Κοσμογονία καὶ κοσμολογία

Οἱ «μῦθοι προέλευσης» ἡ οἱ «μῦθοι δημιουργίας» ἀποτελοῦν μιά προσπάθεια νὰ καταστεῖ ὁ κόσμος κατανοητός καὶ νὰ ἐπεξηγηθεῖ ἡ προέλευση του με ἁπλούς ὄρους. Ἡ εὐρύτατα ἀποδεκτή ἄποψη γιὰ την ἀρχὴ τῶν πραγμάτων ὅπως ἀναφέρεται ἀπὸ τον Ἡσίοδο στὴ Θεογονία, ξεκινᾶ με το Χάος, την πραγματική ἀνυπαρξία τῶν πάντων. Ἀπὸ το κενό προέκυψε ἡ Γαῖα καὶ μερικά ἄλλα ἀρχικὰ θεία ὄντα: ὁ Ἔρωτας, ἡ Ἄβυσσος (τα Τάρταρα), καὶ ὁ Ἔρεβος. Χωρίς ἀρσενική βοήθεια ἡ Γαῖα γέννησε τον Οὐρανὸ ποῦ την γονιμοποίησε ἀργότερα. Ἀπὸ την ἕνωση αὐτὴ γεννήθηκαν πρῶτα οἱ τιτᾶνες: ἕξι ἀρσενικά καὶ ἕξι θηλυκά ὄντα (Ὠκεανός, Κοίος, Κρίος, Ὑπερίων, Ἰαπετός καὶ Κρόνος, Θεία, Ρέα, Θέμις, Μνημοσύνη, Φοίβη καὶ Τηθύς), κατόπιν οἱ μονόφθαλμοι Κύκλωπες καὶ οἱ Ἐκατόγχειρες. Ὁ Κρόνος (ὁ νεότερος, πολύ πανοῦργος καὶ πιὸ φοβερός ἐκ τῶν παιδιῶν της Γαίας) με την προτροπή της μητέρας του εὐνούχισε τον πατέρα του Οὐρανό καὶ ἔγινε ὁ κυβερνήτης τῶν Θεῶν με την ἀδελφὴ του Ρέα ὡς σύζυγο του ἐνῶ οἵ ἄλλοι τιτάνες ἔγιναν αὐλικοί του. Η σύγκρουση πατέρα γιοῦ ἐπαναλήφθηκε ὅταν ὁ Κρόνος ἦρθε ἀντιμέτωπος με τον γιό του, Δία. Ο Δίας, με την βοήθεια της μητέρα του Ρέας, προκάλεσε τον Κρόνο σε πόλεμο γιὰ την βασιλεία των Θεῶν. Ἐν τέλει, με τὴ βοήθεια των Κυκλώπων, πού ἐλευθέρωσε ἀπὸ τα Τάρταρα, ὁ Δίας καὶ οἱ σύμμαχοί του νίκησαν, ἐνῶ ὁ Κρόνος καὶ οἱ τιτάνες φυλακίστηκαν στὰ Τάρταρα.

Ἡ πιὸ πρώιμη ἑλληνική ποιητική γνώμη καθιέρωσε τὴ Θεογονία ὡς το πρωτότυπο ποιητικό εἶδος - ὁ πρωταρχικός μῦθος - καὶ του ἀπέδωσαν σχεδόν μαγικές δυνάμεις. Ὁ Ὀρφέας, ὁ ἀρχαῖος ποιητής, ἦταν ἐπίσης ὁ ἀρχέτυπος τραγουδιστής τῶν θεογονιῶν, ποῦ τις χρησιμοποιεῖ γιὰ νὰ ἠρεμήσει τις θάλασσες καὶ τις θύελλες στὴν Ἀργοναυτική ἐκστρατεία σύμφωνα με τον Ἀπολλώνιο, καὶ γιὰ νὰ συγκινήσει τις πετρώδεις καρδιές των θεῶν του κάτω κόσμου κατά την κάθοδό του στὸν Ἄδη. Ὅταν ὁ Ἔρμης ἐφηύρε τὴ λύρα, το πρῶτο πρᾶγμα ποῦ ἔκανε ἦταν νὰ τραγουδήσει γιὰ τὴ γέννηση τῶν Θεῶν. Ἡ θεογονία του Ἡσίοδου, εἶναι ὁ πληρέστερος διασωθείς ἀπολογισμός τῶν θεῶν, ἀλλὰ καὶ ὁ πληρέστερος διασωθείς καταγεγραμμένος τρόπος λειτουργίας του ἀρχαϊκοῦ ποιητή, ἀναφέρει τὴ μακροχρόνια ἐπίκλησή στὶς Μοῦσες γιὰ ἐμπνευσῆ . Ἡ θεογονία ἀποτέλεσε ἐπίσης το θέμα πολλῶν χαμένων ποιημάτων καὶ ἐδαφίων, ποῦ ἀποδίδονται στὸν Ὀρφέα, τον Μουσαῖο, τον Ἐπιμενίδη, τον Ἀβάρι καὶ τα ὁποία χρησιμοποιοῦνταν σε τελετουργικά μυστήρια. Ὑπάρχουν ἐνδείξεις ὅτι ὁ Πλάτωνας ἦταν γνώστης κάποιας ἐκδοχῆς της Ὀρφικῆς θεογονίας. Μερικά τμήματα αὐτῶν τῶν ἔργων ἔχουν διασωθεῖ ἀπὸ ἀναφορές Νεοπλατωνικῶν φιλοσόφων σε παπύρους ποῦ πρόσφατα ἦρθαν στὸ φῶς. Ἕνας ἀπὸ αὐτούς, ὁ πάπυρος Derveni ἀποδεικνύει ὅτι τον 5ο αἰῶνα π.χ. ὑπῆρχε τουλάχιστον ἕνα θεογονικό-κοσμογονικό ποίημα του Ὀρφέα. Αὐτὸ το ποίημα προσπάθησε να ὑπερκεράσει την θεογονία του Ἡσίοδου καὶ πρόσθεσε στὴ γενεαλογία των θεῶν την Νύξ (νύχτα) ὡς την προκάτοχο του Οὐρανοῦ, του Κρόνου καὶ του Δία.

Οἱ πρῶτοι κοσμολόγοι ἄλλοτε δροῦσαν ἐναντία καὶ ἄλλοτε ὑποστήριζαν δημοφιλεῖς μυθικές ἐκδοχὲς ποῦ ὑπῆρχαν στὸν ἑλληνικό κόσμο. Μερικές ἀπὸ αὐτὲς τις δημοφιλεῖς ἐκδοχὲς ἴσως ἔχουν ἐξαχθεῖ ἀπὸ την ποίηση του Ὁμήρου καὶ του Ἡσίοδου. Στὸν Ὅμηρο, ἡ γῆ περιγράφεται ὡς ἕνας ἐπίπεδος δίσκος στὴν ἐπιφάνεια του Ὡκεάνιου ποταμοῦ ποῦ ἐπιβλέπεται ἀπὸ ἕναν ἡμισφαιρικό Οὐρανό με ἥλιο, φεγγάρι καὶ ἀστέρια. Ὁ Ἥλιος διέσχιζε τον οὐρανό με το ἅρμα του τὴ μέρα καὶ ἔπλεε γύρω ἀπὸ τὴ γῆ σε ἕνα χρυσό κύπελλο τὴ νύχτα. Ὁ ἥλιος, ἡ γῆ, ὁ οὐρανός, οἱ ποταμοί καὶ οἱ ἄνεμοι καλοῦνταν στὶς προσευχές ὡς προστάτες καὶ στοὺς ὅρκους ὡς μάρτυρες. Οἱ φυσικές σχισμές θεωροῦνταν εἴσοδοι του κάτω κόσμου, το βασίλειο του Ἄδη.

Ἑλληνικό Πάνθεον

1. Σύμφωνα με την κλασική μυθολογία, μετά την ἀνατροπή των Τιτάνων, καθιερώθηκε το νέο Πάνθεο των θεῶν καὶ θεοτήτων. Μεταξύ των κυριότερων ἑλληνικῶν θεοτήτων της ἑλληνικῆς μυθολογίας ἦταν οἱ Δώδεκα ὀλύμπιοι (ὁ περιορισμός του ἀριθμοῦ τους σε δώδεκα ἀποτελεῖ μιά σχετικά σύγχρονη καινοτομία), πού κατοικοῦσαν στὸ ὄρος Ὄλυμπος ὑπὸ το βλέμμα του Δία. Ἐκτὸς ἀπὸ τους ὀλύμπιους, οἱ Ἕλληνες λάτρευαν καὶ θεότητες της ὑπαίθρου, τον τραγόμορφο Πάνα, τις Νύμφες (πνεύματα των ποταμῶν), τις Ναϊάδες (ποὺ κατοικοῦσαν σε πηγές), τις Νηρηίδες (ποὺ κατοικοῦσαν στὴ θάλασσα), θεϊκούς ποταμούς, Σάτυροι, καὶ ἄλλοι. Ἐπιπλέον, ὑπῆρχαν καὶ σκοτεινές δυνάμεις του κάτω κόσμου, ὅπως οἱ Ἐρινύες, ποὺ τιμωροῦσαν αὐτούς πού διέπρατταν ἐγκλήματα κατά συγγενῶν τους. Πρὸς τιμήν του ἀρχαίου ἑλληνικοῦ Πανθέου, ποιητές συνέθεσαν τους Ὁμηρικούς Ὕμνους (ἕνα σύνολο ἀπὸ τριάντα τρία τραγούδια).

Ὁ Ἡρόδοτος στὸ Β΄ βιβλίο Εὐτέρπη, μας λέει ὅτι ἡ προέλευση του ὅλων τῶν θεῶν ἦταν ἀπὸ τους ἀρχαίους Αἰγύπτιους ὅπου ἦταν οἱ πρῶτοι ποῦ δημιούργησαν τα ὀνόματα των δώδεκα θεῶν, ἵδρυσαν βωμούς, ἀγάλματα, ναούς πρὸς τιμήν τους καὶ ἔπειτα τα υἱοθέτησαν οἱ Ἕλληνες ἀπὸ τους Πελασγούς ὅπου εἶχαν μεταναστεύσει στὴν Ἀττική.

Ὁ Ἡρόδοτος συνεχίζει λίγο παρακάτω καὶ προσθέτει ὅτι τα ὀνόματα αὐτὰ ἦταν γνωστά στοὺς Αἰγύπτιους ἀπὸ τα βάθη των αἰώνων με μόνες ἐξαιρέσεις, ἀπὸ τα ὀνόματα του Ποσειδῶνα τον ὁποῖο ἔμαθαν ἀπὸ τους Λίβυους καὶ των Διόσκουρων καὶ ὅτι ἡ λατρεία τους ἐγκαθιδρύθηκε καὶ καθορίστηκε με βάση τους Αἰγυπτιακούς

Ἀπὸ την μεγάλη ποικιλία μύθων καὶ θρύλων ἀπὸ ὅπου ἀποτελεῖται ἡ ἑλληνική μυθολογία, οἱ γηγενεῖς θεότητες περιγράφονται ὡς ἔχουσες ἰδανικά σώματα. Σύμφωνα με τον Walter Burkert, το χαρακτηριστικό γνώρισμα της ἑλληνικῆς ἀνθρωπομορφίας εἶναι ὅτι "οἱ θεοί εἶναι ἄτομα, καὶ ὄχι ἀφηρημένες ἔννοιες, ἰδέες ἡ ἀντιλήψεις". Ἀνεξάρτητα ἀπὸ τις ὑποκείμενες μορφές, οἱ ἀρχαῖοι ἑλληνικοί θεοί ἔχουν πολλές φανταστικές ἱκανότητες. Γιὰ παράδειγμα, οἱ θεοί δὲν ἐπηρεάζονται ἀπὸ ἀσθένειες, καὶ μποροῦν νὰ τραυματιστοῦν κάτω ἀπὸ ἐξαιρετικά ἀσυνήθιστες περιστάσεις. Οἱ Ἕλληνες θεωροῦσαν την ἀθανασία ὡς διακριτικό χαρακτηριστικό τῶν θεῶν. ἡ ἀθανασία, καθώς καὶ ἡ αἰώνια νεότητα, προέκυπταν ἀπὸ την συνεχῆ χρήση ἀμβροσίας καὶ νέκταρ, με τα ὁποία το θεϊκό αἷμα ἀνανεωνόταν στὶς φλέβες τους.

