ΤΟ ΔΗΛΗΤΗΡΙΟ ΠΟΥ ΣΚΟΤΩΣΕ ΤΟΝ ΗΡΑΚΛΗ

Ὁ θάνατος τοῦ 'Ἡρακλέους ἀπὸ δηλητήριο ὑπῆρξε θέμα γιά πολλούς: γιά τόν Σοφοκλῆ στίς Τραχινίες του, γιά τόν Διόδωρο τόν Σικελιώτη, τόν Ἀπολλόδωρο, τόν ὈβίδιἈ στίς Μεταμορφώσεις του καί ἄλλους ἀκόμη.
Γιά μιά ἰατρική θεώρηση τοῦ θανάτου του θεωρῶ ἐπαρκῆ πηγή τίς Τραχινίες τοῦ Σοφοκλέους, οἱ ἅποιες, παρά τό πλάσιμο τοῦ μύθου κατά τίς ποιητικές ἀνάγκες, δέν ἀφίστανται οὐσιαστικά στήν κλινική περιγραφή τῆς δηλητηριάσεως τοῦ ἥρωος ἀπὸ ὅσα ἀναφέρουν ἄλλες πηγές. Ἀλλὰ ἄς τοποθετηθοῦμε στά γεγονότα Ὁ Ἡρακλῆς, ὕστερα ἀπὸ τήν ἅλωση τῆς πόλεως τοῦ Εὐρύτου στήν Εὔβοια, ἱδρύει ἱερὸ στόν Δία στό εὐβοϊκό ἀκρωτήριον Κηναίο καί, γιά νά τό ἐγκαινιάση πανηγυρικά, στέλνει στήν Τραχίνα, στήν γυναῖκα του Δηιάνειρα, κήρυκα, ζητῶντας της λαμπρά ἐσθῆτα γιά τήν θυσία.

Μαζί του στέλνει καί γυναῖκες αἰχμάλωτες ἀπό τήν Οἱχαλία - ἀνάμεσά τους (τήν) ὄμορφη Ἰόλη. Βλέποντάς την (ή) Δηιάνειρα αἰσθάνεται τήν ζήλεια νά τήν κυριεύει - φοβᾶται ὅτι θά χάση τόν ἄνδρα της. Καί στήν ἀγωνία τῆς ἐρωτευμένη συζύγου θυμᾶται τό φίλτρο πού τῆς χάρισε πεθαίνοντας ἀπὸ τό βέλος τοῦ Ἡρακλέους ὁ κένταυρος Νέσσος, τότε πού εἶχε ἀποπειραθεῖ νά τήν βιάση. Τῆς εἶχε πεῖ πώς μέ αὐτὸ θά μποροῦσε, ἂν τύχαινε, νά συντηρήση τόν ἔρωτα του συντρόφου της. Ἀλείφει, λοιπόν, ἕναν χιτῶνα ὁλοκαίνουργο μέ τό φίλτρο καί τόν στέλνει στόν ἄνδρα της. Καί το δρᾶμα ἀρχίζει. Φεύγει ὁ κήρυκας μέ τό δῶρο. Ξαφνικά βλέπουμε νά μπαίνει στήν σκηνή ἡ Δηιάνειρα. εἶναι ἀναστατωμένη καί φωνάζει στόν χορό: "Γυναῖκες μου, δέν θά μέ πιστέψετε τό προβατόμαλλο, πού μεταχειρίστηκα γιά νά ἀλείψω μέ τό φίλτρο τοῦ Νέσσου τόν χιτῶνα της θυσίας χάθηκε. Τό μαλλί φαγώθηκε κι ἔμεινε μόνο ἡ στάχτη του στήν πέτρα ἐπάνω, πού τό εἶχα ἀκουμπήσει. Φοβᾶμαι μήπως γρήγορα φανεῖ πώς ἔκαμα ἄθελα μου μεγάλο κακό!». Τό φίλτρο τοῦ Νέσσου, πού προοριζόταν νά συντηρήση τόν ἔρωτα τοῦ Ἡρακλέους, κατέστρεφε πραγματικά στήν ἐπαφῆ κάθε ὀργανική οὐσία. "Ἄς περάσουμε τώρα στήν εὐβοϊκή ἀκτῆ, ὁποῦ ὁ Ἡρακλῆς προσφέρει τήν εὐχαριστήριο θυσία. 'Ἄρχισε τήν τελετή μέ εὐθυμία καί χαιρόταν τόν ὡραῖο Το χιτῶνα πού φοροῦσε τόν χιτῶνα πού τοῦ ἔφερε ὁ Λίχας ἀπὸ τήν Δηιάνειρα. 'Ὅμως, καθώς ἡ ὥρα περνᾶ καί φλόγες ἀναδύονται ἀπὸ τά ἱερὰ σφάγια, αἰσθάνεται τόν χιτῶνα νά κολλᾶ στά πλευρά, τίς ἀρθρώσεις καί τά μέλη του καί πόνοι ἀβάσταχτοι τόν κάνουν νά τινάζεται ἀπὸ σπασμούς Ἀπό τά βογγητά του ἀντηχοῦν τά λοκρικά βουνά καί τά εὐβοϊκά ἀκρωτήρια. Μέ τίποτα δέν μπορεῖ νά ἀποσπάση ἀπὸ ἐπάνω του τόν φονικό χιτῶνα, πού κατατρώγει τίς σάρκες του. Οἱ βρόγχοι του ξεραίνονται καί οἱ πνεύμονές του πονοῦν φρικτά. Σέ κωματώδη κατάσταση μεταφέρεται στήν Τραχίνα.

