένθεση καί νά ποῦμε πῶς ὁ Κώστας Καιροφύλας, ποῦ εἶχε καί μία σκοτεινή πλευρά σαν λόγιος, λογοτέχνης κ.λπ., ἀφοῦ εἶχε στηρίξει ἔμπρακτα τον ἰταλικό φασισμό (ὑπήρξε συνεργάτης τῆς ἐφημερίδας τῆς «νέας τάξεως» Κουαδρίβιο, ποῦ τυπωνόταν ἐπὶ κατοχῆς, μεταξύ 1941-1943, καί ποῦ ἀποτελοῦσε μίαν ἑλληνική ἔκδοση τοῦ ἰταλικοῦ φασιστικοῦ φύλλου Il Tevere, δηλ. Ὁ Τίβερη) μένει στὴν ἱστορία γιά πολλά ἄλλα θέματα, ἀλλὰ βασικά γιά τοῦτο
Ὁ Ζακύνθιος λογοτέχνης καί ἰστοριοδίφης ὑπήρξε ὁ σημαντικότερος μελετητής τοῦ έργου τοῦ Διονυσίου Σολωμοῦ (μάλιστα εἶχε παντρευτεῖ ἀνεψιά τοῦ Δημήτρη Σολωμοῦ, ἀδελφοῦ τοῦ Διονυσίου καί ἄρα εἶχε πρόσβαση σὲ οἰκογενειακά ἀρχεῖα κ.λπ.). Ἀνάμεσα σὲ ἄλλα ὀφείλουμε στον Καιροφύλα τή δημοσίευση τοῦ περίφημου έργου τοῦ Διονυσίου Σολωμοῦ «Ἡ Γυναῖκα τῆς Ζάκυθος», ποῦ παρέμενε στὰ ἀζήτητα γιά σχεδὸν ἕναν αἰώνα, στό βιβλίο τοῦ «Σολωμοῦ Ἀνέκδοτα Ἔργα» [Ἐκδόσεις Στοχαστή, 1927].
Πᾶμε, ὅμως, στὰ τοῦ '21...
Νὰ προσθέσω μόνον τοῦτο. Οἱ λιγοστές ἀφηγήσεις τοῦ Κώστα Καιροφύλα ἔχουν μεταφερθεῖ στὴ γλώσσα στὴν ὁποίαν τίς ἔγραψε, ἑνῶ τα λόγια τοῦ Ἰωσὴφ Πέκκιο ἔχουν μεταφερθεῖ στὴ δική μας καθομιλουμένη. Ἐπιτρέψτε μου καί κυρίως συγχωρεῖστε μου αὐτή τὴν ἀτασθαλία.
Ὁ Καραϊσκάκης ἦταν κλέφτης στό ἐπάγγελμα, πρίν ἀπὸ τήν ἐπανάσταση Εἶναι μετρίου ἀναστήματος, μὲ ἰσχνό πρόσωπο, μὲ τήν τσαχπινιά ζωγραφισμένη στὴ μορφή του, ἕτοιμος πάντα γιά ν' ἀπαντήσει
Ναύπλιο
«Δρόμοι στενοί, σπίτια καταρρέοντα, ἀτμόσφαιρα βαριά καί πλημμυρισμένη ἀπὸ βρωμερές ἀναθυμιάσεις καταθλίβουν τον ταξιδιώτη. Τὰ σκουπίδια εἶναι τόσα, ὥστε θὰ ἦταν ἡράκλειο ἔργο η μετακίνησή τους. Αὐτή εἶναι μία ἀπὸ τις αἰτίες, ἐξαιτίας τῶν ὁποίων κυριάρχησε τήν προηγούμενη χρονιὰ ἐπιδημικός πυρετὸς σχεδὸν θανατηφόρος. Ἀποβιβάστηκα πρίν ἀπὸ λίγο, μόλις ἔχει παύσει ὁ πυρετὸς, καί βλέπω ὅλα αὐτά τα χλωμά πρόσωπά τῶν παθόντων στό δρόμο...
