Γκουλάγκ: τα σοβιετικά στρατόπεδα θανάτου και ο αρχιτέκτονάς τους
Ἡ μαρξιστική ἀντίληψη γιὰ το ἔγκλημα ὑποστηρίζει ὅτι ἡ γενεσιουργός αἰτία του εἶναι ἡ «ἐκμετάλλευση τῶν μαζῶν» καὶ συνεπῶς ὅταν αὐτή θὰ παύσει νὰ ὑφίσταται, θὰ ἐξαλειφθεῖ καὶ ἡ παραβατική συμπεριφορά τῶν ἀνθρώπων. Μετά, ὅμως ἀπὸ την βίαιη κατάληψη της ἐξουσίας ἀπὸ τους μπολσεβίκους, ὁ Λένιν διατύπωσε την ἄποψη ὅτι ἡ δημιουργία του σοβιετικοῦ κράτους θὰ προκαλοῦσε την ἐμφάνιση ἑνὸς νέου εἴδους ἐγκληματία ποῦ θὰ ἀποκαλοῦνταν «ταξικός ἐχθρὸς».
Τα λαϊκά δικαστήρια ποῦ συστάθηκαν ἀμέσως μετά την «Ὀκτωβριανή Ἐπανάσταση» δὲν ἄργησαν νὰ προσδιορίσουν καὶ νὰ στοχοποιήσουν ὡς τέτοιους τους τραπεζῖτες, τους ἐμπόρους, τους ἐλεύθερους ἐπαγγελματίες, τους φύλακες της τσαρικής περιόδου καὶ γενικά κάθε ἄτομο ποῦ ἔδινε την ἐντύπωση του «ὕποπτου», τους ὁποίους καὶ καταδίκαζαν αὐθαίρετα σε ποινές φυλάκισης, καταναγκαστικά ἔργα καὶ σε θανατική ποινή.
Ἡ ἀφορμὴ γιὰ την ὑλοποίηση του σχεδίου του Λένιν γιὰ ἐγκλεισμό τῶν «ἐχθρῶν» σε «εἰδικά στρατόπεδα» δόθηκε μετά την ἀποτυχημένη ἀπόπειρα κατά της ζωῆς του ἀπὸ την Δῶρα Καπλάν, τον Αὔγουστο του 1918. Το σῶμα ποῦ θὰ ἀναλάμβανε την ἐφαρμογή της πολιτικῆς του «Κόκκινου Τρόμου» ἦταν ἡ «Παν-Ρωσική Ἔκτακτή Ἐπιτροπή γιὰ την Μάχη κατά τῶν Ἀντεπαναστατικῶν Συνωμοσιῶν καὶ της Δολιοφθοράς», γνωστή καὶ ὥς «Τσεκά», δηλαδή ἡ μυστική ἀστυνομία, ὑπὸ την ἡγεσία του Πολωνοῦ «ἐπαναστάτη» Φέλιξ Ντζερζίνσκι (Felix Dzerzhinsky). Τον Σεπτέμβριο ἐξαπολύθηκε ἕνα ἀνηλεές κῦμα τρομοκρατίας με συλλήψεις, φυλακίσεις καὶ ἐκτελέσεις τῶν «ἐχθρῶν» της ἐπανάστασης. Το πρῶτο διάταγμα ποῦ ἐκδόθηκε κατά την περίοδο του «Κόκκινου Τρόμου» δὲν ἐπαιτοῦσε ἁπλᾶ την σύλληψη καὶ την φυλάκιση τῶν ἐκπροσώπων της μπουρζουαζίας καὶ των γαιοκτημόνων, τῶν κληρικῶν καὶ τῶν ἀντεπαναστατικών στοιχείων, ἀλλὰ καὶ τον ἐγκλεισμὸ τους σε «στρατόπεδα συγκέντρωσης». Μέχρι το τέλος του 1919 εἶχαν καταγραφεῖ 21 τέτοια στρατόπεδα, τα ὁποία αὐξήθηκαν σε 107 στὸ τέλος του 1920. Οἱ διοικητές των στρατοπέδων αὐτῶν ἐπιδίωκαν περισσότερο νὰ ἐξευτελίσουν καὶ νὰ χλευάσουν τους ἔγκλειστους, πρώην εὔπορους ἀστούς, τους ὁποίους ἀνάγκαζαν νὰ ἐκτελοῦν ταπεινωτικές δουλειές, παρά νὰ τους ἐμφυσήσουν το πνεῦμα της παραγωγικῆς ἐργασίας, ὅπως ὑποστήριζαν οἱ ἡγέτες της «ἐπανάστασης».