Κάθε θεός κατάγεται ἀπὸ το δικό του γενεαλογικό δέντρο, ἐπιδιώκει διαφορετικούς στόχους, ἔχει μία ὁρισμένη περιοχή ἐμπειρογνωμοσύνης, καὶ διέπεται ἀπὸ μία μοναδική προσωπικότητα. Ὡστόσο, οἱ περιγραφές αὐτὲς προκύπτουν ἀπὸ πληθώρα ἀρχαϊκῶν τοπικῶν παραλλαγῶν, οἱ ὁποῖες δὲν συμπίπτουν πάντα. Ὅταν οἱ θεοί προσφωνοῦνταν στὴν ποίηση, στὶς λατρευτικές τελετές ἡ τις προσευχές, ἡ ἀναφορὰ γινόταν ἀπὸ το συνδυασμό του ὀνόματος τους καὶ ἐπίθετα, ποῦ τους προσδιόριζαν ἀπὸ ἄλλες ἐκφάνσεις του ἑαυτούς τους (π.χ. Ἀπόλλωνας Μουσηγέτης εἶναι ὁ Ἀπόλλων ὡς ἡγέτης των Μουσῶν). Ἐναλλακτικά ὁ χαρακτηρισμός μπορεῖ νὰ προσδιορίσει μία συγκεκριμένη τοπική πτυχή του θεοῦ.

Οι περισσότεροι θεοί σχετίζονται με συγκεκριμένες πτυχές της ζωῆς. Γιὰ παράδειγμα, ἡ Ἀφροδίτη ἦταν ἡ θεά του ἔρωτα καὶ της ὀμορφιᾶς, ὁ Ἄρης ἦταν ὁ θεός του πολέμου, ὁ Ἄδης ἦταν ὁ θεός τῶν νεκρῶν, καὶ ἡ Ἀθηνᾶ η θεά της σοφίας καὶ του θάρρους. Ὁρισμένες θεότητες, ὅπως ὁ Ἀπόλλων καὶ ὁ Διόνυσος, ἦταν πολύπλοκες προσωπικότητες καὶ συνδύαζαν πολλές λειτουργίες, ἐνῶ ἄλλες, ὅπως ἡ Ἑστία καὶ Ἥλιος, ἦταν κάτι παραπάνω ἀπὸ προσωποποιήσεις. Οἱ πιὸ ἐντυπωσιακοί ναοί ἔτειναν νὰ εἶναι ἀφιερωμένοι σε ἕναν περιορισμένο ἀριθμὸ θεῶν, ποῦ ἦταν το ἐπικέντρῳ της μεγάλης πανελλαδικῆς λατρείας. Ἦταν, ὡστόσο, κοινό γιὰ μεμονωμένες περιοχές καὶ χωριά νὰ ἀφιερώνουν τις δίκες τους λατρεῖες σε ἐλάσσονες θεούς. Πολλές πόλεις, ἐπίσης τιμοῦσαν τους πιὸ γνωστούς θεούς με ἀσυνήθιστα τοπικά ἔθιμα καὶ τους συνέδεαν με παράξενους μύθους ποῦ ἦταν εὐρύτερα ἄγνωστοι. Κατά την ἡρωική ἐποχῆ, ἡ λατρεία των ἡρώων (ἡ ἡμίθεων) συμπληρώνει αὐτή τῶν θεῶν.

Ἐποχῆ θεῶν καὶ ἀνθρώπων

Ἀνάμεσα στὴν ἐποχῆ ποῦ οἱ θεοί ζοῦσαν ἀπόμακροι καὶ την ἐποχῆ ποῦ ἔπαψαν νὰ παρεμβαίνουν στὴν ἀνθρώπινη ἱστορία, ἐξελίχθηκε μία σύντομη μεταβατική ἐποχῆ στὴν ὁποία θεοί καὶ θνητοί ζοῦσαν μαζί. Οἱ περισσότερες ἀπὸ αὐτὲς τις ἱστορίες περιλαμβάνονται στὸ Μεταμορφώσεις του Ὀβιδίου καὶ διαιροῦνται σε δύο θεματικές ἑνότητες: ἱστορίες ἀγάπης, καὶ ἱστορίες θείας τιμωρίας.

Οἱ ἱστορίες ἀγάπης συχνά συνεπάγονται αἰμομιξία ἡ ἀποπλάνηση καὶ ἕνωση μιᾶς θνητῆς με θεό, με καρπούς του ἐρωτᾶ ἡρωικούς ἀπογόνους. Πιὸ σπάνια, μιά θεά ζευγαρώνει με ἕναν θνητό, ὅπως στὸν ὁμηρικό Ὕμνο γιὰ την Ἀφροδίτη, ὅπου ἡ θεά ἑνώνεται με τον Ἀγχίση καὶ γεννᾶ τον Αἰνεία.

Ἡ δεύτερη νεότητα περιλαμβάνει την συσχέτιση σημαντικῶν πολιτιστικῶν καινοτομιῶν ἡ ἐφευρέσεων με μυθικά πρόσωπα. Γιὰ παράδειγμα, ὁ Προμηθέας κλέβει την φωτιά ἀπὸ τους θεούς γιὰ νὰ την δώσει στοὺς ἀνθρώπους, ὁ Τάνταλος κλέβει το νέκταρ καὶ την ἀμβροσία ἀπὸ το τραπέζι του Δία καὶ το δίνει στοὺς ὑπηκόους του ἀποκαλύπτοντας τα μυστικά της ἀθανασίας, ἡ Δήμητρα διδάσκει τὴ γεωργία καὶ τα Μυστήρια στὸν Τριπτόλεμο, ὁ Μαρσύας ἐφευρίσκει τον αὐλὸ καὶ διαγωνίζεται με τον Ἀπόλλωνα. Οἱ περιπέτειες του Προμηθέα καὶ ἡ τιμωρία του ὁριοθετοῦν ἕνα σημεῖο ἀναφοράς ἀνάμεσα στὴν ἱστορία τῶν θεῶν καὶ τῶν ἀνθρώπων. Ἕνα τμῆμα πάπυρου, ἀπὸ τον τρίτο αἰῶνα, ἀπεικονίζει τον Διόνυσο νὰ τιμωρεῖ τον βασιλιά της Θράκης, Λυκοῦργο, ὁ ὁποῖος ἄργησε νὰ τιμήσει τον νέο θεό, με ἀποτέλεσμα φρικιαστικές ποινές ποῦ ἐπεκτάθηκαν μεταθανάτια. Η ἱστορία της ἄφιξης του Διονύσου καὶ ἡ θεμελίωση της λατρείας του στὴ Θράκη ἦταν ἐπίσης το ἀντικείμενο μιᾶς τριλογίας του Αἰσχύλου. Σε μία ἄλλη τραγωδία, στὶς Βάκχες του Εὐριπίδη, ὁ βασιλιάς της Θήβας, Πενθέας, τιμωρεῖται ἀπὸ τον Διόνυσο, γιατί δὲν σεβάστηκε τον θεό καὶ κατασκόπευε τις Μαινάδες, τις λάτρεις του θεοῦ.

Σε μία ἄλλη ἱστορία, βασισμένη σε μία παλιά λαϊκή παράδοση, ἡ Δήμητρα ἀναζητῶντας την κόρη της, την Περσεφόνη, ἀφοῦ πῆρε τὴ μορφή μίας ἡλικιωμένης γυναικᾶς, φιλοξενήθηκε ἀπὸ τον Κελεό, τον βασιλιά της Ἐλευσίνας. Ὡς δῶρο γιὰ την φιλοξενία του, ἡ Δήμητρα σχεδιάζει νὰ κάνει το γιὸ του θεό, καίγοντας το θνητό πνεῦμα του. Ἀλλὰ πρὶν ὁλοκληρωθεῖ το τελετουργικό, ἡ γυναῖκα του Κελεοῦ, τρομοκρατημένη ποῦ εἶδε τον γιὸ της στῆ φωτιά ἔβγαλε μεγάλη κραυγή, ἐξοργίζοντας την Δήμητρα, ποῦ ἀναρωτήθηκε γιατί οἱ ἀνόητοι θνητοί δὲν κατανοοῦν την τελετουργία.

Ἡρωική Ἐποχῆ

Ἡ ἐποχῆ στὴν ὁποία ζοῦσαν οἱ ἥρωες εἶναι γνωστή ὡς ἡρωική ἐποχῆ. Ἡ ἐπική ποίηση δημιούργησε κύκλους ἱστοριῶν γύρω ἀπὸ συγκεκριμένα γεγονότα ἡ ἥρωες καὶ καθιέρωσε τις οἰκογενειακές σχέσεις μεταξύ τῶν ἡρώων στὶς διάφορες ἱστορίες. Ἔτσι, προέκυψε καὶ ἡ χρονολογική διάταξη τῶν ἱστοριῶν. Σύμφωνα με τον Ken Dowden, "ὑπάρχει μία δομή αἴτιο-ἀποτέλεσμα, μποροῦμε δηλαδή νὰ παρακολουθήσουμε την τύχη κάποιων οἰκογενειῶν σε βάθος χρόνου".

Μετά την ἄνοδο της λατρείας των ἡρώων, θεοί καὶ ἥρωες θεωροῦνται ἐξίσου ἱεροί καὶ ἐπικαλοῦνται ἀπὸ κοινοῦ σε ὅρκους καὶ προσευχές. Σε ἀντίθεση με την ἐποχῆ των θεῶν, κατά τὴ διάρκεια της ἡρωικῆς ἐποχῆς, οἱ ἥρωες δὲν ἀποτελοῦν μία καθορισμένη κλειστή ὁμάδα Μείζονες θεοί δὲν γεννιοῦνται πλέον, ἀλλὰ νέοι ἥρωες μποροῦν πάντοτε νά ἀναδειχθοῦν Μία ἄλλη σημαντική διάφορα εἶναι ὅτι ὁ ἥρωας προσδιορίζει την ἐθνολογική ταυτότητα της ἑκάστοτε τοπικῆς κοινωνίας. Ἀντίθετα, οἱ θεοί θεωροῦνταν καθολικοί.

