Ανδρέας Μιαούλης: Ο ένδοξος ναύαρχος της επανάστασης του 1821

 

Ναύαρχος του ἑλληνικοῦ στόλου ὁ Ἀνδρέας Μιαούλης διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο κατά την Ἐπανάσταση του 1821.
Ο Μιαούλης γεννήθηκε στὶς 20 Μαΐου 1769 καὶ το πραγματικό του ἐπίθετο ἦταν Βώκος ἡ Μπώκος
Ὁρισμένοι βιογράφοι του ὑποστηρίζουν ὅτι γεννήθηκε στὰ Φύλλα της Εὔβοιας, ἀπ' ὁπού ἡ οἰκογένεια του κατοίκησε στὴν Ὕδρα, ἐνῶ ἄλλοι στὸ νησί του Ἀργοσαρωνικού.
Γιὰ το ψευδώνυμο Μιαούλης ὑπάρχουν δύο ἐκδοχές: Η μία ὅτι του τό κόλλησαν οἱ ναῦτες του, ὅταν τους ἔδινε τὴ διαταγή «Μία οὔλοι!» γιὰ νὰ κωπηλατοῦν συγχρόνως. Η δεύτερη, ἀπὸ ἕνα τουρκικό μπρίκι ποῦ ἀγόρασε, με την ὀνομασία «Μιαούλ».
Ἀπὸ τα ἐφηβικά του χρόνια, ὁ Ἀνδρέας Μιαούλης ἀσχολήθηκε με τις ναυτιλιακές ἐπιχειρήσεις. Γιὰ την ἀκρίβεια, ἦταν ἕνας ἀπὸ τους πιὸ ὀνομαστούς κουρσάρους της Ἀνατολίτικής Μεσογείου. Ἔκανε σεβαστή περιουσία κατά τὴ διάρκεια τῶν Ναπολεόντειων Πολέμων, ὅταν ἔσπαγε τον ναυτικό ἀποκλεισμό τῶν Ἄγγλων ὑπὸ τον ναύαρχο Νέλσον καὶ ἐφοδίαζε τις ἱσπανικές πόλεις. Το 1816 ὁ Ἀνδρέας Μιαούλης παρέδωσε τις ναυτιλιακές ἐπιχειρήσεις στὸ γιὸ του Δημήτριο καὶ ὁ ἴδιος ἀσχολήθηκε με το ἐμπόριο.
Κατά την κήρυξη της Ἐπανάστασης στὴν Ὕδρᾳ, στὶς 28 Ἀπριλίου 1821, ὁ Μιαούλης ὑπέγραψε μαζί με ἄλλους πλοιοκτῆτες ἔγγραφο, με το ὁποῖο διέθεταν τα πλοῖα τους, ἀλλὰ καὶ θὰ ἀνελάμβαναν τις δαπάνες γιὰ τις ναυτικές ἐπιχειρήσεις του Ἀγῶνα.
Τον Ὀκτώβριο του 1823 ὁ Μιαούλης, ἐπικεφαλίς του ἑλληνικοῦ στόλου, νικᾶ τους Τούρκους στὸ Αρτεμίσιο καὶ του Ὠρεούς.
Μετά την καταστροφή των Ψαρῶν (20 - 22 Ἰουνίου 1824), σημαντική ὑπῆρξε ἡ συμβολή του στὴν ἐξουδετέρωση της τουρκικῆς δύναμης, ποῦ εἶχε παραμείνει στὸ νησί καὶ στὴν ἀνακατάληψή του, στὶς 3 Ἰουλίου. Στὶς 29 Αὐγούστου 1824, ο Μιαούλης, ἐπικεφαλής του ἑνωμένου ἑλληνικοῦ στόλου, καταναυμαχεῖ τον τουρκοαιγυπτιακό στὸν Γέροντα. Οἱ ἀπώλειες του ἐχθροῦ ἀνέρχονται σε 27 πλοῖα, ἀνάμεσα τους καὶ ἡ ἐπιβλητική φρεγάτα «Ἀσία».
Κατά τὴ δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου ἐφοδίασε κατ΄ ἐπανάληψη την ἡρωική πόλη καὶ ἔπραξε ὅτι ἦταν δυνατόν γιὰ νά μὴν την καταλάβουν οἱ Τοῦρκοι.
Ὅταν ὁ Ἰωάννης Καποδίστριας ἀναλαμβάνει Κυβερνήτης της Ἑλλάδας, ἀναθέτει στὸ Ἀνδρέα Μιαούλη την ἀρχηγία του Στόλου του Αἰγαίου. Η συνεργασία Μιαούλη - Καποδίστρια κράτησε ὥς τον Αὔγουστο του 1829, ὅταν οἱ δύο ἄνδρες ἦλθαν σε σύγκρουση γιὰ την πολιτική του Καποδίστρια ἀπέναντι στοὺς ὑδραίους πλοιοκτῆτες, ποὺ ζητοῦσαν προνομιακή μεταχείριση σε ἀντάλλαγμα της συμβολῆς τους στὸν Ἀγῶνα.
Ἐπὶ Ὄθωνος, ὁ Μιαούλης ἀναλαμβάνει ἀρχηγός του Ναυτικοῦ Διευθυντηρίου με τον βαθμό του ναυάρχου, ἐνῷ το 1834 διορίζεται Σύμβουλος Ἐπικρατείας καὶ γενικός ἐπιθεωρητής του Στόλου.
Το 1834 ἔγινε σύμβουλος ἐπικρατείας καὶ τιμήθηκε με τον Μεγαλόσταυρο του Σωτῆρα....
Ο Ἀνδρέας Μιαούλης προσβλήθηκε ἀπὸ φυματίωση καὶ πέθανε στὴν Ἀθήνα στὶς 11 Ἰουνίου 1835. Ἐτάφη στὸν Πειραιᾶ, στῆ δεξιά ἀκτῆ του λιμανιοῦ, ποῦ ὀνομάστηκε Ἀκτῆ Μιαούλη. Ἀργότερα, ἔγινε ἀνακομιδή τῶν ὀστῶν του σε τάφο στὴν εἴσοδο της Σχολῆς Ναυτικῶν Δοκίμων.....

Για τον ΧΡΙΣΤΟ και την ΠΑΤΡΙΔΑ....

 

Γιὰ τον ΧΡΙΣΤΟ καὶ την ΠΑΤΡΙΔΑ.....ἀξίζει νὰ ἀποθάνωμεν Ἕλληνες......Ἡ κληρονομιά μας στέκει βαριά στοὺς ὠμούς μας....Κοιτᾶξτε ''ὠρέ....τον Μάρκο Μπότσαρη τον ἡρωικό....,του Διάκου την θυσία.....νὰ μὴν σας πῶ γιὰ τα κλεφτόπουλα......ἕνα λιοντάρι βρυχᾶται στὰ στήθη....δὲν πάει ἄλλο ἡ σκλαβιά....ἡ θὰ ἐγερθοῦμε σὰν ΕΛΛΗΝΕΣ ἡ θὰ πέσουμε μέχρις ἑνὸς..... στὴν μάχη.....στὰ ΔΕΡΒΕΝΑΚΙΑ..!!!!...'' ..26 Ἰουλίου 1822...ΓΕΡΟΣ ΤΟΥ ΜΩΡΕΩΣ.....Θ Κολοκοτρώνης.....''..ΣΤΑ ΔΕΡΒΕΝΑΚΙΑ ΚΕΙΤΟΝΤΑΙ ΝΕΚΡΟΙ ΧΩΡΙΣ ΚΕΦΆΛΙΑ....''....λέγει ἕνα παραδοσιακό μας ......''---ΔΕΝ ΑΝΤΕΧΕΤΑΙ ΜΑΝΑ Η ΣΚΛΑΒΙΑ...οὔτε το φέσι του δυνάστη......--Γιὰ δὲς παιδί μου...τι μπορεῖς ἐσὺ γιὰ την πατρίδα μας νὰ κάνεις...---ΘΑ ΚΑΝΩ ΜΑΝΑ...θὰ κάνω...τον τοῦρκο θὰ χαλάσω...γιατί ΜΑΝΑ παρᾶ ἔγινε το ψωμί πικρό.... ὁ πόνος μας μεγάλος...ΦΕΥΓΩ ΜΑΝΑ ....φεύγω..μαζί με τον Θ.Κολοκοτρώνη...πᾶμε γιὰ νὰ τα βάνουμε με τον Μαχμούτ πασά...μυριάδες αὐτοὶ,μιά χούφτα ἐμεῖς.......θὰ ΝΙΚΗΣΟΥΜΕ ἡ θὰ ΑΠΟΘΑΝΟΥΜΕ...Μάνα την εὐκή σου δός μου.....νὰ πετάξω σὰν αἰτός.....την εὐκή σου ΜΑΝΑ μου.....''.....Ἕνα ἑλληνόπουλο....μιᾶς ἁπλῆς ἑλληνικῆς οἰκογένειας....ἀπὸ την ΚΟΡΙΝΘΙΑ....λίγο πρὶν καταφθάσει ὁ ΔΡΑΜΑΛΗΣ.....ὁποῦ καὶ ἔπαθε την πανωλεθρία του στὰ στενά.....τῶν ΔΕΡΒΕΝΑΚΙΩΝ.....!!!...........

