Οἱ θρυλικοί Ἕλληνες stratioti της Βενετίας - Οἱ πρόδρομοι Κλεφτῶν καὶ Ἀρματωλῶν
Στά τέλη του 15ου αἰῶνα εἰσέρχονται στὸν εὐρωπαϊκό τρόπο πολέμου δύο νέα στοιχεῖα: το πρῶτο προέρχεται ἀπὸ το παρελθόν καὶ πρόκειται γιὰ το πυκνό, δορυφόρο πεζικό ποῦ κινεῖται μαζικά ὡς συμπαγής φάλαγγα με ἐξέχοντες σε αὐτὸ το εἶδος μάχης τους ὀρεσίβιους Ἐλβετοῦς.
Το δεύτερο στοιχεῖο θὰ καθορίσει το μέλλον της στρατιωτικῆς τακτικῆς καὶ εἶναι ἡ χρήση της πυρίτιδας.
Το πεδίο στὸ ὁποῖο θὰ δοκιμαστοῦν καὶ θὰ ἐφαρμοστοῦν μαζικά αἰτοῦ του εἴδους οἱ νεωτερισμοί ἦταν οἱ Ἰταλικοί πόλεμοι μεταξύ των ἐτῶν 1494-1559 κατά τους ὁποίους οἱ μεγάλες δυνάμεις της ἐποχῆς (Γαλλία, Ἀψβουργική Ἰσπανία, Βενετία) συγκρούστηκαν γιὰ τον ἔλεγχο τῶν ἰταλικῶν κρατιδίων.
Η στρατιωτική φιλολογία θεωρεῖ αὐτούς τους πολέμους καὶ στρατούς ὡς τους πρώτους σύγχρονους της νεώτερης ἐποχῆς.
Σε αὐτὸ λοιπόν το πεδίο μάχης πού σφυρηλατήθηκε το νέο εἶδος πολέμου ἔκαναν την ἐμφάνισή τους οἱ stratioti, οἱ πρῶτοι Ἕλληνες μεταβυζαντινοί πολεμιστές.
Οἱ stratioti ἦταν ἐλαφρύ ἱππικὸ, μετεξέλιξη τῶν στρατιωτῶν του ὑστεροβυζαντινού στρατοῦ (στρατιώτης σήμαινε τον ἐλαφρὸ ἱππέα), ποῦ ὑπηρετοῦσαν τους τελευταίους βυζαντινούς δεσπότες της Πελοποννήσου.
Κατά την κατάληψη της Πελοποννήσου ἀπὸ τους Ὀθωμανούς αὐτὰ τα μοσθοφορικά σώματα χρησιμοποιήθηκαν ἀπὸ τους Βενετοῦς γιὰ νὰ ὑπερασπίσουν τις κτήσεις τους στὸ Ναύπλιο, τὴ Μεθώνη, τὴ Κορώνη καὶ τὴ Μονεμβασιά.
Ὅταν ξέσπασαν οἱ ἰταλικοί πόλεμοι οἱ Βενετοί μετέφεραν τα στρατεύματα αὐτὰ στὴν Ἰταλική χερσόνησο καὶ ἐπηρέασαν με την ἰδιαίτερη μαχητική τους ἱκανότητα την ἐξελίξη τῶν στρατιωτικῶν σχηματισμῶν, συμβάλλοντας καίρια σ' αὐτὸ ποῦ οἱ στρατιωτικοί ἱστορικοί ὀνομάζουν ὡς «ἀναβίωση της τακτικῆς του ἱππικοῦ».
Ο τρόπος πολέμου των stratioti στηρίζονταν στὴν ταχύτητα, την εὐελιξία, τὴ τακτική της παρακολούθησης καὶ παρενόχλησης, την αἰφνιδιαστική ἐπιθέση καὶ καταδίωξη του ἐχθροῦ. Ἦταν μία μέθοδος πολέμου ποῦ ἀνταποκρίνονταν στὸ βαλκανικό πολεμικό σκηνικό ποῦ ἐπικρατοῦσε κατά τον 14ο καὶ 15ο αἰῶνα.
Τα πολυάριθμα στρατεύματα των Ὀθωμανῶν μποροῦσαν νὰ ἀντιμετωπιστοῦν ἀπὸ τους χριστιανούς ἡγεμόνες των Βαλκανίων μόνο με γρήγορες, τακτικές κινήσεις ποῦ εὐνοοῦνταν ἀπὸ την ὀρεινή φυσιογνωμία της χερσονήσου του Αἴμου.