Οἱ μνημειῶδες ἐκδηλώσεις πρός τιμήν του Ἡρακλῆ θεωροῦνται ὡς ἡ ἀπαρχή της ἐποχῆς των ἡρώων Στήν ἡρωική ἐποχή ἔχουν ἐπίσης ἀποδοθεῖ τρία μεγάλα στρατιωτικά γεγονότα, ἡ Ἀργοναυτική ἐκστρατεία, ὁ Τρωικός καθώς καί ὁ Θηβαϊκός πόλεμος.

Ἡρακλῆς καὶ Ἡρακλεῖδες

Ὡρισμένοι ἐρευνητές θέλουν νά πιστεύουν ὅτι πίσω ἀπό τον μῦθο του Ἡρακλῆ κρύβεται μία ἀληθινή ἱστορία, σάν κάποιου ἀποτελούμενούς ὁπλαρχηγοῦ του βασιλείου του Ἀργοὺς Μερικοί ἐρευνητές ἐξετάζουν την ἱστορία του Ἡρακλῆ ὡς μία ἀλληγορία της διέλευσης του Ἥλιου ἀπό τις δώδεκα θέσεις του ζωδιακοῦ κύκλου. Ἄλλοι στηρίζονται σε προγενέστερους μύθους, παρουσιάζοντας την ἱστορία του Ἡρακλῆ ὡς τοπική προσάρτηση ἡρωικῶν μύθων ποῦ εἶχαν ἤδη ἑδραιωθεῖ.

Σύμφωνα με τον μῦθο, ὁ Ἡρακλῆς ἦταν γιός του Δία καί της Αλκμήνης, ἐγγονῆς του Περσέα. Οἱ μυθικές μοναχικές περιπλανήσεις του ἦταν πηγές πολλῶν δημοφιλῶν θρύλων. Συνήθως ἀπεικονίζεται ὡς θυσιαστῆς γιατί θεωρεῖται ἱδρυτής των βωμῶν, ἐνῶ εἶχε καί την φήμη του ἀδηφάγου Με αὐτόν ἀκριβῶς τον ρόλο ἐμφανίζεται σε κωμωδίες, ἐνῶ το τραγικό τέλος του εἶναι το κυρίαρχο θέμα σε ἀρκετές τραγωδίες. Το ἔργο Ἡρακλῆς θεωρεῖται ἀπό την Θάλεια Παπαδοπούλου ὡς "ἕνα ἔργο ἐξέχουσας σημασίας γιά την ἐξετάση καί των ἄλλων Ευριπίδειων δραμάτων". Στήν τέχνη καί τή λογοτεχνία, ὁ Ἡρακλῆς παρουσιαζόταν ὡς ἕνας ἐξαιρετικά ἰσχυρός ἄνδρας μετρίου ἀναστήματος Χαρακτηριστικό του ὅπλο ἦταν το τόξο, ἀλλά καί το ρόπαλο. Σχέδια σε ἀγγεῖα ἀποδεικνύουν την ἀπαράμιλλη δημοτικότητα του Ἡρακλῆ, καθώς ἡ μάχη με τον λέοντα ἀπεικονίζεται πολλές ἑκατοντάδες φορές.

Ὁ Ἡρακλῆς συναντάται ἐπίσης στήν ἐτρουσκική καί ρωμαϊκή μυθολογία καί λατρεία. Στήν Ἰταλία, λατρεύτηκε ὡς θεός του ἐμπορίου, ἄν καί μερικοί προσεύχονταν σε αὐτόν γιά νά ἔχουν καλή τύχη καί νά διαφεύγουν τον κίνδυνο.

Ἀλλά μέλη αὐτῆς της πρώιμης γενιᾶς ἡρώων, ὅπως ὁ Περσέας, ὁ Δευκαλίων, ὁ Θησέας καί ὁ Βελλεροφῶν, ἔχουν πολλά κοινά με τον Ἡρακλῆ Ὅπως αὐτός, οἱ περιπλανήσεις τους εἶναι μοναχικές καί φανταστικές, ὅπως γιά παράδειγμα ὅταν σκότωναν τέρατα ὅπως τή Χίμαιρα καί τή Μέδουσα. Οἱ περιπέτειες του Βελλεροφόντη, εἶναι κοινές καί παρόμοιες με τις περιπέτειες του Ἡρακλῆ καί του Θησέα. Ὁδηγῶντας ἕναν ἡρῶα στόν φαινομενικό θάνατο του εἶναι ἐπίσης ἕνα ἐπαναλαμβανόμενο θέμα της πρώιμης ἡρωικῆς παράδοσης, ὅπως στίς περιπτώσεις του Περσέα καί Βελλεροφόντη.

Ἀργοναυτική ἐκστρατεία

Το μόνο διασωθέν ἐπικὸ κείμενο, τα Ἀργοναυτικά του Ἀπολλώνιου της Ρόδου, ἐξιστορεῖ το ταξίδι του Ἰάσονα καί των Ἀργοναυτῶν στήν Κολχίδα γιά νά φέρουν στήν Ἱωλκό το Χρυσόμαλλο Δέρας. ¨Ο Ἰάσων ἀναλαμβάνει αὐτή την ἀποστολή κατόπιν διαταγῆς τοῦ Πελία, βασιλιά της Ἱωλκοῦς, ποῦ εἶχε δεχτεῖ τον χρησμό ὅτι κάποιος "μονοσάνδαλος" θὰ ἔφερνε τήν καταστροφή του. Ὁ Ἰάσων, κατεβαίνοντας ἀπὸ το ὄρος Πήλιο ὁπού εἶχε'

ἀνατραφῇ ἀπὸ τον κένταυρο Χείρωνα, ἔχει χάσει ἕνα σανδάλι διασχίζοντας τον ποταμό Ἄναυρο ὅταν φτάνει στὴν αὐλή του Πελία, καὶ του θυμίζει την προφητεία.

Σχεδόν κάθε μέλος της ἑπόμενης γενιᾶς ἡρώων, ὅπως ὁ Ἡρακλῆς, ἐπιβιβάζεται με τον Ιάσονα στό πλοῖο Ἀργῶ ποῦ κατασκευάζεται εἰδικὰ γι' αὐτή την ἐκστρατεία Σαυτήν τὴ γένια περιλαμβάνονται ὁ Θησέας, ποῦ νίκησε τον Μινώταυρο στήν Κρήτη, οἱ Διόσκουροι, ἡ ἡρωίδα Ἀτάλαντη, ὁ Μελέαγρος, ποῦ ἔχει δικό του ἐπικό κύκλο ἀνάλογο με την Ἰλιάδα καί την Ὀδύσσεια, καί πολλοί ἄλλοι

Ὁ Πίνδαρος, ὁ Ἀπολλώνιος καί ὁ Ἀπολλόδωρος προσπάθησαν νά δώσουν πλήρη κατάλογο των Ἀργοναυτῶν Παρόλο ποῦ ὁ Ἀπολλώνιος ἔγραψε το ποίημα τον 3ο αἰῶνα π.Χ., ἡ ἱστορία των Ἀργοναυτῶν θεωρεῖται παλαιότερη ἀπὸ την Ὀδύσσεια, ἡ ὁποία παρουσιάζει κάποια ἀναλογία με τις περιπλανήσεις του Ἰάσονα (περιπλανήσεις του Ὀδυσσέα Μερισάμενοι ἕλληνες ἐρευνητές θεωροῦν την ἐκστρατεία αὐτή ὡς βασιζόμενη σε κάποιο ἄγνωστο ἱστορικό γεγονός, μαρτυρία γιά ἕνα πρῶτο βῆμα ἐξάπλωσης του ἑλληνικοῦ ἐμπορίου στόν Εὔξεινο Πόντο. Η τραγική ἱστορία της Μήδειας, κόρης του Αιήτης βασιλιά της Κολχίδας καί της ὠκεανίδας Ἴδας, ὑπῆρξε πηγή ἔμπνευσης γιά μεγάλο ἀριθμό συγγραφέων καί καλλιτεχνῶν ἀπό την ἀρχαιότητα ἑως σήμερα

Οἶκος του Ἀτρέα καὶ Θηβαϊκός Κύκλος

Μετά την Ἀργοναυτική ἐκστρατεία καὶ πρὶν τον Τρωικό Πόλεμο, ὑπῆρξε μία γένια ποῦ ἔγινε γνωστή ἐπειδή διέπραξε φρικτά ἐγκλήματα Σε αὐτὴν την γενιά ἀνήκουν ὁ Θυέστης καὶ ὁ Ἀτρέας ἀπὸ το Ἄργος Πίσω ἀπὸ τον μῦθο του Οἰκοῦ του Ἀτρέα (μία ἀπὸ τις δύο βασικές ἡρωικές δυναστεῖες μαζί με τον Οἶκο του Λάβδακου) ἔγκειται το πρόβλημα της ἐκχώρησης ἐξουσίας καὶ του θεσμοῦ της διαδοχῆς στὴν κυριαρχία. Οἱ δίδυμοι Ἀτρέας καὶ Θυέστης μαζί με τους ἀπογόνους τους διαδραμάτισαν καθοριστικό ρολό στὴν ἀποκέντρωση της ἐξουσίας στὶς Μυκῆνες

Ο Θηβαϊκός Κύκλος ἀσχολεῖται κυρίως με τον Κάδμο, τον ἱδρυτή της πόλης, ἐνῶ περιγράφει καί τις πράξεις του Λάιου καί του Οἰδίποδα Οἱ περιπέτειες των τριῶν αὐτῶν ὁδήγησαν στὴν λεηλασία της πόλης ἀπὸ τους Ἑπτὰ ἐπὶ Θήβας καί τους Ἐπιγόνους Ὅσον ἀφορᾶ τον Οἰδίποδα, μία προγενέστερη ἐπική ἐκδοχή περιγράφει μία διαφορετική ἱστορία (σύμφωνα με την ὁποία συνέχισε νὰ κυβερνάει στὴν Θήβα καί μετά ἀπὸ την ἀποκάλυψη ὅτι ἡ Ἱοκάστη ἦταν ἡ μητέρα του ἐνῶ στὴ συνεχείᾳ παντρεύτηκε μία δεύτερη σύζυγο, ποῦ ἔγινε ἡ μητέρα των παιδιῶν του) ἀπὸ την εὐρύτερα γνωστή σήμερα μέσῳ τραγωδιῶν (π.χ. Οἰδίπους Τύραννος Σοφοκλῆ) καί μεταγενέστερων μυθολογικῶν ἀφηγήσεων

Τρωικός Πόλεμος καὶ ἐπακόλουθα

Ἡ Ἑλληνική μυθολογία προσφέρει μία ἀπὸ τις πλέον περίφημες σελίδες της με τον Τρωικό Πόλεμο, την πολύχρονη σύγκρουση μεταξύ Ἀχαιῶν καὶ Τρώων, καὶ τα ἐπακόλουθα της. Ο Ὅμηρος ἔζησε τον 8ο αἰῶνα π.Χ. ἐνῶ ἡ χρονολόγηση ἱστορικῶν γεγονότων ποῦ θὰ μποροῦσαν νά δώσουν πρόσχημα γιά την δημιουργία του μύθου, σύμφωνα με διάφορους ἀρχαίους ἱστορικούς, τοποθετεῖται μεταξύ 13ου καὶ 11ου αἰῶνα π.Χ. (Ἡρόδοτος μεταξύ ἄλλων). Γιὰ τον Ἑρρῖκο Σλήμαν ἕνας πόλεμος μεταξύ Μυκηναίων καὶ Τρώων ἦταν ἱστορικό γεγονός, παρ'ολο ποῦ τα εὑρήματα του ἀποδίδονταν χρονολογικά στήν 2η π.Χ. χιλιετηρίδα. Γιὰ τους σύγχρονους ἱστορικούς, ἂν ὁ μυθικός χαρακτῆρας του τρωικοῦ πολέμου δέν χωρεῖ ἀμφιβολία, πρόσφατες ἀρχαιολογικές ἐργασίες παρέχουν ἐνδείξεις ὅτι πιθανότατα βασίζεται σε ἕνα ἡ περισσότερα ἱστορικά γεγονότα.

