Ὁ ἄγνωστος Ἱαπετός

Ὁ ἄγνωστος Ἱαπετός

Ὁ Ἱαπετός ἦταν ἕνας ἀπὸ τους ἕξι γηραιότερους Τιτᾶνες, γιὸς του Οὐρανοῦ καὶ της Γαίας. Σύμφωνα με την μυθολογία (Ἡσίοδος «Θεογονία») ὁ Οὐρανός κάθε βράδυ κατέβαινε στὴν γῆ καὶ ζευγάρωνε με την Γαῖα, ἀλλὰ ὅλως παραδόξως μισοῦσε τους ἀπογόνους τους ὁποίους ἔτικτε ἡ σύντροφός του.

Ἔτσι κάποια στιγμή ἄρχισε νὰ φυλακίζει τους νεότερους ἐξ’ αἰτῶν στὰ Τάρταρα, γεγονός ποῦ προξένησε πόνο καὶ ὀργὴ στὴν Γαῖα, ἡ ὁποία ἀφοῦ κατασκεύασε δρεπάνι ἀπὸ πυριτόλιθο ζήτησε ἀπὸ τους γιούς της νὰ εὐνουχίσουν τον Οὐρανό καὶ νὰ πετάξουν τα γεννητικά του ὄργανα στὴν θάλασσα.

Ὁ Κρόνος ὡς πλέον φιλόδοξος ἀποδέχθηκε την παράκληση της μητέρας του καὶ μαζί με τα ἀδέρφια του συνωμότησαν ἐναντίον του πατέρα τους, προετοιμάζοντας ἐνέδρα, ἐνῶ ἐπρόκειτο νὰ ξαπλώσει με τὴ Γαῖα. Συγκεκριμένα ὁ Ἱαπετός, ὁ Κρεῖος (ἡ Κριός) ὁ Κοίος καὶ ο Ὑπερίων τοποθετήθηκαν στὶς τέσσερις γωνίες του κόσμου, ὅπου ἀφοῦ συνέλαβαν τον Οὐρανό, τον ἀκινητοποίησαν, ἐνῶ ὁ Κρόνος κρυμμένος στὸ κέντρο, τον εὐνούχισε με το δρεπάνι καὶ πέταξε τα γεννητικά του ὄργανα στὴν θάλασσα. Ἀπὸ το αἷμα ποῦ διασκορπίσθηκε στὴν γῆ, γεννήθηκαν οἱ Γίγαντες, οἱ Ἐρινύες, οἱ Μελιάδες (Νύμφες) καὶ οἱ Τελχίνες (δαίμονες) ἐνῶ ἀπὸ τους ὄρχεις του ποῦ ἔπεσαν στὴν θάλασσα γεννήθηκε ἡ Ἀφροδίτη.

Σε αὐτὸν τον μῦθο, ὁ Ἱαπετός καὶ οἱ τρεῖς ἀδελφοί ἀντιπροσωπεύουν τους τέσσερεις κοσμικούς πυλῶνες ποῦ ἐμφανίζονται στὴν Κοσμογονία καὶ οἱ ὁποῖοι τηροῦν χωριστά τον οὐρανὸ ἀπὸ την γῆ. Ὁ Ἱαπετός χωρίς ἀμφιβολία ἦταν ὁ πυλῶνας της Δύσης, θέση την ὁποία ἀργότερα ἀνέλαβε ὁ γιὸς του Ἄτλαντας.

Ὁ Ἱαπετός μπορεῖ ἐπίσης νὰ θεωρηθεῖ ὡς ὁ Τιτάνας θεός της «θνητῆς ζωῆς». Ὄντως, οἱ γιοὶ του Προμηθέας καὶ Ἐπιμηθέας ἐμφανίζονται ὡς δημιουργοί της ἀνθρωπότητας καὶ ἄλλων θνητῶν πλασμάτων.