Ἡ ἐπανάσταση στὴ Μολδοβλαχία

Στὰ πριγκιπᾶτα ἡ ἐπανάσταση δὲν εἶχε καλή ἐξέλιξη. Πρῶτα ἦρθε ἡ διάσπαση τῶν ἐπαναστατῶν καὶ ἡ σύλληψη καὶ ἐκτελέση του Βλαντιμιρέσκου ἀπὸ τους Ἕλληνες, την νύχτα της 27 Μαΐου. Οἱ Ὀθωμανοί μπαίνουν με ἰσχυρές στρατιωτικές δυνάμεις στὸ Βουκουρέστι καὶ ὁ Ὑψηλάντης, σε ἀπελπιστική θέση ὑποχωρεῖ ἀμαχητί πρὸς τα Καρπάθια. Στὶς 7 Ἰουνίου δίνεται ἀπὸ τους μαχητές του Ἱεροῦ Λόχου ὑπὸ τον στρατηγό του Ὑψηλάντη, Ἀλέξανδρο Μακεδόνσκη, ἡ πολυαίμακτη μάχη στὸ Δραγατσάνι, ὅπου ἔπεσαν νεκροί διακόσιοι νέοι σπουδαστές καὶ σαράντα πιάστηκαν αἰχμάλωτοι ἀπὸ τους Ὀθωμανούς. Ὁ Ὑψηλάντης ὑποχωρῶντας φτάνει στὰ αὐστριακά σύνορα, συλλαμβάνεται ἀπὸ τους αὐστριακούς καὶ φυλακίζεται στὸ φρούριο του Μούνκατς. Λίγο μετά την ἀποφυλάκισή του ἑπτά χρόνια ἀργότερα, θὰ πεθάνει ἀπὸ καρδιά.

Στή Μολδαβία τα τμήματα του Ὀλύμπου, τοὺ Φαρμάκη καὶ του Καρπενησιώτη συνέχισαν τον ἄνισο ἀγῶνα με τις ὀθωμανικές δυνάμεις. Ὁ Καρπενησιώτης συγκρούεται με τους Ὀθωμανούς στὸ Γαλάτσι καὶ τον Προύθο με σοβαρές ἀπώλειες. Ὁ Ὀλύμπιος, μετά ἀπὸ πολλές συγκρούσεις, καταφεύγει με ἔντεκα μαχητές στὴ Μονή Σέκου, ἀντιστέκεται ἡρωικά καὶ στὶς 23 Ὀκτωβρίου βάζουν φωτιά στὴ μπαρουταποθήκη του μοναστηριοῦ καὶ τινάζονται στὸν ἀέρα μαζί με τους ἐχθροὺς. Ὁ Φαρμάκης προδόθηκε στοὺς Ὀθωμανούς ἀπὸ Ἄγγλους καὶ Αὐστριακούς καὶ θανατώθηκε με φρικτά βασανιστήρια. Στὶς ἀρχὲς του 1822 το κίνημα στὰ ρουμανικά πριγκιπᾶτα εἶχε κατασταλεῖ ἐντελῶς. Ἡ ἀπασχόληση στὰ πριγκιπᾶτα σοβαρῶν στρατιωτικῶν ὀθωμανικῶν δυνάμεων βοήθησε νὰ ἀνάψει καὶ νὰ διατηρηθεῖ ἡ ἐπαναστατική φλόγα στὴν Ἑλλάδα.

Τον Ἰανουάριο του 1822 ἡ πρώτη ἐθνικὴ σύνοδος, στὴν Ἐπίδαυρο ἀνακήρυξε την ἀνεξαρτητοποίηση της Ἑλλάδας ἀπὸ την Ὀθωμανική Αὐτοκρατορία. Ἡ ἀνακήρυξη αὐτὴ ἐπισφραγίστηκε μετά τις ἀξιοσημείωτες νῖκες τῶν μαχόμενων Ἑλλήνων, σε στεριά καὶ θάλασσα.

Τα όπλα των αγωνιστών του 1821

Τα ὅπλα τῶν ἀγωνιστῶν του 1821

Μεγάλη σημασία ἔδιναν οἱ ἀγωνιστές στὸν ὁπλισμὸ τους. Ἐπρόκειτο γιὰ ὅπλα πρωτόγονα ποῦ ἀπαιτούσανε σωματική ρώμη καὶ γρήγορα ἀντανακλαστικά ἀπὸ τους χειριστές τους. Οἱ ὀνομασίες ποῦ τους ἔδιναν, ὅπως Nταλιάνι, Λαζαρίνα, Σισανές, μαρτυροῦν την ἰδιαίτερη σχέση ποῦ εἶχαν γιὰ τους κατόχους τους. Τον δεσμό αὐτὸ ἀλλὰ καὶ την οἰκονομική κατάσταση του κατόχου φανερώνει ὁ τρόπος με τον ὁποῖο διακοσμεῖται ὁ ὁπλισμὸς. Χάλυβας, χαλκός, χρυσός καὶ φίλντισι, ἀσήμι, πολύτιμες πέτρες, δέρμα, ἀκόμη καὶ μαργαριτάρια καὶ κοράλλια ἦταν τα διακοσμητικά ὑλικὰ σε λαβές τουφεκιῶν, γιαταγανιῶν καὶ σπαθιῶν.

Ἐργαστήρια γιὰ την κατασκευή των ὅπλων ὑπῆρχαν σε διάφορες περιοχές της Ἑλλάδας, ἰδιαίτερα ὅμως στὴν Ἤπειρο καὶ τα Ἄγραφα. Ἐπίσης, στὴ Δημητσάνα, την Ἀρκαδία καὶ το Mαυρίλο στὴ Φθιώτιδα κατασκευάζονταν πυρομαχικά. Ἀργότερα οἱ φιλέλληνες καὶ ὁ ὀργανωμένος τακτικός στρατός προμήθευσαν τους ἀγωνιστές με σύγχρονα εὐρωπαϊκά ὅπλα, Γαλλικῆς, Βελγικῆς, Ιταλικῆς καὶ Ρωσικῆς προέλευσης.

Oἱ μνῆμες της ἐπανάστασης εἶναι πλέον ἀντικείμενα συλλογῶν καὶ μουσειακά ἐκθέματά, ἡρῶα, ἀφίσες στοὺς σχολικούς χώρους, λιθογραφίες, γραμματόσημα, ποιήματα καὶ πεζογραφήματα. Ἔτσι τις γνωρίζουμε οἱ περισσότεροι. Εἶναι αὐτονόητο ὅτι τα ὅπλα ποῦ διασώθηκαν ἕως σήμερα ἦταν τα πολυτιμότερα, τα ἀνθεκτικότερα καὶ μᾶλλον τα λιγότερο χρησιμοποιημένα στὴ μάχη.

                                                                            το "ένδοξο καριοφίλι"

                                                              Ο Οθωμανικός Σισανές

Ο οθωμανικός σισανές ήταν ένα εμπροσθογεμές τυφέκιο του 18ου και 19ου αιώνα με μακριά ή βραχεία ραβδωτή κάννη. Η λέξη "σισανές" αποτελεί παράφραση της περσικής λέξης "σεσχανέ" που σημαίνει εξάγωνο. Ο όρος αυτός προήλθε από το αρχικό σχήμα της διατομής της κάννης του τυφεκίου που αρχικά ήταν εξάγωνη. Εξάγωνη διατομή είχαν συνήθως και τα περισσότερα κοντάκια των τυφεκίων αυτού του τύπου. Κατά την πορεία του χρόνου, η διατομή της κάννης εξελίχθηκε σε κυκλική (κυλινδρικό σχήμα κάννης) αλλά παρέμεινε η παραδοσιακή ονομασία του.

Η πυροδότηση του τυφεκίου γινόταν με πυριτόλιθο (τσακμακόπετρα), κάτι που αποτελούσε κοινό χαρακτηριστικό των περισσοτέρων τυφεκίων του 18ου κυρίως αιώνα.

Το Τρομπόνι

Οι στεριανοί αγωνιστές του 1821 χρησιμοποιούσαν οπλισμό ανατολικής κυρίως προελεύσεως (οθωμανικό, αραβικό, περσικό). Αντίθετα, οι ναυτικοί της Επανάστασης είχαν στην κατοχή τους και χρησιμοποίησαν κατά κόρον οπλισμό ευρωπαϊκής προελεύσεως από την Ιταλία, τη Γαλλία και την Ισπανία.