Οἱ Κρατούμενοι ἐργάζονται στὴν διάνοιξη της διώρυγας της Λευκῆς Θάλασσας. Η σημασία του ἔργου ἦταν ἀσήμαντη, ἀλλὰ μέχρι την ὁλοκλήρωσή του πέθαναν τουλάχιστον 25.000 ἄνθρωποι.
Μέχρι το τέλος του ἐμφυλίου πολέμου, εἶχαν διαμορφωθεῖ δύο συστήματα φυλακῶν: Το Κομισαριάτο Δικαιοσύνης καὶ ἀργότερα Κομισαριάτο Ἐσωτερικῶν ἦταν ὑπεύθυνο γιὰ τις φυλακές, στὶς ὁποῖες εἶχαν ἐγκλειστεῖ οἱ «ποινικοί» ἐγκληματίες. Ἡ Τσεκά ποῦ μετέπειτα μετονομάσθηκε σε GPU, OGPU, NKVD καὶ KGB ἤλεγχε τα «ἰδικά» ἡ «ἔκτακτα» στρατόπεδα, στὰ ὁποία φυλακίζονταν οἱ «πολιτικοί κρατούμενοι». Στίς «ἰδικές» φυλακές δέν κρατοῦνταν μόνο οἱ «ἀντιδραστικοί», ἀλλὰ καὶ ἀναρχικοί, στελέχη ἀριστερῶν κομμάτων καὶ κινημάτων, ὅπως οἱ μενσεβίκοι καὶ οἱ σοσιαλεπαναστάτες, οἱ ὁποῖοι εἶχαν λάβει μέρος στὴν «ἐπανάσταση», ἀλλὰ μετά την ἐπικράτησή της δὲν τάχθηκαν με το μέρος του Λένιν. Οἱ συγκεκριμένοι κρατούμενοι ὀργάνωναν : διαμαρτυρίες καὶ ἀπεργίες πείνας, ἐπαιτῶντας καλύτερες συνθῆκες διαβίωσης, εἶχαν διασυνδέσεις στὸ ἐξωτερικό με «συγγενεῖς» ἰδεολογικά ὁμάδες, τις ὁποῖες ἐνημέρωναν γιὰ την ἄθλια κατάσταση τῶν φυλακῶν καὶ δέχονταν τις ἐπισκέψεις του Ἐρυθροῦ Σταύρου Πολιτικῶν Κρατούμενων.
Ἡ Τσεκά ἦταν ἀδύνατο νὰ ἐλέγξει τις ἐξεγέρσεις τῶν «σοσιαλιστῶν» καὶ τῶν ἄλλων ἀπείθαρχων κρατούμενων, ποῦ κρατοῦνταν στὶς πτέρυγες των φυλακῶν της Μόσχας. Γι' αὐτό, την Ἄνοιξη του 1923, ἀποφάσισε νὰ τους μεταφέρει στὰ νησιά Σολοβέτσκι στὴν Λευκή Θάλασσα, ὅπου ὑπῆρχε ἕνα μοναστικό συγκρότημα, πού καὶ στὸ παρελθόν εἶχε χρησιμοποιηθεῖ ὡς φυλακή γιὰ τους ἀντιπάλους τῶν Τσάρων. Στά «βόρεια στρατόπεδα ἠδίκεις σημασίας», γνωστά ὡς SLON, ἀρχικά οἱ «ἀντιδραστικοί» ἱερεῖς καὶ οἱ «σοσιαλιστές» κρατούμενοι δὲν ἐργάζονταν καὶ εἶχαν καταφέρει νὰ διατηρήσουν ἀρκετὰ «προνόμια». Ζούσανε μακριά ἀπὸ τους ὑπόλοιπους κρατούμενους, οἱ ὁποῖοι ἀντίθετα ἀποβάλλονταν σε σκληρά καὶ ἄσκοπα βασανιστήρια ἀπὸ τους σαδιστές φρουρούς τους ἡ ἐκτελοῦνταν, ὅταν κρίνονταν ὕποπτοι γιὰ ὑποκίνηση ἐξέγερσης ἡ πέθαιναν ἀπὸ τις ἐπιδημίες τύφου καὶ λιμοῦ.