Το ἐλαφρὺ ἱππικὸ μποροῦσε νὰ ἀντεπεξέλθει ἄριστα σε αὐτὴν την ὑποστολή ἐνῶ φαίνεται ὅτι οἱ χριστιανοί υἱοθέτησαν καὶ ὁρισμένα στοιχεῖα ἀπὸ τους Ὀθωμανούς, ὅπως τον ἐλαφρὺ ἐπιθετικό ἐξοπλισμό καὶ ἐξάρτυση σε ἀντίθεση με τους σιδηρόφρακτους Εὐρωπαίους ἱππεῖς.
Εἶναι χαρακτηριστικό ὅτι οἱ δυτικές πηγές συχνά μπερδεύουν τους stratioti με το κατεξοχήν ἐλαφρὸ ἱππικὸ τῶν Ὀθωμανῶν, τους ἀκιντζήδες.
Οἱ stratioti ἦταν ντυμένοι με βαμβακερό ἐπενδυτῆ ποῦ γιὰ τους ἐπικεφαλῆς ἦταν χρώματος πορφυροῦ με χρυσοκέντητη διακόσμηση. Στὸ κεφάλι φοροῦσαν σκοῦφο ἡ σπανιότερα κράνος, ἐνῶ κάποιοι ἔφεραν ἕνα εἶδος θώρακα (panciera).
Ὁ ἐξοπλισμός τους ἀποτελοῦνταν ἀπὸ μία μικρή στρογγυλή ἀσπίδα (scudo), ἕνα σπαθί τύπου schiavona VII, ἕνα κοντό δόρυ (το κατεξοχήν ὅπλο τους) με μία μικρή σημαία στὸ πάνω ἄκρο καὶ ἕνα ρόπαλο (mazzocca) συχνά μεταλλικό.
Τα ἄλογα τους ἦταν μεγάλα, γρήγορα καὶ ἀνθεκτικά στὴν κούραση καὶ στὶς κακουχίες ὅπως ἅρμοζε στὴν πολεμική τους τακτική.
Ἐπειδή συναντᾶμε τους stratioti στὶς πηγές ἀρκετὰ ἀργὰ, ὅταν ἤδη ἔχουν γίνει γνωστοί στὴν Εὐρώπη καὶ ἔχουν ἀποκρυσταλλωθεῖ τα χαρακτηριστικά τους, εἶναι δύσκολο νὰ ἐξακριβώσουμε τις ἐπιρροές καὶ την καταγωγή τους.
Φαίνεται ὅτι τα στρατιωτικά στοιχεῖα των stratioti ἀποτελοῦν ἕνα μεῖγμα βυζαντινῶν, βαλκανικῶν, τουρκικῶν καὶ λατινικῶν στρατιωτικῶν ἐπιδράσεων ποῦ σφυρηλατήθηκε στὶς συνεχεῖς μάχες της ἐποχῆς.
Ἡ ἐθνολογική τους προέλευση ἀποτελεῖ ἕνα ἄλλο ζήτημα. Στίς πηγές οἱ stratioti χαρακτηρίζονται ὡς Ἕλληνες, ἄλλοτε παρουσιάζονται ὥς ἀνομοιογενές σύνολο ἀπὸ Ἕλληνες,ἀλλὰ καὶ Ἀλβανούς, Δαλματοῦς, Ἀρμένιους ἀκόμη καὶ Τούρκους.
Οἱ stratioti ζοῦσαν μέσα στὴν ἑλληνική παράδοση καὶ διὰ μέσου αὐτῆς ἐξέφρασαν τους πόθους τῶν ἑλληνικῶν πληθυσμῶν γιὰ ἐλευθερία.
Ἡ καταγωγή τῶν stratioti ὑπαγόρευσε την ἰδιόμορφη στρατιωτική τους ὀργάνωση καὶ πρακτική. Ἡ μικρότερη μονάδα, ἡ compagnia, ἀποτελοῦνταν ἀπὸ 25-50 ἱππεῖς ποῦ συνδέονταν με συγγενικούς δεσμούς καὶ εἶχαν ἐπὶ κεφαλῆς τον capo.
Συνήθως ἡ μεσαία μονάδα ἀριθμοῦσε 90-110 stratioti ( δηλαδή περίπου ὅσοι χώραγαν σε ἕνα ἐπιβατικό πλοῖο μαζί με τα ἄλογα τους) ἐνῶ ἕνα μεγάλο ἐκστρατευτικό σῶμα, ὅπως αὐτὸ ποῦ μεταφέρθηκε ἀπὸ τους Βενετοῦς στὴν Ιταλία ἔφτανε τα χίλια περίπου ἄτομα.