Τα δύο ἔργα του Ὁμήρου ἀναφέρονται στὶς σημαντικότερες φάσεις της ἱστορίας, ἐνῶ ἐπὶ μέρους ἐπεισόδια ἐκπονήθηκαν ἀργότερα, ἰδίως ἀπὸ δραματικά ἔργα Ο Τρωικός Πόλεμος παρέχει ἐπίσης μία θεμελιώδη σελίδα της Ρωμαϊκῆς μυθολογίας με την ἱστορία του Αἰνεία, γιοῦ τοῦ Αγχίση, καὶ της Ἀφροδίτης ποῦ ξεφεύγει ἀπὸ την Τροία καὶ καταλήγει νὰ ἐγκατασταθεῖ στὸ Λάτιο ὅπου ἱδρύει την πόλη ποῦ ἀργότερα γίνεται γνωστή ὡς Ρώμη. Ο Αἰνείας δέ, θεωρεῖται πρόγονος του Ρέμου καί Ρωμύλου.

Ὁ Τρωικός κύκλος, μία συλλογή ἐπικῶν ποιημάτων, ἀρχίζει με τα γεγονότα ποῦ ὁδήγησαν στόν πόλεμο: ἡ Ἔρις καί το χρυσό μῆλο, ἡ κρίση του Πάρη, ἡ ἀπαγωγή της Ἑλένης ἀπό αὐτόν, ἡ θυσία

της Ἰφιγένειας ἐν Αὐλίδι). Γιὰ την ἀνάκτηση της Ἑλένης, οἱ Ἕλληνες ξεκίνησαν μία μεγάλη ἐκστρατεία κάτω ἀπό την γενική ἀρχηγία του Ἀγαμέμνονα, ἀδερφὸ του Μενελάου, βασιλεῖς ἀντιστοίχως του Ἀργοὺς καί των Μυκηνῶν Η Ἰλιάδα, ποῦ ἐξιστορεῖ ἐνδελεχῶς τον δέκατο χρόνο του πολέμου, περιγράφει την διαμάχη μεταξύ του Ἀγαμέμνονα καί του Ἀχιλλέα, ποῦ τελικά ὁδήγησε στὸ θάνατο του φίλου του Πατρόκλου, τον θάνατο του πρεσβύτερου γιοῦ του Πριάμου, Ἕκτορα Μετά το θάνατο του Ἕκτορα οἱ Τρῶες συμμαχοῦν με δύο ἐξωτικούς συμμάχους, την Πενθεσίλεια, βασίλισσα των Ἀμαζόνων, καὶ τον Μέμνων, βασιλιά της Αιθιοπίας καὶ γιγιὸς της θεάς Ἠώς Ο Ἀχιλλέας τους σκότωσε καὶ τους δύο, ἀλλὰ στὴ συνέχεια ὁ Πάρις κατάφερε νὰ τον σκοτώσει με ἕνα βέλος καθοδηγούμενο ἀπὸ τον θεό Ἀπόλλωνα Πρίν κατακτήσουν την πόλη, οἱ Ἕλληνες ἔπρεπε κλέψουν ἀπὸ την Ἀκρόπολη της Τροίας ἕνα ξύλινο ὁμοίωμα της Παλλάς Ἀθηνᾶ, το Παλλάδιο. Τελικά, με την βοήθεια της Ἀθηνᾶς, κατασκεύασαν τον Δούρειο Ἵππο Παρά τις προειδοποιήσεις της κόρης του Πριάμου, Κασσάνδρας, οἱ Τρῶες πείστηκαν ἀπὸ τον Σίνο, ἕναν Ἕλληνα ποῦ ὑποδυόταν τον λιποτάκτη, νὰ φέρουν το ἄλογό ἐντός των τειχῶν της Τροίας ὡς προσφορά πρὸς τους Θεούς. Το βράδυ ὁ ἑλληνικός στόλος ἐπέστρεψε, καὶ οἱ Ἕλληνες βγαίνοντας ἀπὸ το ἄλογό ἄνοιξαν τις πύλες της Τροίας. Στή μάχη ποῦ ἀκολούθησε, ὁλόκληρη ἡ Τροία λεηλατήθηκε καὶ καταστράφηκε, ὁ Πρίαμος καὶ οἱ ἐναπομείναντες υἱοί του μαζί με τον ὑπόλοιπο πληθυσμό σφαγιάσθηκαν. Τα περιπετειώδη ταξίδια της ἐπιστροφή τῶν Ἑλλήνων (συμπεριλαμβανομένων των περιπλανήσεων του Ὀδυσσέα καί του Αἰνεία καί το φόνο του Ἀγαμέμνονα) ἐξιστοροῦνται σε δύο ἔπη, στό Νόστοι καί στήν Ὀδύσσεια του Ὁμήρου Ο Τρωικός κύκλος περιλαμβάνει ἐπίσης τις περιπέτειες των τέκνων της Τρωικῆς γενιᾶς, ὅπως ὁ Ὀρέστης καί ὁ Τηλέμαχος.

Ο Τρωικός Πόλεμος παρέχει μία ποικιλία θεμάτων καί ἀποτέλεσε βασική πηγή ἔμπνευσης γιά τους ἀρχαίους Ἕλληνες καλλιτέχνες. Η καλλιτεχνική προτίμηση γιά θέματα ποῦ ἀπορρέουν ἀπό τον Τρωικό Κύκλο δείχνει τή σημασία του γιά τον ἀρχαῖο ἑλληνικό πολιτισμό. Ο ἴδιος μυθολογικός κύκλος ἐπίσης ἀνέπνευσε μία σειρά ἀπό μεταγενέστερες εὐρωπαϊκές λογοτεχνικές γραφές. Πιό συγκεκριμένα, Εὐρωπαῖοι συγγραφεῖς του Μεσαίωνα συχνά μελετοῦσαν τον Ὅμηρο καί ἀνέσυραν ἀπό τους μύθους της Τροίας πάμπολλες ἡρωικές καί ρομαντικές ἀφηγήσεις ποῦ εὔκολα προσάρμοζαν στό δικό τους περιβάλλον.

Ἑλληνικές καί ρωμαϊκές ἀντιλήψεις του μύθου

Η μυθολογία ἔπαιζε ρόλο στήν καθημερινή ζωή, στήν ἀρχαία Ἑλλάδα Οἱ Ἕλληνες χρησιμοποιοῦσαν τους μύθους γιά νά ἐξηγήσουν φυσικά φαινόμενα, πολιτιστικές διαφορές, παραδοσιακές ἔχθρες καί φιλίες. Λίγοι ἀμφέβαλαν γιά την ἱστορικότητα του Τρωικοῦ Πολέμου ὅπως περιγράφεται στήν Ἰλιάδα καί την Ὀδύσσεια Σύμφωνα με Βίκτωρ Ντέιβις Χάνσον (στρατιωτικός ἱστορικός, ἀρθρογράφος, πολιτικός δοκιμιογράφος καί πρώην καθηγητής κλασικῶν σπουδῶν) καί τον Τζον Χιθ (ἀναπληρωτής καθηγητής κλασικῶν σπουδῶν στὸ Πανεπιστήμιο της Σάντα Κλάρα), ἡ βαθιά γνώση του Ὁμηρικοῦ ἔπους κρίθηκε ἀπό τους Ἕλληνες ὡς βάση του πολιτισμοῦ καί της κουλτούρας τους. Ο Ὅμηρος ἦταν γνωστός ὡς "Ἑλλάδος παίδευσις", καί ἡ ποίησή του ὡς "το βιβλίο".[14]

Φιλοσοφία καί μῦθος

Με την ἀνάπτυξη της φιλοσοφίας, της ἱστορίας, της πεζογραφίας καί τοῦ ὀρθολογισμοῦ στά τέλη του 5ου π.Χ. αἰῶνα, ἡ μυθολογία ἔπαψε νά θεωρεῖται ἱστορική πηγή. Οἱ μυθικές γενεαλογίες ἀντικαταστάθηκαν ἀπό μία ἀντίληψη της ἱστορίας ποῦ ἀπέκλειε κάθε ὑπερφυσικό στοιχεῖο (ὅπως ἡ Ἱστορία του Θουκυδίδη). Ἄν καί ποιητές καί δραματικοί ἀναμόρφωναν τους μύθους, οἱ ἱστορικοί καί οἱ φιλόσοφοι ἄρχισαν νά τους ἀμφισβητοῦν

Μερικοί ριζοσπάστες φιλόσοφοι ὅπως ὁ Ξενοφάνης εἶχαν ἤδη ἀρχίσει, ἀπό τον 6 π.Χ. αἰῶνα, νά κατακρίνουν τις ἀφηγήσεις των ποιητῶν ὡς ψευδεῖς καί βλάσφημες. Ο Ξενοφάνης ὑποστήριζε ὅτι ὁ Ὅμηρος καί ὁ Ἡσίοδος ἀπέδιδαν στούς θεούς «κάθε τι ποῦ εἶναι ἀτίμῳ καί ἀπαράδεκτο γιά τους ἀνθρώπους, ὅπως ἡ κλοπή, ἡ μοιχεία καί ἡ ἐξαπάτηση του ἑνός ἀπό τον ἄλλο». Αὐτὸς ὁ τρόπος ἀντίληψης βρῆκε το πιό ἔνθερμο ὑποστηρικτή του στά ἔργα του Πλάτωνα, στά «Πολιτεία» καί «Νόμοι». Ο Πλάτων δημιούργησε δικούς του ἀλληγορικούς μύθους, κατέκρινε τις παραδοσιακές ἱστορίες με τα κόλπα, τις κλοπές καί μοιχεῖες των Θεῶν ὡς ἀνήθικες καί ἐξέφρασε την ἀντίθεσή του γιά τον ρόλο τον θεῶν στήν λογοτεχνία. Η κριτική του Πλάτωνα ἦταν ἡ πρώτη ἀξιόλογη πρόκληση γιά την Ὁμηρική μυθολογική παράδοση, ποῦ την χαρακτήρισε «φλυαρία γριᾶς συζύγου» Ἀπό την πλευρά του ὁ Ἀριστοτέλης ἐπέκρινε την προ-Σωκρατική μυθικό-φιλοσοφική προσέγγιση καί τόνισε ὅτι «ὁ Ἡσίοδος καί οἱ θεολόγοι συγγραφεῖς ἀσχολήθηκαν μόνο με ὅτι φαινόταν ἀληθοφανές στούς ἴδιους, δέν εἶχαν κανένα σεβασμό γιά ἐμάς.. Ἀλλὰ δέν ἀξίζει νά λαμβάνονται σοβαρά ὑπόψη συγγραφεῖς ποῦ κάνουν ἐπίδειξη μυθικῆς συγγραφῆς Ἀντίθετα, αὐτούς ποῦ ἔχουν προχωρήσει καί ἀποδεικνύουν τους ἰσχυρισμούς τους, πρέπει νά τους ἐξετάσουμε ξανά».