Τρία σημεῖα ἀπὸ τήν περιγραφή αὐτὴ ἀρκοῦν γιά νά χαρακτηρισθεῖ τοξικολογικο τό δηλητήριο. Πρῶτον: Ἤ παρεμβολή λανθάνοντος χρόνου ἀπό τήν διόλου ἀντιληπτή ἐπαφή του μέ τό σῶμα ὡς τήν ἐμφάνισις τῶν συμπτωμάτων: καί Δεύτερον: Ἤ ἔναρξη των συμπτωμάτων μέ τήν προσκόλληση τοῦ χιτῶνος στό δέρμα. 'Ὅποιος ἔχει δεῖ ἐγκαυματίες, εἰδικά μέ χημικά ἐγκαύματα, στόν χῶρο τῶν πρώτων βοηθειῶν, μόνον αὐτὸς μπορεῖ νά συλλάβη τό μέγεθος της δερματικῆς καταστροφεῖς. Οἱ φυσαλίδες πού δημιουργήθηκαν σπάζουν, τά ροῦχα κολλοῦν στό σῶμα καί σέ κάθε ἀπόπειρα ἀποσπάσεώς τους τμήματα δέρματος καί βαθυτέρων ἱστῶν ξεκολλοῦν μαζί τους: πλεύραισι γάρ προσμαχθέν ἐκ μέν ἐσχάτας βέβρωκε σάρκας ... ΤΡ~Ὄν: Ἡ προσβολή τῶν βρόγχων,\ ὅταν, ὑπὸ τήν ἐπίδραση της θερμότη- ) τος ἀπὸ τίς φλόγες της θυσίας, τό ἐξατμιζόμενο δηλητήριο εἰσπνέεται: ... πνεύμονός τ' ἀρτηρίας ρουφάει ξυνοικὸ Ον ... Πρόκειται σαφῶς γιά καυστική χημική οὐσία, ἡ ὁποία δρᾶ ὕστερα ἀπὸ σημαντικό χρόνο ἐπωάσεως, προκαλεῖ ἐγκαύματα μερικοῦ πάχους, ἐπιφανειακά καί βαθιά, καί ἐγκαύματα ὁλικοῦ πάχους ἡ, σύμφωνα μέ τήν παλαιότερη ταξινόμησης, δευτέρου καί τρίτου βαθμοῦ, ὅταν δέ εἰσπνευσθῇ, ἐνεργεῖ ὥς ἀσφυκτικό. Μία ἀκόμη χαρακτηριστική της ἰδιότητα εἶναι ὅτι δέν χάνει τήν δράση της, διατηρουμένη ἐπὶ μακρόν, ἄρκει νά προστατεύεται ἀπὸ τήν ζέστη, ἀπὸ τό Φῶς καί, προοφανῶς, ἀπὸ τόν ἀέρα: τό φάρμακον το στ' ἀπυρον ἄκτινος τ' ἀεί θερμῆς ἄθικτον ἕν μυχοῖς σώζειν ... κατά τήν συμβουλή τοῦ Νέσσου. Γιά νά προχωρήσουμε στούς παραλληλισμούς μας, θά κάνουμε ἅλμα μερικῶν χιλιετιῶν, γιά νά φθάσουμε στόν ἐμφύλιο πόλεμο της λεύκης φιλῆς τοῦ 2000 αἱ., γνωστόν ὥς Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Στήν σύρραξη αὐτὴ ἔγινε χρήση χημικῶν ἀνούσιων μεταξύ τῶν ἀντιπάλων καί ἀπὸ τίς δύο πλευρές: ἀερίων τοῦ λευκοῦ καί τοῦ κυανοῦ σταυροῦ ἐρεθιστικῶν τῶν ματιῶν καί της ἀναπνοῆς, ἀερίων τοῦ πρασίνου σταυροῦ ἀσφυκτικῶν καί καυστικῶν χημικῶν οὐσιῶν τοῦ κιτρίνου