Ὁ ἀρχιτέκτονας τῶν Γκουλάγκ
Οἱ φυλακές του Σολοβέτσκι ἦταν ἀσύμφορες οἰκονομικά γιὰ το σοβιετικό κράτος καὶ ἡ ἡγεσία του ἀναζητοῦσε τρόπους, ὥστε ἀπὸ την λειτουργία τους νὰ ἐξασφαλίζει κέρδος. Την ἀφορμὴ ἔδωσε μία ἐπιστολή ποῦ ἔριξε στὸ «κυτίο παραπόνων» ὁ Νάφταλι Φρένκελ (Naftaly Frenkel), ἕνας Ἑβραῖος κρατούμενος, στὴν ὁποία ἀνέλυε τα προβληματικά στοιχεῖα τῶν παραγωγικῶν δραστηριοτήτων του στρατοπέδου καὶ πρότεινε μία συντονισμένη μέθοδο κατανομῆς τροφίμων καὶ ὀργάνωσης κρατούμενων. Εἰδικότερα, οἱ κρατούμενοι του SLON θὰ χωρίζονταν σε τρεῖς ὁμάδες, ἀνάλογα με τις σωματικές τους ἱκανότητες: σε ὅσους ἦταν ἱκανοί νὰ ἐκτελοῦν βαριά ἐργασία, σε ὅσους ἦταν ἱκανοί γιὰ ἐλαφριά ἐργασία καὶ στοὺς ἀνάπηρους. Συνεπῶς, οἱ κρατούμενοι θὰ σιτίζονταν ἀνάλογα με τον ὄγκο της ἐργασίας τους. Οἱ ἀδύναμοι θὰ στεροῦνταν την τροφή, θὰ ἀποδυναμώνονταν ἀκόμη περισσότερό καὶ τελικά εἴτε θὰ ἀρρώσταιναν εἴτε θὰ πέθαιναν.
Ἡ ἐπιστολή αὐτή τράβηξε την προσοχή του Γκένρικ Γιάγκοντα (Genrikh Yagoda - βλέπε ἐδῶ) στελέχους καὶ ἀργότερα ἐπὶ κεφαλῆς της μυστικῆς ἀστυνομίας καὶ ἡ σταλινική ἡγεσία δὲν ἄργησε νὰ υἱοθετήσει το σύστημα σε ὅλα τα στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Ὁ Φρένκελ γρήγορα προβιβάσθηκε σε φύλακα του στρατοπέδου, ἀποφυλακίσθηκε το 1927, ἔγινε διοικητής του Σολοβέτσκι, συνάντησε τον Στάλιν κατά την δεκαετία του 1930 καὶ ἐπέζησε κατά την περίοδο τῶν ἐκκαθαρίσεων. Το Σολοβέτσκι ἐξελίχθηκε σε μία ὀργανωμένη ἐπικερδῆ ἐπιχείρηση, ἡ ὁποία ἀναλάμβανε την ἐκτελέση ἐργασιῶν καὶ λειτουργοῦσε ἀνταγωνιστικά με ἄλλες κρατικές ἐπιχειρήσεις, ποῦ ἀσκοῦσαν τις ἴδιες δραστηριότητες.