Ἑλληνιστικός καί Ρωμαϊκός ὀρθολογισμός

Ο Κικέρων, παρά τον σκεπτικισμό του γιά την μυθολογία καί την τάση νά κατευθύνεται πρός περισσότερο φιλοσοφικές ἀντιλήψεις της θεότητας, θεωροῦσε τον ἑαυτό του ὑπερασπιστή των παραδόσεων.

Κατά τή διάρκεια της ἑλληνιστικῆς περιόδου, ἡ μυθολογία ἀπέκτησε το κῦρος ἐξειδικευμένης γνώσης ποῦ κάτοχοι της ἀνήκουν σε συγκεκριμένη τάξη. Συγχρόνως, ἡ σκεπτικιστική ὀπτική γωνία της κλασσικῆς ἐποχῆς ἔγινε ἀκόμη πιό ευρεία. Ο μυθογράφος Ευήμερος καθιέρωσε την ἀναζήτηση πραγματικῶν ἱστορικῶν γεγονότων πίσω ἀπὸ κάθε μυθικό πλάσμα ἡ γεγονός. Ἄν καί το πρωτότυπο ἔργο του, Ἱερά Γραφή, ἔχει χαθεῖ, πολλά εἶναι γνωστά γιά αὐτὸ ἀπὸ ἀναφορές σε ἔργα του Διόδωρου καί του Λακτάντιου.

Οἱ ὀρθολογικές ἑρμηνεῖες των μύθων ἔγιναν ἀκόμη πιό δημοφιλής στά πλαίσια της Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας, χάρις τις θεωρίες της Στωικῆς καί της Ἐπικούρειας φιλοσοφίας. Οἱ ὑποστηρικτές της Στωικῆς φιλοσοφίας ἀντιστοιχοῦσαν τους θεούς καί τους ἥρωες σε φυσικά φαινόμενα, ἐνῶ οἱ Ἐπικούρειοι τους ὀρθολογικοποιούσαν ὡς ἱστορικές μορφές. Συγχρόνως, οἱ Στωικοί καί οἱ Νεοπλατωνικοί προήγαγαν την ἠθική σημασία της μυθικῆς παράδοσης, ποῦ συχνά βασίζονταν σε ἑλληνικές ἐτυμολογίες  Μέσω του Ἐπικούρειου μηνύματός του, ὁ Λουκρήτιος ἀπεδίωξε νά ἀπομακρύνει τις δεισιδαιμονίες ἀπὸ την συνείδηση των συμπολιτῶν του.Ο Λίβιος, ἐπίσης, εἶναι σκεπτικός σχετικά με την μυθολογική παράδοση καί ὑποστηρίζει ὅτι δέν προτίθεται νά κρίνει τους ἐν λόγῳ θρύλους. Η πρόκληση γιά τους Ρωμαίους, ποῦ εἶχαν βαθιά θρησκευτική παράδοση, ἦταν νά ὑπερασπιστοῦν την παράδοση ἐνῶ ἀποδέχονταν ὅτι ἦταν πρόσφορο ἔδαφος γιά δεισιδαιμονίες. Ο Varro, ποῦ θεωροῦσε την θρησκεία ὡς ἀνθρώπινο θεσμό μεγάλης σημασίας γιά τή διατήρηση του καλοῦ στήν κοινωνία, ἀφοσιώθηκε στήν μελέτη γιά νά ἀνακαλύψει την προέλευση των θρησκευτικῶν λατρειῶν Το ἔργο του Antiquitates Rerum Divinarum (τὸ ὁποῖο δέν ἔχει διασωθεῖ, ἀλλά ἔχουμε μία γενική ἰδέα ἀπὸ το ἔργο Πόλη του Θεοῦ του Αὐγουστίνου) ὁ Varro ὑποστηρίζει ὅτι ἐνῶ ὁ δεισιδαίμων ἄνθρωπος φοβᾶται τους θεούς, ὁ πραγματικά θρησκευόμενος τους ἀντιμετωπίζει ὡς γονεῖς Το ἔργο του, διακρίνονται τρία εἴδη θεῶν:

Οἱ θεοί της φύσης: προσωποποιήσεις των φαινομένων ὅπως ἡ βροχή καί πυρκαγιές.

Οἱ θεοί των ποιητῶν: εἰσήχθησαν ἀπό βάρδους γιά νά ἀναζωογονοῦν το πάθος.

Οἱ θεοί της πόλης: εἰσήχθησαν ἀπό σοφούς νομοθέτες νά ἐξευγενίσουν καί νά διαφωτίσουν τον πληθυσμό.

Ἑλληνικά Μυθολογικά Πλάσματα

Μυθικά Τέρατα

Κέρβερος,γιγάντιο τρικέφαλο κυνηγόσκυλο ποῦ φρουροῦσε τις πύλες του Ἄδη

Χάρυβδη, ἕνα θαλάσσιο τέρας του ὁποίου οἱ εἰσπνοές σχημάτιζαν μία θανάσιμη δίνη.

Έμπουσα, Το πρόσωπο της Ἔμπουσας ἔλαμπε σάν πύρινο καὶ εἶχε εἴτε ἕνα μόνο πόδι, εἴτε ἕνα χάλκινο καὶ ἕνα γαϊδουρινό.

Γοργόνες, τερατώδεις ἀδελφὲς με φτερά ἀπὸ χρυσό, χάλκινα νύχια καὶ φίδια γιά μαλλιά. Ὅταν κάποιος τις κοίταζε κατάματα μεταμορφωνόταν σε πέτρα

Εὐρυάλη

Μέδουσα

Σθενώ

Γραῖες, Εἶχαν ἕνα μάτι κι ἕνα δόντι το ὁποῖο μοιράζονταν ἀναμεταξύ τους.

Δεινῷ

Ενυώ

Πεφρηδώ

Άρπυιες, τρία φτερωτά τέρατα με τα σώματα πουλιῶν καὶ κεφαλές καὶ κορμούς γυναικών

Αελλώ

Νικοθόη

Ωκυπέτη

Ποδάργη

Κόβαλος, λάτρης των γρίφων καὶ των αἰνιγμάτων, δαίμων ποῦ στόχευε στή ψυχαγωγία ἀναμεταξύ αὐτῶν καὶ των ἀνθρώπων Κλέφτες ἡ μάγειρες, ποῦ ἀποτελοῦνται ἀπό ξωτικά ὄντα Κατηγορία καλικάντζαρων των ἀγαθῶν, θησαυρῶν καὶ ὀρυκτῶν Ἔχουνε χαρακτηριστικά ἀνθρωποειδούς με ἐξωτική ἐκφράση μορφῆς βατράχου, γάτας ἡ σκύλου (ζῶα ποῦ κυριεύονται ἀπό το Πνεῦμα).

Μορμώ, ἕνα πλάσμα βαμπίρ ποῦ δάγκωνε τα παιδιά

Ταράξιππος, ἦταν Δαίμονας των ἀρχαίων ποῦ γνωστός κυρίως στούς ἱπποδρόμους

Λάμια, ἦταν βασίλισσα της Λιβύης ποῦ ἔγινε δαίμονας

Μυθικά Ὑβρίδια

Αὐτὰ τα πλάσματα συνδυάζουν ἀνθρώπους καί ζῶα, ἡ τα χαρακτηριστικά των διαφόρων ζώων.

Κένταυροι, πλάσματα μισοί ἄνθρωποι, μισοί ἄλογα

Άσβολος

Χαρικλώ, σύζυγος του Κενταύρου Χείρωνα

Χείρων, ὁ μεγαλύτερος καί ὁ σοφότερος των Κενταύρων

Ευρυτίων

Νέσσος, ἕνας βαρκάρης στόν Ἔβινο ποταμό

Φόλος

Χίμαιρα, ἐξέπνεε φωτιά, εἶχε σῶμα κατσίκας, κεφάλι λιονταριοῦ, καί οὐρά του κατέληγε σε φίδι. Σύμφωνα με ἄλλες περιγραφές, εἶχε περισσότερα ἀπό ἕνα κεφάλια, συνηθέστερα τρικέφαλος (κεφαλή λέοντα, κατσίκας καί δράκοντα).

Ιππαλεκτρυών, ἕνα πλάσμα με τα μπροστινά μέρη ἑνός κόκκορα καί το σῶμα ἑνός ἀλόγου

Ιχθυοκένταυρος, ἕνα ζευγάρι των θαλάσσιων Κενταύρων με τα ἀνώτερα σώματα των ἀνθρώπων, κάτω μέτωπα των ἀλόγων, καί οἱ οὐρές των ψαριῶν

Iπποτης λέως, μία φυλή μισοί ἄλογά, μισοί ἄνθρωποι

Μαντιχώρας, ἕνα τέρας με το κεφάλι ἑνός ἄνδρα, το σῶμα ἑνός λιονταριοῦ καί ἕνα ἐμβολιασμένο πυραύλων ρίψη οὐρά

Μινώταυρος, ἕνα τέρας με κεφάλι ταύρου καί το σῶμα ἑνός ἄνδρα

Σταυροφόρος, ἕνα πλάσμα ποῦ ἦταν μισό ταῦρος καί μισό φίδι

Ὄρθρος, ἕνα δικέφαλο σκυλί,ἀδερφός του κέρβερου ,σκοτώθηκε ἀπό τον Ἡρακλῆ

Πάνας, μία φυλή των πνευμάτων της φύσης

Σάτυροι καί Σάτιρες, μία φυλή των πνευμάτων της φύσης με φορεῖς τῶν ἀνδρών, οἱ οὐρές των ἀλόγων καί τα αὐτιά των γαϊδουριῶν

Σειληνοί, μία φυλή των ἡλικιωμένων Σατύρων με τους φορεῖς των παλαιῶν- ἄνδρες, πατημασιά, μύτες, οἱ οὐρές των ἀλόγων, καί τα αὐτιά ἀπό γαϊδούρια

Σειρῆνες, γοργόνες των ὁποίων το ἀκαταμάχητο τραγούδι δελέαζε τους ναῦτες

Σφίγγα, ἕνα πλάσμα με το σῶμα ἑνός λιονταριοῦ καί το κεφάλι μιᾶς γυναίκας

Τελχίνες, εἰδικευμένοι ­ ἐργάτες μετάλλου με κεφάλια σκύλων καὶ βατραχοπέδιλα φώκιας στή θέση τῶν χεριῶν

Γίγαντες

Οἱ γίγαντες ἦταν μία κατηγορία ἀφύσικα μεγάλων καὶ συχνά τερατωδῶν ἀνδρών ποῦ εἶχαν στενή σχέση με τους θεούς.

Εκατόγχειρες, θεοί των σφοδρῶν καταιγίδων καὶ τυφώνων. Τρεῖς γιοί του Οὐρανοῦ καὶ της Γαίας, ὁ καθένας με τὴ δική του ξεχωριστή προσωπικότητα .