Οἱ διασκεδάσεις αὑτῆς τῆς πρωτεύουσας ἀποτελοῦνται ἀπὸ μερικά ἄκομψα καφενεία καί σαραβαλιασμένα μπιλιάρδα, ἀπὸ ἔνα βραδινό περίπατο σε μία μικρή πλατεῖα σκιαζόμενη στὴ μέση ἀπὸ φιλόξενο μεγαλοπρεπῆ πλάτανο, καί ἀπὸ τήν περιέργεια τήν τροφοδοτούμενη ἀνά πᾶσα στιγμή ἀπὸ εἰδήσεις καί ἀνέκδοτα Οἱ γυναῖκες εἶναι ἀόρατες, διότι οι ἄντρες δὲν τίς ἀφήνουν νά παρουσιάζονται.
Ὁ ἀριθμὸς τῶν κατοίκων δέν εἶναι σταθερὸς, ἀλλὰ ποικίλει. Ἀνέρχονται περίπου σὲ 15 χιλιάδες. Θὰ μπορούσε κάποιος νὰ πεῖ ὅτι, σέ ὅμοια ἔκταση, εἶναι ἡ πιό πυκνοκατοικημένη πρωτεύουσα τοῦ κόσμου. Διότι τα σπίτια εἶναι τόσο λίγα καί ὁ πληθυσμὸς τόσο πυκνός, ὥστε σὲ κάθε δωμάτιο κατοικοῦν 3-4 πρόσωπά(...)
Τὸ οἴκημα τῆς Κυβέρνησης δέν ἀνήκει σὲ καμία ἀρχιτεκτονικὴ. Καθώς ἀνεβαίνεις μία πρόχειρη σκάλα, βρίσκεις τα μέλη της Κυβέρνησης καθισμένα καταγῆς, ἐπάνω σέ προσκέφαλα, τα ὁποία σχηματίζουν γύρω ἀπὸ το δωμάτιο ἔνα εἶδος σοφά. Η ἐνδυμασία, ἡ στάση καί ἡ σοβαρή ἀκινησίᾳ τῶν προσώπων μέ ἔκαναν νὰ πιστεύω, κατ' ἀρχάς, ὅτι ἤμουν μπροστά στό τουρκικό Διβάνι (σ.σ. αἴθουσα συνεδριάσεων).
Ὁ ἀντιπρόεδρο Μπότασης, ἀπὸ τίς Σπέτσες, καθόταν μέ τα πόδια σταυρωμένα, παίζοντας το κομπολόι του. Τὰ ἄλλα μέλη, μέ ἐνδυμασία μεταξύ ἑλληνικῆς καί τουρκικῆς, ὴ κάπνιζαν ὴ ἔπαιζαν μέ το κομπολόι τους. Ὁ πρόεδρος καί ὁ γραμματέας τῆς Κυβέρνησης ἀπουσιάζουν στό Ναβαρίνο Ὁ Μπότασης εἶναι πλούσιος ἔμπορος τῶν Σπετσών, ἴσως ὁ πλουσιότερος. Εἶναι γέρος, ἀκμαῖος καί μιλάει μόνο ἑλληνικά Ὁ Μαυρομιχάλης μιλάει κι αὐτός μόνο ἑλληνικά, πολύ λίγο καταλαβαίνει ἀπὸ διοίκηση, ἀλλὰ ἔχει στό πρόσωπό του χαραγμένη εὐγένεια – ἕναν χαρακτῆρα ποῦ δέν ἀπατᾶ ποτέ.
Τέλος ὁ Κωλέτης εἶναι ἕνας κομματάρχης ὁ ὁποῖος διαθέτει φυσική ἐξυπνάδα καί εὐρωπαϊκή μόρφωση. Κατάγεται ἀπὸ τὴν Ἤπειρο καί ἦταν, ἀπὸ νεαρής ἡλικίας, ὁ ἀγαπητός τοῦ Αλή πασᾶ, ὁ ὁποῖος τον ἔστειλε μέ ἔξοδα τοῦ νὰ σπουδάσει στήν Πίζα – κατόπιν, δὲ, ἔγινε γιατρός τοῦ γιοῦ τοῦ Μουχτάρ. Μιλάει καί γράφει καλά τὴν ἰταλική. Φορά ἐνδυμασία τουρκική μᾶλλον, παρά ἑλληνική Κάτω ἀπὸ τὴν τουρκική σοβαρότητα καί ἀταραξία, διαφαίνεται στό πρόσωπό τοῦ ἡ ἑλληνική ζωτικότητα καί πονηριά. Ἀπὸ τὴν ὑπεροπτική στάση τοῦ ὁ καθένας ἀντιλαμβάνεται ὅτι ἀνατράφηκε στό σαράι ἀνατολίτη Δεσπότη».