σταυροῦ, πού προκαλοῦσαν ἐγκαύματα καί δροῦσαν συγχρόνως ὡς ἀσφυκτικά. Μία ἀπὸ τίς οὐσίες αὐτὲς ἦταν τό θειοῦχο διχλωραιθύλιο, πού πρόλαβαν καί χρησιμοποίησαν πρῶτοι οἱ Γερμανοί στίς 12 Ἰουλίου 1917. Οἱ Ἀγγλογάλλοι, ὅπως ἀνακάλυψαν μετά τόν πόλεμο, δέν μποροῦσαν ἀκόμη τότε νά τό παράγουν καθαρό σέ βιομηχανική κλίμακα. "Ὅταν τό κατόρθωσαν, ὁ πόλεμος εἶχε τελειώσει. Τό θειούχο διχλωραιθύλιο ἔχει μία σειρά ἀπὸ χαρακτηριστικές ἰδιότητες: πρώτων, εἶναι τόσο ἐμμονή οὐσία, ὥστε μία περιοχή ραντισμένη μέ τήν χημική αὐτὴ ἐνῶσι νά παραμένη ἐπικίνδυνη ἀκόμη καί ὑστέρα ἀπὸ τέσσερις βδομάδες, παρά τήν ἐπίδρασι τοῦ νεροῦ, τοῦ φωτός καί τοῦ ἀέρος. ·Ὅταν δέ κρατεῖται σέ κλειστό χῶρο -"ἐν μυχὸ Τς" καί "κοίλψ ζυγάστρψ", γιά νά μήν ξεχνοῦμε τήν Δηιάνειρα- διατηρεῖται σχεδόν ἀπεριόριστα. Δεύτερον, διαπέρνα τήν ἐνδυμασία, χωρίς νά γίνει αἰσθητή (ή) παρουσία του, καί ἔρχεται σέ ἐπαφῆ μέ τό σῶμα, δίχως νά γίνει ἀντιληπτή ἡ ὕπαρξη του, πρέπει δέ νά περάσουν 6 ὧρες τό λιγώτερο -τίς πιό πολλές φορές- γιά νά ἐκδηλωθῇ ἡ σφοδρά δηλητηριώδης δράση του. Τρίτον, προκαλεῖ ἐκτεταμένες ἔγκαυματικές φυσαλίδες, πού μέ τήν ρήξη τους ὑφίστανται βαρειές ἐπιμολύνσεις. Τέταρτον, ὅταν ἐξατμισθεῖ, προσβάλλει εἰσπνεόμενο τίς βρογχικές ὀδούς, προκαλῶντας καί σ' αὐτὲς ἐγκαύματα. Ὑπάρχει, συνεπῶς, ἐκτεταμένη ἀντιστοιχία ἰδιοτήτων μεταξύ τοῦ δηλητηρίου τοῦ Νέσσου καί τοῦ θειούχου διχλωραιθυλίου. Καί τά δύο εἶναι ἐμμονὲς οὐσίες, τῶν ὁποίων ἡ δράση, ὑπὸ συνθῆκες κατάλληλες, διατηρεῖται σχεδόν ἀπεριόριστα. Καί τά δύο ἐμφανίζουν λανθάνοντα χρόνο, χρόνο ἐπωάσεως, ὥσπου νά ἐκδηλώσουν τήν δράση τους. Καί τά δύο προκαλοῦν βαρύτατες παρεγχυματικές βλάβες τοῦ δέρματος. Καί τά δύο, ὅταν ἐξατμιστοῦν, προσβάλλουν τούς βρόγχους -" ... πλεύμονός τ' ἀρτηρίας". 