Βριάρεως (ἡ Αἰγαίων), ὁ σθεναρός

Κόττος, ὁ λυσσαλέος

Γύγης, ὁ μεγαλόμελος (αὐτὸς με τα μεγάλα μέλη)

Ἄγριος, ἕνας ἀνθρωποφάγος Θρακιώτης γίγαντας, ὁ οποίος ἦταν μισός ἄνθρωπος καὶ μισός ἀρκούδια

Ἑλκυομένας, ὁ βασιλιάς των Ἀνθρακικός γιγάντων, ὁ Αἰθίοπος σκοτώθηκε ἀπὸ τον Ἡρακλῆ

Αλωάδες, δύο γίγαντες ποῦ ἐπιχείρησαν νά εἰσβάλουν στόν οὐρανό

Ὠτὸς

Εφιάλτης

Ανταίος, γίγαντας της Λιβύης, που πάλευε με ὅλους τους ἐπισκέπτες μέχρι θανάτου μέχρι ποῦ σκοτώθηκε ἀπό τον Ἡρακλῆ

Ἄργος ὁ Πανόπτης, ὁ γίγαντας με τα ἑκατό μάτια ἀναγκασμένος γιά τή φύλαξη της Ioύς

Κύκλωπες (Οἱ Γέροντες), τρεῖς μονόφθαλμοι γίγαντες ποῦ σφυρηλάτησαν τον κεραυνό του Δία

Άργης

Βρόντης

Στερόπης

Κύκλωπες (Οἱ Νεότεροι), μία φυλή μονόφθαλμων σαρκοβόρων γιγάντων ποῦ ἔβοσκαν κοπάδια προβάτων στό νησί της Σικελίας

Πολύφημος, ἕνας Κύκλωπας ὁ ὁποῖος κατέλαβε γιά λίγο τον Ὀδυσσέα καί τους ἄντρες του.

Ἐγκέλαδος, ἕνας ἀπό θρακιῶτες γίγαντες ποῦ ἔκαναν πόλεμο κατά των θεῶν

Γεγένεες, μία φυλή γιγάντων με ἕξι χέρια ποῦ ἀγωνίστηκαν με τους Ἀργοναῦτες γιά το Bear Mountain[ἀσαφές] στή Μυσία

Γηρυών, γίγαντας με τρία σώματα, καί τέσσερα φτερά ποῦ στάθηκε στὸ κόκκινο νησί Ερύθεια

Λαιστρυγόνες, μία φυλή ἀνθρωποφάγων γιγάντων ποῦ ἀντιμετωπίζουν τον Ὀδυσσέα στὰ ταξίδια του

Ὁρίων, ἕνας γίγαντας κυνηγός τον ὁποῖο ὁ Δίας τοποθέτησε ἀνάμεσα στὰ ἀστέρια, ὡς τον ἀστερισμό του Ὠρίωνά

Πορφυρίων, ὁ βασιλιάς των γιγάντων ὁ ὁποῖος, χτυπημένος ἀπό τον Ἡρακλῆ καί του Δία με βέλη καί ἀστραπές ἀφοῦ προσπάθησε νά βιάσει την Ἤρα

Τᾶλως, ἕνας γίγαντας κατασκευασμένος ἀπό ὀρείχαλκο ἀπό τον Ἥφαιστο, καί δοσμένος ἀπό τον Δία στήν ἱερωμένη του, Εὐρώπη ὡς προσωπικός προστάτης της ἰὸς,

Τιτάν ἕνας γίγαντας ποῦ σκοτώθηκε ἀπό τον Ἀπόλλωνα καί την Ἄρτεμις, ὅταν ἐπιχείρησε νά βιάσει την μητέρα τους Λητώ.

Τυφῶν, ἕνας τερατώδης, ἀθάνατος, γίγαντας της θύελλας ποῦ νικήθηκε καί φυλακίστηκε ἀπό τον Δία στόν λάκκο των Τάρταρόν

Ἀπίστευτα προηγμένη τεχνολογία στὰ Ὁμηρικά Ἔπη

Τα Ὁμηρικά ἔπη, πρὶν ἀπ’ ὅλα, δίδαξαν την Ἑλληνική γλῶσσα, σε τέτοιο μάλιστα σημεῖο ἐξοχότητας, ὥστε νὰ ἀποτελοῦν κορυφαία λογοτεχνικά ἀριστουργήματα Ὑπῆρξαν ἕνα εὐαγγέλιο γιά τον ἑλληνικό λαό, ἕνα εὐαγγέλιο ἀπαλλαγμένο γενικά ἀπὸ στοιχεῖα μαγείας, μεταφυσικῆς ἡ δεισιδαιμονίας. Ἐπιπλέον μέσα ἀπὸ αὐτὰ οἱ Ἕλληνες διδάχθηκαν πρότυπα τιμῆς, εὐγενοῦς ἀνατροφῆς καὶ ὀρθῆς γλώσσας.

Τα Ὁμηρικά ἔπη δίδαξαν ἐπίσης ἱστορία -την ἱστορία τῶν ἀρχῶν της μινωικῆς καὶ της μυκηναϊκῆς ἐποχῆς- ἐνῶ ἀποτελοῦν τον προάγγελο μιᾶς νέας ἐποχῆς, δίνοντας στὸν ἀναδυόμενο ἑλληνικό λαό το στέρεο ἐκεῖνο θεμέλιο, πάνω στὸ ὁποῖο οἰκοδόμησε ἕναν καινούριο πολιτισμό, παρέχοντας του ταυτόχρονα πρότυπα ὀρθῆς συμπεριφοράς, περηφάνια κι ἀξιοπρέπεια

ΟΜΗΡΟΣ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗ

Ἡ παλαιά ἀντίληψη, ὅτι ἡ ἀναζήτηση ἐπιστημονικοῦ γνωστικοῦ περιεχομένου στὰ Ὁμηρικά ἔπη εἶναι ἄσκοπη, ἀποδεικνύεται ἀπὸ τα πράγματα ἀνυπόστατη Εἶναι γεγονός ὅτι σε ἕνα ἐπικὸ ποίημα ὑπάρχουν πολλά δυσεπίλυτα προβλήματα στὴ σωστή ἀπόδοση ἐννοιῶν, πραγμάτων καὶ γεγονότων, ἐνῶ ἡ ἀνάμιξη του παλαιοῦ με το νέο εἶναι ἀναπόφευκτη Ὅμως ὑπάρχουν περιγραφές, οἱ ὁποῖες γιά ἕνα εἰδικό ἐπιστήμονα ἡ τεχνικό, εἶναι ἀναμφίβολα ἐξαιρετικά ἀποκαλυπτικές

Το ἐπιστημονικό περιεχόμενο τῶν Ὁμηρικῶν ἐπῶν καταγράφεται ἀπὸ τον Κ. Ζέγγελη ἤδη το 1911. Σήμερα ὅμως, μετά ἀπὸ ἕνα αἰῶνα καὶ με δεδομένη την πρόοδο των ἐπιστημῶν ποῦ συντελέστηκε σ’ αὐτὸ το διάστημα, εἶναι βέβαιο ὅτι τα ἐπιστημονικά στοιχεῖα ποῦ περιέχονται στὰ ἔπη εἶναι πολύ περισσότερα ἀπὸ ὅσα ἀναφέρονται

Δὲν εἶναι ὑπερβολή νὰ λεχθεῖ ὅτι τα πελώρια αὐτὰ μνημεῖα της ἀνθρωπότητας πρέπει, τουλάχιστον κάθε ἑκατὸ χρόνια, νὰ ἐπανεξετάζονται ἀπὸ τους ἐπὶ μέρους εἰδικούς, με τὴ βεβαιότητα ὅτι θὰ ἀνακαλυφθεῖ καινούρια γνώση!

Ὅπως μάλιστα ἀποδεικνύεται στὴ συνέχεια, δὲν πρόκειται γιά ἁπλὲς καταγραφές ποῦ ὑπαινίσσονται την ὕπαρξη ἐπιστημονικῆς γνώσης, ἀλλὰ σχεδόν γιά οὐσιαστική ἐπιβεβαίωση ὅτι οἱ Ἕλληνες της ὁμηρικῆς ἐποχῆς ἦταν κάτοχοι προηγμένης τεχνολογικῆς γνώσης. Οἱ ὑπάρχουσες περιγραφές ἐπιτρέπουν ὄχι μόνο τὴ διαπίστωση αὐτὴ, ἀλλὰ καθιστοῦν δυνατή την ἀνακατασκευή των ἐξεταζομένων στοιχείων, ὥστε νὰ μποροῦν νὰ μελετηθοῦν πειραματικά γιά την ἐξαγωγὴ ἀσφαλῶν συμπερασμάτων σχετικά με την ἀπόδοση καὶ τις δυνατότητες τους.

Ἡ παροῦσα ἔρευνα ἀσχολεῖται με τα ἀμυντικά ὅπλα των Ἑλλήνων καὶ συγκεκριμένα με δύο περιγραφές ἀσπίδων, οἱ ὁποῖες ἐμφανίζουν στοιχεῖα μιᾶς τεχνογνωσίας ποῦ ἀγγίζει τα ἐπίπεδα της σύγχρονης τεχνολογικῆς γνώσης! Τα παραδείγματα αὐτὰ βρίσκονται στὸ κατ’ ἐξοχὴν πολεμικό ἔπος, την Ἰλιάδα

Ἡ Ἰλιάδα, ὥς ὑπέροχο “λογοτεχνικό μνημεῖο, φαίνεται νὰ ἔχει συσσωρεύσει τις πολιτιστικές προσπάθειες πολλῶν γενεῶν μέσα σε πολλούς αἰῶνες Το ἀξιοσημείωτο εἶναι ὅτι δὲν ἐμφανίστηκε κατά το τέλος ἡ το ἀπόγειο του ἑλληνικοῦ πολιτισμοῦ, ἀλλὰ μᾶλλον κατά το ξεκίνημα του.

Ὁ Ὅμηρος ἐμφανίζεται ὡς κήρυκας ἡ προάγγελος του πνευματικοῦ πολιτισμοῦ της Ἑλλάδας, της Εὐρώπης καὶ της Δύσης γενικότερα – ἕνας κήρυκας με ἀνάστημα τόσο γιγάντιο ποὺ ἀκόμα καὶ σήμερα μας ἐπισκιάζει Ἡ Ἰλιάδα εἶναι ἕνα πολεμικό ἀφήγημα: οἱ συγκρούσεις ἀνάμεσα σε πρόσωπα καὶ ἐμπολέμους εἶναι τρομακτικές.

Ἀντίστοιχα το τεχνολογικό περιεχόμενο της εἶναι ἰδιαίτερα σημαντικό, καθώς τα ἐπινοήματα, τα τεχνάσματα ἀλλὰ καὶ ἡ βαθιά γνώση τεχνικῶν μεθόδων, ποὺ σχεδόν ἀκουμποῦν τα σύνορα της σύγχρονης τεχνολογίας, βρίσκονται ἐκεῖ σε ἀφθονία

ΟΙ ΑΣΠΙΔΕΣ

ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΟΜΗΡΙΚΟΥΣ ΣΤΙΧΟΥΣ ΣΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ!