Κώστας ΚαιροφύλαςἌργος
«Εἶναι μία πόλη, ποῦ ἔχει το πολύ δέκα χιλιάδες κατοίκους, μέ δρόμους φαρδιούς, εὐθεῖς, μέ σπίτια κατά το πλεῖστον ξύλινα, μέ στοές ξύλινες ἐπίσης Κατά τὴν Ἐπανάσταση πρῶτοι οι Τοῦρκοι καί ἔπειτά οι Ἕλληνες συνέβαλαν στό νὰ τὴν καταστρέψουν. Τώρα ἀναγεννιέται ἀπὸ τα ἐρείπιά τῆς».
Τρίπολη
Τό σπίτι τοῦ Ὑπουργοῦ τῶν Ἐσωτερικῶν... «εἶναι ἔνα ἀπὸ τα λίγα τούρκικα σπίτια τῆς Τρίπολης ποῦ ἔμειναν ἄθικτα ἀπὸ τὴν μανία καί τὴν ἐκδίκηση τῶν Ἑλλήνων.
Κοιτάζοντάς γύρω εἶδα, ἐδῶ κι ἐκεῖ, σωρούς ἐρειπίων Τό σαράϊ, το μέγαρο τοῦ πασᾶ, ὁ ὁποῖος ἔμεινε προηγουμένως στήν Τρίπολη, πρωτεύουσα τοῦ Μωριᾶ, ἔχει καταστραφεῖ ἐκ θεμελίων μαζί μέ το χαρέμι, τα λουτρά καί το τζαμί, τα ὁποία περιλαμβάνονταν στον εὐρὺ τοῦ περίβολο. Οὔτε τα τουρκικά νεκροταφεῖα διέφυγαν ἀπὸ τὴν ἐκδίκηση τῶν Ἑλλήνων
ἀλλὰ καί ἡ Τρίπολη ἀρχίζει πάλι νὰ κατοικεῖται καί νὰ ἀναγεννιέται. Ἀπὸ 35 χιλιάδες κατοίκους ἀπέμειναν μόνο 15 χιλιάδες. Μέ χίλια δολλάρια μπορεῖ κανείς ν' ἀγοράσει, στήν Τρίπολη, ἔνα σπίτι μέ κῆπο.(...)
Στὴν Τρίπολη δέν ὑπάρχουν ἀκόμη καμπάνες, γιά νὰ καλοῦν τοῦς πιστούς στήν ἐκκλησία Μετά ἀπὸ τέσσερα χρόνια ἐλευθερίας, στήν Τρίπολη γίνεται ἀκόμη χρήση ἑνός σίδερου, κρεμασμένου στήν πύλη τῆς πόλης (ὁ τοῦρκικος δεσποτισμός δέν ἐπέτρεπε τὴ χρήση καμπανῶν), πάνω στό ὁποῖο χτυπᾶνε μέ μία πέτρα, καί στον ἥχο κεῖνον οι Χριστιανοί, σαν τίς μέλισσες, συγκεντρώνονται στὴ γειτονική ἐκκλησία».
Γεώργιος Καραϊσκάκης
«(...) Ἡπειρώτης, γεννημένος στήν Ἄρτα. Κατοικεῖ σέ πολύ ταπεινό σπίτι ἔξω ἀπὸ τὴν πύλη τοῦ Ἄργους Ἦταν καθισμένος πάνω σ' ἔνα χαλί μεγαλόπρεπα ντυμένος καί μέ χρυσά καί ἀργυρᾶ κεντήματα. κοντά τοῦ, στον τοῖχο, ἦταν κρεμασμένο το τουφέκι τοῦ, γεμᾶτο ἀπὸ ἀργυρᾶ ἀραβουργήματα. Τό δωμάτιο ἦταν γεμᾶτο ἀπὸ στρατιῶτες, ἀπὸ τοῦς ὁποίους ἔνα ἀπόσπασμα δέν ἐγκατέλειπε ποτέ τον ἀρχηγό τοῦ, ἀκολουθώντας τον παντοῦ Ὁ Καραϊσκάκης ἦταν Κλέφτης στό ἐπάγγελμα, πρίν ἀπὸ τὴν ἐπανάσταση Εἶναι μετρίου ἀναστήματος, μέ ἰσχνό πρόσωπο, μέ τὴν τσαχπινιά ζωγραφισμένη στὴ μορφή τοῦ, ἕτοιμος πάντα γιά ν' ἀπαντήσει».