'Ἴσως ἀπὸ μίαν" ἀντικειμενική" θεώρησις των πραγμάτων, στήν ὁποία εἶναι εὐεπίφορη ή νεώτερη ἰδίως γενεά, μοῦ προσαχθεῖ ὁ ψόγος της προγονοπληξίας: ὅτι ὑποστηρίζω πώς οἱ ἀρχαῖοι μας πρόγονοι, κοντά σέ τόσα ἀλλά, γνώριζαν καί τίς καυστικές πολεμικές χημικές οὐσίες καί ὅτι ὁ Νέσσος, πιθανῶς πολεμικός ἀντίπαλος τοῦ Ἡρακλέους, ἔκανε ἐναντίον του χημικό πόλεμο! Πράγματι, ἕνα δέν μπορεῖ κανείς νά ἀποκλείση τό δεύτερο -πολλές φορές ὁ μῦθος εἶναι μία ποιητική ἐκδοχή διαφόρων γεγονότων μέ σκοπό τήν στήριξη κάποιων μεταγενεστέρων πρακτικότερων ἀξιώσεων- στό πρῶτο μπορεῖ νά ἀπάντηση καταφατικά, θυμίζοντας δύο περιστατικά ἀπὸ τόν Πελοποννησιακό πόλεμο: τήν πολιορκία των Πλαταιέων καί τήν πολιορκία τοῦ Δηλίου ἀπὸ τούς Λακεδαιμονίους. Ἐκεῖ, οἱ πολιορκητές φαίνονται καλοί γνῶστες τῶν ἄρχων τοῦ χημικοῦ πολέμου, χρησιμοποιῶντας κατά τῶν πολιορκημένων ἀσφυκτικά ἀέρια. -Ἄς ἀφήσουμε ὅμως τό ἀσταθὲς ἔδαφος τῶν ἀποθέσεων, γιά νά ἀντιμετωπίσουμε μία περισσότερο πραγματιστικό~ ἔνσταση. 'Ἡ Δηιάνειρα δηλητηρίασε τόν ἄνδρα της ἀπὸ ὕπερβoλικη ~ ἀγάπη, χρησιμοποιῶντας τό αἷμα τοῦ Νέσσου Ἀλλὰ τό αἷμα εἶναι κόκκινο,ἐνῶ τό καθαρό θειούχο διχλωραιιθύλιο εἷναι ὑγρὸ ἄχρουν. 'Ἡ ἔνστασης αὐτὴ~ εἶναι ἐπιεικῶς βιαστική~. Μία συλλογή~ αἵματος ὕστερα ἀπὸ 8-10 λεπτά πήζει ι καὶ ὅ,τι ἀπομένει ρευστό, τό ὀρὸς τοῦ αἵματος, εἶναι ἐπίσης ὑγρὸν αποχρουσών Ἀλλὰ καὶ στὴ πιθανή~ περίπτωση πού ὁ ὀρὸς τοῦ αἵματος τοῦ Νέσσου περιεῖχε προσμίξεις τοξικῆς οὐσίας ἀπὸ τό βέλος τοῦ 'Ἡρακλέους καί προσμίξεις σπέρματος, ἀφοῦ συγκεντρώθηκεν προσφέρθηκε ὕστερα ἀπὸ μία ἀπόπειρα βιασμοῦ, καί πάλι θά εἶχε, τό πολύ, χρῶμα ὑπόξανθο, ὅπως ἀκριβῶς καί τό ὅχι καθαρό θειούχο διχλωραιθύλιο, πού παρασκευαζόταν κατά την ἀγγλικὴ~ καί ἀμερικανική~ μέθοδο. Δέν γνωρίζω σέ ποιάν ἔκταση μπορεῖ νά γίνει ἀποδεικτῇ ~ ἡ ὑπόθεση ποὺ διατυπώθηκε Χωρίς ἀμφιβολία οἱ τοξικολογικοί παραλληλισμοί εἶναι ἀπόλυτά πραγματικοί. 'Ὅμως ὁ κίνδυνος τῶν ψευδῶν ἀναλογιῶν ἀνάμεσα σέ ἄσχετα πράγματα- εἶναι κι ἐδῶ παρόντες, καί ὄχι μόνον στὴν γλωσσολογική~ ἔρευνα. Εὔχομαι νά τους ἀπέφυγα. Καί θά μοῦ ἦταν ἀρκετὸ ἄν, μέ ὅσα ὑποστήριξα, ἔδωσα ἀφορμὲς γιά σκέψεις