Τέλος οἱ φρουρές τῶν κάστρων σε καιρό πολέμου ἀποτελοῦνταν ἀπὸ 5.000 stratioti. Κάθε capo μεταβίβαζε την ἀρχηγία στὰ παιδία του, ἦταν δηλαδή κληρονομικό ἀξίωμα, ἀλλὰ δὲν ἀποκλειόταν καὶ ἡ ἐκλογὴ μεταξύ τῶν stratioti στούς ὁποίους ἐπικρατοῦσε ἔντονα το αἴσθημα της ἰσότητας καὶ της ἀνεξαρτησίας.
Ὅταν το 1494, κατά τις διαπραγματεύσεις με τὴ βενετική γερουσία γιὰ τὴ μισθοδοσία τους, ὁ δόγης της Βενετίας ἔδωσε το χέρι του μόνο στὸν ἀρχηγὸ τῶν stratioti Πέτρο Βουζύκη οἱ ὑπόλοιποι capi ἀρνήθηκαν νὰ δεχτοῦν τους ὄρους της συνθήκης καὶ διαμαρτυρήθηκαν ὅτι εἶναι ὅλοι ἴσοι.
Ἡ Βενετία γιὰ νὰ ἱκανοποιήσει τις φιλοδοξίες τους ἀπένειμε σε αὐτούς τον τίτλο του ἱππότη.
Μέσα στοὺς ὄρους ποῦ ἔθεσαν οἱ τελευταῖοι ἦταν νὰ πληρώνονται ὄχι ὥς μισθοφόροι με σταθερό ποσό ἀλλὰ ἀνάλογα με τον ἀριθμὸ τῶν ἐχθρῶν ποῦ σκοτώνουν καὶ αἰχμαλωτίζουν.
Δεύτερος ὅρος ἦταν νὰ ὑπηρετοῦν ὑπὸ Βενετό εὐγενῆ καὶ ὄχι ἄλλου ξένου ἀρχηγοῦ («διότι ἔχουσιν ὅλως διάφορα ἔθιμα»).
Οἱ ἀξίες της τιμῆς καὶ της γενναιοφροσύνης ποῦ διέθεταν σε ὑψηλὸ βαθμό οἱ στρατιῶτες τους καθιστοῦσαν ἐξαιρετικούς πολεμιστές ἀλλὰ καὶ ἀπείθαρχους. Λειτουργοῦσαν περισσότερο ὡς ἄτακτο σῶμα εἰδικῶν ἀποστολῶν παρά ὥς ὀργανικό τμῆμα ἑνὸς πειθαρχημένου στρατιωτικοῦ συνόλου.
Ἔτσι οι stratioti κατηγορήθηκαν ὅτι κατά τὴ μάχη στὸ Φόρνοβο (1494) ἄφησαν τα ἐχθρικὰ γαλλικά στρατεύματα νὰ ξεφύγουν ἐπειδή οἱ stratioti προτίμησαν τὴ λαφυραγωγία ἀπὸ την ἐκδίωξη του ἐχθροῦ, πράξη ποῦ κόστισε τὴ νίκη στούς Βενετούς.
Οἱ stratioti διέθεταν τους δικούς τους κώδικες ἀξιῶν ποῦ τηροῦσαν με ἄτεγκτη αὐστηρότητα. μία ἀπὸ αὐτὲς ἦταν ὁ ἀπόλυτος σεβασμός καὶ ἡ τήρηση τῶν ἐθίμων, κυρίως αὐτῶν ποῦ συνδέονταν με την ἰσότιμη διανομή των λαφύρων.
Οἱ stratioti κατηγορήθηκαν ἐπίσης ἀπὸ τους συγχρόνους τους γιὰ τὴ σκληρότητα καὶ τα βάρβαρα ἔθιμα τους καὶ κυρίως γιὰ την ἀποκοπή τῶν κεφαλῶν του ἐχθροῦ προκειμένου νὰ ἀνταμειφθοῦν ἀπὸ τους βενετούς ἀξιωματούχους (ἡ τιμή εἶχε ὁριστεῖ σε ἕνα δουκάτο ἐπὶ ἑκάστης ἐχθρικῆς κεφαλῆς).