Το τρομπόνι ήταν ένα κατ’ εξοχήν ναυτικό όπλο. Ήταν ένα σχετικά κοντόκανο τυφέκιο με φαρδιά κάννη μεγάλου διαμετρήματος και με μηχανισμό πυροδότησης από πυριτόλιθο. Η διαφορά του με τα χερσαία τυφέκια ήταν ότι ο σκοπός του δεν ήταν μια ακριβής βολή, αλλά μάλλον να επιτρέπει γρήγορες βολές χωρίς ακριβή σκόπευση σε κοντινές αποστάσεις. Για το λόγο αυτό σχεδιάστηκε να βάλλει πολλά σφαιρίδια μολύβδου (σκάγια ή βόλια) με μία βολή. Η κάννη του κατέληγε πιο ανοικτή στο στόμιό της και με τον τρόπο αυτό επιτυγχανόταν μεγάλο εύρος διασκορπισμού των σφαιριδίων σε μικρή απόσταση.

                                                                         Η Πιστόλα

Οι πιστόλες ήταν βραχύκανα, λειόκανα όπλα με μηχανισμό πυρόλιθου και ανάλογα με την προέλευσή τους, διακρίνονται σε ευρωπαϊκές, ανατολίτικες ή αρβανίτικες. Εφέροντο στη ζώνη, "σελάχι", του πολεμιστή σε διαμορφωμένες θήκες. Υπήρχε μεγάλη ποικιλία στο σχεδιασμό της λαβής και στο στολισμό. Η χρήση τους προοριζόταν για τη στιγμή που αντίπαλος πλησίαζε αρκετά ώστε να μην απαιτείται ιδιαίτερη σκόπευση για την επιτυχή βολή εναντίον του.

Ο μηχανισμός πυροδότησης ήταν ίδιος ή παρόμοιος με εκείνων των τυφεκίων.

                                                                     Η πάλα ή σπάθα

Οι πάλες ή σπάθες, δεν ήταν τίποτα άλλο από τις οθωμανικές σπάθες kilidj τις οποίες κρεμούσαν οι αγωνιστές στην αριστερή πλευρά τους και αποτελούσαν το βασικό επιθετικό όπλο τους. Οι πάλες είναι μια παραλλαγή του περσικού και κεντρο-ασιατικού shamshir με την μοναδική διαφορά τους να βρίσκεται στο φάρδος της λεπίδας και στην κατασκευή της θήκης.

                                    
                                                       To Σαμσίρ

Πρόκειται για μία σπάθη περσικής προέλευσης, πολύ διαδεδομένης στον οθωμανικό κόσμο το οποίο αποτελεί τον πλησιέστερο τύπο ξίφους με την οθωμανική σπάθη ή πάλα.

                                                             Το Κιντζάλ

Καυκάσιου τύπου μαχαίρι, κυρίως από την Γεωργία, με χαρακτηριστική φαρδιά λάμα η οποία ήταν αιχμηρή και από τις δυο πλευρές. Το μαχαίρι αυτό όπως και τα προηγούμενα φοριόταν στο σελάχι.

Η λαβή των kindjal ήταν κατασκευασμένη από κόκαλο η ξύλο και είχε σχήμα "I" δημιουργώντας ένα ημικύκλιο στο πίσω μέρος. Τέλος η θήκη του είχε ξύλο ως βασικό δομικό υλικό και απέξω ήταν ντυμένη με μέταλλο και δέρμα. Στα περισσότερα συναντάται ασήμι με σαββάτι.

Το Γιαταγάνι

Οθωμανικού τύπου μεγάλο μαχαίρι το οποίο τοποθετείτο από τους αγωνιστές στο σελάχι (φαρδιά δερμάτινη ζώνη) που δενόταν στην μέση, και περιείχε θήκες, στις οποίες τοποθετούνταν όπλα και άλλα χρήσιμα αντικείμενα). Το γιαταγάνι ήταν το "αγαπητό όπλον των γενναίων δια την εκ του συστάδην μάχην"1 όπλο που χρησιμοποιείτο κυρίως για γιουρούσια, καθώς και γρήγορες επιθέσεις λόγω του μικρού βάρους του και του μαζεμένου μεγέθους του σε σχέση με τις πάλες.

Γενικά το γιαταγάνι ήταν πολύ διαδεδομένο, και υπήρχε σχεδόν σε όλους τους αγωνιστές σε σχέση με τις πάλες και άλλα αγχέμαχα που δεν τα κατείχαν όλοι.

                                                                  Το Χατζάρι

Το χατζάρι ήταν ένα αραβικής προέλευσης μαχαίρι (στα αραβικά λέγεται jambiya) που τοποθετείτο και αυτό στο σελάχι. Το μαχαίρι αυτό συναντάται μέχρι και σήμερα σε πολλά αραβικά κράτη ως αξεσουάρ της ενδυμασίας.

Την εποχή του 1821, λόγω των πολλών Αράβων και Αιγυπτίων που πολέμησαν ως μισθοφόροι των Οθωμανών, υπήρχαν πλήθος τέτοιων μαχαιριών στον ελληνικό εξοπλισμό προερχόμενα από λαφυραγώγηση. Το μαχαίρι αυτό είναι ιδιαίτερα κυρτό δημιουργώντας ένα σχήμα "j". Τα υλικά κατασκευής του διαφέρουν από απλό ξύλο και κόκαλο μέχρι πολύτιμους λίθους, ασήμι και χρυσό.

                                                                   Ο Πέλεκυς

Αρκετοί αγωνιστές χρησιμοποιούσαν πελέκεις ως επιθετικό όπλο. Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης χαρακτηριστικά είχε ένα ζευγάρι ασημένιους πελέκεις. Οι αγωνιστές του 1821 τους κρεμούσαν στο πλάι τους και τους χρησιμοποιούσαν επιτιθέμενοι με μεγάλη δύναμη προκαλώντας σοβαρά τραύματα και ακρωτηριασμούς στους αντιπάλους. Τα τσεκούρια αυτά ήταν αρκετά λεπτοκαμωμένα με μακριά λαβή, ενώ στην κεφαλή έφεραν σκαλίσματα και ένθετες οθωμανικές επιγραφές.

                                                                    Ο Κεφαλοθραύστης

Μεταλλικό οθωμανικό αγχέμαχο όπλο που χρησιμοποιείτο στην εκ του σύνεγγυς μάχη. Όπως φανερώνει το όνομά του, το όπλο αυτό με το ιδιαίτερο σχήμα του επέφερε συντριπτικά πλήγματα στον αντίπαλο, ιδίως στο ακάλυπτο κεφάλι.

Κεφαλοθραύστες χρησιμοποιούσαν πολλοί οπλαρχηγοί και αγωνιστές κατά την Επανάσταση του 1821 κυρίως ως επιθετικό όπλο. Ξακουστός παραμένει ο ασημένιος κεφαλοθραύστης του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη (εικόνα). Σχηματικά αποτελείτο από ένα μεταλλικό σωλήνα που στο επάνω μέρος διέθεταν ένα στρογγυλό τμήμα από πολλά μεταλλικά μέρη.

                                                                            Η Παλάσκα

Οι παλάσκες είναι μεταλλικές κυρίως θήκες, μέσα στις οποίες οι πολεμιστές τοποθετούσαν αρχικά την χύμα πυρίτιδα και τα βόλια τους, και αργότερα τα προετοιμασμένα φυσίγγιά τους, τις λεγόμενες "χαρτούτσες" ή "φουσέκια".

Αποτέλεσαν ένα απαραίτητο εξάρτημα των κλεφταρματολών και στη συνέχεια των αγωνιστών της ελευθερίας, επάνω στο οποίο είναι δυνατόν να συναντήσει κανείς εντυπωσιακά δείγματα της τέχνης της αργυροχρυσοχοΐας της εποχής. Στην επιφάνεια των πιο ακριβών από αυτές, χαρασσόταν με απαράμιλλη τέχνη περίτεχνοι διάκοσμοι, ζωηρές παραστάσεις από την καθημερινή ζωή, τη θρησκεία, τη μυθολογία, τους θρύλους καθώς και ιστορικές παραστάσεις

                                                                          Το Μεδουλάρι

Το μεδουλάρι ήταν μια μικρή μεταλλική θήκη στην οποία φυλασσόταν το "μεδούλι" δηλαδή το λίπος που χρησιμοποιούσαν οι αγωνιστές της εποχής για τη λίπανση και συντήρηση των όπλων τους. Παρουσίαζε μεγάλη ποικιλία σχημάτων και διακόσμου.

Κρεμόταν από μια λεπτή αλυσίδα στη μέση του αγωνιστή, στερεωμένο στο σελάχι ή το ζωνάρι, συνήθως στην αριστερή πλευρά.

                                                                            Το Σελάχι

Το σελάχι ή σιλαχλίκι ή σιλέφι (προέρχεται από την τουρκική λέξη σιλάχ). Ήταν ανδρική ζώνη φτιαγμένη από τσαρουχάδες, αποτελείτο είτε από δέρμα, είτε από χοντρό χαρτόνι ντυμένο με πανί, είτε από χοντρό βελούδο και το χρησιμοποιούσαν ως οπλοθήκη για χατζάρες ή γιαταγάνια. Συνήθως είχε χαραγμένα πάνω του σχέδια διαφόρων ειδών. Φοριόταν μαζί με τις ενδυμασίες στη μέση πάνω από την φουστανέλα και το συγκρατούσε μια πλατιά δερμάτινη ζώνη η οποία δενόταν πίσω στη μέση.