Οἱ Τιτᾶνες τελικά καθαιρέθηκαν ἀπὸ το Δία καὶ ρίχθηκαν στὸ λάκκο των Ταρτάρων, τα ὁποία ὁ Ἡσίοδος περιγράφει ὡς κενό το ὁποῖο βρίσκεται κάτω ἀπὸ τα θεμέλια του σύμπαντος, ὅπου γῆ, οὐρανός καὶ θάλασσα ἔχουν τις ρίζες τους. Σε αὐτὸ το σημεῖο ἀπὸ κοσμολογικῆς ἀπόψεως, οἱ Τιτᾶνες μετετράπησαν ἀπὸ κάτοχοι του οὐρανοῦ, σε κάτοχοι ὁλόκληρου του Κόσμου. Σύμφωνα με τον Πίνδαρο καὶ τον Αἰσχύλο (στὸ χαμένο ἔργο Προμηθέας Ἀδέσμευτος) οἱ Τιτᾶνες τελικά ἀπελευθερώθηκαν ἀπὸ τον λάκκο μετά ἀπὸ ἐπιείκεια του Δία.


Σύμφωνα με τον Ἀπολλόδωρο ὁ Ἱαπετός παντρεύτηκε την Ἀσία (κόρη του ἀδελφοῦ του Ὠκεανοῦ) ἡ ὁποία γέννησε τον Ἄτλαντα, τον Προμηθέα, τον Ἐπιμηθέα καὶ τον Μενοίτιο ὁ ὁποῖος σφαγιάσθηκε ἀπὸ τον Δία, κατά τον πόλεμο ἐναντίον τῶν Τιτάνων καὶ πετάχτηκε στὰ Τάρταρα. Ἄλλες ἀναφορές θέλουν ὡς σύζυγο του Ἱαπετού την Κλυμένη ἡ ὁποία ἦταν ἐπίσης κόρη του Ὠκεανοῦ, ἐνῶ ἄλλες ἀναφέρουν ὡς συζύγους την Τηθίδα, την Ἀσοπίδα καὶ την Λιβύη

Ὁ εὐνουχισμός του Οὐρανοῦ ἀπὸ τον Κρόνο_τοιχογραφία των Giorgio Vasari & Cristofano Gherardi_1560 _Sala di Cosimo I_Palazzo Vecchio

Ὁ Ὑγίνος ὁ ὁποῖος συγχέει τους Τιτᾶνες με τους Γίγαντες, ἐντάσσει τον Ἱαπετό στοὺς Γίγαντες καὶ τον θεωρεῖ γιό του Τάρταρου. Σύμφωνα με τον Ὅμηρο ὁ Ἱαπετός φυλακίστηκε μαζί με τον Κρόνο στὰ Τάρταρα καὶ ὅ Σίλιος ὁ Ἰταλικός το συσχετίζει με το γεγονός ὅτι ἐτάφη στὴν Ἱναρίμη (σημερινή νῆσος Ἵσκια στὴν Ἰταλία). Ὄντας πατέρας του Προμηθέα, θεωρεῖτο ἀπὸ τους ἀρχαίους Ἕλληνες ὡς πρόγονος του ἀνθρώπινου γένους. Οἱ ἀπόγονοί του Προμηθέας, Ἄτλαντας κ.ά πολλές φορές ἀναφέρονται με τα πατρωνυμικά τους ὀνόματα ὡς Ἱαπετίδαι, ἡ Ἱαπετονίδαι. (Ἡσιόδου «Θεογονία» 528, Ὀβίδιος «Μεταμορφώσεις» iv 631, Πινδάρου «Ὠδές» ix 59).

Ὁ Ἱαπετός ἴσως ὑπῆρξε ὁ Τιτᾶνας ὁ ὁποῖος ἦταν ὑπεύθυνος νὰ ἀποδίδει στοὺς θνητούς την πεπερασμένη μοῖρα τους. Ὅπως οἱ ἀδελφοί του, ἦταν ὁ θεός του χρόνου, ὁ μεγάλος θόλος του οὐρανοῦ ποῦ μετροῦσε τον χρόνο. Περιγράφεται δὲ ἀπὸ τον Ὅμηρο ὡς ἕνας ἀπὸ τους πλέον καταστροφικούς Τιτᾶνες, καθήμενος δίπλα στὸν Κρόνο στὰ βάθη του λάκκου Τάρταρου.