Ἡ πρακτική αὐτὴ ὅμως ἦταν πολύ κοινή στούς νομαδικούς πληθυσμούς της βαλκανικῆς καθώς εἶχε ἰδιαίτερο συμβολικό χαρακτῆρα καὶ δὲν συνδέεται με τὴ λογική της σκύλευσης του νεκροῦ ἀλλὰ με την ἐπίτευξη του ἰδανικοῦ της τιμῆς του πολεμιστή- κυνηγού.
Το κεφάλι του ἐχθροῦ ἀντιστοιχοῦσε στὴν ἀσπίδα του ἐχθροῦ τῶν ἀρχαίων κλασικῶν χρόνων: ἀπέδιδε στὸν στρατιώτη ὄχι μόνο ὑλικὸ ὄφελος ἀλλὰ καὶ δόξα.
Μία ἐξαιρετική εἰκόνα των stratioti μας δίνει ὁ βενετός χρονογράφος Marco Sanudo: «Οἱ Στρατιῶται εἶναι Ἕλληνες, καὶ φοροῦσι πλατεῖς ἐπενδύτας καὶ ὑψηλούς πίλους, τινές δὲ καὶ θώρακας.
Κρατοῦσι λόγχην εἰς την χεῖρα καὶ ρόπαλον, ἐν δὲ τῷ πλευρῷ κρεμώσι σπάθην. Τρέχουσιν ὡς πτηνοί, καὶ μένουσιν ἀπαύστως ἐπὶ τῶν ἵππων τῶν, οἵτινες δὲν τρώγουσι χόρτον ὡς οἱ ἰταλικοί. Εἰθισμένοι εἰς ληστείας συνεχῶς δηοῦσι την Πελοπόννησον.
Ἄριστος κατά των Τούρκων προμαχών, διοργανίζουσι κάλλιστα τας ἐπιδρομάς καὶ λεηλασίας, ἐπιτίθενται ἐξ ἀπροόπτου κατά του ἐχθροῦ, καὶ εἶναι πιστοί εἰς τον κύριόν των.
Δὲν αἰχμαλωτίζουσιν, ἀλλ' ἀποκόπτουσι τας κεφαλάς, ἐφ' ἑκάστης τῶν ὁποίων λαμβάνουσιν ἐν δουκάτον κατά την συνήθειάν των. Τρώγουσιν ὀλίγον καὶ εὐχαριστοῦνται με το παρατυχόν, πολύ δ' ἐπιμελοῦνται τους ἵππους των.
Μέγας τούτων ἀριθμὸς κατοικοῦσιν εἰς τας χώρας της Αὐθεντεῖας, την ὁποίαν προθύμως ὑπηρετοῦσι, διότι ἀριστεύοντες ὀνομάζονται ἱππόται καὶ λαμβάνουσι συντάξεις, μεταβιβαζομένας εἰς τους υἱούς των» (Κ. Σάθας, Ἕλληνες Στρατιῶται ἐν τὴ δύσει καὶ ἀναγέννησις της ἑλληνικῆς τακτικῆς, Ἀθήνα 1885, σ. 161).
Εἶναι γεγονός ὅτι οι stratioti εἶχαν ἕνα ἰδιότυπο καθεστώς ὀργάνωσης καὶ ἀνέπτυξαν μία ἰδιαίτερη κουλτούρα. Οἱ ἀρχηγοί τῶν στρατιωτῶν πίστευαν ὅτι συνέχιζαν τον ἀγῶνα τὠν βυζαντινῶν δεσποτῶν.
Ἡ Βενετία ἀπένειμε σε αὐτούς το παράσημο του Ἁγίου Μάρκου καὶ τους ἔντυνε με χρυσοΰφαντες στολές ὅπως αὐτὲς ποῦ φόραγαν οι βυζαντινοί ἀξιωματοῦχοι.
Ὁ Μερκούριος Μπούας, ὁ πιὸ διάσημος ἴσως στρατιώτης στὴν Εὐρώπη, εἶχε ὡς λάβαρό του την αὐτοκρατορική σημαία τῶν Παλαιολόγων, ἐνῶ οι stratioti ὀρμούσαν στὶς μάχες φωνάζοντας το ὄνομα του βυζαντινοῦ στρατιωτικοῦ ἁγίου: «Ἅγιε Γεώργιε, Ἅγιε Γεώργιε».
Φρόντιζαν νὰ χτίζουν καὶ νὰ γίνονται προστάτες ὀρθόδοξων ἐκκλησιῶν ποῦ βρίσκονταν σε καθολικά ἐδάφη ὅπως στὴν πόλη της Βενετίας καὶ στὴν Νάπολη.