Τα ἕν λόγῳ παραδείγματα ἀφοροῦν στὶς ἀσπίδες του Ἀχιλλέα καὶ του Αἴαντα του Τελαμώνιου. Καὶ οἱ δύο εἶναι κατασκευές πολύστρωτες (laminatedstructures), ἀποτελοῦνται δηλαδή ἀπὸ ἐπάλληλα ἐλάσματα ἡ στρώσεις ὑλικῶν με διαφορετικές ἰδιότητες, κατάλληλα συνδεδεμένες μεταξύ τους, με τρόπο ποὺ τελικά οἱ ἰδιότητες της κατακατασκευῆς εἶναι ἐξαιρετικά ἀναβαθμισμένες ἔναντι μιᾶς κατασκευῆς, φτιαγμένης ἀπὸ ἕνα καὶ μοναδικό ὑλικό Τέτοιες κατασκευές χρησιμοποιοῦνται σήμερα κατά κόρον στὶς σύγχρονες βιομηχανικές ἀλλὰ καὶ αεροδιαστημικές κατασκευές.

Ὅμως ἡ λειτουργία κάθε μιᾶς ἀπὸ τις ἀσπίδες αὐτὲς στηρίζεται σε διαφορετική ἀρχὴ της μηχανικῆς ἐπιστήμης

Γιὰ νά μελετηθεῖ κάθε ἀσπίδα ὡς πολύστρωτη κατασκευή, ἀπαιτήθηκε ἡ ἀναπτύξη ἑνὸς θεωρητικοῦ μοντέλου. Εἰδικὰ γιὰ την ἀσπίδα του Αἴαντα, τα ἀπαιτούμενα ὑλικὰ δὲν ἦταν ἀπαγορευτικά ἀπὸ οἰκονομική ἄποψη, ὅπως γιὰ την ἀσπίδα του Ἀχιλλέα Ἔτσι μπόρεσε νά κατασκευαστεῖ καὶ το φυσικό μοντέλο, δηλαδή μιά πλήρης σειρά δοκιμίων, ἡ συμπεριφορά των ὁποίων δοκιμάστηκε πειραματικά!

Ἡ ἀναπτύξη των μοντέλων βασίστηκε σε μιά σειρά παραδοχῶν, οἱ ὁποῖες ὅμως ἦταν ἀπόλυτα ρεαλιστικές. Π.χ., ὅτι οἱ ἐπάλληλες στρώσεις ἦταν ἰσοπαχεῖς, ὅτι το συνολικό βάρος της ἀσπίδας δὲν ξεπερνοῦσε τις δυνατότητες του ἀνθρώπου ποὺ τὴ χρησιμοποιοῦσε, ἔστω κι ἄν ἦταν ἡμίθεος, ὅτι ἡ κινητική ἐνέργεια του δόρατος, τὴ στιγμή ποὺ κτυποῦσε την ἀσπίδα, ἦταν ὅση περίπου καὶ του ἐξακοντιστῇ ποὺ κατέχει το παγκόσμιο ρεκόρ στὸ ἀντίστοιχο ἄθλημα κλπ

Τα κείμενα της Ἰλιάδας εἶναι, ὅπως θὰ δοῦμε, ἐξαιρετικά διαφωτιστικά καὶ παρέχουν ἐπαρκῆ δεδομένα, ὥστε νά χρησιμοποιηθοῦν ὡς σημεῖο ἐκκίνησης γιὰ την ἀριθμητική προσομοίωση του κάθε ὅπλου καὶ της συμπεριφοράς του: Ἕνα δόρυ με αἰχμή ἀπὸ σκληρό μπροῦντζο (ὀρείχαλκο του κασσιτέρου) ἔκρουσε την ἀσπίδα Ἄν καὶ ἡ ἀκριβὴς γεωμετρία της ἀσπίδας καὶ του δόρατος δὲν εἶναι ἐπακριβῶς γνωστή, ἀπὸ τα ἀρχαιολογικά εὑρήματα προκύπτουν σημαντικά στοιχεῖα, καθώς σχηματικές καὶ ζωγραφικές ἀναπαραστάσεις μποροῦν νά εἶναι ἐξαιρετικά εὔγλωττες

Οἱ ἀκριβεῖς ἰδιότητες των σχετικῶν ὑλικῶν προσδιορίστηκαν σχετικά εὔκολα, εἴτε μέσα ἀπὸ την ἀντιστοιχία πρὸς σύγχρονα ὑλικὰ με ἀνάλο γῆ σύνθεση καὶ μεθόδους παραγωγῆς εἴτε μέσα ἀπὸ πειραματικό προσδιορισμό.

Τέλος, ἡ διερεύνηση των ἰδιοτήτων καὶ της συμπεριφοράς των ἀσπίδων ἔγινε με την ἀριθμητική ἐπίλυση του προβλήματος της δυναμικῆς ἐπαφῆς ἀνάμεσα σ’ αὐτὲς καὶ το δόρυ. Το πρόβλημα αὐτὸ συγκεντρώνει την προσοχή τῶν ἐρευνητῶν κατά τις τελευταῖες δύο δεκαετίες, καθώς ἀφορᾶ στὴν κρούση βλημάτων με μεγάλες ταχύτητες, τον σχεδιασμό καὶ ἀνάλυση πυρηνικῶν ὅπλων, την ἀσφάλεια πυρηνικῶν ἀντιδραστήρων, την ταχεῖα διαμόρφωση μετάλλων καὶ πολλά ἀλλὰ, ὁδήγησε δὲ στὴν ἀναπτύξη νέων, προηγμένων ἀλγορίθμων καὶ κωδίκων ὑπολογιστῶν.

Η ΑΣΠΙΔΑ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ

Οἱ πληροφορίες ποῦ δίνονται στὴν Ἰλιάδα γιά την ἀσπίδα του Ἀχιλλέα, ἐκτὸς ἀπὸ τὴ μακρά περιγραφή τῶν ἐξωτερικῶν της παραστάσεων, εἶναι οἱ ἐξῆς:

α) Ἡ πρώτη περιγραφή ρομπότ στὴν ἱστορία (ἄποψη του Isaac Asimov γιά τα χρυσά κορίτσια ποῦ βοηθοῦσαν τον Ἥφαιστο, 1412-422):

Καὶ τες φυσοῦνες μάκρυνεν ἀπ’ την φωτιά καὶ ὅλα \ Ἐσύναξε τα σύνεργα σ’ ἐν’ ἀργυρὸ λαρνάκι, \ Καὶ με σφουγγάρι ἐκάθαρε το πρόσωπο, τα χέρια,\ Τον τράχηλον τον δυνατόν, τα δασερά του στήθη. \ Χιτῶνα ἐνδύθη, ἐφούχτωσε σκῆπτρο παχύ κι ἐβγῆκε \ χωλαίνοντας καὶ ἀνάλαφρα τον κύριον ἐστηρίζαν \ θεράπαινες ὁλόχρυσες, σὰν ζωντανά κοράσια. \ Δύναμιν ἔχουν καὶ φωνήν, νοῦν ἔχουν εἰς τες φρένες, \καὶ τεχνουργήματά’ ἔμαθαν ἀπὸ τους ἀθανάτους \ Ἐκεῖνες τον ἐπρόσεχαν. Κι ἐσύρθη αὐτὸς πλησίον \ στὴ Θέτιδα κι ἐκάθησε σ’ ἕνα θρονί ὡραῖο.

β) Ἡ πρώτη περιγραφή πλήρως αὐτοματοποιημένου ἐργαστηρίου (Σ 468-473):

Εἶπε καὶ αὐτοῦ την ἄφησε καὶ πῆγε στες φυσοῦνες, \ στὸ πῦρ τες στρέφει καὶ γοργά νὰ ἐργάζονται προστάζει. \ Φυσοῦνες εἰκόσι φυσοῦν στες κάψες τους καὶ βγάζουν \ εὐκολοφύση την πνοήν σφοδρήν ἡ μετρημένην, \ πότε με βία πότε σιγά νὰ ὑπηρετοῦν, ὡς θέλει \ ὁ Ἥφαιστος, ὥστ’ εὔκολα το ἔργο νὰ τελειώσει.

γ) Οἱ κατασκευαστικές λεπτομέρειες της ἀσπίδας (1474-481):

Σκληρόν χαλκόν, κασσίτερον, πολύτιμο χρυσάφι \ καὶ ἀσήμι βάζει στὴ φωτιά, κατόπιν μέγ’ ἀμόνι \ εἰς τον κορμόν τοποθετεῖ καὶ στὸ δεξί του χέρι \ σφῦραν ἀδρανεῖ δυνατήν καὶ το διλάβι στ’ ἄλλο \ Κι ἔπλασε πρῶτα δυνατήν ἀσπίδα καὶ μεγάλην \ ὅλην με τέχνην καὶ τριπλόν λαμπρόν τριγύρω κύκλον \ με πέντε διπλές ἔγινεν ἡ ἀσπίδα καὶ σ’ ἐκείνην \ λογίων εἰκόνες ἔπλαθε με την σοφήν του γνῶσιν

δ) Ἡ συμπεριφορά της ἀσπίδας στὴ μονομαχία με τον Αἰνεία {Υ 261-272):

Κι ἀπὸ το σῶμα του μακράν την κράτησε ὁ Πηλείδης \ Φοβούμενος μὴν εὔκολα τὴ σπάσει πέρα ὡς πέρα \Του Αἰνείου τομακρόσκιον κοντάρι του άνδρειωμένους \ Καὶ δὲν ἐννόησε ὁ μωρός ὅτι τα δοξασμένα \ Των θεῶν δώρ’ ἀπὸ θνητούς εὐκόλως δὲν νικιοῦνται, \ Μηδέ ποσῶς ὑποχωροῦν καὶ τότε την ἀσπίδα \ Δὲν ἔσπασε το δυνατό κοντάρι του ἀνδρειωμένου. \ Ὅτι την φύλαξε ὁ χρυσός, δῶρο του Ἡφαίστου θεῖον \ δύο δίπλες εδιαπέρασεν καὶ τρεῖς ἦσαν ἀκόμη, \ Τι πέντε δίπλες ὁ χωλός τεχνίτης εἶχε στρώσει, \ δύο χάλκινες καὶ μέσαθε του κασσιτέρου δύο, \μίαν χρυσήν, ποὺ κράτησε το φράξινο κοντάρι.

ε) Ἡ συμπεριφορά της ἀσπίδας στὴ μονομαχία με τον Ἀστεροπαίο (Φ 161-164):

Εἰς τες φοβέρες σήκωσεν ὁ θεῖος Ἀχιλλέας \την λόγχην καὶ τες δύο του ὁ Ἀστεροπαίος ἥρως, \ Ὅτι του ἐρχόταν βολικά καὶ με τα δύο του χέρια. \ Με την μίαν λόγχη κτύπησε τον κύκλον της ἀσπίδος, \ ἀλλὰ την κράτησε ὁ χρυσός, το δώρημα το θεῖο

Ὅπως λοιπόν προκύπτει, ἡ ἀσπίδα ἀποτελεῖται ἀπό δύο ἐξωτερικά ἐλάσματα ἀπό σκληρό μπροῦντζο (ὀρείχαλκο κασσίτερο), δύο ἐλάσματα κασσίτερο καὶ ἕνα κεντρικό ἔλασμα ἀπό (μαλακό) χρυσό. Πρόκειται δηλαδή γιὰ ὑλικὰ με πολύ διαφορετικές -μηχανικές καὶ ἄλλες- ἰδιότητες, γεγονός ποὺ ἐπιτρέπει την ἀναστολή διάδοσης της διάτρησης μέσα στὰ ὑλικὰ της ἀσπίδας Αὐτὸ το «ἐμπόδισμα» του τρυπήματος ἐπιτυγχάνεται κατά κύριο λόγο μέσα ἀπό την ἀπορρόφηση της κρουστικῆς ἐνέργειας του δόρατος, ἀπό την πλαστική παραμόρφωση του κεντρικοῦ ἐλάσματος ἀπό χρυσό!