Στόν Ἱαπετό καὶ την Κλυμένη θὰ μποροῦσαν νὰ ἀποδοθοῦν πολλές θεϊκές ἁρμοδιότητες. Ὡς θεός της θνησιμότητας, ὁ Ἱαπετός εἶναι «μέσο διάτρησης» (ἀπὸ την λέξη ἱαπτώ) ἡ ὁ θεός του βίαιου θανάτου. Ἡ σύζυγός του Κλυμένη, ὑπὸ αὐτὴν την ἐννοίᾳ, θὰ ἦταν μία Χθόνια θεά (Κάτω Κόσμου) καὶ πράγματι ἡ ἀρσενική μορφή του ὀνόματός της «Κλύμενος» συνήθως ἀναφέρεται ὡς εὐφημιστικός τίτλος του θεοῦ Ἄδη.

Ὁ Ἱαπετός καὶ ἡ Κλυμένη θὰ μποροῦσαν νὰ εἶναι θεοί της κατασκευῆς. Ἡ ὀνομασία Ἱαπετός ἡ διατρυπῶν, ἐπὶ παραδείγματι παραπέμπει σε δόρυ, ἕνα ἀντικείμενο ποῦ κατασκευάζεται. Ἡ Κλυμένη ἀπὸ την ἄλλῃ πλευρά, μοιράζεται το ὄνομα της με τον τεχνίτη – θεό Ἥφαιστο, ὁ ὁποῖος εἶχε το προσωνύμιο Κλύμενος στὴν ὁμηρική ποίηση.

Οἵ δυνάμεις της θνησιμότητας καὶ δεξιοτεχνίας, ἐμφανίζονται στοὺς χαρακτῆρες τῶν γιῶν του

Ἱαπετού, τους Προμηθέα καὶ Ἑπιμηθέα, θεότητες οἱ ὁποῖοι δημιούργησαν τα θνητά πλάσματα ἀπὸ πηλό.

Οἱ γιοὶ του Ἱαπετοῦ περιγράφονται ὡς διαθέτοντες ὁρισμένα ἀπὸ τα χειρότερα ἀνθρώπινα γνωρίσματα: σε διανοητικό ἐπίπεδο, ὁ Προμηθέας εἶναι ὑπερβολικά πονηρός καὶ πανοῦργος, ὁ Ἐπιμηθέας εἶναι ἄδολος καὶ ἀνόητος, ὁ Ἄτλας ὑπερβολικά τολμηρός καὶ ἀλαζονικός καὶ ο Μενοίτιος ἐπιρρεπής σε παρορμητικές καὶ βίαιες ἐνέργειες, ἐλαττώματα τα ὁποία τους ὁδήγησαν στὸν ἀφανισμό. Ὁ Ἱαπετός καὶ ἡ οἰκογένειά του θεωρήθηκαν πρόγονοι της ἀνθρωπότητας, ἡ ὁποία κληρονόμησε τις χειρότερες ἰδιότητες τῶν τεσσάρων γιῶν: κομπασμό, ραδιουργία, βλακεία, ὑπερβολική τόλμη καὶ βία.

Τέλος ὁ Ἱαπετός ἴσως ταυτίζεται με τον Κευθώνυμο, ἕναν μυστηριώδη δαίμονα του Κάτω Κόσμου, ποῦ κατονομάζεται ὡς πατέρας του Μενοίτη, βοσκοῦ του Ἄδη. Εἶναι λογικό λοιπόν νὰ ὑποθέσουμε ὅτι ὁ Μενοίτης ταυτίζεται με τον γιὸ του Ἱαπετού, τον Μενοίτιο.

Το ὄνομα του δόθηκε στὸν τρίτο μεγαλύτερο φυσικό δορυφόρο του πλανήτη Κρόνου καὶ ἑνδέκατο κατά σειρά μεγέθους, δορυφόρο του ἡλιακοῦ συστήματος.

Πηγές – βιβλιογραφία

theoi.com

Ὁμήρου «Ἰλιάδα»

Ἡσιόδου «Θεογονία»

Πινδάρου «Ὠδές»

Ἀπολλόδωρου «Βιβλιοθήκη»

Παυσανία «Περιγραφή της Ἑλλάδας»

Διόδωρου Σικελιώτη «Ἱστορική Βιβλιοθήκη»

Ὑγίνου «Θρῦλοι» – Λατινική Μυθολογία

Βιργιλίου «Γεωργικά»

Βαλέριου Φλάκκου «Ἀργοναυτικά»

Στάτιου «Θηβαΐδα»
Νόννου «Διονυσιακά»