Μετά την ἐφαρμογή του συστήματος Φρένκελ ἔπαυσε πλέον ὁ διαχωρισμός μεταξύ ποινικῶν καὶ πολιτικῶν κρατούμενων. Ἡ «εἰδική» μεταχείριση τῶν σοσιαλιστῶν στὸ Σολοβέτσκ ποῦ δὲν ἐργάζονταν ἀλλὰ λάμβαναν μεγάλες μερίδες τροφῆς, προκάλεσε την ἀντίδραση τῶν σοβιετικῶν ἀρχῶν, οἱ ὁποῖες ἀποφάσισαν νὰ τερματίσουν το προνομιακό καθεστώς κράτησής τους. Το 1925 τους ἀπομάκρυναν ἀπὸ το μοναστήρι του Σαβατίεβο στό νησί καὶ τους μετέφεραν σε μακρινές κλειστές φυλακές στὴν Κεντρική Ρωσία, ὅπου ἀντιμετώπισαν χειρότερες συνθῆκες διαβίωσης.
Ὁ Naftaly Aronovich Frenkel (στὴν ἄκρη δεξιά στὴν φωτογραφία) γεννήθηκε το 1883, στὴν Κωνσταντινούπολη σε οἰκογένεια Ἑβραίων της Τουρκίας. Ἀργότερα ἡ οἰκογένεια μετακόμισε στὴν Ὁδησσό.
Του ἀπονεμήθηκε το βραβεῖο του «Τάγματος του Λένιν» τρεῖς φορές καὶ τίτλος του «Ἥρωα της Σοσιαλιστικῆς Ἐργασίας». Ποτέ δὲν παραπέμφθηκε σε δίκη γιὰ τα ἐγκλήματα του κατά της ἀνθρωπότητας.
Κατά τὴ διάρκεια τῶν ἐτῶν 1937-1945 ὁ Frenkel ἦταν ὁ ἐπὶ κεφαλῆς της Διεύθυνσης Κατασκευῆς Σιδηροδρόμων.
Στὶς 28 Ἀπριλίου 1947, ὁ Frenkel σταμάτησε γιὰ λόγους ὑγείας καὶ του ἀπονεμήθηκε σύνταξη. Πέθανε το 1960 στὴν Μόσχα.
Σταδιακά, ἀπὸ το καλοκαίρι του 1954 μέχρι την ἄνοιξη του 1956 ἀποφυλακίσθηκαν οἱ κρατούμενοι τῶν στρατοπέδων του Γκουλάγκ. Ὅμως, ἡ πλήρης κοινωνική ἀποκατάστασή τους, ποῦ περιλάμβανε την ἐξεύρεση ἐργασίας καὶ στέγης καὶ την ἐξασφάλιση σύνταξης, ἦταν πολύ σπάνιο φαινόμενο καὶ δημιουργοῦσε πρόσθετα προβλήματα ὁμαλῆς ἐπανένταξής τους στὸ κοινωνικό σύνολο.
Ὁ Μπρέζνιεφ, ὁ ὁποῖος ἀντιτίθετα στὴν ἀποσταλινοποίηση, δὲν ἐπανέφερε τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, ὡστόσο οἱ «ἐπικίνδυνοι» ἀντικαθεστωτικοί, ὅταν ὁδηγοῦνταν στὶς φυλακές, τελοῦσαν ὑπὸ αὐστηρό καθεστώς ἐπιτήρησης, ἄν καὶ τους εἶχαν παραχωρηθεῖ κάποια στοιχειώδη δικαιώματα ἐπικοινωνίας με τον «ἔξω κόσμο». Οἱ σοβιετικές ἀρχὲς χρησιμοποιοῦσαν, πλέον, τον ἐγκλεισμό τῶν ἀντικαθεστωτικών σε ψυχιατρικά νοσοκομεῖα γιὰ νὰ τους συκοφαντήσουν ὡς «διανοητικά ἄρρωστους» ἡ στὴν καλύτερη περίπτωση ὥς «προβληματικούς».