Κώστας Καιροφύλας: Οι Έλληνες του Εικοσιένα [Ι.Ν. Σιδέρης, Αθήναι 1931] Πηγή: Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος
Κόμητος Giuseppe Pecchio: Η Ελλάς κατά το Έαρ του 1825 [Τυπογραφείον “Φοίνικος” Λ. Χαλούλου, Εν Αθήναις 1885] Πηγή: Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος
βιβλιοθήκη τῆς Ἑλλάδος Ρουμελιῶτες - Σουλιῶτες «Νόμιζα πάντοτε ὅτι οι Ἰταλοί ζωγράφοι, ὅταν παριστάνουν τα γεγονότα τῆς Ρωμαϊκής ἱστορίας, ὑπερβάλλουν στό χρῶμα καί το σχῆμα τῶν Ρωμαίων στρατιωτῶν Τὰ ἀγριωπά εκεῖνα πρόσωπά, τα ἀθλητικά εκεῖνα μέλη, τα μαυρισμένα ἐκεῖνα σώματα, μου φαίνονταν ἀφύσικα ἀλλὰ, ἀφότου εἶδα τοῦς Ρουμελιῶτες καί τοῦς Σουλιῶτες, πιστεύω ὅτι στίς εἰκόνες αὐτές δέν ὑπάρχει τίποτε το μη φυσικό.
Οἱ Ρουμελιῶτες καί οι Σουλιῶτες
εἶναι ἡ ὡραιότερη καί πιὸ ρωμαλέα ράτσα απ' ὄσες ἔχω δεῖ Τὰ σώματά τοῦς, πάντοτε ἐκτεθειμένα στον ἥλιο, ἔχουν πράγματι το χρῶμα τοῦ μπρούτζου. Τό στήθος τοῦς εἶναι πλατὺ σαν θώρακα. Η φύση, δε, τοῦς ἔχει προικίσει μέ πλούσια μαλλιά, τα ὁποία εἶναι λυτά καί πυκνὰ Θά ἦταν ὡραιότερη ἡ κόμμωσή τοῦς, ἄν δέν συνήθιζαν νὰ ξυρίζουν τα μαλλιά στοὺς κροτάφους. Οἱ Ἕλληνες ἐκτιμοῦσαν πάντοτε τα πυκνὰ μαλλιά. Οἱ περισσότεροι απ' αὐτοὺς γεννιοῦνται καί πεθαίνουν στρατιῶτες».
Ἀλέξανδρος Μαυροκορδᾶτος
«Η μορφή τοῦ μοῦ φάνηκε πολύ ὡραιότερη καί ζωηρότερη απ' ό,τι τὴν παρίσταναν οι εἰκόνες τοῦ, οι ὁποῖες πουλιοῦνται στό Λονδῖνο Ντύνεται εὐρωπαϊκά. Ὅταν τον εἶδα γιά πρώτη φορά στήν Καλαμάτα ἦταν κακοντυμένος, κουρελιασμένος σχεδὸν, ἀπὸ ἐπίδειξη μᾶλλον παρά ἀπὸ ἀνάγκη Μιλάει μέ πολλή κομψότητα καί εὐκολία τα Γαλλικά. Η συνομιλία μαζί τοῦ εἶναι εὐχάριστη, γελαστή καί ἀλατισμένη. Ἔχει ἑτοιμότητα στίς ἀπαντήσεις».
Γεώργιος Κουντουριώτης
«Κομψά ντυμένος μέ τη νησιώτικη φορεσιά τοῦ καθόταν τουρκιστί σ' ἔνα σοφά, μετρῶντας το κομπολόι τοῦ Δέν μιλάει καμία ξένη γλώσσα, γι' αύτό ὅσες φορές τον εἶδα δέν είχα μαζί τοῦ παρά μια σύντομη καί ασήμαντη συνδιάλεξη.
Η οἰκογένειά Κουντουριώτη εἶναι ἀναμφίβολα ἡ πλουσιότερη τῆς Ὕδρας Η περιουσία τοῦ ἀνέρχεται σ' ἔνα ἑκατομμύριο τάλιρα. Στὴν ἀρχή τῆς Ἐπανάστασης, ἡ οἰκογένειά αὐτή συνετέλεσε στὴ διατήρηση τοῦ στόλου μέ σημαντικὰ ποσά χρημάτων. Η θυσία αὐτή καί ἡ φήμη τοῦ ὡς ἀκέραιου χαρακτῆρα ἀνύψωσαν τον Κουντουριώτη στήν ἀνώτατη θέση τῆς Κυβέρνησης. ἀλλὰ, ἔκτοτε, ἡ φήμη τοῦ διαρκῶς μειώνεται.