Η χρήση του σελαχιού ήταν εκτεταμένη κυρίως στον χώρο της Πελοποννήσου και της Στερεάς Ελλάδας. Κατά τα πρώτα χρόνια μετά τη δημιουργία του ελληνικού κράτους, το σελάχι συμπεριλήφθηκε και στην αστική ενδυμασία της εποχής ενώ χρησιμοποιήθηκε και για τη φύλαξη εντός αυτού χρημάτων, σουγιάδων, καπνοσακούλας και διαφόρων άλλων μικροαντικειμένων. Σήμερα, εντοπίζεται ως εξάρτημα σε διάφορες παραδοσιακές ενδυμασίες.

                                                                Το Χαρμπί

Το χαρμπί δεν ήταν τίποτα άλλο παρά ο οβελός που χρησιμοποιούσαν την εποχή εκείνη οι χειριστές των εμποροσθογεμών όπλων (τυφεκίων και πιστολιών) για τη διαδικασία γέμισης και προετοιμασίας του όπλου για βολή. Το χαρμπί είχε πολλές χρήσεις. Εντός της θήκης του χρησίμευε για τη γέμιση των όπλων. Βγάζοντάς το από τη θήκη του, αποκαλυπτόταν ένα πολύ αιχμηρό στέλεχος που μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να καταφέρει θανατηφόρα πλήγματα στον αντίπαλο σε μάχη σώμα με σώμα. Ήταν κοφτερό και μυτερό και στρογγυλεμένο απ’ όλες τις πλευρές. Υπήρχαν και παραλλαγές με διχαλωτή άκρη που χρησίμευε ακόμα και ως πηρούνι. Με τη διχάλα αυτή έπιαναν ακόμα και το κάρβουνο απ’ το τσιμπούκι τους.

Πηγή: ΓΕΕΘΑ

ΛΟΡΔΟΣ ΜΠΑΫΡΟΝ,

ΛΟΡΔΟΣ ΜΠΑΫΡΟΝ   


Το προσκύνημα του Τσάιλντ Χάρολντ

Στό πολύστιχο αὐτὸ ποίημα, ὁ ἥρωας περιπλανιέται σὰν ἕνας ἄλλος Ὀδυσσέας σε χῶρες καὶ τόπους καὶ καταγράφει τις ἐντυπώσεις του. Το ἀπόσπασμα ποῦ ἐξακολουθεῖ προέρχεται ἀπὸ το δεύτερο Ἆσμα καὶ ἀναφέρεται στὴν ἐπισκέψη του στὴν Ἑλλάδα. Η σύγκριση ἀνάμεσα στὴν ἔνδοξη ἀρχαιότητα καὶ στὸν ὑπόδουλο ἑλληνισμό προκαλεῖ στὸν ποιητή συναισθήματα νοσταλγίας, λύπης καὶ ὀργῆς. Το ἔργο αὐτὸ ἐπηρέασε τους Εὐρωπαίους καὶ τους Ἀμερικανούς καὶ συνέβαλε στὴν ἐνίσχυση του φιλελληνισμοῦ, ποῦ τόσο βοήθησε την ἑλληνική ἐπανάσταση. Ὁ Μπάυρον διέθεσε την περιουσία ἀλλὰ καὶ τὴ ζωή του στὸν ἀγῶνα γιὰ την ἐθνικὴ μας ἀπελευθέρωση καὶ πέθανε στὸ Μεσολόγγι το 1824. Στὶς στροφές ποῦ ἐξακολουθοῦν ὁ ἥρωας ἀνάμεσα στοὺς στύλους του Ὀλυμπίου Διός ἀτενίζει την Ἀκρόπολη καὶ κάνει πικρές σκέψεις γιὰ τὴ φθορά του χρόνου, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴ λεηλασία των μνημείων ἀπὸ το λόρδο Γέλωσιν.
(Ἐλγίνεια) Μάρμαρα [πηγή: Βικιπαίδεια]

Ἐδῶ, στὴν πέτρα τὴ βαριά, τώρα ἄς καθίσω μόνος·
σε μαρμαρένιο κι ἄσειστον ἀκόμα στυλοβάτη,
ἐδῶ ποῦ ὁ παντοδύναμος καί διαλεχτός σου θρόνος
ἦταν, του Κρόνου ὦ Ὀλύμπιε γιέ, ψάχνοντας δῶθε κάτι
πάντα κανείς ἀπ' το κρυφό το μεγαλεῖο θὰ βρεῖ.
Ὦ ἀπίστευτο· μήδε κι αὐτὸ της φαντασίας το μάτι
δὲν πλάθει ὁ,τι με κάματο* λές σβῆσαν οἱ καιροί.
Μὰ οἱ στῦλοι οἱ περήφανοι δὲ θὲν ἀπ' το διαβάτη
κἂν νὰ στενάξει· πάνω τους ὁ Τοῦρκος ξαποσταίνει*
με δίχως ἔννοια, κι ὁ Ρωμιός σφυρίζει καὶ διαβαίνει.

Μ' ἀπ' ὅλους ὅσους το Ναό κουρσέψαν κεῖ ψηλά,
ὅπου ἡ Παλλάδα ἴσαμε* χτὲς λημέρευε μονάχη,
πονῶντας καὶ μὴ θέλοντας ν' ἀφήσει τα στερνά
της δύναμής της λείψανα· σὰν ποῖα πατρίδα νά 'χεῖ
γραφτό ἦταν ὁ ὑστερότερος στὴ φαύλην ἁρπαγῆ;
Καληδονία*, κοκκίνισε, γιατί εἶχε μάνα ἐσένα.
Ἀγγλία, δόξα σου, πού ἐσὺ δὲν εἶχες τέτοια γέννα,
τι δὲν ἀγγίζει ἐλεύθερο παρά ὅποιος σκλαβοβγεῖ.
Καὶ ὅμως ἐβιάσαν καὶ ἔφεραν κάθε ἱερὸ θλιμμένο
πα σε γιαλό πολύν καιρόν ἀποτροπιασμένο.

Oι Πίκτοι* νὰ καὶ σήμερα τι θε ν' ἀφήσουν χνάρια
περήφανα· ρημάγματα ναούς καὶ Παρθενῶνες,
ποῦ σεβάστηκαν Βάνδαλοι, Γότθοι, Τουρκιά κι αἰῶνες.
Ὦ της Ἀθήνας τα στερνά παντέρμα ἀπομεινάρια!
Ὅσοι ν' ἁρπάξουν σκέφτηκαν ἀπ' τὴ γαλάζια χώρα,
μοιάζει η καρδιά τους η στεγνή το στέρφο* τους κεφάλι,
στοὺς βράχους της πατρίδας τους ποῦ κόβουν τ' ἀκρογιάλι.
Καὶ, ωιμέ, προστάτες ἀχαμνοί* μπρὸς στούς βωμούς της τώρα,
νὰ, τα παιδιά της, ποῦ ὁ καημός της μάνας τους σπαράζει
τα σίδερά τους νιώθοντας με πιὸ πικρό μαράζι.

Τώρα, το κρένει Βρετανός, ποῖος το 'λπιζε, στοχάσου,
πῶς ἡ Ἀλβιόνα* ἔχει χαρές στῶν Ἀθηνῶν το κλάμα.
Μὰ οἱ σκλάβοι κι ἄν τους σπάραξαν, ὡιμέ! με τ' ὄνομα σου,
μὴ στὴν Εὐρώπη, εἶναι ντροπή, μὴν πεῖς το ἀνόσιο δρᾶμα.
Η ρήγισσα του πέλαγου, η ελεύθερη η Αγγλία,
ἀπὸ τὴ ματωμένη τους πατρίδα νὰ ξεσπᾶ
τ' ἀπομεινάρια τα στερνά ποῦ ἄνθιζαν στὰ μνημεῖα.
Ναὶ, διαφεντεύτρα εὐγενική ποῦ ὁ κόσμος ἀγαπᾶ,
με χέρι στρίγγλας ρήμαξες συντρίμμια, ποῦ καὶ χρόνια
καὶ τύραννοι σεβάστηκαν, μ' ἀγάπη ἡ ζηλοφθόνια.