Ἡ ΑΣΠΙΔΑ ΤΟΥ ΑΙΑΝΤΑ

Στὴν Ἰλιάδα ὑπάρχουν οἱ ἀκόλουθες περιγραφές γιὰ την ἀσπίδα του Αἴαντα του Τελαμώνιου ἀπό τὴ μονομαχία του με τον Ἕκτορα (Ἡ 219-232, 244-248, 258-267):

Καὶ ὁ Αἴας ἐπροχώρησε μά’ ἀσπίδα ὡσάν πύργον, \ χάλκινην μά’ ἑπτὰ δέρματα, ποὺ του ἔκαμε ὁ Τυχίος \ τῶν σκυτοτόμων ἔξοχος, ἐγκάτοικος στὴν Ὕλην, \ λαμπρήν την ἐτεχνούργησεν ἑφτά-διπλην με δέρμα \ δυνατῶν ταύρων, κι ἔβαλεν δίπλαν χαλκοῦ ὀγδόην \ Αὐτὴν στὰ στήθη ξεπρόβαλεν ὁ Τελαμώνιος Αἴας \ Κι ἐστάθη ἐμπρός στὸν Ἕκτορα καὶ τοῦπε με φοβέρες: \ «Ὦ Ἕκτωρ, θὰ γνωρίσεις σῦ, μόνος με μόνον τώρα, \ ἄν ἄλλοι ἐδῶ των Δαναῶν εὑρίσκονται ἀνδρειωμένοι, \ ἕξω ἀπό τον λεοντόκαρδον Πηλείδην ἀνδροφόνον, \ Ἀλλ’ αὐτὸς μένει στὰ κυρτά θαλασσοπόρο πλοῖα, \ Ἀφοῦ στὸν πρῶτον ἀρχηγὸν Ἀτρείδην ἐχολώθη \ Ἀλλ’ ἐμεῖς εἴμεθ’ ἀρκετοί με σε νὰ μετρηθοῦμε \ Καὶ πάμπολλοι, ἀλλ’ ἄρχισε πρῶτος ἐσὺ την μάχην».

[Ὁ Ἕκτορας]
εἶπε καὶ το μακρόσκιον ἐτίναξε κοντάρι. \ Καὶ την φρικτήν του Αἴαντος ἐκτύπησεν ἀσπίδα \ Καὶ τον χαλκόν ποὺ ὄγδοος ἑπτὰ σκεπάζει δίπλες. \Τες ἕξι δίπλες ἔσχισε κι ἐστάθη στήν ἑβδόμην \ Της λόγχης ὁ σκληρός χαλκός καὶ ὁ Ἕκτωρ πρῶτος ἔκρουσε στὴν μέσην την ἀσπίδα, \ καὶ η λόγχη δὲν την ἔσπασε, ώστ’ ἐκυρτώθ’ ἡ ἄκρη \ τότε πηδῶντας ἔμπηξε την λόγχην στήν ἀσπίδα \ του Ἕκτορος καὶ ἀπ’ την ὁρμήν τον ἔκοφεν ὁ Αἴας, \ καὶ τοτονλαιμόν του λάβωσε ἡ λόγχη κι ἔσταξ’ αἷμα \ Καὶ ὅμως ὁ Ἕκτωρ μ’ όλ’ αὐτὰ την μάχην δὲν ἀφήνει \ Τραβιέται ὀπίσω κι ἀπ’ την γῆν με το τρανό του χέρι \ Πέτραν σηκώνει ὁλόμαυρην, μεγάλην καὶ τραχεῖαν \ Του Αἴαντος την φοβερήν ἐπτάδιπλην ἀσπίδα \ Μ’ αὐτὴν κτυπᾶ στὸν ὀμφαλὸν κι βρόντησε ὁ χαλκός της.

Ἡ ἀσπίδα του Αἴαντα περιγράφεται ὡς ἀποτελούμενη ἀπὸ ἑπτὰ ἐπάλληλα στρώματα ἀπὸ βόειο δέρμα καὶ ἕνα ὄγδοο ἐξωτερικό ἀπὸ σκληρό ὀρείχαλκο Ἀναφέρεται καὶ ὁ κατασκευαστής της, ὁ Τυχίος ἀπὸ την Ὕλη, ποὺ ἦταν ὀνομαστός τεχνίτης του δέρματος.

Στή συγκεκριμένη περίπτωση, ὁ μηχανισμός λειτουργίας της ἀσπίδας βασίζεται στήν τριβή. Κατά την κρούση του δόρατος, ἡ ἀσπίδα παρά μορφώνεται καὶ ἡ τριβή ἀνάμεσα στὰ στρώματα του δέρματος ἀπορροφᾶ την ἐνέργεια της κρούσης. Αὐτὸ προϋποθέτει την ὕπαρξη ἱκανοῦ ἀριθμοῦ στρώσεων καὶ, ὅπως ἀποδείχθηκε, οἱ ἑπτὰ στρώσεις ἀποτελοῦν τον ἐλάχιστο (καὶ ἰδανικό) ἀριθμό, ποὺ κάνει την ἀσπίδα ἄτρωτη κάτω ἀπὸ τις δοσμένες συνθῆκες (Εικ. 4). Το γεγονός αὐτὸ, ποὺ ἐπίσης ἐπιβεβαιώνει ἀπόλυτα τις ὁμηρικές περιγραφές, ἐπαληθεύεται με τα παρόντα ἀποτελέσματα τόσο ἀριθμητικά ὅσο καὶ πειραματικά με βάση τα μοντέλα της προηγούμενης περίπτωσης.

Ἐκτὸς ἀπὸ την ἀριθμητική ἔγινε καὶ πειραματική μελέτη, κατά την ὁποῖα τα μοντέλα της ἀσπίδας κατασκευάστηκαν καὶ δοκιμάσθηκαν σε διάτρηση, με τὴ βοήθεια ἀεροβόλου ὅπλου (Εικ. 5), του ὁποίου το βλῆμα περιεῖχε ἐνέργεια ὅση καὶ το δόρυ, ὅπως ἀναφέρθηκε παραπάνω. Δοκιμάστηκαν διάφοροι συνδυασμοί αριθμού καὶ πάχους στρώσεων, με ἰό συνολικό πάχος της ἀσπίδας νὰ παραμένει σταθερό.

Ἐπιβεβαιώθηκε ἀπόλυτα ὅτι ὁ ἀριθμὸς των ἑπτὰ στρώσεων εἶναι ἀναγκαῖος γιὰ τὴ μὴ διά τρηση της ἀσπίδας καὶ ἐπίσης ἡ ἀκρίβεια της ομηρικής περιγραφῆς ὅτι ἡ τελευταία (ὄγδοη) στρώση του δέρματος συγκράτησε το δόρυ».

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Ἡ μέχρι κεραίας ἐπαλήθευση των (ἐξαιρετικά λεπτομερειακῶν) περιγραφῶν της Ἰλιάδας γιά την κατασκευή καί τή συμπεριφορά στή μάχη των ἀσπίδων του Ἀχιλλέα καί του Αἴαντα του Τελαμώνιου ἀποτελεῖ ἐξαιρετικά σημαντικό γεγονός στήν περιοχή της λεγόμενης πειραματικῆς ἀρχαιολογίας Ἀποδεικνύεται ὅτι οἱ Ἕλληνες της ἐποχῆς ἐκείνης κατεῖχαν τεχνολογικές γνώσεις ἐξαιρετικά προηγμένες ἀκόμη καί με σημε ρινά κριτήρια.

Ἀσφαλῶς δὲν ὑπάρχουν ἀποδείξεις ἐπιστημονικῆς γνώσης ποὺ νά στήριζε τις τεχνολογικές αὐτὲς δυνατότητες καί πάλι ὅμως ἐγείρονται ἐρωτηματικά ποὺ δύσκολα μποροῦν νά ἀγνοηθοῦν Ἰδιαίτερα ἐν ὄψει του τρόπου, με τον ὁποῖο οἱ περιγραφές αὐτὲς ἔχουν φτάσει μέχρι τις μέρες μας, δηλαδή προφορικά (τουλάχιστο μέχρι νά ἐφευρεθεῖ ἡ γραφή) ἀπό γενεά σε γενεά, χωρίς ὅμως νά χάσουν την ἀκρίβεια καί την ἀξιοπιστία τους.

Ἔτσι ἡ ὕπαρξη ἑνός θαυμαστοῦ κόσμου, ὄχι μόνο γεμάτου με ἁρμονία καί κάλλος ἀλλά καί τεχνολογικά προηγμένου σε ἐκπληκτικό βαθμό, δὲν ἀποτελεῖ προϊόν φαντασίας ἡ ποιητικῆς ἔμπνευσης, ἀλλά φαίνεται νά ἦταν ἀπόλυτα χειροπιαστή πραγματικότητα.

Πηγές

1. Ἡ ἐπιστήμη της φύσεως παρ’ Ὁμήρῳ, Ἀθήνα 1891. Βλ. ἔκδοση 1977 ἀπό τις Ἐκδόσεις Πανεπιστημίου Πατρῶν με ἐκτενῆ εἰσαγωγή ὑπό Σ. Α. Παϊτιέτη καί πρόλογο, μεταφράσεις χωρίων καί παρατηρήσεις ὑπό Σ. Λ.Σκατσή

2. Τα κείμενα της Ἰλιάδας ποὺ ἀκολουθοῦν εἶναι ἀπό τή μετάφραση του Ἰακώβου Πολυλᾶ Ἡ ἰδέα πρωτοπαρουσιάστηκε στὸ Πρῶτο Συμπόσιο Ποίησης στὸ Πανεπιστήμιο Πατρῶν το 1980 (βλ. Πρακτικά, Σ. Α. Παϊπέτη, Ποίηση καί τεχνολογία)

3. Οἱ ἀριθμητικοί κώδικες ποὺ χρησιμοποιήθηκαν στήν παροῦσα μελέτη βασίζονται σε κώδικες ποὺ ἀναπτύχθηκαν ἀπό το Methods Development Group στὸ Lawrence Livermore National Laboratory (LLNL) των ΗΠΑ, ἵδρυμα ποὺ ἐπὶ τριάντα σχεδόν χρόνια κατέχει τα ἀναμφισβήτητα πρωτεῖα στὸ πεδίο. (Βλ. Κ. Williams, Simulation of Damage Progression in Laminated Composite Plates, 5th International LSDYNA Users Conference. Ed. John Mc Kinney & Tony Taylor. September 21-22,1998. Southfield, Michigan)

4. S. A. Paipetis and V. Kostopoulos, Defensive Weapons in Homer’s Poetry, Part A: The Shield of Achilles, Proceedings, 1st International Symposium on Extraordinary Machines and Structures in Antiquity, International Olympic Academy, Ancient Olympia, 19-24 August 2001

5. S. A. Paipetis and V. Kostopoulos, Defensive Weapons in Homer’s Poetry, Part B: The Shield of Ajax Proceedings, 1st International Symposium on Extraordinary Machines and Structures in Antiquity, International Olympic Academy, Ancient Olympia, 19-24 August 2001.

Του Σ.Α Παϊπέτη

Καθηγητή Μηχανικῆς του Πανεπιστημίου Πατρῶν