Ἐθεωρεῖτο, κατ' ἀρχάς, σαν χαρακτῆρας σταθερὸς, ἀλλὰ ἡ πείρα ἀπέδειξε ὅτι εἶναι μᾶλλον πείσμων παρά σταθερὸς Η ἀκεραιότητά τοῦ εἶναι ἄμεμπτη, παρότι τον κατηγορούν ὅτι μεροληπτεί ὑπέρ τῶν φίλων τοῦ καί τῶν Ὑδραῖων.
Η ἄτυχης ἔκβαση τῆς στρατιωτικῆς ἀποστολῆς τὴν ὁποίαν ἀνέλαβε ἐναντίαν τῶν Αἰγυπτίων, μείωσε το γόητρό τοῦ (σ.σ. ἀναφορὰ στὴ μάχη τοῦ Κρεμμυδίου, τῆς 7ης Ἀπριλίου 1825, κατά τὴν ὁποίαν ὁ αἰγυπτιακός στρατός τοῦ Ἰμπραὴμ κατατρόπωσε τοῦς Ἕλληνες). Οσοδήποτε, ὅμως, καί ἂν κατακριθεῖ ἡ διοίκησή τοῦ, ὁ Κουντουριώτης θὰ παρέχει πάντοτε παράδειγμα χρήσιμο σέ μία ἐπανάσταση
Ὅτι δηλαδή οἱ ἰδιοκτήτες, ἀντί νά ἀποφεύγουν τίς δημόσιες ὑπηρεσίες καὶ νὰ στέκουν στὸ ἀκρογιάλι θαυμάζοντας τὴν καταιγίδα, ὀφείλουν νά ρίχνονται στὴ θύελλα μαζί μὲ τοῦς ἄλλους πολίτες, χάνοντας καὶ τή ζωή τους, ἄν εἶναι ἀνάγκη, γιά τήν πατρίδα».
Joseph Mallord William Turner, The Acropolis, Athens 1830, © Private Collection, USA
Θεόδωρος Κολοκοτρώνης
«Ἀχτένιστα καί ἄσπρα τα μαλλιά του ἔπεφταν στοὺς ὤμους του καὶ ἀνακατεύονταν μπροστά μὲ τήν ἄτακτη γενειάδα, τήν ὁποῖα, μετά τὴν αἰχμαλωσία του, εἶχε ἀφήσει νὰ αὐξηθεῖ σε ἔνδειξη πένθους, μὰ καί ἐκδίκησης. Η μορφή του εἶναι ἄξεστη, ρωμαλέα. Τὰ μάτια του γεμᾶτα φωτιά, το πολεμικό καί ἄγριο πρόσωπό του ἔμοιαζε μὲ γέρικο ἀπότομο βράχο(...).
Ὁ Κολοκοτρώνης, ἀναμφίβολα, δὲν εἶναι κοινός ἄνθρωπος.
Μετά ἀπό λίγες μέρες βγήκε ἀπό τή φυλακή καί ἔγινε πανηγυρικὰ δεκτός στὸ Ναύπλιο. Κατά τή στιγμή τῆς συμφιλίωσής του μέ τήν κυβέρνηση, ἀπάντησε αὐτοσχέδια στον λόγο κάποιου ἀπό τοῦς ἐπισήμους. Στὴν ἄξεστη ἀπάντησή του εἶναι ἄξια σημείωσης ἡ παράγραφος στὴν ὁποῖα εἶπε:
– Στὸ ταξίδι μου ἀπό τὴν Ὕδρα ἔως ἐδῶ πέταξα στὴ θάλασσα κάθε παράπονό μου. Κάμετε το ἴδιοι καί σεῖς καὶ θάψετε μέσα σ' ἐκεῖνο το λάκκο τα μίση σας καί τὶς διαφορές σας. Αὐτός θὰ εἶναι ὸ θησαυρὸς ποῦ θὰ κερδίσετε!
Μιλάει αὐτή τή στιγμή στὴν πελατεία τοῦ Ναυπλίου, ὅπου οι κάτοικοι ἔσκαβαν ἐδῶ καί πολλὲς ἡμέρες μέ τὴν ἐλπίδα (συχνή στὴν Ἑλλάδα) ὄτι θὰ εὕρισκαν κάποιο θησαυρό».