Ἡ αἰγίδα* σου ἡ θαυματουργή ποῦ ξάφνιασε στὴ στράτα
τον θεριωμένο Ἀλάριχο*, Παλλάδα*, τι ἔχει γίνει;
Τι του Πηλέα γίνηκεν ὁ γιὸς*, ποῦ τον ἐκράτα
του κάκου ὁ Ἄδης σκλάβο του, καὶ ποὺ τὴ μέρα ἐκείνη
πετάχτη ἡ σκιά του πάνοπλη στὸ φῶς· μὴ δὲν μποροῦσε
ξανά ν' ἀφήσει ὁ Πλούτωνας* τον ἥρωα νὰ βγεῖ,
νὰ σκιάζει* κι ἄλλον ἅρπαγα μπροστά στὴν ἁρπαγῆ!
Ὦ! μπρος στῇς Στύγας* τις ὄχθες ἀνέμελα γυρνοῦσε
κι ἀφήκεν ἀπροστάτευτες, τὴ μαύρη ἐκείνην ὥρα,
μετόπες ποῦ διαφέντευεν εἰκόσι αἰῶνες τώρα.
Θεόδωρος Βρυζάκης, «Ἡ ὑποδοχή του Λόρδου Βύρωνα στὸ Μεσολόγγι»

Ὦ! εἶναι ἀπὸ πέτρα ὅποιος γιὰ σε δὲ νιώθει, ὡραία Ἑλλάδα,
ὁ,τι ἐραστὴς ὅπου θεωρεῖ μπρὸς του νεκρή ἐρωμένη,
κι ἀναίσθητη ἔχει την καρδιά ποῦ ἀβούρκωτη* ἀπομένει,
μετόπες, τείχη καὶ βωμούς βλέποντας σκόνη, ἀράδα
νὰ σου τα γδύνουν Βρετανοί, ποῦ θὰ 'πρέπε ταμένοι
νὰ στέκουν φυλακάτορες στὰ λείψανα τεμένη*.
Ἀνάθεμα τὴ τὴ στιγμή κουρσάροι ποῦ ἀρμενίζαν
ἀπ' το νησί τους, κι ἔσκιζαν τα στήθη σου ξανά
τα πληγωμένα, ἁρπάζοντας νὰ πᾶν στὰ βορινά
καὶ μισητά τους κλίματα, θεούς ποῦ ἀνατριχιάζαν.

Λ. Μπάυρον,

Ἡ ἄνιση μάχη στὸ Χάνι της Γραβιᾶς καὶ ἡ ἐξόντωση τῶν μουσουλμάνων (6 Μαΐου 1821)

Μάχη 117 γενναίων Ἑλλήνων ἐναντίον 9.000 μουσουλμάνων.

Μόλις ξέσπασε ἡ Ἐπανάσταση του 1821, ὁ Χουρσίτ πασᾶς, ποῦ πολιορκοῦσε τον Ἀλὴ πασᾶ στὰ Γιάννενα, ἔστειλε στὴν Ἀνατολική Στερεά, ἰσχυρότατες στρατιωτικές δυνάμεις με ἐπικεφαλίς τον Τουρκαλβανό Ὁμέρπασα ( Ὀμερ) Βρυώνη καὶ τον Κιοσέ Μεχμέτ. Ὁ Ομέρ Βρυώνης, μόλις εἶχε διοριστεῖ ἀπὸ τον σουλτᾶνο πασᾶς του Βερατίου, καθώς τον θεωροῦσε ἕνα ἀπὸ τους πλέον ἱκανούς στρατηγούς του. Ἔτσι, ἦταν σίγουρος ὅτι θὰ κατέπνιγε εὔκολα την ἐπανάσταση στὴν Ἀνατολική Στερεά.

Στὰ μέσα Ἀπριλίου, οἱ δύο στρατηγοί του σουλτάνου, πέρασαν ἀπὸ τὴ Θεσσαλία στὴ Στερεά καὶ συγκρούστηκαν με τον Ἀθανάσιο Διάκο καὶ τους ἄντρες του στὴν Ἀλαμάνα, τους ὁποίους ὅπως εἶναι γνωστό ἐξουδετέρωσαν παρά την ἡρωική τους ἀντίσταση. Εἶναι ἐπίσης γνωστό καὶ το τραγικό τέλος του Ἀθανάσιου Διάκου.

Ἀμέσως μετά ἔγινε προσπάθεια νὰ ἀνασυνταχθοῦν οἱ ἑλληνικές δυνάμεις της περιοχῆς της Λειβαδιάς. Νέος ὁπλαρχηγός ἀνέλαβε ὁ Βασίλης Μπούσγος ποὺ εἶχε στὴ διάθεσή του 1.000 ἄνδρες καὶ ὅσους ἀπὸ τους ἄνδρες του Ἀθ. Διάκου σώθηκαν μετά την μάχη της Ἀλαμάνας. Ὁ Ὀμέρ Βρυώνης, ἀπὸ τὴ Λαμία ποὺ εἶχε στρατοπεδεύσει, πῆγε στὸ Ἐλευθεροχώρι ὁπού εἶχαν συγκεντρωθεῖ καὶ τους διέλυσε. Το ἠθικὸ τῶν ἐπαναστατημένων Ἑλλήνων εἶχε ἀρχίσει νὰ κλονίζεται καὶ ἡ Ἐπανάσταση σε Στερεά Ἑλλάδα καὶ Πελοπόννησο, κινδύνευε σοβαρά.

Ὁ Ομέρ Βρυώνης πίστευε ὅτι θὰ μπορέσει νὰ προσεταιριστεῖ τον Ἀνδροῦτσο. Γι' αὐτὸ, ὅταν πληροφορήθηκε ὅτι βρίσκεται στὴ Στερεά Ἑλλάδα, του ἔστειλε περιστολή με την ὁποία ζητοῦσε νὰ συμπράξει μαζί του καὶ ὥς ἀντάλλαγμα, του πρόσφερε την ὀπλαρχηγία ὅλης της Ἀνατολίτικής Στερεάς.

Ὡς τόπος συνάντησης, ὁρίστηκε το χάνι της Γραβιᾶς.

Αὐτὸς ἄλλωστε ἦταν καὶ ὁ λόγος ποὺ ὁ Ἀνδροῦτσος βρέθηκε ἐκεῖ, ὅπως γράψαμε παραπάνω.

Μόνο ποῦ τον Ομέρ Βρυώνη, τον περίμεναν στὴ Γραβιᾶ ἰδιαίτερα δυσάρεστες ἐκπλήξεις…

Στὸ χάνι της Γραβιᾶς, πραγματοποιήθηκε συμβούλιο τῶν ὀπλαρχηγῶν. Ἀπὸ την ἐπιστολή του Ομέρ Βρυώνη στὸν Ἀνδροῦτσο, διαφαινόταν ὅτι ὁ Τουρκαλβανός στρατηγός θὰ ἔφευγε ἀπὸ τὴ Λαμία καὶ θὰ κατευθυνόταν πρὸς το Γαλαξίδι καὶ ἀπὸ ἐκεῖ, με πλοῖα, θὰ μετέβαινε στὴν Πελοπόννησο, καθώς θεωροῦσε ὅτι ἄν πήγαινε στὸν Μωριᾶ μέσω Ἰσθμοῦ, στῆ διαδρομή θὰ εἶχε νὰ ἀντιμετωπίσει πολλά προβλήματα, στὶς στενές καὶ δύσβατες διαβάσεις ποῦ θὰ ἀκολουθοῦσε.

 

Στὸ συμβούλιο, ὁ Ἀνδροῦτσος ἀπέμεινε νὰ ἀμυνθοῦν στὸ Χάνι, ἐνῶ ὁ Δυοβουνιώτης με τον Πανουργιᾶ διαφωνοῦσαν καὶ ἤθελαν νὰ ἀμυνθοῦν δεξιά καὶ ἀριστερά ἀπ' αὐτὸ. Οἱ Ἕλληνες ἦταν 1.300, ἐνῶ ὁ Ομέρ Βρυώνης εἶχε στὴ διάθεσή του περισσότερους ἀπὸ 9.000 ἄνδρες.

Ὁ Ανδροῦτσος ἤθελε νὰ ἀμυνθοῦν στὸ χάνι, γιατί οἱ ἀντίπαλοι θὰ ἦταν ἀκάλυπτοι καὶ θὰ δεχόταν πυρά κατά μέτωπο. Βέβαια, ὑπῆρχε ὁ κίνδυνος ἐπειδὴ το χάνι ἦταν πλινθόκτιστο νὰ το γκρεμίσουν με εὐκολία οἱ Τοῦρκοι.

Τελικά, ἀκολουθήθηκε μία μέση λύση. Ὁ Πανουργιᾶς κι ὁ Δυοβουνιώτης, πῆραν θέση ἀριστερά ἀπ' το χάνι στὸν δρόμο πρὸς το βουνό Χλωμό, ἐνῶ στὰ δεξιά, στὴ λεγόμενη ''κρήνη του Σίντσικα'', ὁ ἔμπιστος του Ἀνδρούτσου Χρῆστος Κοσμᾶς Σουλιώτης.

Ὁ Ἀνδροῦτσος ἀνέλαβε ὁ ἴδιος νὰ πολεμήσει ἀπὸ το χάνι. Τότε ἔκανε κάτι ἐξαιρετικά ἀσυνήθιστο.

Μὴν θέλοντας νὰ ἐπιβληθεῖ σε κανέναν, ἀλλὰ ζητῶντας οὐσιαστικά ἐθελοντές – συμπολεμιστές, φώναξε : ''Παιδιά ὅποιος θέλει νὰ με ἀκολουθήσει, ἄς πιαστεῖ στὸ χορό'' καὶ ἄρχισε νὰ τραγουδάει το γνωστό κλέφτικο ''Κάτω στοῦ Βάλτου τα Χωριά''.