Ἡ πομπώδης ἐμφάνιση καὶ ἡ ξεχωριστή συμπεριφορά τους ἀποτυπώθηκε στῆ λογοτεχνία της ἐποχῆς ποῦ δημιούργησε τον τύπο του stratioti palikari, του γενναίου Ἕλληνα στρατιώτη ποῦ μας θυμίζει το Διγενή Ἄκριτα, τον κατεξοχήν βυζαντινό ἡρῶα.
Ἀπὸ την Πελοπόννησο στὴν Εὐρώπη Κατά τον πρῶτο βενετοτουρκικό πόλεμο (1463-1479) οἱ stratioti ἀποδείχτηκαν το πιὸ ἀξιόμαχο σῶμα του μισθοφορικού βενετικού στρατοῦ, ὄχι ὅμως καὶ το πιὸ ἔμπιστο καθώς δροῦσε πολλές φορές αὐτόνομα σύμφωνα με τις ἀνάγκες των «στρατιωτῶν».
Η στάση αὐτὴ πρέπει νὰ ἑρμηνευτεῖ μέσα ἀπὸ το πρίσμα της ἀναρχίας ποῦ ἐπικρατοῦσε στὴν Πελοπόννησο ἐκείνη την ἐποχῆ. Οἱ Ὀθωμανοί λεηλατοῦσαν καὶ κατέστρεφαν συστηματικά την ὕπαιθρο ἐνῶ οἱ Βενετοῖ δὲν μποροῦσαν οὔτε νὰ ἐκπληρώσουν τις οἰκονομικές τους ὑποσχέσεις πρὸς τους stratioti οὔτε νὰ τηρήσουν την ἐπισιτιστική τους πολιτική με ἀποτέλεσμα νὰ ζοῦν οἱ «στρατιῶτες» καὶ οἱ οἰκογένειές τους διαρκῶς ὑπὸ το φάσμα του λιμοῦ, της αἰχμαλωσίας καὶ του θανάτου.
stratioti"Μερικές εἰδήσεις γιὰ τὴ συμμετοχή τους σε διάφορες φάσεις των ἐχθροπραξιῶν προσφέρουν βενετικές πηγές, ποῦ ἀναφέρονται στὶς προαγωγές, συντάξεις καὶ ἄλλες ἀμοιβές τῶν ἡγετῶν τους, ὅπως τῶν Εμμανουήλ, Νικολάου καὶ Μιχαήλ Ράλλη, του ὁμώνυμου Μιχαήλ Ράλλη- Ἴση, τῶν ἀδελφῶν Μάρκου- Ἐπιφανεῖου καὶ Κορκοδείλου Κλαδά, του Ματθαίου Σφραντζή, του Νικολάου Γρίτσα, του Ἰσαακίου Ράλλη-Λάσκαρι, τῶν ἀδελφῶν Πέτρου, Ἀλεξίου καὶ Γκίνη Μποῦα, τῶν ἀδελφῶν Γεωργίου, Ἰωάννου καὶ Νικολαόυ Μενάγια, του Μιχαήλ Ράλλη-Δρίμη, του Γεωργίου καὶ Νικολάου Παγωμένου, του Νικολάου Μπόχαλη καὶ των ἀδελφῶν του, του Πελλεγρίνου Μποζίκη, του Ἰσαακίου Ρένεση, του Ἰωάννη Γαβαλά, πλειάδος στρατιωτικῶν με το (γνήσιο ἡ πλαστό) ἐπώνυμο τῶν Παλαιολόγων κ.α."
"Γιὰ τους Ἕλληνες ἡ λήξη του πολέμου ἔκλεισε μία δεκαπενταετῆ περίοδο γεμάτη σφαγές, αἰχμαλωσίες καὶ καταστροφές. Σε ὁρισμένες περιοχές ὁ πληθυσμός ἀραίωσε, ἄλλοτε ἐξ αἰτίας τῶν σφαγῶν καὶ του λοιμοῦ, ἄλλοτε ἐξαιτίας τῶν ὁμαδικῶν ἐκπατρισμῶν, ἀπὸ τους ὁποίους ἀρκετοί ἔγιναν χωρίς την θέληση τῶν κατοίκων. [.] ὅπως κυρίως ἡ μετανάστευση πολλῶν οἰκογενειῶν Πελοποννησίων «στρατιωτῶν» πρὸς τα Ἐπτάνησα, προπάντων πρὸς τὴ Ζάκυνθο (1464, 1485 κ.ε.), την Κύπρο (1473-1474), την Κρήτη (1479), την Ἱστρία καὶ Δαλματία (μετά το 1479) καὶ την ἴδια τὴ Βενετία (από το 1479 κ.ε.)"