Ἀργότερα, ἡ KGB, ὑπὸ την ἀρχηγία του μετέπειτα ἀρχηγοῦ του κράτους Γιούρι Αντρόποφ, καταδίωκε ὅσους τάσσονταν ὑπέρ τῶν ἀνθρώπινων δικαιωμάτων ἡ συμμετεῖχαν σε θρησκευτικές ἡ ἐθνικιστικές ὀργανώσεις. Τελικά, τα τέλη του 1986, ὁ Μιχαήλ Γκορμπατσόφ ἔδωσε ἀμνηστία σε ὅλους τους πολιτικούς κρατούμενους, ποῦ παρέμειναν ἔγκλειστοι σε φυλακές.
Ἐπίλογος:
Ἡ ἱστορική ἔρευνα μέχρι καὶ σήμερα ἀναλύει τα στατιστικά στοιχεῖα, γιὰ νὰ ὑπολογίσει τους ἀνθρώπους ποῦ πέρασαν ἀπὸ τα σοβιετικά στρατόπεδα συγκέντρωσης καὶ τις ἀποικίες σωφρονιστικῆς ἐργασίας ἡ εἶχαν ἐκτοπιστεῖ στὶς ἀχανεῖς καὶ ἔρημες ἐκτάσεις της Ρωσίας. Ο συνολικός ἀριθμὸς, πιθανόν νὰ ἀνέρχεται σε 28.700.000. Γιὰ τους θανάτους ἡ ἐρευνητές μόνο εἰκασίες κάνουν. Ἄλλοι ἀναφέρουν ὅτι τα θύματα του σταλινισμοῦ ἀνέρχονται σε 10-12.000.000, ἐνῶ οἱ συγγραφεῖς της «Μαύρης Βίβλου του Κομμουνισμοῦ» τα ὑπολογίζουν σε
20.000.000!
Μνημεῖο Γκουλάγκ
Οἱ Σοβιετικοί προσπάθησαν νὰ σβήσουν ἀπὸ την συλλογική μνήμη τα στρατόπεδα Γκουλάγκ. Ἡ ἀνθρωπότητα καταδικάζει δικαιολογημένα τα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, χωρίς ὅμως νὰ ἔχει συνειδητοποιήσει ὅτι ἀνάλογες ἡ καὶ μεγαλύτερες θηριωδίες διαπράχθηκαν στὴν Σοβιετική Ἕνωσή, την περίοδο 1919-1956.Το κομμουνιστικό καθεστώς ἀπαγόρευε την φωτογράφιση σε ὅλη την χώρα καὶ ἡ παραβίαση της ἀπαγόρευσης διωκόταν αὐστηρά, συνεπῶς, χωρίς τις φωτογραφικές μαρτυρίες των θυμάτων τους ἡ χαρακτηριστική βαρβαρότητα τῶν σοβιετικῶν στρατοπέδων δὲν εἰσέδυσε ποτέ στὴν συνείδηση του δυτικοῦ κόσμου, ὅπου τέτοια ζητήματα καταδικάζονταν ἀπερίφραστα. Οὔτε ἡ κινηματογραφική βιομηχανία ἀσχολήθηκε με τα σοβιετικά στρατόπεδα. Οἱ ἀριστεροί διανοούμενοι στὴν Δύση ἀντιδροῦσαν στὴν ἀποκάλυψη της ἀλήθειας γιὰ το σύστημα Γκουλάγκ καὶ ὑποστήριζαν ὅτι ἐπρόκειτο γιὰ «ἀντισοβιετική προπαγάνδα».
Ἡ σημερινή Ρωσία προσπαθεῖ νὰ μὴν ἀναμοχλεύει το σταλινικό παρελθόν. Πολλοί Ρῶσοι πιστεύουν ὅτι το καθεστώς ἦταν ἀπάνθρωπο, ὡστόσο ἡ πάλαι ποτέ Σοβιετική Ἕνωση ἦταν ἰσχυρή καὶ ἡ κατάρρευσή της «πλήγωσε» την ὑπερηφάνειά τους.