Πρῶτος πιάστηκε δίπλα του ὁ Γκούρας, ἀκολούθησε ὁ πιστός του σύντροφος Τουρκαλβανός Γκίκας Μουσταφάς, ἀκολούθησαν οἱ ἀξιωματικοί Παπαντρέας, Τράκας, Μάρος, Βουντούνης, Γοβγίνας, Καπλάνης κ.ά. Συνολικά 117 πιάστηκαν σ' αὐτὸ τον ἀλλόκοτο χορό…

Ὅλοι αὐτοί μπῆκαν στὸ χάνι, ἔκλεισαν πρόχειρα τις πόρτες καὶ ἄνοιξαν πολεμίστρες. Ὁ ἔφορος Σαλώνων Ἀναγνώστης Κεχαγιάς, μόλις ποὺ πρόλαβε νὰ τους μεταφέρει πολεμοφόδια, καθώς ἤδη οἱ Τοῦρκοι εἶχαν φτάσει.

Ὁ Ομέρ Βρυώνης, ἀσχολήθηκε ἀρχικά με ὅσους βρίσκονταν ἐξῶ ἀπ' το χάνι. Στέλνοντας ἰσχυρές δυνάμεις ἐναντίον τους, ἀνάγκασε τους Ἕλληνες νὰ φύγουν πρὸς τα ὀρεινά μέρη. Ἡ ἀντίσταση ποὺ προέβαλλον, κάμφθηκε ἀπὸ τους πολύ περισσότερους ἀριθμητικά Τούρκους.

Ἔτσι, ἔφτασε ἡ ὥρα της ἀλήθειας… Ὀδυσσέας Ἀνδρούτσος ἐναντίον Ὀμέρ Βρυώνη στὸ Χάνι της Γραβιάς!

 

Ἡ ΜΕΓΑΛΗ ΜΑΧΗ – ΤΟ ΤΟΥΡΚΙΚΟ ΒΑΤΕΡΛΟ

Ὁ Ὀμέρ Βρυώνης, ἔστειλε ἕναν ἔφιππο δερβίση (Τοῦρκο ἱερωμένο), νὰ ἐπαναλάβει τις προτάσεις γιὰ σύμπραξη στὸν Ἀνδροῦτσο. Ὁ Ἀνδροῦτσος τον ρώτησε: ''Πού πᾶς ὦρε Τοῦρκο'' ; ''Νὰ ἀποτάξω ἡ νὰ σφάξω ἀπίστους'', ἀπάντησε ἐκεῖνος. Ἕνας πυροβολισμός του Ἀνδρούτσου (ἡ του Γκίκα Μουσταφά σύμφωνα με ἄλλες πῆγες) ἔριξε τον δερβίση νεκρό.

Οἱ Ἀλβανοὶ ποὺ παρακολουθοῦσαν τὴ σκηνή, ὅρμησαν μαινόμενοι στὸ χάνι. Τελικά, τα συντονισμένα πυρά των ὑπερασπιστών του,τους ἀποδεκάτισαν.

Ὁ Ὀμέρ Βρυώνης ἐκνευρισμένος, διέταξε νέα ἐπιθέση, πιὸ ὀργανωμένη αὐτὴ τὴ φορά, Κάποιοι ἀπὸ τους ἄντρες του, κρατοῦσαν καὶ τσεκούρια γιὰ νὰ γκρεμίσουν τους τοίχους του πανδοχείου. Νέα σκληρή μάχη, ἀμυνόμενοι ἡρωικά οἱ Ἕλληνες κατάφεραν νὰ την ἀναχαιτίσουν. Ἔξαλλος ὁ Ὀμέρ Βρυώνης, ἔταξε μεγάλη ἀμοιβή σε ὅποιους ἔμπαιναν πρῶτοι στὸ χάνι. Ἦταν νωρίς το ἀπόγευμα ὅταν ξεκίνησαν νέες, ἑρμητικές ἐπιθέσεις, ποὺ ὅμως ἀποκρούστηκαν. Κατά τὴ δύση του ἥλιου, ὁ Ὀμέρ Βρυώνης βλέποντας ὅτι ἔχει χάσει πολλούς ἄντρες, διέταξε νὰ φέρουν πυροβόλα ἀπὸ την Λαμίᾳ γιὰ νὰ ἰσοπεδώσουν το χάνι.

Ἔβαλε φρουρούς γύρω ἀπ' αὐτὸ καὶ περίμενε…

Ὁ εὐφυής Ἀνδροῦτσος, κατάλαβε τις προθέσεις του Ἀλβανοῦ καὶ γνώριζε ὅτι ἄν ἐρχόταν τα κανόνια ἀπ' τὴ Λαμίᾳ αὐτὸς καὶ οἱ συμπολεμιστές του, δὲν εἶχαν καμία τύχη. Μάλιστα τα πυρομαχικά τους, εἶχαν τελειώσει. Τὴ νύχτα, ἀφαιρέθηκε ἕνα μέρος ἀπὸ τους πλίνθους της ἀνατολίτικής πλευράς. Οἱ ἕξι Ἕλληνες νεκροί της πολύωρης μάχης, θάφτηκαν πρόχειρα σε μία γωνιά του κτιρίου. Στὶς 2.00 π.μ., ἔδωσε ἐντολὴ ἀναχώρησης.

Οἱ ἡρωικοί μαχητές, περνῶντας ἀπὸ ἕνα σπαρμένο χωράφι ὅπου ὑπῆρχε κάλυψη καὶ μέσα σχεδόν ἀπ' τους Τούρκους φρουρούς ποὺ αἰφνιδιάστηκαν καὶ ὅταν ἄρχισαν νὰ πυροβολοῦν ἦταν ἀργὰ, ἔφτασαν τρέχοντας στὸ Χλωμό ὅπου συναντήθηκαν με τον Ἀπόστολο Γουβέλη, τον Παπακώστα καὶ τους ἄντρες τους.

Ἡ μάχη στὸ χάνι της Γραβιᾶς εἶχε τελειώσει.

Ἀπολογισμός: 6 Ἕλληνες νεκροί, ὅπως ἀναφέραμε, 300 Τοῦρκοι νεκροί καὶ 600 τραυματίες.

ΤΟ ΧΑΝΙ ΤΗΣ ΓΡΑΒΙΑΣ.



Μάχη της Γραβιάς. Το Χάνι
Μακρυγιάννη Ιωάννη – Ζωγράφου Παναγιώτη (Εικόνες του Αγώνος)

(6 Μαΐου 1821)

ΩΔΗ
«Μεγάλων δ' ἀέθλων
Μοῖσα μεμνᾶσθαι φιλεῖ.»
Πίνδαρος


Α΄.


Απὸ κρότον ὀργάνων βοΐζει
Τῆς Γραβιᾶς τὸ βουνὸν ἀντἰκρύ·
Λάμπουν ὅπλα χρυσᾶ, καὶ λερὴ
Φουστανέλλα μαυρίζει.


Πρὸς τὸ χάνι χορὸς κατεβαίνει
Ἀπ' ὁδόν ἐλικώδη, λοξὴν,
Καὶ φλογέρα μὲ ἦχον ὀξὺν
Χοροῦ ᾆσμα σημαίνει.


Ὀδυσσεὺς ὁ ταχύπους ἡγεῖται
Τοῦ μαχίμου ἐκείνου χοροῦ,
Καὶ ἐγκύμων σκοποῦ τολμηροῦ
Πρὸς το χάνι κινεῖται


Ἐκεῖ δὲ τὸν χορὸν διαλύει,
Κλεῖ τὴν μάνδραν καὶ οὕτω λαλεῖ·
Ἡ πατρίς μας ἐδὼ μᾶς καλεῖ,
Στρατιῶται ἀνδρεῖοι.


Μετ' ὀλίγον ἐδὼ καταφθάνει
Στρατιὰ μυριάνδων ἐχθρῶν·
Εἶναι στάδιον δόξης λαμπρὸν,
Τὸ μικρὸν τοῦτο χάνι.


Εἰς τὸ μέγα στενὸν θὰ 'ξυπνήσουν
Οἱ ἀρχαῖοι τῆς Σπάρτης νεκροὶ,
Καὶ τὸν τόπον αὐτὸν φοβεροὶ
Τουρκομάχοι θα σείσουν.


Κ' ἡ σκιὰ τοῦ Διάκου παρέκει
Τοῦ εἰς σούβλαν ψηθέντος σκληρὰν,
Μὲ μεγάλην θ' ἀκούσῃ χαρὰν.
Νὰ βροντᾷ τὸ τουφέκι.


Ἐκεῖ κάτω κυττάξετε. Φθάνει
Ὁ πομπώδης στρατὸς τῶν ἐχθρῶν·
Ἰδοὺ στάδιον δόξης λαμπρὸν
Τὸ μικρὸν τοῦτο χάνι.


Στρέφουν ὅλοι καὶ βλέπουν. Διέβη
Τὸ ποτάμι ἀπίστων πληθὺς,
Καὶ ἀκούεται δοῦπος βαθὺς,
Καὶ ὁ τόπος σαλεύει.