Κωνσταντίνος Κανάρης
«Τόν βρῆκα νά κάθεται κοντά στῆ σύζυγο τοῦ καί νά παίζει μέ τον γιὸ τοῦ Μιλτιάδη, ἡλικίας τριῶν ἐτῶν. Μὲ δέχτηκε μὲ ἀφελῆ φιλοφροσύνη καὶ μου προσέφερε, μὲ τον μεγαλύτερο γιὸ του Νικόλαο, ένα τριαντάφυλλο μόλις κομμένο – ἔνδειξη ἐκτίμησης στὴν Ἀνατολή.
Ὁ Κανάρης εἶναι ἕνας νέος 32 ἐτῶν, εἰλικρινής, εὔθυμος, καί ταυτόχρονα πάρα πολύ μετριόφρων. Δέν κατόρθωσα ποτέ νά τον πείσω νά μοῦ ἀφηγηθεῖ ούτε ἔνα ἀπὸ τα κατορθώματά του. Ἀγαπιέται απ' όλους τοῦς συμπατριῶτες του, ἀλλὰ φθονεῖται ἀπὸ τοῦς Ὑδραῖους καί γι' αύτό το λόγο τον ἄφησαν ἐφέτος χωρίς νὰ τοῦ ἀναθέσουν τήν κυβέρνηση κάποιου πυρπολικού.
Τὸ τουφέκι του ἦταν κρεμασμένο στον τοῖχο. Τὰ ὅπλα του καί ὴ γενναιότητά του εἶναι ὴ μόνη περιουσία τοῦ ἀτρόμητου αὐτοῦ ἀνθρώπου, ὁ ὁποῖος ἔκαψε τέσσερα ἐχθρικά πολεμικά.
Τὴν προηγούμενη χρονιά, ἀφοῦ ἐκδικήθηκε τὴν πυρπόληση τῆς πατρίδας του μὲ τὴν πυρπόληση ἐνὸς ἐχθρικού Πολεμικοῦ, παρουσιάστηκε στὸ Ναύπλιο φτωχὸς καί στερούμενος τῶν πάντων. Ἐνῶ ὅλοι ἔσπευσαν νὰ τοῦ προσφέρουν δῶρα, ἐκεῖνος εἶπε μπροστά στὸ Νομοθετικό Σῶμά:
– Θὰ προτιμοῦσα, ἀντί γιά ὅλα αὐτὰ τα δῶρα, νά μοῦ ἔδιναν ἔνα ἄλλο μπουρλότο γιά νά ὑπηρετήσω τὴν πατρίδα μου!».
Παπαφλέσσας
Γράφει ὁ Κώστας Καιροφύλας: «Ὁ Πέκκιο δίδει ἐπίσης μίαν περίεργον εἰκόνα του Παπαφλέσσα». Στὴ συνέχεια τα λόγια τοῦ Ἰωσὴφ Πέκκιο:
«Ὁ παράδοξος αὐτός ἄνθρωπος ἦταν ἕνας ἀπὸ τοῦς ποιό ἐνθουσιώδεις ἀπόστολους τῆς Ἐπανάστασης. Δὲν κατόρθωσε ὅμως νὰ διατηρηθεῖ ἁγνὸς ἀπὸ τὴ διαφθορά, καθώς περνοῦσε πολύ καλά ἐν μέσω δυστυχίας τῆς πατρίδας του. Μάλιστα δὲν κατόρθωσε νὰ ὑποταχθεῖ ούτε στὸ ἱερατικὸ σχῆμα, μὲ τό ὁποῖο ἦταν περιβαλλόμενος. Ζοῦσε μέσα σὲ πολυάριθμο χαρέμι.
Κινούμενος ἀπὸ τον κίνδυνο ποῦ διέτρεχε ἡ πατρίδα ἀναχώρησε γιὰ το Ναύπλιο, μὲ τὴ σκέψη νὰ στρατολογήσει ἄντρες καὶ νὰ πολεμήσει ἐπικεφαλῆς τους.
Τόν συνάντησα μεταξύ Ἄργου καί Τρίπολης ἐνῶ ταξίδευε, προπορευόμενος τοῦ χαρεμιοῦ τοῦ, δύο τσιμπουκοφόρων καί τῆς πομπῆς του, ποῦ ἔμοιαζε μὲ πομπή Πασᾶ.