"Ἡ ἔξοδος αὐτὴ τῶν Ἑλλήνων ἀπὸ τις πατρογονικές τους ἑστίες της Πελοποννήσου ἔγινε με την ἐνθάρρυνση τῶν Βενετῶν, οἱ ὁποῖοι ἀπεδίωκαν ταυτόχρονα πολλαπλά ὠφελήματα: νὰ ἐνισχύσουν ἀπὸ τὴ μία μεριά τις φρουρές τους στὶς νέες κτήσεις της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας, νὰ πυκνώσουν τις στρατιωτικές τους δυνάμεις στὶς εὐπαθεῖς βάσεις τους στὴ Δαλματία καὶ Ἱστρία, νὰ ἐξασφαλίσουν δυνάμεις πεζικοῦ ἐν ὄψει κρίσεων στὴν Terra Ferma ἐξ αἰτίας του πολέμου της Φερράρας, νὰ ἀποδυναμώσουν, τέλος, τα στοιχεῖα ἐκεῖνα του ἑλληνικοῦ πληθυσμοῦ, τα ὁποία με την τακτική τους καὶ την ἀντιτουρκική τους παράδοση ἐμπόδιζαν την ὁμαλὴ ἐπιστροφή στὴν ὁμαλότητα καὶ ὑπονόμευαν γενικά την ἀποκατάσταση εἰρηνικῶν σχέσεων με τους ὀθωμανούς. " (Ι. Χασιώτης, Ἱστορία του Ἑλληνικοῦ Ἔθνους, τ. Ι΄, σ. 265, 275)
Ἡ σημασία των statioti γιὰ την ἀντιμετώπιση τῶν Ὀθωμανῶν ἔγινε ἀντιληπτή ἀπὸ τους Βενετούς κατά τὴ διάρκεια τῶν τουρκικῶν ἐπιδραμών στὸ Φρίουλι στὴ Βόρεια Ἰταλία το 1472. Το στράτευμα των Τούρκων ἀποτελοῦνταν ἀπὸ ἀκιντζήδες με ἐπικεφαλίς τον Χασάν μπέη.
Οἱ Βενετοί στρατολόγησαν Ἰταλούς μισθοφόρους καὶ πεζικάριους ἀπὸ τὴ βενετική ἐνδοχώρα (Terra ferma).
Οἱ πεζικάριοι ὅμως δὲν ἦταν ἐπαγγελματίες στρατιῶτες ἀλλὰ χωρικοί ποῦ ἦταν ἐπιφορτισμένοι με τὴ φύλαξη των κάστρων τῶν περιφερειῶν τους, ἕνα εἶδος ἐθνοφυλακής ποῦ δέν εἶχε καμία πείρα ἀπὸ πολεμικές συγκρούσεις με τους Ὀθωμανούς, το ἴδιο ἐξάλλου συνέβαινε καὶ με τα ἔφιππα μοσθοφορικά τμήματα τῶν Ἰταλῶν.
Ὁ βενετικός στρατός ἡττήθηκε κατά κράτος.
Βενετοί Το 1477 οἱ Βενετοί κατάλαβαν ὅτι ὁ ἰταλικός τρόπος πολέμου δὲν εἶχε ἀποτέλεσμα ἀπέναντι στοὺς Ὀθωμανούς καὶ ἀποφάσισαν νὰ πολεμήσουν τους Τούρκους με τα ἴδιά ὅπλα: μικρές, αἰφνιδιαστικές ἐπιθέσεις, συνεχεῖς παρενοχλήσεις, προσποιητές ἀποχωρήσεις, καταιγιστικά χτυπήματα.
Τον Ἀπρίλιο του 1477 τα ἰταλικά στρατεύματα ἀντικαταστάθηκαν ἀπὸ Ἕλληνες «στρατιῶτες» καὶ τοξότες ἀπὸ τὴ Σερβία.
Καθώς το βάρος τῶν ἐπιχειρήσεων σήκωσαν κυρίως οἱ stratioti (προερχόμενοι ἀπὸ τὴ Ζάκυνθο, το Δυρράχιο καὶ την Πελοπόννησο), ἡ τακτική αὐτὴ γνώρισε ἀπόλυτη ἐπιτυχία. Οἱ Ὀθωμανοί δὲν προσπάθησαν ἄλλη φορά νὰ εἰσβάλλουν στὴ Δύση ἀπὸ αὐτὸ το σημεῖο.