Πιστολίων ἀκούονται κτύποι
Καὶ βαρβάρων φωναὶ συνεχεῖς,
Καὶ τινάσσουν τὴν χαίτην ταχεῖς
Καὶ ἀφρόεντες ἵπποι.


Πρὸ τῶν ἄλλων ξιφήρης προβαίνει
Εἷς δερβίσης τὸν ἵππον κεντῶν·
Ὁ υἱὸς τοῦ Ἀνδρίτσου αὐτὸν
Ἐρωτᾷ ποῦ πηγαίνει.


Ἀποκρίνετ' ἐκεῖνος· Νὰ σφάξω
Ὅπου 'βρῶ τοῦ προφήτου ἐχθροὺς·
Καὶ πατῶν τοὺς ἀπίστους νεκροὺς
Τὸ ἀλλὰχ νὰ ἀνακράξω.


Ἀλλ' ἐδὼ, ὦ υἱὲ τοῦ προφήτου,
Μιναρὲν δὲν θὰ 'βρῇς ὑψηλὸν,
Ἀλλὰ μόνον τουφέκι καλὸν,
Καὶ ἰδοὺ ἡ φωνὴ του.


Καὶ ἡνίας καὶ σπάθην ἀφίνει
Ὁ δερβίσης τὰ στέρνα πληγεὶς,
Καὶ μὲ κρότον πεσών κατὰ γῆς,
Ῥεῖθρον αἵματος χύνει.


Τοῦ θανάτου ἱδρὼς περιβρέχει
Τὸ χλωμὸν μέτωπόν του εὐθὺς,
Καὶ ὁ ἵππος αὐτοῦ πτοηθεὶς
Κοῦφος κ' εὔκαιρος τρέχει.


Β΄.


Καθὼς ὅταν βοῤῥᾶς ῥιγοβόλος
Μὲ ἀκάθεκτον πνέῃ ὁρμὴν,
Κι' ὁ βαθύς τοῦ πελάγους πυθμὴν
Κατασείεται ὅλος,


Τῶν ἐχθρῶν οὕτω σείει τὰ στήθη
Κραταιὰ, ψυχοβόρος ὀργὴ,
Καὶ ἀκούεται λύσσης κραυγὴ
Ἀπὸ τ' ἄμμετρα πλήθη.


Σῶμα μέγα, πυκνὸν, ταραχῶδες,
Ἀλαλάζον ὁρμᾷ μὲ κραυγὴν,
Καὶ βαρύδουπον σκάπτουν τὴν γῆν
Σιδηροῖ ἵππων πόδες.


Ἀλλ' ἀκοίμητον πῦρ ἐκ τῆς μάνδρας
Τοὺς ὁρμῶντας προσβάλλει ἐχθροὺς,
Κ' ἐξαπλόνει τριγύρω νεκροὺς,
Νεκροὺς ἵππους καὶ ἄνδρας.


Οὔτε ἕν ὅπλον εἰς μάτην καπνίζει,
Οὔτε ἕν ὅπλον εἰς μάτην βροντᾷ·
Κάθε βόλι συρίζον πετᾷ
Καὶ τὰ κρέατα σχίζει.


Περιΐπτατ' ἐκεῖ πολυαίμων
Ἐν νεφέλαις καπνοῦ καὶ πυρὸς,
Μὲ τὸ βλέμμα δριμὺ, φοβερός
Τοῦ ὀλέθρου ὁ δαίμων.


Ταχυθάνατον πέλεκυν σείει,
Καὶ ἀκόρεστον βλέμμα κολλᾷ
Ὅπου αἵματα ῥέουν πολλὰ,
Ὅπου θνήσκουν ἀνδρεῖοι.


Ἡ κλαγγὴ ὡς γλυκύφθογγον μέλος
Τοῦ θηρίου τὰ ὦτα χτυπᾷ,
Καὶ τὰ μέλανα χείλη του σπᾷ
Καταχθόνιος γέλως.


Τὸ πᾶν βλέπει μὲ ὄψιν ἀγρίαν
Τὴν φριξότριχα κόμην κινῶν,
Ὡς ὁ λέων ὁπόταν πεινῶν
Ἐνεδρεύῃ τὴν λείαν.


Καταφλέγει ἐν ταύτῃ τῇ μάχῃ
Τὰς ψυχὰς τῶν ἀνδρῶν ἡ ὀργὴ,
Καὶ ἠχεῖ κ' ἡ πείβουνος γῆ
Καὶ οἱ λόγγοι κ' οἱ βράχοι.


Γ΄.


Μάχης πλὴν δὲν ἠχοῦν πλέον φθόγγοι,
Οὔτε μέταλλα λάμπουν στιλπνά·
Σιωποῦν τὰ κρημνώδη βουνὰ
Καὶ οἱ βράχοι κ' οἱ λόγγοι.


Ὅπου πρώην κραυγαὶ καὶ μανία,
Βασιλεύει θανάτου σιγὴ·
Ἔνθα κ' ἔνθα θνησκόντων κραυγὴ
Ἀντηχεῖ ἀπαισία.


Πεντακόσια πτώματ' ἀφίνων
Ὁ εἰς μάτην παλαίσας ἐχθρὸς,
Ἀπεσύρθη μακρὰν τοῦ πυρὸς
Μιᾶς φούκτας Ἑλλήνων.


Τοὺς ἀνδρείους στενὰ τριγυρίζει
Ὁ πασᾶς δι' ἀμέτρου στρατοῦ,
Καὶ τὴν λείαν εἰς χεῖρας αὑτοῦ
Ὡς βεβαίαν ἐλπίζει.


Ἀλλὰ σὺ, ὦ θεὰ ἐγερσίνους,
Ποῦ υἱοὺς Θρασυβούλων γεννᾷς,
Καὶ ἁλύσεις συντρίβεις δεινὰς,
Δὲν τρομάζεις κινδύνους.


Διὰ σοῦ τοὺς πολλοὺς οἱ ὀλίγοι
Ταπεινοῦν μὲ σπαθὶ κοπτερὸν·
Τὸ σπαθί σου ἐν μέσω ἐχθρῶν
Εὐρὺν δρόμον ἀνοίγει.


Δ΄.


Μελανόπτερος νὺξ, παραστάτις
Πολυτρόμου σωρείας νεκρῶν,
Ἐπέκτειν' εἰς τὴν γῆν σκιερὸν
Τὸ πλατὺ κάλλυμά της,


Καὶ ἰδοὺ οἱ σαπφείρινοι κάμποι
Ἀπὸ ἄστρα γεμίζουν λαμπρὰ,
Κ' ἐν τῷ μέσω αὐτῶν ἀργυρᾶ
Ἡ πανσέληνος λάμπει.


Τὴν βαθεῖαν σιγὴν καὶ τὰ σκότη
Διακόπτουν βαρβάρων κραυγαὶ,
Προσευχαὶ ἀσεβεῖς καὶ ἀργαὶ
Ὅπλων λάμψεις καὶ κρότοι.


Ἀδελφὸς πλὴν ὁ ὕπνος θανάτου
Εἰς τὰς τάξεις τῶν τούρκων πετᾷ,
Καὶ τὰ μέλη των ζώνει σφιγκτὰ
Μὲ τά κοῦφα δεσμά του.


Μόνος ἄγρυπνος εἷς ἐπροπάτει,
Ὁ πασᾶς, ἀνασπῶν τὰς ὀφρῦς,
Ἀλλ' ἐῤῥίφθη κ' ἐκεῖνος βαρὺς
Στὸ παχύ του κρεββάτι.


Μόλις δ' εἶχε τὰ ὄμματα κλείσει,
Αἱμωπὸν, μὲ θανάτου χροιὰν,
Ὀνειρόφαντον εἶδε σκιὰν,
Τὴν σκιὰν τοῦ δερβίση.


Ὁ θανὼν λειτουργὸς τοῦ προφήτου
Εἶχεν αἷμα πολὺ καὶ πηκτὸν,
Ὅπου ἔχαινε χάσμα φρικτὸν
Ἡ μεγάλη πληγή του.


Ἡ μορφή του πλὴν ἦτο γλυκεῖα
Καὶ ἡ ὄψις του λίαν φαιδρά.
Ἐκτυποῦσεν ἐν τούτοις σφόδρα
Τοῦ πασᾶ ἡ καρδία.


Ἡ σκιὰ, Μὴ τὸν εἶπε, φοβῆσαι,
Εἶμαι λόγου καλοῦ μηνυτής·
Χαῖρε, φίλε πασᾶ! Νικητὴς
Τῶν Ἑλλήνων θὰ ἦσαι.


Οἱ ἐν μάνδρᾳ κλεισμένοι ὀλίγοι
Εἶναι θύματα πείνης σκληρά.
Τὰ φρικώδη τῆς σούβλας πυρὰ
Οὔτε εἷς θ' ἀποφύγῃ.


Ὁ νεκρὸς ταῦτα λέγων δερβίσης,
Ἀνελήφθη τὸν φίλον πλανῶν.
- Μειδιᾷς ὦ πασᾶ; Ἐξυπνῶν
Μαῦρα δάκρυ θὰ χύσῃς.


Ε΄.