Ἦταν ὡραῖος καί εἶχε στό πρόσωπό τοῦ ὕφος μεγαλείου καί ἔμπνευσης, στοιχεῖα ποῦ πάντα βοηθοῦν στον νά ἐπιβληθεῖς στό λαό. Δέν κατόρθωσε ὅμως νά μαζέψει παρά ὀκτακόσιους μόνον ἄντρες Μέ αὐτούς αποφάσισε νά ὑπερασπίσει μία θέση, τήν ὁποίαν οἱ Αἰγύπτιοι προσέβαλαν ὁρμητικά. Ἀλλὰ οι στρατιῶτες τοῦ διεσπάρησαν. Μόνον 150 ἔμειναν μαζί τοῦ Ἐκεῖνος, ὅμως, ἐξακολούθησε νά πολεμάει μέχρι νά σκοτωθεῖ, ἐξισορροπῶντας ἔτσι τα ὁποῖα ἐλαττώματα τοῦ μὲ τον ἡρωϊκό τοῦ θάνατο (σ.σ. Μανιάκι, 20 Μαΐου 1825)».
Giuseppe Pecchio: Relazione degli Avvenimenti della Grecia / Nella Primavera del 1825 [Da’ Tipi Vanelli e Comp., Lugano 1826] Πηγή: Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος
Ἀθήνα
Σημειώνει ὁ Κώστας Καιροφύλας: «Εἰς τον Πειραιᾶ (σ.σ. ὁ Πέκκιο) εὗρε μερικάς καλύβας μόνον. Ὁ δρόμος ἀπὸ Πειραιῶς εἰς Ἀθήνας ἦτο πλημμυρισμένος ἀπὸ γυναικόπαιδα προσφυγόντα εἰς τήν πόλιν ἐκείνην ἦτο ἡ ἐποχῇ τοῦ θερισμοῦ τῆς κριθῆς, ἡ ὁποία εὐδοκιμεῖ εἰς τήν Ἀττικὴν καί ἀναμιγνύεται εἰς το ψωμί τῶν χωρικῶν. Ἔσπευδον λοιπόν νά τήν μαζέψουν καί ἀποθηκεύσουν προτοῦ οι Τοῦρκοι διαρπάσουν τοῦς ἀγροὺς τῶν Μετά δίωρον εὐχάριστον πορείαν ἐν μέσω ἐλαιῶν καί ἀμπελών, εἰσῆλθον τέλος εἰς τάς Ἀθήνας Οἱ δρόμοι ᾖσαν γεμάτοι ἀπὸ παλληκάρια, ἀλλὰ τα σπίτια άδειανά ἀπὸ οἰκογενείας καί ἔπιπλα. Κατά το καλοκαίρι δέν μένουν παρά τρεῖς χιλιάδες ἄνδρες πρὸς προστασίαν τῆς πόλεως (Διότι το καλοκαίρι ἐγίγνοντο αι τουρκικαί ἐπιδρομαί συνήθως).
Ὁ λόγος στον Ἰωσὴφ Πέκκιο:
«Τὸ φρούριο τῆς Ἀκρόπολης ἀπαιτεῖ πεντακόσιους ἄντρες γιά τῆ φρούρησή του. ἔχει ἄφθονο νερό καὶ κάθε ἄλλη προμήθεια. Ὁ στρατηγός Γκούρας το ἔχει θέσει νά ἀντέχει σὲ διετῆ πολιορκία. Ἡ πόλη δέν προστατεύεται παρά ἀπὸ ἔνα τεῖχος, πίσω ἀπὸ το ὁποῖο εἶναι τοποθετημένοι, γι' αὐτὸ το λόγο, 2-3 ὁπλίτες...
Οἱ Ἀθηναῖοι ἐφάρμοσαν το καλύτερο σύστημα ἄμυνας, ἀφαίρεσαν δηλαδή ἀπὸ τοῦς Τούρκους κάθε ἐλπίδα λαφύρων. Ἔτσι, οι Τοῦρκοι, ἂν ἤθελαν νά καταλάβουν τήν Ἀθήνα δὲν θά ἀγόραζαν, ἀντί γιά αἷμα, παρά μόνο σωρούς ἀπὸ πέτρες.