Το ἀξιόμαχο τῶν stratioti ἔπεισε τους Βενετούς ἀλλὰ καὶ τους ὑπόλοιπους δυτικούς ἡγεμόνες νὰ τους χρησιμοποιήσουν καὶ στοὺς ἄλλους πολέμους στὴν Ἰταλική χερσόνησο.
Ἔτσι τον Μάϊο του 1482, 300 «στρατιῶτες» ξεκίνησαν ἀπὸ το Ναύπλιο γιὰ τὴ Φερράρα με ἀρχηγό τον Ἰωάννη Παλαιολόγο. Την ἴδιά στιγμή ὁ Βασιλιάς της Ἱσπανίας προσλαμβάνει ἄλλους 600 stratioti γιὰ νὰ πολεμήσουν στὴν Ἀπουλία καὶ Καλαβρία.
Ἡ παρουσία τῶν Ἑλλήνων ἔφιππων λογχοφόρων στὴν Ἰταλία ἔκανε τρομερή ἐντύπωση στοὺς σύγχρονους παρατηρητές.
Ὁ ἱστορικός M. Sanudo περιγράφει ὥς ἐξῇς την ἄφιξη τῶν stratioti στὴν Βενετία: «Ἐκ Ναυπάκτου κατέπλευσαν ἑννενήκοντα Στρατιῶται μετά των βαρβαρικῶν ἵππων των, καὶ ἀποβιβασθέντες ἐν Λίδω, την ἐπιοῦσαν ἐξετέλεσαν παρέλασιν ἀποδείξασαν τον ταχύτατον δρόμον των εἰς τους συρρεύσαντας ἀναριθμήτους πατρικίους καὶ πλήθη του λαοῦ [.].
Οἱ Στρατιῶται ὀνομαζόμενοι ὑπὸ τῶν λατίνων Ἡπειρώται, Τοῦρκοι, Ἕλληνες καὶ Ἀλβανοὶ, εἶναι ἄνδρες καρτερόθυμοι καὶ πρόθυμοι εἰς πάντα κίνδυνον. Φύσει ἁρπαγὲς καὶ τῶν λεηλασιῶν φίλοι καταστρέφουσι την χώραν διά τῶν ἐπιδρομῶν καὶ φονεύουσι τους ἀνθρώπους πρὸς οὐδέν θεωροῦντες τον θάνατον» (Σάθας, ο.π., σ. 155-156).
Ὡστόσο ἡ πανευρωπαϊκή φήμη των «στρατιωτῶν» ὀφείλεται στὴ συμμετοχή τους στοὺς ἰταλικούς πολέμους των ἐτῶν 1494-1559 ποῦ ξεκίνησαν με την εἰσβολή του Γάλλου βασιλιά Καρόλου Η΄ στὴν βόρεια Ἰταλία.
Σε αὐτούς τους πολέμους ποῦ ἔλαβαν μέρος στρατοί ἀπὸ ὅλες σχεδόν τις χῶρες της Εὐρώπης (Γάλλοι, Ἱσπανοί, Ἐλβετοί, Γερμανοί) οἱ Ἕλληνες «στρατιῶτες» ἀπέδειξαν τὴ σημασία του ἐλαφροῦ ἱππικοῦ.
Ὅπως ἀναφέρει ο Pierre Brantome de Bourdeilles: «οὗτοι οἱ Στρατιῶται μας ἐδίδαξαν τον διοργανισμόν του ἐλαφροῦ ἱππικοῦ το ὁποῖον πρότερον ἥκιστα ἐτιμᾶτο ἐν Γαλλία καὶ ἐστερεῖτο πάσης τάξεως» (Σάθας, ο.π., σ. 183). Μέχρι τότε το ἐλαφρὺ ἱππικὸ εἶχε μόνο βοηθητικό ρόλο στὴ μάχη.
Το κύριο σῶμα ποῦ ἔπαιρνε τις νῖκες ἦταν το δορυφόρο πεζικό. Στούς ἰταλικούς πολέμους ὅμως οἱ stratioti κατάφεραν νὰ νικήσουν τους Γάλλους καὶ τους διάσημους Ἑλβετούς πεζικάριους χωρίς τὴ βοήθεια του φίλιου πεζικοῦ, (μάχη της Νοβάρα το 1496), «πρᾶγμα ἀνήκουστον», ὅπως το χαρακτηρίζουν οἱ πηγές της ἐποχῆς.
Οἱ «στρατιῶτες» ἔκτοτε προκαλοῦσαν τρόμο στοὺς ἐχθρούς ἐνῶ ὁ Γάλλος βασιλιάς θέλησε νὰ στελεχώσει τον στρατό του με τέτοιους ἱππεῖς. Ἔτσι το 1498 ὁ Λουδοβίκος ΙΒ΄ ζήτησε ἀπὸ τον Μερκούριο Μπούα νὰ ὑπηρετήσει στὸ γαλλικό στρατό, ἐνῶ το 1503, μετά τὴ μάχη του Γαρηλιανού ὀνομάσθηκε κόμης καὶ ἀρχηγὸς του ἐλαφροῦ ἱππικοῦ.
Ὁ ἴδιος τιμήθηκε ἀπὸ τον αὐτοκράτορα Μαξιμιλιανό με τον τίτλο του στρατηγοῦ καὶ του κόμη του Ἰλάζ καὶ του Σοάβε.
Ἀπὸ το ὄνομα τῶν Ἑλλήνων ἱππέων πῆρε το ὄνομα του καὶ το γαλλικό ἐλαφρύ ἱππικὸ: estradiot. Τή διαδικασία ἐνσωμάτωσης αὐτοῦ του σώματος στὸν γαλλικό στρατό περιέγραψε ὁ πρῶτος Ἕλληνας ἱστορικός ποῦ ἀσχολήθηκε ἐπιμελῶς με το ζήτημα τῶν stratioti Κωνσταντῖνος Σάθας:
"Οἱ «Στρατιῶται» δὲν ἐχρησίμευσαν εἰς διοργανισμόν μόνου του ἐλαφροῦ ἱππικοῦ ἀλλὰ καὶ τῶν βαρέων ἱππέων καὶ αὐτοῦ του τιμωριωτικοῦ στρατοῦ. Κατά την ἐν ἔτει 1534 συγγραφείσαν Discipline militaire του Bellay, ἕκαστος Γάλλος τιμαριοῦχος ὤφειλεν ἀπὸ ἡλικίας δεκαεπτά ἐτῶν νὰ ὑπηρετήση ἐπὶ ἐξ μέχρις ἐννέα ἐτῶν εἰς τας τρεῖς σχολάς του ἐλαφροῦ ἱππικοῦ, τας λεγομένας τῶν τουφεκοφόρων, τῶν Στρατιωτῶν καὶ των ἐλαφρῶν ἱππέων, ἶνα μάθη ὅλην την ἐπιστήμην καὶ καταρτισθῆ ἄξιος του ὀνόματος πολεμιστής." (Σάθας, ο.π., σ. 234)
Μετά τὴ δεκαετία του 1530, με την εὐρεῖα διάδοση του ἀρκεβουζιοφόρου πεζικοῦ (ἰσπανικής ἐμπνεύσεως) ἡ σημασία τῶν stratioti μειώνεται.
Ἐξάλλου διασκορπισμένοι στὶς διάφορες γωνίες της Εὐρώπης σταδιακά οἱ Ἕλληνες πολεμιστές ἀφομοιώνονται πολιτισμικά μέσω της μακράς διαμονῆς σε ξένους τόπους. Χαρακτηριστικό τῶν αἰσθημάτων τῶν stratioti εἶναι το ποίημα του «στρατιώτη» καὶ λογίου Μιχαήλ Μάρουλου Ταρχανιώτη:
Σωριάστηκε συθέμελα καὶ σπίτι καὶ πατρίδα
Καὶ νὰ, καὶ σε, γλυκέ ἀδελφέ, ὁ Χάρος μου σε πῆρε
Καὶ ἄγουρο σε ἔστειλε στ' ἀνήλιαγα παλάτια.
Ἀλοιά, κακόμοιρο παιδί, ποία τύχη μου σε πῆρε;
Σε ποιόν ἀφίνεις, φεύγοντας, τα' ἀραχνιασμένο σπίτι;
Πρώτη ἡ πατρίδα, ὕστερα σῦ, μου τάραξες τα στήθια.
Μαζί σου ὅλα τάθαψα καὶ πόθους μου κ' ἐλπίδες,
Ὅλα μαζί στὸ σκοτεινό το μνῆμα, ποῦ σε κρύβει