Σὺ, ὦ Μοῦσα, ὁδήγει μ' ἐν τάχει
Να ἰδῶ τοὺς ἀνδρείους φρουροὺς,
Νὰ μετρήσω κ' ἐκεῖ τοὺς νεκροὺς
Τοὺς πεσόντας ἐν μάχῃ.


Θαῦμα μέγα μεγάλου ἀγῶνος
Παριστᾷ ἡ ἐμπρός μου σκηνή·
Ἕνα μόνον ἡ νίκη θρηνεῖ,
Εἷς ἀπέθανε μόνος.


Οἱ ἀνδρεῖοι μεσάνυκτα σκάπτουν
Τὰ κατάψυχρα σπλάγχνα τῆς γῆς,
Καὶ ἐν τῷ μέσῳ πενθίμου σιγῆς
Ἕνα σύντροφο θάπτουν.


Εἰς τὸ μνῆμα δὲν καίει λιβάνι,
Δὲν σὲ κλαίει ψαλμὸς ἱερὸς,
Οὔτε θρήνους ἀκούω μητρὸς,
Ὦ ἀνδρεῖε Καπλάνη.


Ἡ μονότεκνος μήτηρ του, οἴμοι!
Νικητὴν τὸν υἱὸν καρτερεῖ.
Δυστυχὴς ὅταν φθάσῃ ἡ πικρὴ
Τῆς ἀνδρίας του φήμη!


ΣΤ΄.


Ἀλλ' εἰς τ' ὄρος κρυμμένη ἐν μέρει
Ἡ σελήνη γυρνᾷ, κ' ἡ πλειὰς
Σημαδεύει τὸν ῥοῦν τῆς Θεᾶς
Ποῦ τὸν ἥλιον φέρει.


Τῶν βουνῶν ἡ πολύοσμος αὖρα
Ἐκχυλίζουσα τ' ἄνθη φυσᾷ,
Κ' ἡ αὐγὴ χρωματίζει χρυσᾶ
Ὅσα ἦσαν πρὶν μαῦρα.


Οἱ μοχλοὶ τότε πίπτουν τῆς θύρας,
Κ' ἡ ἀνδρεία τῆς μάνδρας φρουρὰ,
Ὁρμᾷ ἔξω πυκνὴ, τολμηρὰ,
Μὲ τὰ ξίφη εἰς τὰς χεῖρας.


Σιγαλὴ, τακτικὴ κ' ἑνωμένη
Εἰς σωρείας πτωμάτων πατεῖ.
Καὶ εἷς ἄπιστος τὸ ὅπλον κροτεῖ,
Καὶ βοᾷ παντὶ σθένει.


Μουσουλμάνοι, βοᾷ τρομασμένος,
Ὁ Γκιαοὺρ, ὁ Γκιαοὺρ μᾶς ἐπῆ...
Δὲν ἐπρόφθασε -ρὲ- νὰ εἰπῇ,
Πίπτει κάτω σφαγμένος.


Θανατόνουν τὰ τέκνα τῆς νίκης
Τρεῖς προφύλακας ἄλλους, κ' εὐθὺς
Φθάνουν ὅπου ἐχθροὶ παμπλἠθεῖς
Ἐξυπνοῦν μετὰ φρίκης.


Ἐξυπνοῦν, δὲν ἐγείρονται ὅμως,
Ἐξυπνοῦν, ἀλλὰ τρέμουν πρηνεῖς
Οἱ δειλοὶ θεαταὶ τῆς σκηνῆς
'Ποῦ ἀνοίγει ὁ τρόμος.


Οὕτω πίπτουν πρηνεῖς οἱ κλεισμένοι
Στρατιῶται φρουρίου ἐντὸς,
Ὅταν βόμβα ἐν μέσῳ νυκτὸς
Φλογερὰ καταβαίνῃ.


Ὡς δὲ, ὅταν βαρύκροτος σπάσῃ,
Ῥίπτει κύκλω θανάτου πυρὰ,
Οὕτως ἕκαστος Ἕλλην περᾷ,
Σφάζων ὅπου περάσῃ.


Διαβαίνων καὶ σφάζων λαμβάνει
Ὁ Σεφέρης βαρεῖαν πληγὴν,
Καὶ ὁπλόδουπος πίπτ' εἰς τὴν γῆν,
Ἀλλὰ πρὶν ἀποθάνῃ,


Εἰς τὸ στῆθος μὲ σφαῖραν εὑρίσκει
Τὸν φονέα. Θεὲ τῶν πιστῶν,
Εἰς τοὺς κόλποὺς σου δέξου αὐτὸν,
Ὑπὲρ σοῦ ἀποθνήσκει.


Ζ΄.


Τί σημαίνει ὁ κρότος 'ποῦ βράζει,
Καὶ βαρὺς καὶ τυφλὸς ἀντηχεῖ;
Κονισάλου δὲ νέφος παχὺ
Διατί πλησιάζει;


Πολυκρόταλον ἦχον κυμβάλων
Καὶ σπαθίων ἀκούω κλαγγήν·
Κατασείουν ῥιζόθεν τὴν γῆν
Βαρεῖς δοῦποι πετάλων.


Ἀνατέλλων ὁ ἤλιος λάμπει
Εἰς ἱππέων σπαθία γυμνά,
Ἀπὸ μέταλλ' ἀστράπτουν στιλπὰ
Οἱ ἱππόκροτοι κάμποι.


Φθάν' ἰδοὺ μεθ' ὁρμῆς ἀκρατή του
Στρατιὰ ἡ μεγάλη αὐτή.
Ὁ πασᾶς ὠργισμένος ζητεῖ
Τοὺς ἐχθροὺς τοῦ προφήτου.


Τῷ δεικνύουν τοῦ ὄρους τὸ πλάγι,
Τῷ δεικνύουν σφαγὴν τὴν οἰκτρὰν,
Κ' εἶτα λέγουν· ἀπῆλθον μακρὰν
Οἱ ἐχθροὶ τουρκοφάγοι.


Ὡς ποιμὴν ποῦ 'ξυπνᾷ τρομασμένα,
Καὶ τοὺς λύκους ἀντὶ νὰ εὑρῇ,
Ἴχνοι αἵματος μαύρου θωρεῖ,
Καὶ ἀρνία σχισμένα,


Ὁ πασᾶς θεωρεῖ ἐμπροσθά του,
Τὴν σκληρὰν τῶν οἰκείων σφαγὴν,
Καὶ τραβᾷ μὲ ἀγρίαν ὀργήν
Τὰ πυκνὰ γένειά του.


Η΄.


Εἰς τὰ ὕψη τοῦ ὄρους ἐπάνου,
Τῆς Γραβιᾶς σταματοῦν ἀντικρὺ,
Τῶν Ἑλλήνων οἱ παίδες, λαμπροί
Νικηταὶ τοῦ τυράννου.


Ὁ ἱδρὼς εἰς τὸ πρόσφατον αἵμα
Μὲ κονίσαλον ῥέει πηκτόν·
Μαῦρα εἶναι τὰ μέτωπ' αὐτῶν
Καὶ ἀστράπτον τὸ βλέμμα.


- Εἰς γραμμὴν, παλλικάρια, σταθῆτε.
Ὁ υἱος τοῦ Ἀνδρίτσου μετρᾷ·
Εἰς τὰ μάτια του λάμπει χαρά,
Παλλικάρια, χαρῆτε!


Ἑκατὸν δεκοκτὼ ἦσθε ὅλοι,
Καὶ ἐδαμάσατε τόσους ἐχθροὺς,
Δύο μόνον δ' ἀφῆκε νεκροὺς
Τῶν ἀπίστων τὸ βόλι.



Ἀριστοτέλης Βαλαωρίτης

Λόρδος Βύρων

Τὰ νησιὰ τῆς Ἑλλάδας! ὦ νησιὰ βλογημένα,

Ποῦ μὲ ἀγάπη καὶ φλόγα μιὰ Σαπφὼ τραγουδοῦσε,

Ποῦ πολέμων κ' εἰρήνης δῶρα ἀνθίζαν σπαρμένα,

Ποῦ τὸ φέγγος του ὁ Φοῖβος ἀπ' τὴ Δῆλο σκορποῦσε!

Ἄχ, ἀτέλειωτος ἥλιος σᾶς χρυσώνει ὡς τὰ τώρα,

Μὰ βασίλεψαν ὅλα, ὅλα τἄλλα σας δῶρα!




Καὶ τῆς Χίος τὴ Μοῦσα, καὶ τῆς Τέως τὴ λύρα,

Ἀντρειοσύνης κι ἀγάπης δοξαρίσματα πρῶτα,

Σὲ ἄλλους τόπους γιὰ φήμη τὰ μετάφερε ἡ Μοῖρα,

Γιατί ἡ μαύρη τους μάννα μήτε ἄ ζοῦνε δὲ ρώτα!

Κι ἀντιλάλησαν ξάφνω παραπέρα στὴ Δύση

Ἀπ' ἐκεῖ ποῦ ἀνθίζαν τῶ «Μακάρων αἱ νῆσοι».