Πέρα ἀπὸ λίγα σπίτια, ὅλη ἡ ἄλλη πόλη δὲν εἶναί παρά ἐρείπια καὶ καλύβες.
Ἄν οι Ἕλληνες εἶναί ἀποφασισμένοι νά ἀντιτάξουν ἐπίμονη ἀντίσταση, μποροῦν νά ἀμυνθοῦν ἀπὸ σπίτι σέ σπίτι, καὶ ἐν τέλει νά ἀποσυρθοῦν ἀπὸ τὴν πόλη, στεκόμενοι στίς ὑπώρειες τῆς Ἀκρόπολης καὶ ὑπό τήν προστασία τῆς».
Καὶ πάλι ὁ Καιροφύλας: «Ὁ Πέκκιο ἀναφέρει μέ μεγάλην του εὐχαρίστησιν ὅτι ἀπὸ ἑνός ἔτους ἡ Φιλόμουσος Ἑταιρεία φροντίζει διά τήν προστασίαν τῶν ἀρχαιοτήτων τῶν Ἀθηνῶν καὶ ἰδίως τῆς Ἀκροπόλεως Μαζί μέ τάς ἀρχάς ἐκαθάρισαν τάς ἀρχαιότητας τῆς Ἀκροπόλεως ὑπὸ τα ἐρείπια καὶ ἐκρήμνισαν μερικά παλιόσπιτα που ἔθαπτον τα ἀριστουργήματα.
Εἰς τήν Πνύκα συνήθιζεν ὁ λαός νὰ συνέρχεται, κατά το παρελθὸν μάλιστα ἔτος εἶχον εἶς το μέρος ἐκεῖνο ἐκλεγῆ οι ἀντιπρόσωποι τῶν Ἀθηνῶν Ὅταν ἀπειλεῖται ἡ τουρκική ἐπιδρομὴ, ὁ λαός τῶν Ἀθηνῶν συνηθίζει νά συνέρχεται κάτω ἀπὸ το Θησεῖον, ἀπὸ το ὁποῖον διακρίνεται ὁ κάμπος εἶς μεγάλην ἀπόστασιν.(...)
Εἰς τάς Ἀθήνας ὑφίστατο πρὸ πολλοῦ Λύκειον, ὅπου ἐδιδάσκετο ἡ ἀρχαῖα ἑλληνική, ἡ ἰταλική καὶ ἡ ἱστορία ἔχει καὶ μικράν βιβλιοθήκην. Τὸ συχνάζουν 60 μαθηταἰ Μετά τήν Ἐπανάστασιν εἶχον γίνει δύο αλληλοδιδακτικά, ἐν ἀρρένων καὶ ἕτερον θηλέων. Κάθε ἐν ἔχει ἑκατόν περίπου μαθητάς. Η Φιλόμουσος Ἑταιρεία ἱδρυθεῖσα το 1813, ἔχει τήν ἐποπτείαν ἐπί τῶν σχολεῖων.
Ὑπῆρχε καί τυπογραφείον, διευθυνόμενον ἀπὸ τον "πλήρη φώτων καί διάθερμον πατριώτην νέον Ψύλλαν, αλλ' αύτό, μαζί μέ τα σχολεῖα, μετεφέρθη εἰς τήν Σαλαμῖνα", διότι αι Ἀθῆναι εὐρίσκοντο ὑπό τήν διαρκήν ἀπειλὴν τῶν Τούρκων».
Καὶ γιά νά ἐπανέλθουμε στον Πέκκιο: «Ἀλλὰ τί ἔκαναν οι Ἕλληνες κατά τα τέσσερα αὐτὰ χρόνια (σ.σ. 1821-1825), θά ρωτήσει κάποιος; Πολύ λίγα. ὅμως τί θά μπορούσε νά κάνει ἕνας λαός ὁ ὁποῖος, ἀφοῦ ἀπέκρουσε δύο τουρκικές εἰσβολές, ὑπέστη μετά ἀπὸ λίγους μῆνες ἕναν ἐμφύλιον πόλεμο; Καὶ τί μπορεῖ νά κάνει ἕνας λαός ἐξερχόμενος ἀπὸ κτηνώδη δουλεία τεσσάρων αἰώνων; Η τυραννία πλήττει τή ζωτικότητα ἑνός ἔθνους. Τὰ δέ ἀποτελέσματά τοῦ θανατηφόρου δηλητηρίου τῆς ἐξακολουθοῦν καί μετά το πέρας αὐτῆς».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου