Ὁ ἀφορισμός τῶν Κλεφτῶν καὶ τῶν Ἀρματολῶν της Πελοποννήσου ἀπὸ το Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο το 1805

Ὁ ἀφορισμός τῶν Κλεφτῶν καὶ τῶν Ἀρματολῶν της Πελοποννήσου ἀπὸ το Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο το 1805

Στὶς ἀρχὲς του 1800, ὁ ἐπαναστατικός ἀναβρασμός ποῦ ἐπικρατοῦσε στὰ Βαλκάνια γιά την ἀποτίναξη του οθωμανικού ζυγοῦ, αποτελούσε ἕναν διαρκῆ πονοκέφαλο γιά τους Τούρκους. Στὸν ἑλλαδικό χῶρο, οἱ Κλέφτες καί οἱ Ἀρματολοί, ποῦ ἐνῶ ἀρχικά δροῦσαν γιά ιδιοτελείς σκοπούς, ἄρχισαν νά ὀργανώνονται καί έμἔμελλε νά αἀποτελέσουν κατά την Ἐπανάσταση του 1821 τον βασικό στρατιωτικό κορμό των ἐπαναστατημένων ραγιάδων. Γι’ αὐτὸ καί μετά την ἀπελευθέρωση, ἡ ἀναφορά στοὺς Κλέφτες δέν εἶχε ἀρνητική σημασία. Κλέφτες καί Ἀρματολοί ἦταν, ἡρωικές μορφές του Ἀγῶνα, ὅπως ὁ
 Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Ἀθανάσιος Διάκος, Γεώργιος Καραϊσκάκης, κ.ά.

Το 1805, το ἀνέκαθεν πιστό σκυλί του Σουλτάνου, ὁ πατριάρχης καὶ στὴν συγκεκριμένη περίπτωση ὁ Καλλίνικος Ε’, ἐξέδωσε μία ἀφοριστική ἐγκύκλιο ποῦ αφορούσε τους Κλέφτες της Πελοποννήσου. Τα πραγματικά κίνητρα, δὲν ἦταν ἡ διατήρηση της «ἔννομης τάξης», ὅπως διαφαίνεται ἀπὸ το πατριαρχικό κείμενο, ἀλλά ἡ υποψία-ανησυχία του Σουλτάνου πῶς οἱ Κλέφτες καὶ οἱ Ἀρματολοί στρατολογοῦνταν ἀπὸ τους Ρώσους. Θέλησε ἔτσι νά διαφυλάξει τα νῶτα του διώκοντάς τους πρὶν ὀργανωθοῦν Τον ρόλο του ἐντολοδόχου, ἀνέλαβε -γιά μία ἀκόμη φορά- το Πατριαρχεῖο, το οποίο ἡ Πύλη εἶχε ὁρίσει ὡς τσοπανόσκυλο ἐπί του «ποιμνίου» ποῦ ἀποτελοῦσαν οἱ χριστιανοί ραγιᾶδες καὶ δὴ οἱ «Ρωμιοί».


Ο Καλλίνικος Ε’, δείχνοντας μεγάλη «φιλοτιμία», σπεύδει ἐκ μέρους της «κραταιοτάτης βασιλείας, καὶ του ὑψηλοῦ δοβλετίου» (ὄχι γιὰ γιὰ πρώτη φορά, ὅπως διαπιστώνεται κι ἀπ’ το κείμενο [«Πολλούς ὑψηλούς προσκυνητούς ὁρισμούς καὶ ὑψηλά φερμάνια ἐξαπέστειλα κατά διαφόρους καιρούς»]), νά καλέσει τις ἄρχουσες τάξεις της Πελοποννήσου νά προνοήσουν «διά την ἡσυχίαν καὶ καλήν κατάστασιν ὅλων των ὑπηκόων καὶ πιστῶν ραγιάδων», τηρῶντας «ἀπαρασάλευτα ὅσα προστάζεται» με «μεγάλην δουλικήν κλίσιν καὶ νά «ἐμποδίζουν με κάθε τρόπον καὶ με ὅλην τους την δύναμιν κάθε κίνημα». Γιὰ τον σκοπό αὐτὸ, καλοῦνται «χωρίς ἀργοπορίαν νά πιάνωσι τους τοιούτους κλέπτας καὶ νά τους δίδωσι εἰς τον βοϊδόνδαν καὶ ζαπίτην καὶ εἰς τους ἀγιάννηδες, ἀπὸ τους ὁποίους νά ἀποστέλλωνται εἰς τον μόρα βαλῆ πασιά ἐφέντη μας, διά νά λάβωσι κατά νόμους τα ἐπίχειρα της κακίας των».Σε περίπτωση δὲ, ποῦ δέν καταφέρουν νά καταλαγιάσουν τον «δικαιότατον θυμόν του φιλόπτωχου, φιλοδίκαιου, ὑψηλοῦ δοβλετίου», ὁ Καλλίνικος, φροντίζει νά προειδοποιήσει πῶς ἡ ἀγνόηση ἡ παρέκκλιση ἀπὸ την «ὑψηλήν ἀπόφασιν καὶ προσταγήν», θὰ ἐπιφέρει «χαλεπώτατα παιδευτήρια» ἀκόμη καὶ τον «πικρόν θάνατον της ζωῆς» τους.


Το «καταπληκτικό» με τον Καλλίνικο, εἶναι ὅτι την ἴδια στιγμή ποῦ καλεῖ τους πρόκριτος, κοτσμπάσηδες, ἱερεῖς κ.ά. νὰ συλλαμβάνουν καὶ νὰ καταδίδουν τους Κλέφτες, ἐμμέσως πλήν σαφῶς κατακρίνει καὶ τους ἴδιους ἐπειδὴ κατατυραννοῦν καὶ βασανίζουν τους «πτωχούς ραγιᾶδες με παράνομα καὶ ἄδικα χαράτζια καὶ παρσίματα» Πέραν ὅμως των συνεπειῶν ποῦ θά ἔχει ἡ μή ἐφαρμογή του σουλτανικού φιρμανίου, ὁ Καλλίνικος, σάν καλός «χριστιανός» καὶ «ποιμήν», διαβεβαιώνει πῶς ὁ «ἀντιχριστιανικός» βίος τους θά ἐπιφέρει καὶ την μήνη της Ἐκκλησίας καὶ θά εἶναι «κατηραμένοι καὶ ἀσυγχώρητοι, καὶ μετά θάνατον ἄλυτοι, καὶ τυτυμπανιαῖοι καὶ πάσαις ταῖς πατριαρχικαῖς καὶ συνοδικαῖς ἀραῖς ὑπεύθυνοι καὶ ἔνοχοι του πυρός της γεένης, καὶ τωτο αἰωνίῳ ἀναθέματι ὑπόδικοι». Δέν παραλείπει πάντως νὰ κλείσει την «φιλόστοργη» καὶ γεμάτη χριστιανικό «ἦθος» ἐπιστολή, με ἕνα χριστιανικότατον «ἡ δὲ του Θεοῦ χάρις είη μεθ’ ὑμῶν»…

                      Θεοφιλέστατε ἀρχιεπίσκοπε Δημητζάνης, ἐν ἁγίῳ πνεύματι ἀγαπητέ                        ἀδελφέ καί                                    συλλειτουργέ της ἡμῶν μετριότητος, κυρ Φιλόθεε, καί ενἐντιμότατοι κληρικοί, εὐλαβέστατοι ἱερεῖς καί τίμιοι προεστῶτες καί δημογέροντες καί κοκοτζαμπασίδες καί πρόκριτοι καί λοιποί ἀπαξάπαντες εὐλογημένοι χριστιανοί της ἐπαρχίας ταύτης, τέκνα ἐν κυρίως ἡμῶν ἀγαπητά χάρις είη ὑμῖν καί εἰρήνη παρά Θεοῦ

               H κραταιοτάτη καὶ εὐεργετικωτάτη εἰς ἡμᾶς βασιλεία, το δικαιότατον καὶ                                        πολυχρονιώτατον δοβλέτι, με το νὰ προνοῆται πάντοτε διά την ἡσυχίαν καὶ καλήν                                 κατάστασιν ὅλων των ὑπηκόων καὶ πιστῶν ραγιάδων, ὅπου εἶναι ἀποκείμενοι εἰς την βασιλικήν του ἐπικράτειαν καὶ με το νὰ ἐπαγρυπνῆ καὶ προστάζη με πᾶσαν δύναμιν ὅλους τους ἡγεμόνας καὶ κυβερνήτας, ὅπου εὑρίσκονται εἰς κάθε χώραν καὶ τόπον διά νὰ ἔχουν μεγάλην ἐπιστασίαν καὶ προσοχήν εἰς ἐκεῖνα, ὁπόσα ἁρμόζουν εἰς ἐξολόθρευσιν καὶ τέλειον ἀφανισμόν των κακοποιῶν ἀνθρώπων καὶ εἰς ἐκεῖνα ὅπου συγχύζουσι καὶ προξενοῦν ταραχήν εἰς την κοινήν καὶ την κατά μέρος ἀσφάλειαν, εἰς τους πολλούς δηλαδή καὶ εἰς τον καθ’ ἕναν ξεχωριστά. Πολλούς ψηλούς προσκυνητούς ὁρισμούς καὶ ὑψηλά φερμάνια ἐξαπέστειλα κατά διαφόρους καιρούς καὶ μνημονικάς ἐξουσίας καὶ ἐφανέρωναν εἰς τους κατά καιρόν ὑψηλοτάτους μόρα βαλήδες, την ψηλήν αὐτῆς βούλησιν καὶ θέλησιν ὡς πατρικήν καὶ περιεῖχον τας νέας καὶ κατά πολλά γνωστικωτάτας διατάξεις καὶ προσταγάς, των ὁποίων ὑψηλῶν προσταγῶν, ἡ κατά το γράμμα ἐνεργητική πρᾶξις καὶ ἡ ἀπὸ μέρους ὅλων ἡμῶν των ὑπηκόων χρεωσομένη διαφύλαξις, χωρίς ἀμφιβολίαν συμφέρει διά την καλήν κατάστασιν καὶ ἡσυχίαν ὅλων ἐκείνων ὅπου κατοικοῦν εἰς τον Μωρέα· καὶ διὰ την ἀποφυγήν της δεινῆς τιμωρίας καὶ παιδεύσεως, τας ὁποίας εἶναι ἀπαραίτητον νὰ πάθωσι καὶ δοκιμάσωσιν, ὅσοι ἀπὸ ἐσᾶς φέρονται ἐναντίοι της ὑψηλῆς προσταγῆς ἀπὸ κακοπροαίρετον γνώμη τους. Πολλές φορές καὶ ἡμεῖς με ὑψηλήν προσκυνητήν προσταγήν ἐγράψαμεν καὶ εἰς την ἀρχιερωσύνην σου καί εἰς τους λοιπούς συναδέλφους ἀρχιερεῖς του Μωρέως καί εἰς ἄλλους κατά τόπους προεστῶτας καί ἡγουμένους, ὅπου εἶναι του κλήρου καί της τάξεώς μας. Καθώς ὁμοίως ἐγράψαμεν καί εἰς τους κοτζαμπασίδες, δημογέροντας προεστώτας καί λοιπούς κατοικοῦντας εἰς τον Μωρέα φανερώνοντας εἰς ὅλους τους πατρικῶς καί ἀντιεκκλησιαστικός τα πρέποντα εἰς ἐσᾶς καί τα συμφέροντα, παρακινοῦντες σας ὅλους εἰς το νὰ ἔχετε μεγάλην προσοχήν, νὰ φυλάττετε ἀπαρασάλευτα ὅσα προστάζεσθε με κάθε ὁμόνοιαν καί με μεγάλην δουλικήν κλίσιν καί νὰ ἐμποδίζετε με κάθε τρόπον καί με ὅλην σας την δύναμιν κάθε κίνημα, ὁπού εἶναι ἐναντίον εἰς τας βασιλικάς προσκυνητάς προσταγάς καί ὡς αἴτιον κάθε παιδεύσεως καί πικράς τιμωρίας εἰς ἐκείνους ὁπού ἀποτολμοῦν νὰ εὐγοῦν ἀπὸ τα ὅρια τους.

Καὶ κατά το παρόν με το νὰ βεβαιώθη ἡ κραταιοτάτη βασιλεία, καὶ το ὑψηλόν δοβλέτι, ὅτι πολλοί κακοποιοί κλέπται ἀπὸ τους ἰδίους Μωραῗτας

, παραφυλάττουν εἰς ταῖς στράταις καὶ σκοτώνουν κρυφίως καὶ με ἀπάτην τους διαβάτας καὶ ἄλλοι πάλιν αὐθαδῶς με ὅπλα καὶ ἅρματα ἀντιστέκονται μετά των σεϊμένιδων. Από το ἄλλο μέρος πολλοί ἀπὸ τούς κοτζαμπασίδες καὶ δημογέροντες (χωρίς νὰ ἔχετε εἴδησιν ἐσεῖς οἱ ἱερωμένοι, ὡς εἴμεθα βέβαιοι) με μίαν πρόφασιν, ὅτι εἰς τον τάδε καζάν ἐφάνησαν κλέπται καὶ ἐσκότωσαν τον τάδε διαβάτην καὶ ἀκολούθως διά νὰ ταιριαχθώσιν ἐδόθησαν τόσα ἄσπρα καὶ ἄλλοτε πάλι λέγουν ὅτι οἱ κλέπται ἔπιασαν τον τάδε ἀνθρώπων εἰς την στράταν καὶ τον ἐπῆραν σκλάβον καὶ διά την ἐξαγοράν του ἐδόθησαν τόσα ἄσπρα καὶ με αὐτάς τας αἰτίας χαρατζώνουσι με πλῆθος ἄσπρον τους πτωχούς ραγιᾶδες, χωρίς ἔλεος καὶ καμμίαν συνείδησιν καὶ κερδίζουν ἄσπρα ἀσεβῶς καὶ παρανόμως καὶ κάμουσι τον ἑαυτόν τους ὅμοιον με τούς κακοτρόπους κλέπτας καὶ διά νὰ εἴπωμεν καλύτερα, χειρότερον ἀπὸ αὐτούς, καὶ νομίζουσιν ἕνα τυχερόν εὕρημα, το νὰ εἶναι οἱ κλέπται, διά τα ἐδικά τους τέλη καὶ κέρδη, καὶ ἀκολούθως ὄχι ὅτι δὲν συμβοηθοῦσιν, ἀλλὰ καὶ ἐκ του ἐναντίον κρυφίως καὶ με τρόπους πλαγίους καὶ μυστικούς γίνονται ἐμπόδιον εἰς την καταστροφήν καὶ ἀφανισμόν αἰτῶν των κακοποιῶν κλεπτῶν Καὶ ἐπειδή κάθε πρόφασις καὶ αἰτία εἶναι ἀβέβαιος καὶ ἀνεμπίστευτος, ὅτι δὲν ἔχουν καμμίαν μετοχήν με τους κλέπτας οἱ Μωραΐτες, ὦσαν ὅπου ὁ Μωρέας ἀπὸ ὅλα τα μέρη κατά την φυσικήν κατάστασιν εἶναι περιτριγυρισμένος με θάλασσαν καὶ διατρέφει πάντοτε τούς ἰδίους Μωραΐτες καὶ με εὐκολίαν φυλάττεται σίγουρα ἀπὸ κάθε διάφορον εμβασίαν των κακοποιῶν αἰτῶν ἀπὸ τα ἕξω μέρη καὶ το περισσότερον, ὅπου ἔχει καὶ διωρισμένους διά περισσοτέραν φύλαξιν τόσους καὶ τόσους μπελουκμπασάδες, τζερβετζίδες καὶ ἄλλους καπομπασίδες εἰς κάθε πολιτείαν καὶ χωρίον.

Δι’ αὐτὰς λοιπόν τας προφάσεις καί τα κάτω ὅπου ἀκολουθοῦν, ὠργίσθη καί ἄναψε τον δικαιότατον θυμόν το φιλόπτωχον, φιλοδίκαιον, ὑψηλόν δοβλέτι καί ἤθελε κάμη εὐθύς τώρα την ὀλοϋστερινήν βαρυτάτην παίδευσιν εἰς ἐκείνους ὅπου ἐτόλμησαν νὰ κάμουν τα τοιαῦτα, ἄν ἴσως ὁ φιλάνθρωπος καί φιλυπῆκοος στοχασμός του κραταιοτάτου καί πολυχρονίου δοβλετίου, δὲν ἤθελεν ἐμποδίση καί δυσκολεύση αὐτήν την ὀγλήγωρον ἐπιχείρησιν καί ὥστε νὰ σταλῶσι προτήτερα βασιλικαί ὑψηλαί προσταγαί καί νέα ζιζάνια, ὅπου πημπορούν νὰ μεταβάλουν καί σωφρονίσουν τους τοιούτους κακοποιούς αὐτούς Λοιπόν κατά την σφοδράν εἰς ἡμᾶς γενομένην ὑψηλήν προσταγήν, φανερώνομεν εἰς ὅλους σας τους Μωραΐτας ἱερωμένους καί λαϊκούς, την ὑψηλήν αὐτήν βουλήν καί θέλησιν, κατά τον τρόπον ὅπου ἐφεξῆς κατά πλάτος σημειώνομεν με τας παρούσας ἐκκλησιαστικάς ἐπιστολάς εἰς ὅλους σας, γράφομεν δὲ καί τή ἀρχιερωσύνη σου καί εἰς τους προεστῶτας της ἐπαρχίας σου καί δημογέροντας καί κοτζαμπασίδες, φανερώνοντας ὅτι ἐξεδόθη νέον προσκυνητόν καί φοβερόν βασιλικόν φερμάνι καί ἐστάλη πρός τον ὑψηλότατον μόρα βαλή πασιά ἐφέντη μας καί προστάζει εἰς το νὰ βάλη εἰς κάθε σύστασιν καί πρᾶξιν με τον πλέον σιγουρότερον καί ἀκινδυνότερον τρόπον ἐκείνους τους πρώτους ὑψηλούς ὁρισμούς, νέας βασιλικάς προσταγάς καί ἀποφάσεις διά περισσοτέραν αὔξησιν καθώς ἀναφέρει το ὑψηλόν φερμάνι εἰς Τούρκους καί ραγιᾶδες, ὅθεν διά μὲν τους Τούρκους ἔχουσι χρέος νὰ φροντίζωσιν οἱ ἀγιάννηδες καί βοϊβοντάδες, καθώς θέλετε βεβαιωθῆ ἀπὸ το ὑψηλόν φερμάνι του πολυχρονεμένου βασιλέως μας, ὅπου ἔχει νὰ διαβασθῆ εἰς Τριπολιτζάν εἰς το ὑψηλόν τζιβάνι, ὅπου νὰ το ἀκούσουν ὅλοι καί ὅσα ὀνομαστί φανερώνει διά τους ραγιᾶδες Ἰδοῦ κεφαλαιωδῶς καταγράφομεν εἰς την παροῦσαν ἡμῶν ἐπιστολήν καί ἀκούσατε

α) Κεφάλαιον προστάζει ὅτι εἰς ὅποιον χωρίον ἡ τζιφλίκι εὐθύς ὅπου φανῶσιν οἱ κλέπται, οἱ ππροεστώτες καὶ δημογέροντες ἐκείνων των χωρίων φανερώνοντες εἰς τους κοτζαμπασίδες του καζά ἐκεῖ ὅπου ἀποτάσσονται τα χωρία καὶ τζτσιφλίκια ἔχουσι χρέος οἱ κοτζαμπασίδες χωρίς ἀργοπορίαν νὰ πιάνωσι τους τοιούτους κλέπτας καὶ νὰ τους δίδωσι εἰς τον βοϊδόνδαν καὶ ζαζαπίτην καὶ εἰς τους αγιάννηδες, ἀπὸ τους ὁποίους νὰ αἀποστέλλωνται εἰς τον μόρα βαλή πασιά ἐφέντη μας, διὰ νὰ λάβωσι κατά νόμους τα ἐπίχειρα της κακίας των. Ἀνίσως δὲ οἱ ρηθέντες προεστῶτες καὶ δημογέροντες του χωρίου καὶ τζιφλικίου ἡ οἱ κοτζαμπασίδες των καζάδων ἀπὸ ἀμέλειάν των, ἤθελε φανῶσιν ἐναντίοι εἰς την ὑψηλήν βασιλικήν προσταγήν, παραβλέποντες, τους τοιούτους κακοποιούς κλέπτας, ἀφ’ οὐ δοκιμάσωσι βαρυτάτην καὶ μεγάλην ζημίαν εἰς ἄσπρα θέλει θανατωθῶσι με σταυρόν καὶ πικρόν θάνατον διά νὰ γίνουν καὶ παράδειγμα εἰς ὅλους βῇ) Ὅλοι οἱ κοτζαμπασίδες του καθ’ ἑνός καζά ἔχουσι χρέος νὰ βάλωσιν ὅλους τους εὑρισκομένους ραγιᾶδες εἰς τα χωρία καὶ τζιφλίκια εἰς τους ἀναμεταξύ των κεφιλεμέδες, ὥστε ὅπου νὰ ὑπόσχεται ὁ ἕνας διά τον ἄλλον, καὶ ἀπὸ τους κοτζαμπασίδες νὰ πέρνωνται ἰδιοχείρως γεγραμμένοι κεφιλεμέδες καὶ νὰ ἀπερνοῦν εἰς το σιγκίλι του ἱεροῦ μεχκαμέ της Τριπολιτζάς. γ) Το ἐναντίον δὲ μεταξύ εἰς αὐτούς τους κεφιλεμέδες, ὅποιος ἀπὸ τους ραγιᾶδες ἤθελε φανῆ κλέπτης καὶ κακοποιός, ὁ μητροπολίτης ἐκεῖνος ὅπου ὁρίζει τον καζάν ἐκεῖνον, ἀπὸ τον ὁποῖον εὐγένουν οἱ κλέπται, θέλει ἀποδιωχθῇ ἀπὸ την ἐπαρχία του, με ἀπόφασιν κατά το παλαιόν ὑψηλόν φερμάνι, ὅτι νὰ μὴν πέρνη ποτέ ἄλλην ἐπαρχίαν δέ) Κατά τον κεφιλεμέ ὅπου ἤθελε γένη, ὅποιος ἀπὸ τους ραγιᾶδες ήθελε σκοτώση κανένα ἄπταιστον οἱ πρῶτοι κοζαμπασίδες του καζαπά ἐκείνου ἡ του χωρίου ἡ τζιφλικίου, ὅπου ἤθελε γένη ὁ φόνος, ἔχουσι χρέος νὰ παραστήσωσι τον φονέα, παραδίδοντές τον εἰς τον βοϊβόνδα καί ἀγιάννηδες, ἀπὸ τους ὁποίους νὰ στέλλεται ὁ φονεύς με ἱλάμι της ἱερᾶς κρίσεως εἰς τον ὑψηλότατον πασιά ἐφέντη μας. ε) Τα πράγματα καὶ ὑπάρχοντα του φονέως με ἰζίνι της ἱερᾶς κρίσεως, νὰ πωλῶνται καὶ νὰ δίδωνται εἰς τούς κληρονόμους του σκοτωμένου, ἄν ἴσως καὶ ὁ φονεύς ἐκεῖνος δὲν ἤθελε ἔχη πράγματα καὶ μούλκια, πρέπει ἐκεῖνοι ὅπου εὑρίσκονται εἰς τον καζάν ἐκείνου ἡ εἰς το χωρίον ἡ εἰς το τζιφλίκι, εἰς το ὅποιον ἔγινε ὁ φόνος διά δυσώπησιν καὶ ἀνάπαυσιν των κληρονόμων του φονευθέντος θέλει ἀποδοθῆ καὶ ἡ τιμή του αἵματος καὶ νὰ δίδουν καὶ ὑπόσχεσιν ὅτι ἀνίσως καὶ ὁ φονεύς ἐκεῖνος ἤθελε φύγη νὰ μὴ γυρίση εἰς το ἐξῆς πώποτε ὀπίσω εἰς τον καζάν ἐκεῖνον ἡ εἰς το χωρίον ἡ εἰς το τζιφλίκιον.

Αὐταὶ εἶναι αἱ ὑψηλαί βασιλικαί γενόμεναι προσταγαί εἰς ὅλους τους πιστούς ραγιᾶδες, τας ὁποίας θέλω βεβαιωθῇ το περισσότερον, ὁπόταν με ὑψηλήν προσταγήν του ψηλοτάτου μόρα βαλῆ ἐφέντη μας, θέλει συναχθῆτε εἰς Τριπολιτζάν ὅλοι οἱ μητροπολῖται καὶ ἐπίσκοποι του Μωρέως, μαζί με τους κοτζαμπασίδες προεστούς καὶ δημογέροντας, καὶ θέλετε παραλάβη την παροῦσαν ἡμῶν πατριαρχικήν ἐπιστολήν καθώς θέλει ἀκούσετε καὶ τας ψηλάς προσταγάς διά το καθολικόν καὶ κοινόν νιζάμι, ὅπου θέλουν ἀποφασισθῆ ἀπὸ του ψηλοτάτου ἀφέντου μας χωρίς καμμίαν ἀργοπορίαν Ὅθεν ἐπειδή καὶ εἶναι προσταγή ἀπαραίτητος νά λάβουν τέλος καὶ νά φυλάττωνται ακριβώς αὐτὰ τα βασιλικά νιζάμια, καὶ ἐπειδή φοβερίζονται φοβεραί παιδεύσεις καὶ πικρότατοι θάνατοι εἰς ἐκείνους ὅπου ἐναντιούμενοι ἤθελε φανῶσιν ὑπόδικοι, παρακινούμενοι εἰς τοῦτο εἴτε ἀπὸ ἀμέλειαν εἴτε ἀπὸ πονηράν γνώμην, διά τοῦτο ἅμα ἐκκλησιαστικῶς καὶ πατρικῶς προλαμβάνοντες φανερώνομεν εἰς ὅλους σας τα ἴδια συμβουλεύοντάς σας ὅλους περισσότερον την μεταξύ σας σύμφωνον ὀμογνωμίαν καὶ εἰρήνην, ὡσάν ὅπου εἶναι αἰτία καὶ ἀρχὴ διά την καλήν τελείωσιν των νέων αὐτῶν βασιλικῶν προσταγῶν γιὰ την ἡσυχίαν καὶ ἀσφάλειαν ὅλης της κοινότητος, διά το ὁποῖον καὶ βεβαιωθέντες, την δυνατήν βασιλικήν ἀπόφασιν το σταθερόν καὶ ἀμετάτρεπτον διά την τελείωσιν, το πρωτόγνωρον διά την ἐνέργειαν καὶ την πρᾶξιν καὶ τον βαρύτατον καὶ μεγάλον βασιλικόν θυμόν.

Προσέχετε ἀκριβῶς με ὅλην σας τὴ δύναμιν καὶ φυλάττετε ἀπαρασάλευτα τα ὅσα προστάζεσθε με ὑψηλήν ἀπόφασιν καὶ προσταγήν καὶ εἶναι χρέος ἀπαραίτητον εἰς ὅλους, διότι ἡ προσταγή εἶναι βασιλική καὶ ὑψηλὴ καὶ ὁπόταν ἡ δικαιοσύνη ἔχῃ θεμέλιον καὶ συμφέρον διά την ἀσφάλειαν καὶ ἡσυχίαν εἰς ὅλην την κοινότητα καὶ εἰς την μερικήν των ραγιάδων, τότε περισσότερον ἔχετε χρέος νὰ λαμβάνετε περισσότερον ζῆλον, καὶ με καλήν συνείδησιν νὰ τελειώνετε τας βασιλικάς προσταγάς, καὶ με τα ἔργα ἐμπράκτως έχοντες αυτά πάντοτε εἰς τον νοῦν σας· ἀνίσως ὅμως (το ὁποῖον ἄμποτε νὰ μὴν ἤθελε γίνη) καὶ κάμνοντες τα ἐναντία, ἤθελεν ἀντιστέκεσθε εἰς τα ὑψηλὰ φερμάνια καὶ ἐναντιήσθε θέλει κατακριθῆτε ὥς παρήκοοι, καὶ οἱ μὲν λαϊκοί, ἀφ’ ου δοκιμάσετε τα χαλεπώτατα παιδευτήρια θέλει λάβετε καὶ πικρόν θάνατον της ζωῆς σας, οἱ δε ἱερωμένοι θέλετε χάσετε το ἐκκλησιαστικόν σας ἀξίωμα, καὶ η ἀρχιερωσύνη σου ἀποδειωχθῆς παντοτινά ἀπὸ την ἐπαρχίαν σου καὶ ἀπὸ κάθε ἐκκλησιαστικόν ἀξίωμα. Προσέχετε λοιπόν μήπως καί κατά συνήθειαν ἡ ἀψηφησίαν νομίζοντες τας φοβεράς ταύτας γραφομένας ὑψηλάς προσταγάς, ἤθελε καταφρονήσετε το πλέον παραμικρότερον, σηκώνοντες ἐναντίον του ἑαυτούς σας τον βασιλικόν θυμόν καί αγἀγανάκτησιν, ὅπου προξενεῖ τα πολυστένακτα δάκρυα, καί δέ θέλει εὕρητε κανένα βοηθόν, μήτε καμμίαν ἄλλην ὠφέλειαν ἀπὸ την ἀνωφελῆ μετάνοιάν σας.

Διά την ἡσυχίαν καί καλήν κατάστασιν ὅλου του Μωρέως, ἔγινεν αὐτὸ το θεοφώτιστον νιζάμι, καί ἀποβλέπει εἰς την ἀσφάλειαν καί ἡσυχίαν όλης της κοινότητος· διά τοῦτο εἶναι ἀκόλουθον με ἰδίαν σας προθυμίαν καί αὐτοθέλητον προαίρεσιν, καί με ὅλην σας την δύναμιν, νά προσπαθήσετε διά την ἀκριβεστάτην διαφύλαξιν των προσταζομένων, διά νά μένετε ἐλεύθεροι πάσης βλάβης των κακοποιῶν ἀνθρώπων, καί θέλετε εὕρητε εἰς το ἐξῆς τα βασιλικά ἐλεῆ, ὅπου νά τρέχωσιν εἰς ἐσᾶς πλούσια καί ἀδιάλειπτα· ἀνίσως ὅμως, καθένας ἀπὸ σας διά την πλεονεξίαν του διά νά ὠφελῆ τον ἑαυτόν του, κατατυραννή ἀσεβῶς καί βασανίζη τους πτωχούς ραγιᾶδες με παράνομα καί ἄδικα χαράτζια καί παρσίματα, καί νομίζει ἕνα τυχηρόν εὕρημα διά τα χωριστά ἄλλα τέλη το νά εὑρίσκωνται κακοποιοί εἰς αὐτὴν την λησταρχικήν ζωήν, καί χαίρονται εἰς τα φονικά, καί προδίδουν τους ἀνθρώπους διά νά σκοτώνωνται, οὗτος θέλει πέση εἰς τας πολιτικάς παιδείας καί εἰς τας ἐκκλησιαστικάς ἡμῶν κατάρας καί ἀφορισμούς καθώς καί συνοδικῶς γράφοντες ἀποφαινόμεθα ἐναντίον εἰς τους τοιούτους, ὅτι ὅταν εἰς το ἐξῆς δὲν ἤθελε κάμωσι με προθυμίαν καί μεγάλην ὑπομονήν, κατά τας σταλείσας ὑψηλάς βασιλικάς προσταγάς καί φερμάνια καί δὲν ἤθελε παύσωσιν ἀπὸ τας τοιαύτας ἀσυγχώρητους κακίας καί πονηρίας, ὑπάρχωσιν ἀφωρισμένοι, κατηραμένοι καί ἀσυγχώρητοι, καί μετά θάνατον ἄλυτοι, καί τυμπανιαῖοι καί πάσαις ταῖς πατριαρχικαῖς καί συνοδικαῖς αραίς ὑπεύθυνοι καί ἔνοχοι του πυρός της γεένης, καί τῷ αἰωνίῳ ἀναθέματι ὑπόδικοι· ὅθεν διά νά μήν πάθετε τα τέτοια μισητά καί ἀποτρόπαια, ποιήσατε ὥς γράφομεν ἐξ ἀποφάσεως· ἡ δέ του Θεοῦ χάρις εἴη μεθ’ ὑμῶν

αωε (1805) Ὀκτωβρίου κε (25)

Κωνσταντινουπόλεως Καλλίνικος καί ἐν Χρηστῷ ἀδελφὸς καί εὐχέτης Καισαρείας Φιλόθεος καί ἐν Χρηστῷ ἀδελφὸς και εὐχέτης Κυζίκου Ἰωακείμ καί ἐν Χρηστῷ ἀδελφὸς και εὐχέτης Θεσσαλονίκης Γεράσιμος καί ἐν Χρηστῷ ἀδελφὸς και εὐχέτης Βερροίας Χρύσανθος καί ἐν Χρηστῷ ἀδελφὸς και εὐχέτης Προϊλάβου Παρθένιος καί ἐν Χρηστῷ ἀδελφὸς και ευεὐχέτης Παλαιῶν Πατρῶν Μακάριος καί ἐν Χρηστῷ ἀδελφὸς και εὐχέτης Ἡρακλείας Μελέτιος καί ἐν Χρηστῷ ἀδελφὸς και εὐχέτης Νικομηδείας Ἀθανάσιος καί ἐν Χρηστῷ ἀδελφὸς και εὐχέτης Προύσσης Άνθιμος καί ἐν Χρηστῷ ἀδελφὸς και ευεὐχέτης Ἀγκύρας Ιωαννίκιος καί ἐν Χρηστῷ ἀδελφὸς και εὐχέτης Ξᾶνθης Ναθαναήλ καί ἐν Χρηστῷ ἀδελφὸς και εὐχέτης Μυτιλήνης Ἱερεμίας καί ἐν Χρηστῷ ἀδελφὸς καὶ εὐχέτης

Εκκλησία της Κρήτης προς ραγιάδες επαναστάτες: «Χριστιανοί! Ρίψατε τα όπλα!»

Ἀπὸ τα πρώιμα κιόλας χρόνια της Τουρκοκρατίας, στὴν Κρήτη ἀρχίζει ἡ ὀργανωμένη ἀντίσταση κατά του κατακτητή, πότε με τὴ βοήθεια των Βενετῶν στὰ Χανιά το 1692 καὶ πότε με την  ἡ ὀργανωμένη ἀντίσταση κατά του κατακτητή, πότε με τὴ βοήθεια των Βενετῶν στὰ Χανιά το 1692 καὶ πότε με την  Ἀξίζει νὰ σημειωθεῖ ἐδῶ, ἡ χαρακτηριστική ἀγριότητα των γενιτσάρων, αὐτοκρατορικῶν καὶ ντόπιων, ποῦ εἶναι μοναδική ἴσως στὸν ἑλληνικό χῶρο

Η ἑλληνική ἐπανάσταση του 1821 ξαπλώνεται ἀμέσως καὶ στὴν Κρήτη, παρά τὴ στρατιωτική ὑπεροχή του τουρκικοῦ στοιχείου, την παντελῆ ἐλλείψει ὅπλων καὶ ἐφοδίων καὶ την ἄγρυπνη ἐπιτήρηση των τουρκικῶν ἀρχῶν Οἱ ἀγῶνες της Κρήτης, ποῦ κινοῦνται στὸ ἴδιο ἱστορικό πλαίσιο με το ξεσήκωμα της ἄλλης Ἑλλάδας, διαρκοῦν 10 σχεδόν χρόνια καὶ περνοῦν ἀπό φάσεις ἐπιτυχίας, ἀλλά καὶ ὀδυνηρῶν συνεπειῶν Οἱ ἐπαναστατικές ἐξεγέρσεις ἀρχίζουν ἀπό τα Σφακιά. Στίς ἀρχὲς Ἰουνίου του 1821, ἀρχίζει ἐπίσημα πιά ὁ κρητικός ἀγῶνας Η πρώτη φάση των ἀγώνων διαρκεῖ ὡς το 1824, ὅταν οἱ Τοῦρκοι καλοῦν σε βοήθεια μεγάλες αἰγυπτιακές δυνάμεις, ποῦ κατορθώνουν, σε φονικές μάχες, νὰ καταπνίξουν τα ἐπαναστατικά κινήματα, χαράσσοντας παράλληλα με τὴ φιλοπόλεμη τακτική τους φιλόδοξους μελλοντικούς στόχους.


Το ἴδιο χρονικό διάστημα ποῦ μαινόταν ἡ ἐπανάσταση στὴν Κρήτη, οἱ ἐκεῖ ἱεράρχες, σε ἀπόλυτη σύμπνοια με την ἀντεθνική δράση του Πατριαρχείου, γύριζαν στὰ χωριά, καὶ προσπαθοῦσαν νὰ κάμψουν το ἠθικὸ του πληθυσμοῦ, λέγοντας πῶς οἱ ἐπαναστάτες εἶναι ἀφορισμένοι, καὶ πῶς πρέπει νὰ παρατήσουν τα ὅπλα -τονίζοντας παράλληλα καὶ την ὑπεροχή των ἐχθρῶν- καὶ νὰ ζητήσουν συγχώρησε ἀπό την «κραταιάν, ἔνδοξη καὶ φιλάνθρωπον βασιλείαν».





Πρὸς το τέλος του 1823 ὁ μητροπολίτης Κρήτης, Καλλίνικος Γ΄ ὁ ἐξ Ἀγχιάλου, διαμήνυε στὸ ποίμνιό του:


Χριστιανοί, τέκνα ἐν Κυρίῳ!

Γνωστόν ἔστω ὑμῖν ὅτι ὁ ἐνδοξώτερος ἀρχιστράτηγος Χασᾶν Πασᾶς ἀπό φιλανθρωπίαν κινηθείς ἀπεφυλάκισε πολλούς ἄλλους ἀδελφούς ἡμῶν καὶ ἐμέ τον ἴδιον Εὑρισκόμενος ἐγώ τώρα ὑπὸ την εὐνοϊκήν προστασίαν του, ὡς περί τούτου θέλει σας πληροφορήσει καὶ ὁ διάκονός μου, δὲν δύναμαι ἀπό εὐγνωμοσύνην νὰ κρύψω την προαίρεσιν καὶ την δικαιοσύνην του. Ἔρχομαι ὅμως νὰ παρακαλέσω ὑμᾶς, χριστιανοί, νὰ ἔλθετε πλέον εἰς συναίσθησιν καὶ νὰ γνωρίσατε με ποίαν ἰσχυράν δύναμιν του Ἀντιβασιλέως της Αἰγύπτου ἔχετε νὰ κάμετε.



Ὅθεν σας συμβουλεύω νὰ ρίψητε τα ὅπλα καὶ νὰ προσπέσητε εἰς τοιοῦτον φιλάνθρωπον ἀρχιστράτηγον, τον ἡνοποίουν ἐπίτηδες ὁ ἐνδοξότατος Μεχμέτ Ἀλής ἔστειλεν τοιοῦτον, διά νὰ εἰρηνεύση τον τόπον μας…



Οὕτω πράξητε χριστιανοί μου προτιμῶντες τον εἰρηνικόν βίον παρά τας τόσας ζημίας, τας ὁποίας καθ’ ἑκάστην λαμβάνετε ὑμεῖς αὐτοὶ, τα τέκνα σας καὶ τα κτήματά σας…


Λίγα χρόνια ἀργότερα, το 1827, ὁ ἐπίσκοπος Κυδωνίας (Κρήτης) Ἀρτέμιος, θὰ προσθέσει κι αὐτὸς το ὄνομα του στὸν κατάλογο των «ἡρωικῶν» ρασοφόρων της Ἐκκλησίας, κοινοποιῶντας την ἀκόλουθη ἐγκύκλιο, με την ὁποία συνιστοῦσε στοὺς ἐπαναστατημένους Κρητικούς -τι ἄλλο;- την ὑποταγή στὸν «φιλάνθρωπο» Τοῦρκο ἄρχοντα:


Χριστιανοί, εὑρισκόμενος εἰς Γραμβούσαν, σας εὔχομαι. Λυποῦμαι, ἀδελφοί μου, ὅτι σας μωραίνει ἡ τύχη, ὥστε νὰ ἐπιμένετε ἀσυλλογίστως εἰς το ὀλέθριον φρόνημα της ἀποστασίας, το ἡνοποίουν μέλλει δυστυχῶς νὰ ἐπιφέρει καὶ τον τέλειον ἀφανισμόν σας, ἐάν δὲν μεταμεληθῆτε, ἐωσότου ἔχετε καιρόν, καὶ ἀποστραφῆτε την ὁδόν ταύτην της πλάνης σας. Δὲν πρέπει κατ’ οὐδένα τρόπον νὰ φροντίζετε, τι κάμνουν εἰς ἀλλὰ μέρη οἱ ἀποστάται Σεῖς χρεωστεῖτε νὰ φροντίζετε περί της ἱδικής σας σωτηρίας καὶ περί της ζωής των τέκνων σας.



Ἐντὸς ὀλίγου περιμένονται ἐδῶ οἱ στόλοι της Αἰγύπτου καὶ της Κωνσταντινουπόλεως, οἱ ὁποῖοι μέλλουν νὰ σας πολιορκήσουν, αὐτοὶ μέν διά θαλάσσης, τα δὲ στρατεύματα διά ξηράς, ὥστε νὰ σάς βιάσωσι νὰ παραδοθῆτε καὶ νὰ χαθῆτε



Ο Μουσταφά βέης εἶναι φιλάνθρωπος καὶ γνωρίζω καλῶς ὅτι δὲν θέλει το κακόν σας ὅθεν ἀπό χριστιανικήν ἀγάπην κινούμενος σας συμβουλεύω καὶ ἐγώ νὰ προλάβητε τα φρικτά δυστυχήματα, τα ὁποία σας περιμένουν, ἐάν πρότερον ἑκουσίως δὲν καταθέσητε τα ὅπλα καὶ ὑποταχθῆτε εἰς τον Ψηλότατον βέην μας. Καί αὐτοὶ οἱ ἴδιοι φυλακισμένοι καπεταναῖοι με παρεκάλεσαν νὰ σας γράψω περί τούτου καὶ πρὸς τούτοις νὰ λάβητε συμπάθειαν εἰς τα βάσανα, τα ὁποία σήμερον ὑποφέρουν ἐξαιτίας σας…

Ο ἀφορισμός της ἡρωίδας Λασκαρίνας Μπουμπουλίνας, ἀπὸ τον Πατριάρχη Γρηγόριο τον Ε’,

Ο ἀφορισμός της ἡρωίδας Λασκαρίνας Μπουμπουλίνας, ἀπὸ τον Πατριάρχη Γρηγόριο τον Ε’, ἔλαβε χώρα τον Ὀκτώβριο του 1820. Ἐπίσημη ἀφορμή γιά την πράξη αὐτή φέρεται μία κληρονομικῆς φύσεως οἰκογενειακή διαφορά μεταξύ των δύο γιῶν του δευτέρου συζύγου της Μπουμπουλίνας καὶ προγονών της, Γιάννη καὶ Παντελῆ Μπούμπουλη, με την ἴδια Το Πατριαρχεῖο ἀντί ἄλλης μεσολαβητικῆς ἐνέργειας ἐπέβαλε σφοδρό ἐπιτίμιο στή Σπετσιώτισσα καπετάνισσα καὶ ἀγωνίστρια Η αὐστηρότητα αὐτῆς της ἀπόφασης, ποῦ καθίσταται πρόδηλη καὶ ἀπὸ τή λεκτική της διατύπωση, υπεμφαίνει, ὅτι τα βαθύτερα αἰτιᾶ ποῦ την προκάλεσαν θά πρέπει νά ἀποδοθοῦν στίς πολιτικές συνεργασίες του Φαναρίου με την Ὑψηλή Πύλη.


Πέρα ἀπὸ τα ὅσα ἐμπεριέχονται στόν συνοδικό αὐτόν λίβελλο, θά πρέπει νά ληφθοῦν ὑπ’ ὄψιν κάποιες ἐνδιαφέρουσες παρατηρήσεις, καί ἱστορικά στοιχεῖα ποῦ συνδέονται ἄμεσα με το γεγονός του αφορισμού της Μπουμπουλίνας. Κατά πρῶτον προκαλεῖ εὐλογῆ ἀπορία -καί γιατί ὄχι, ὑποψία- το γεγονός ὅτι οἱ ἀδελφοί Μπούμπουλη ἀπευθύνθηκαν, ὄχι στὴν τοπική ἐκκλησιαστική ἀρχή, ἀλλά στόν ἴδιον τον πατριάρχη. Ἀξίζει νά σημειωθεῖ, ὅτι στήν Ἐπανάσταση, τα δύο ἀδέλφια δέν ἀκολούθησαν τα χνάρια του ἀγωνιστή πατέρα τους καί οὔτε βέβαια ἔλαβαν ποτέ μέρος στὶς πολεμικές ἐπιχειρήσεις της μητριάς τους, σε μία ἀπὸ τις ὁποίες μάλιστα, ἔπεσε μαχόμενος ὁ μεγαλύτερος γιός της Μπουμπουλίνας, ὁ Γιάννος Γιάννουζας. Δέον ἐπίσης ν’ ἀναφερθεῖ, ὅτι τον καιρό κατά τον ὁποῖον ἀφορίσθηκε ἤ Μπουμπουλίνα, προετοίμαζε μεθοδικά την συγκρότηση ἱκανοῦ στόλου με την προοπτική πολέμου στὴ θάλασσα. Με το ἐπιχειρηματικό της δαιμόνιο, κατόρθωνε, ὄχι μόνο νά διαχειρίζεται χρηστά καί νά αὐξάνει την οἰκογενειακή περιουσία, ἀλλά καί νά ἀντεπεξέρχεται στά ἔξοδα ποῦ ἀπαιτοῦσε ἤ ναυπήγηση, ἤ συντήρηση των πλοίων, ἤ μισθοδοσία καί τροφοδοσία των πληρωμάτων.


Η Ὑψηλὴ Πύλη, ποῦ εἶχε ὥς ἕναν βαθμό γνώση των δραστηριοτήτων τῆς Μπουμπουλίνας (γιὰ τὴ ναυπήγηση του «Ἀγαμέμνονα» καταγγέλθηκε στὴν Ὑψηλὴ Πύλη, ὅτι προετοιμάζει πολεμικό πλοῖο), προσπάθησε κατ’ ἐπανάληψιν νά τις ἀνασχέσει με δημευτικές ἀποφάσεις καὶ ἀποστολές ἐπιθεωρητῶν γιὰ ἔλεγχο Η Μπουμπουλίνα, κατάφερε νά προστατέψει τα πλοῖα της, με την βοήθεια καὶ των Ρώσων, ἐπικαλούμενη το γεγονός ὅτι τα πλοῖα της ἔφεραν ρωσική σημαία, ἀλλά καὶ το ὅτι ὁ σύζυγός της εἶχε προσφέρει ὑπηρεσίες στὸν ρωσικό στόλο. Δεδομένης λοιπόν της καταστάσεως αὐτῆς, ἕνας ἀφορισμός ἦταν το πλέον κατάλληλο ὅπλο γιὰ την ἀντιμετώπιση του κινδύνου ποῦ οἱ Ὀθωμανοί διέβλεπαν. Οἱ συγκεκριμένοι πρακτικοί σκοποί ποῦ θὰ ἐξυπηρετοῦσε αὐτὸς ὁ ἀφορισμός, ἦταν ἀφ’ ἑνὸς ὁ ἐκφοβισμός της ἴδιας της Μπουμπουλίνας κι ἀφ’ ἑτέρου ἡ ἠθική καὶ οἰκονομική της ἐκγύμνωση. Χαρακτηριστικό εἶναι ἐπίσης το γεγονός, ὅτι οὐδέποτε ἔγινε ἄρση του ἀφορισμοῦ αὐτοῦ, οὔτε ἀκόμη κι ὅταν ἡ Μπουμπουλίνα, κατόπιν αὐτοῦ, ἐξέθεσε δημόσια την περιουσιακή της κατάσταση την 15η Ὀκτωβρίου 1820 ἐνώπιον των προεστῶν των Προσπεσών, ἀφήνοντας ἀνοικτό το ἐνδεχόμενο διευθέτησης των οἰκογενειακῶν της ἐκκρεμοτήτων Η ἐξαγωγή συμπερασμάτων ἐπαφίεται στὴν κρίση του καθενός…

Το κείμενο του ἀφορισμοῦ, ὅπως δημοσιεύθηκε ἀπὸ τον Ἥλια Παπαθανασόπουλο στὸ περιοδικό «Ἱστορία» (Ἰούνιος 1973), συνοπτικά έχει ως εξής:


Γρηγόριος ἐλέῳ Θεοῦ Ἀρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως, Νέας Ρώμης καί Οἰκουμενικός Πατριάρχης.



Ἱερώτατε Μητροπολῖτα Ναυπλίου καί Ἄργους καί ὑπέρτιμοι, εὐλαβέστατοι ἱερεῖς, τιμιώτατοι κοτζαμπασίδες καί χρήσιμοι προεστώτες της ἐπαρχίας ταύτης καί της νήσου Σπέτζης, χάρις είη ὑμῖν καί εἰρήνη παρά Θεοῦ […] Ἀποφαινόμεθα συνοδικῶς μετά των περί ἡμᾶς ἱερωτάτων Ἀρχιερέων καί ὑπερτίμων, των ἐν ἁγίῳ Πνεύματι ἀγαπητῶν ἡμῶν ἀδελφῶν καί συλλειτουργῶν, ἶνα ἡ ρηθεῖσα Λασκαρίνα, ἄν μή, ἅμα το ἀκοῦσαι καί ἰδεῖν το παρόν ἡμῶν συνοδικόν γράμμα, τον Θεόν φοβηθεῖσα καί την αἰώνιον κόλασιν ἐν νῷ θεμένη, […] καί οἱ γιγνώσκοντες τους ἔχοντας καί κρύπτοντας πράγματα ἡ ἄσπρα του ἀποθανόντος, […] ὁποῖοι ἄν ὦσιν, ἄνδρες ἡ γυναῖκες, συγγενεῖς ἡ ξένοι, ὁμοῦ ἀφωρισμένοι ὑπάρχωσι, καί κατηραμένοι, καί ἀσυγχώρητοι, καί μετά θάνατον ἄλυτοι, καί τυμπανιαῖοι· αἱ πέτραι καί ὁ σίδηρος λυθείησαν, αὐτοί δέ μηδαμῶς· κληρονομήσειν την λέπραν του Γιεζή καί την ἀγχόνην του Ἰούδα, στένοντες είεν καί τρέμοντες ἐπὶ της γῆς ὥς ὁ Καῖν, ἡ ὀργὴ του Θεοῦ είη ἐπ’ αὐτούς, ἔχοντες καί τας ἀρᾶς πάντων των ἀπ’ αἰῶνος ἁγίων καί των ὁσίων τριακοσίων δέκα καί ὀκτώ θεοφόρων Πατέρων. Η δὲ ρηθεῖσα Λασκαρίνα προφανῶς ἐλεγχομένη καὶ τὴ πεισμονή αὐτῆς ἐμμένουσα ὑπάρχοι καὶ ἕξω της του Χριστοῦ Ἐκκλησίας, μηδείς ἐκκλησιάσοι αὐτὴν, ἡ ἀγιάσοι, ἡ θυμιάσοι, ἡ ἀντίδωρον αὐτὴ διδῶ, ἕως ποιήση ὥς γράφομεν καὶ τότε συγχωρηθήσεται.



αωκ (1820) ἕν μηνί Ὀκτωβρίῳ· ινδικτιώνος θ.



Ο Κωνσταντινουπόλεως Γρηγόριος.



Ο Καισαρεῖας Μακάριος.
Ο Νικαίας Μακάριος.
Ο Θεσσαλονίκης Ἰωσήφ.
Ο Τυρνάβου Ἰωσήφ.
Ο Κυζίκου Γρηγόριος.
Ο Σίφνου Σαμουήλ

Ὁ ἀφορισμός της Ἐπανάστασης του 1821 ἀπὸ την Ἐκκλησία

ὁ παρακάτω κατάπτυστο κείμενο συνέταξε ὁ Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Γρηγόριος Ε’. Με το κείμενο αὐτὸ ὁ Πατριάρχης Γρηγόριος ἀφορίζει καὶ καταδικάζει την Ἐπανάσταση του 1821.

Πρωτοδημοσιεύθηκε στὸ ἑλληνικό περιοδικό «Λόγιος Ἑρμῆς» ποῦ τυπώνονταν στὴν Βιέννη της Αὐστρίας
Το κείμενο ἀναφέρεται κι ἀργότερα στὸ βιβλίο Ἱστορίας του Ἰωάννη Φιλήμονος, του 1856. Φυσικά αὐτὸ το κείμενο δὲν διδάσκεται στὰ ἑλληνικά σχολεῖα

Εἶναι σημεῖο διαμάχης σήμερα, το ἄν ὁ Γρηγόριος ἀφόρισε την Ἐπανάσταση κάνοντας ἕναν ἑλιγμό στὴν πίεση της Οθωμανικής Πύλης, ἡ ἦταν μία εἰλικρινής προσπάθεια με στόχο νά περισώσει τα κεκτημένα της Ἐκκλησίας Δὲν θὰ πρέπει νά ξεχνᾶμε πάντως, ὅτι ὁ ἴδιος «ἐθνομάρτυρας» Πατριάρχης εἶχε ἀφορίσει ἐπίσης τον Ρήγα Φεραίο καὶ τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, ἐνῶ ὅπως πολύ εὔστοχα σχολιάζει ὁ ἱστορικός Ἰωάννης Κορδάτος «Οἱ πραγματικοί πατριῶτες ποῦ ἔχουν μεγάλα ἡγετικά πόστα, θυσιάζονται σε τέτοιες στιγμές».

Η Ἐκκλησία φυσικά ὑποστηρίζει την πρώτη ἐκδοχὴ καὶ με βάση καὶ την «Ἱστορία του Ελληνικού Ἔθνους» της Εκδοτικής Αθηνών (τομ. ΙΒ’, σ. 130β), ὁ Ἀλέξανδρος Ταλάντευσης διαμηνύει πρὸς τους Σουλιώτες:
Ο Πατριάρχης βιαζόμενος ὑπὸ της Πόρτας σας στέλνει ἀφοριστικά καὶ ἐξάρχους παρακινῶντας σας νά ενωθήτε με την Πόρταν. Ἐσεῖς ὅμως νά τα θεωρεῖται αὐτὰ ὡς ἄκυρα, καθότι γίνονται με βίαν καὶ δυναστείαν καὶ ἄνευ της θελήσεως του Πατριάρχου.

Σημεῖο τριβῆς ἀποτελεῖ καὶ το ἄν ἀποσύρθηκε τελικά ἐκ των ὑστέρων ὁ ἀφορισμός Ὑπάρχει ὁ ἰσχυρισμός ὅτι ὁ ἀφορισμός οὐδέποτε ἀποσύρθηκε ἀπὸ την ἑλληνική Ἐκκλησία μέχρι τις μέρες μας. Η Ἐκκλησία ὑποστηρίζει ὅτι ἀποσύρθηκε μυστικά, γι’ αὐτὸ ἄλλωστε κρεμάστηκε ὁ Γρηγόριος ἀπὸ τους Τούρκους. Ο ἴδιος ὁ Σουλτᾶνος στήν προκήρυξή του γιά το θάνατο του Πατριάρχη, ἄν καὶ τον κατηγορεῖ γιά «πλαστά δείγματα ἀφοσιώσεως», δέν ἀναφέρεται ἄμεσα στόν ἀφορισμό:
Ο δόλιος Ρωμιός Πατριάρχης, καίτοι κατά το παρελθόν εἶχε δώσει πλαστά δείγματα ἀφοσιώσεως, ὅμως κατά την περίπτωσιν ταύτην, μή δυνάμενος νά ἀγνοῆ την συνωμοσίαν της ἐπαναστάσεως του ἔθνους του […], ὅμως ἕνεκα της ἐμφύτου διαφθοράς της καρδίας του, οὐ μόνον δέν εἰδοποίησε, οὐδέ ἐπετίμησε τους ἀφελεῖς […], ἀλλὰ, κατά τα φαινόμενα, αὐτὸς ὁ ἴδιος, ὄπισθεν των παρασκηνίων, ἔδρα κρυφίως, ὡς ἀρχηγὸς της ἐπαναστάσεως…

Τα γραπτά ὅμως μένουν… Ἐκτός ἀπὸ τον ἀφορισμό, ὁ Γρηγόριος Ε’ εἶχε ἀποστείλει καὶ δύο ἀκόμη ἐγκυκλίους: Μία ἀνοιχτή γιά νά διαβαστεῖ στούς κληρικούς καὶ μία ἀκόμη ἐμπιστευτική πρός τους μητροπολῖτες, ἄν ἀγνοίᾳ του Σουλτάνου, την ὁποία φυσικά κανένας δέν τον ὑποχρέωσε νά συντάξει.

Ἀξίζει νὰ σημειωθεῖ, πώς οἱ «πατέρες» ὑπέγραψαν τον ἀφορισμό πάνω στὴν Ἁγία Τράπεζα (ἀναφέρεται ἄλλωστε καί μέσα στὸ κείμενο), προσδίδοντας ἔτσι με αὐτὴ την συμβολική κίνηση ὅλη την «ἱερότητα» ποῦ ἀπαιτοῦνταν καί ἀποδεικνύοντας την σημασία ποῦ του ἔδιναν, διαψεύδοντας ταυτοχρόνως τους ἰσχυρισμούς περί ἐξαναγκασμοῦ.

Ἀκολουθεῖ ὁλόκληρο το κείμενο του ἀφορισμοῦ, μαζί με τα ὀνόματα ὅσον το προσυπέγραψαν…



Γρηγόριος ἐλέῳ Θεοῦ ἀρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως, νέας Ρώμης καὶ Οἰκουμενικός Πατριάρχης.



Οἱ τῷ καθ’ ἡμᾶς ἀγιωτάτω, πατριαρχικῷ, ἀποστολικώ καὶ οἱκουμενικώ θρόνῳ ὑποκείμενοι ἱερώτατοι μητροπολῖται καὶ ὑπέρτιμοι καὶ θεοφιλέστατοι ἀρχιεπίσκοποι τε καὶ ἐπίσκοποι, ἐν ἁγίῳ Πνεύματι ἀγαπητοί ἀδελφοί καὶ συλλειτουργεῖ, καὶ ἐντιμότατοι κληρικοί της καθ’ ἡμᾶς του Χριστοῦ μεγάλης ἐκκλησίας καὶ ἑκάστης ἐπαρχίας εὐλαβέστατοι ἱερεῖς καὶ ὀσιότατοι ἱερομόναχοι, οἱ ψάλλοντες ἐν ταῖς ἐκκλησίαις της Πόλεως, του Γαλατά καὶ ὅλου του Καταστένου καὶ ἀπανταχοῦ, καὶ λοιποί ἀπαξᾶπαντες εὐλογημένοι Χριστιανοί, τέκνα ἐν Κυρίῳ ἡμῶν ἀγαπητά, χάρις είη ὑμήν καὶ εἰρήνη παρά Θεοῦ, παρ’ ἡμῶν δὲ εὐχή, εὐλογία καὶ συγχώρησις



Η πρώτη βάσις της ἠθικῆς, ὅτι εἶναι ἡ πρός τους εὐεργετοῦντας εὐγνωμοσύνη εἶναι ἡλίου λαμπρότερον καί ὅστις εὐεργετούμενος ἀχαριστεῖ εἶναι ὁ κάκιστος τῶν ἀνθρώπων Αὐτήν την κακίαν βλέπομεν πολλαχοῦ στηλιτευομένην καί παρά των ἱερῶν γραφῶν καί παρ’ αἰτοῦ του Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ ἀσυγχώρητον, καθώς ἔχομεν το παράδειγμα του Ἰούδα Ὅταν δέ ἡ ἀχαριστία ήναι συνοδευμένη καί με πνεῦμα κακοποιόν καί ἀποστατικόν ἐναντίον την κοινῆς ἡμῶν εὐεργέτιδος καί τροφοῦ, κραταιάς καί ἀηττήτου βασιλείας, τότε ἐμφαίνει καί τρόπον ἀντίθεον, ἐπειδή οὐκ ἐστί, φησί, βασιλεία καί ἐξουσία εἰμή ὑπό Θεοῦ τεταγμένη ὅθεν καί πᾶς ὁ ἀντιττατόμενος αὐτή τή θεόθεν εφ’ ἡμᾶς τεταγμένη κραταιά βασιλεία, τή του Θεοῦ διαταγή ανθέστηκε.



Καί τα δύο ταυτά οὐσιώδη καί βάσιμα ἠθικά καί θρησκευτικά χρέη κατεπάτησαν με ἀπαραδειγμάτιστον θρασύτατα καί ἀλαζονείαν ο,τε προσδιορισθείς της Μολδαυίας ἡγεμών ὥς μή ὤφειλε, Μιχαήλ, καί ο του γνωστοῦ ἀγνώμονος καί φυγάδος Ὑψηλάντου ἀγνώμων υἱός Ἀλέξανδρος Ὑψηλάντης. Εἰς ὅλους τους ὁμογενεῖς μας εἶναι γνωστά τα ἄπειρα ἐλέη, ὅσα ἡ ἀένναος της ἐφ’ ἡμᾶς τεταγμένης κραταιάς βασιλείας πηγή ἐξέχεεν εἰς τον κακόβουλον αὐτὸν Μιχαήλ’ ἀπὸ μικροῦ καί εὐτελοῦς τον ἀνύψωσεν εἰς βαθμούς καί μεγαλεία ἀπὸ ἀδόξου καί ἀσήμου τον προήγαγεν εἰς δόξας καί τιμάς· τον ἐπλούτισε, τον περιέθαλψε, τέλος πάντων τον ἐτίμησε καί με τον λαμπρότατον της ἡγεμονίας αἰτῆς θρόνον καί τον κατέστησεν ἄρχοντα λαῶν



Αὐτὸς ὅμως, φύσει κακόβουλος ὤν, ἐφάνη τέρας ἔμψυχον ἀχαριστίας καί συνεφώνησε μετά του Ἀλεξάνδρου Ὑψηλάντου, υἱοῦ του δραπέτου καί φυγάδος ἐκείνου Ὑψηλάντου, ὅστις παραλαβών μερικούς ὁμοίους του βοηθούς ἐτόλμησε νά ἔλθη αἴφνης εἰς την Μολδαυίαν, καί ἀμφότεροι ὑπονενοημένοι ἐπίσης, ἀλαζόνες καί δοδοξομανεῖς, ἡ μᾶλλον εἰπεῖν, ματαιόφρονες, ἐκήρυξαν του γένους ἐλευθερίαν καί με την φωνήν αὐτὴν ἐφείλκυσαν πολλούς των ἐκεῖ κακοήθεις καί ἀνοήτους, διασπείραντες καί ἀποστόλους εἰς διάφορα μέρη διὰ νά ἐξαπατήσωσι καί νά ἐφελκύσωσιν εἰς τον ἴδιον της ἀπωλείας κρημνόν καί ἄλλους πολλούς των ὁμογενῶν μας.



Διά νὰ δυνηθῶσι δέ τρόπον τινά νὰ ἐνθαρρύνωσι τους ἀκούοντας μετεχειρίσθησαν καί το ὄνομα της Ρωσική Δυνάμεως, προβαλλόμενοι, ὅτι καί αυαὐτή εἶναι σύμφωνος με τους στοχασμούς καί τα κινήματά των πρόβλημα διόλου ψευδές καί ἀνύπαρκτον, καί μόνον της ἰδικῆς τὼν κακοβουλίας καί ματαιοφροσύνης γέννημά τε καί ἀποκύημα ἐπειδή, ἐν ὦ το τοιοῦτον εἶναι ἀδύνατον ἠθικός καί πολλῆς προξένον μομφῆς εἰς την ρωσικήν αὐτοκρατορίαν, καί ὁ ἴδιος ἐνταῦθα ἐξοχώτατος πρέσβυς αὐτῆς ἔδωκεν ἔγγραφον πληροφορίαν, ὅτι ουοὐδεμίαν ἡ εἴδησιν ἡ μετοχήν ἔχει το ρωσσικόν κράτος εἰς αυαὐτήν την ὑπόθεσιν, καταμεμφόμενον μάλιστα καί αποτροπιαζόμενον του πράγματος της βδελυρίαν καί προσεπιπλέον ἡ αἰτοῦ ἐξοχότης εἰδοποίησεν ἐξ ἐπαγγέλματος τα διατρέχοντα, ὑπομνήσας το βασίλειον κράτος, ὅτι ἀνάγκη πᾶσα νὰ φροντίση εὐθύς ἐξ αἀρχῆς τον ἀποσκορακισμόν καί την διάλυσιν των τοιούτων κακῶν· καί τόσον ἐκ της εἰδοποιήσεως ταύτης, ὅσον καί ἀπὸ τα ἔγγραφα, τα ὁποία ἐπιάσθησαν ἀπὸ μέρους των μουχαφίσιδων των βασιλικῶν σερχατίων, καί ἀπὸ ἄλλους πιστούς ὁμογενεῖς ἐπαρρησιάσθησαν, ἔγινε γνωστή εἰς το πολυχρόνιον κράτος ἡ ρίζα καί ἡ βάσις ὅλου αἰτοῦ του κακοήθους σχεδίου.



Με τοιαύτας ραδιουργίας ἐσχημάτισαν την ὀλεθρίαν σκηνήν οἱ δύο οὗτοι καὶ οἱ τούτων συμπράκτορες φιλελεύθεροι, μᾶλλον δὲ μισελεύθεροι, καὶ ἐπεχείρησαν εἰς ἔργον μιαρόν, θεοστυγές καὶ ἀσύνετον, θέλοντες νὰ διαταράξωσι την ἄνεσιν καὶ ἡσυχίαν των ὁμογενῶν μας πιστῶν ραγιάδων της κραταιάς βασιλείας, την ὁποίαν ἀπολαμβάνουσιν ὑπό την ἀμφιλαφή αὐτῆς σκιάν με τόσα ἐλευθερίας προνόμια, ὅσα δέν ἀπολαμβάνει ἄλλο ἔθνος ὑποτελές καὶ ὑποκείμενον, ζῶντες ἀνενόχλητοι με τας γυναίκας καὶ τα τέκνα των, με τας περιουσίας καὶ καταστάσεις, καὶ με την ὕπαρξιν της τιμῆς των, καὶ κατ’ ἐξοχήν με τα προνόμια της θρησκείας, ἥτις διεφυλάχθη καὶ διατηρεῖται ἀσκανδάλιστος μέχρι της σήμερον ἐπί ψυχική ἡμῶν σωτηρία.



Ἀντὶ λοιπόν φιλελευθέρων ἐφάνησαν μισελεύθεροι, καὶ ἀντί φιλογενών καὶ φιφιλοθρήσκων ἐφάνησαν μισογενμισογενείς, μισόθρησκοι καὶ ανἀντίθεοι, διοργανίζοντες, φεῦ, οἱ ἀσυνείδητοι με τα απονενοημένα κινήματά των την ἀγανάκτησιν της ευμενούς κραταιάς βασιλείας ἐναντίον των ομογενών μας ὑπηκόων της, καὶ σπεύδοντες νὰ ἐπιφέρωσι κοινόν καὶ γενικόν τον ὀλέθρων ἐναντίον παντός του γένους. Καὶ ἀγκαλά εἶναι γνωστόν, ὅτι, ὅσοι εἶναι κατηρτισμένοι τῷ ὄντι εἰς την εὐσέβειαν, ὅσοι νουνεχεῖς καί τίμιοι καί τῶν ἱερῶν κανόνων καί θείων νόμων ἀκριβεῖς φύλακες δὲν θέλουν δώσει εὔηκοιαν εἰς τας ψευδολογίας των ἀχρείων ἐκείνων καί κακόβουλων· ἐπίδη ὅμως είν’ ἐνδεχόμενον νά συνηρπάσθησαν τινές καί παρασυρθῶσι καί ἄλλοι, διά τοῦτο προκαταλαμβάνοντες ἐκ προνοίας ἐκκλησιαστικῆς ἀπαγορεύομεν πᾶσιν ὑμῖν τα σωτήρια, καί γράφοντες μετά των περί ἡμᾶς ἱερωτάτων συναδελφῶν, του μακαριωτάτου πατριάρχου τῶν Ἱεροσολύμων, των ἐκλαμπροτάτων καί περιφανεστάτων προυχόντων του γένους, των τιμιωτάτων πραγματευτῶν, των ἀφ’ ἑκάστου ρουφετίου προκριτωτέρων καί ὅλων των ἕν τὴ βασιλευούσης ὀρθοδόξων μελῶν ἑκάστης τάξεως καί ἑκάστου βαθμοῦ, συμβουλεύομεν καί παραινοῦμεν καί ἐντελλόμεθα καί παραγγέλλομεν πᾶσιν ὑμῖν τοῖς κατά τόπον ἀρχιερεῦσι, τοῖς ἡγουμένοις τῶν ἱερῶν μοναστηρίων, τοῖς ἱερεῦσι ῶ ἐκκλησιῶν, τοῖς πνευματικοῖς πατράσι των ἐνοριῶν, τοῖς προεστώσι καί εὐκαταστάτοις των κωμοπόλεων καί χωρίων, καί πᾶσιν ἁπλῶς τοῖς κατά τόπον προκρίτοις νά διακηρύξετε την ἀπάτην των εἰρημένων κακοποιῶν καί κακοβούλων ἀνθρώπων, καί νά τους ἀποδείξετε καί νά τους στηλιτεύσετε πανταχοῦ ὡς κοινούς λυμεῶνας καί ματαιόφρονας, καί νά προσέχετε ὅσον το δυνατόν εἰς τας ἀπάτας αἰτῶν καί ραδιουργίας, γινώσκοντες, ὅτι ἡ μόνη ἀπόδειξις της ἀθωότητος των εἶναι νὰ ἐμφανίσωσιν ὅσα γράμματα λάβωσι τυχόν εἰς χεῖρας περί της αἰτῆς ὑποθέσεως, ἡ εἰδήσεις μάθωσι, καί νά παρρησιάσωσιν οἱ μέν ἐνταῦθα ἕν βασιλευούσης πρός ἡμᾶς, οἱ δ’ ἕν τοῖς ἐξῶ μέρεσιν εἰς τους κατά τόπον ἀρχιερεῖς καί τους διοριζομένους παρ’ ἡμῶν ἐκκλησιαστικούς ἐξάρχους καί τους βασιλικούς ἐξουσιαστάς καί διοικητάς, δηλοποιοῦντες καί παραδίδοντες καί ἐκείνους τους ἁπλουστέρους, ὅσοι ἤθελαν φωραθῆ ὅτι ἐνενεργοῦν ἀνοίκεια του ρεαγιαδιακού χαρακτῆρος, καθότι οἱ τοιοῦτοι διαπράττουσι την γενικήν ἡσυχίαν, καί κατακρημνίζουσι τους ἀδυνάτους καί ἀθώους ὁμογενείας μας εἰς της ἀπωλείας το βάραθρον.



Καί τόσον ὑμεῖς οἱ ἀρχιερεῖς, οἱ μοναστηριακοί, οἱ ἱερωμένοι, καί οἱ προεστώτες καί εὐκατάστατοι καί πρόκριτοι ἑκάστου τόπου με την ἄγρυπνον προσοχήν σας, ὅσον καί οἱ λοιποί ἑκάστης τάξεως καί βαθμοῦ ἄνθρωποι με τας ἐκ μέρους σας ἀδιαλείπτους συμβουλάς καί νουθεσίας, καί κατά τας πατρικάς καί προνοητικάς ἐκκλησιαστικάς ἡμῶν ὁδηγίας καί παραινέσεις νά γενήτε ἐδραῖοι καί ἀμετακίνητοι ἐπί του κέντρου του ρεαγιαλικίου, καί ἐξ ὅλης ψυχῆς καί καρδίας σας νά διαφυλάττετε την πίστιν καί κάθε ὑποταγήν καί εὐπείθειαν εἰς αὐτὴν την θεόθεν ἐφ’ ἡμᾶς τεταγμένην κραταιάν καί ἀήττητον βασιλείαν, καί νά ἀποδεικνύετε ἐντελῶς με ὅλα τα πραγματικά της εἰλικρινείας σημεῖα, καθότι ἡ μετ’ εὐχαριστίας καί εἰλικρινείας ὑποταγή χαρακτηρίζει καί την πρός Θεόν ἀγάπην καί πίστιν, καί την πρός τας θείας αὐτοῦ ἐντολάς καί τας ὑπαγορεύσεις των θείων νόμων καί ἱερῶν κανόνων ὑπακοήν, καί την εὐγνωμοσύνην της καρδίας ἡμῶν διά τ’ ἄπειρα ἐλεῆ, ὁποῦ ἀπολαμβάνομεν παρά της βασιλικῆς φιλανθρωπίας.



Ἐπειδή δέ πρὸς τοῖς ἄλλοις ἐγένετο γνωστόν, ὅτι οἱ το σατανικόν της δημεγερσίας φρόνημα ἐπινοήσαντες, καί εὐκαιρίαν τοιαύτην συστησάμενοι πρὸς ἀλλήλους συνεδέθησαν καί με τον δεσμόν του ὅρκου, γινωσκέτωσαν, ὅτι ο ὅρκος αὐτὸς εἶναι ὅρκος ἀπάτης, εἶναι ἀδιάκριτος, καί ὅμοιος με τον ὅρκον του Ἡρώδου, ὅστις, διά νὰ μή φανῆ παραβάτης του ὅρκου του, ἀπεκεφάλισεν Ἰωάννην τον βαπτιστήν. Ἄν ἤθελεν ἀθετήσει τον παράλογον ὅρκον του, τον ὁποῖον ἐπενόησεν ἡ ἄλογος ἐπιθυμία του, ἔζη βέβαια τότε ὁ θεῖος πρόδρομος, ὥστε ἑνός ἁπλοῦ ὅρκου ἐπιμονή ἔφερε τον θάνατον του προδρόμου. Η ἐπιμονή ἄρα του ὅρκου εἰς διατήρησιν των ὑποσχεθέντων παρά της φατρίας αὐτῆς, πραγματευομένης οὐσιωδῶς την ἀπώλειαν ἑνός ὁλοκλήρου γένους, πόσον εἶναι ὀλεθρία καί θεομίσητος εἶναι φανερόν· ἐξ ἐναντίας, ἡ ἀθέτησις του ὅρκου αὐτοῦ, ἀπαλλάττουσα το γένος ἐκ των ἀπερχομένων ἀπαραμυθήτων δεινῶν, εἶναι θεοφιλής καί σωτηριώδης. Διά τοῦτο τὴ χάριτι του παναγίου Πνεύματος ἔχει ἡ ἐκκλησία αὐτόν διαλελυμένον, καί ἀποδέχεται καί συγχωρεῖ ἐκ καρδίας τους μετανοοῦντας καί ἐπιστρέφοντας, καί την προτέραν ἀπάτην ὀμολογούντας, καί το πιστόν ρεαγιαλίκι αὐτῶν ἐναγκαλιζομένους ειλικρινώς.



Ταῦτα ἀμέσως νά κοινολογήσετε εἰς ὅλους του γνωστούς σας, καί νά κατασταθῆτε ὅλοι προσεκτικώτεροι, ἀνατρέποντες καί διαλύοντες ὡς ἀραχνιώδη ὑφάσματα, ὅσα ἡ ἀπάτη καί ἡ κακοβουλία των πρωταιτίων ἐκείνων καθ’ μανδήλιον τρόπον συνέπλεξε. Ἐπειδὴ, ἐάν, ὁ μὴ γένοιτο, δὲν ἤθελε καθαρισθῆ ἡ θανατηφόρος αὐτὴ λύμη, καί φωραθώσί τινες τολμῶντες εἰς ἐπιχειρήματα ἐναντία των καθηκόντων του ρεαγιαλικίου, κοντά ὅπου οἱ τοιοῦτοι ἔχουσι νά παιδευθῶσι χωρίς ἐλέους καί οἱκτιρμῶν (μὴ γένοιτο, Χριστέ βασιλεῦ!) ἀμέσως θέλει ἐξαφθῆ ἡ δικαία ὀργὴ του κράτους του καθ’ ἡμῶν, καί ὁ θυμός τῆς ἐκδικήσεως γενικός των ἐχλιϊσλάμιδων, καί θέλουν ἐκχυθῆ τόσων ἀθωῶν αἵματα ἀδίκως καί παραλόγως, καθώς ἀποκριματίστως ταῦτα πάντα διεσάλπισεν ἡ κραταιά καί ἀήττητος βασιλεία διά του ἐκδοθέντος καί ἐπ’ ἀκροάσει κοινή ἡμῶν ἀναγνωσθέντος ὑψηλοῦ βασιλικοῦ προσκυνητοῦ ὁρισμοῦ.



Ἐκείνους δέ τους ἀσεβεῖς πρωταιτίους καί ἀπονενοημένους φυγάδας καί ἀποστάτας ὀλεθρίους νά τους μισῆτε καί νά τους ἀποστρέφεσθε καί διανοίᾳ καί λόγῳ, καθότι καί η ἐκκλησία καί το γένος τους ἔχει μεμισημένους, καί ἐπισωρεύει κατ’ αὐτῶν τας παλαμναιοτάτας καί φρικωδεστάτας ἀράς· ὡς μέλη σεσηπότα, τους ἔχει ἀποκεκομμένους της καθαράς καί ὑγιαινούσης χριστιανικῆς ὁλομελείας· ὡς παραβάται δέ των θείων νόμων καί κανονικῶν διατάξεων, ὡς καταφρονῆται του ἱεροῦ χρήματος της πρὸς τους εὐεργέτας εὐγνωμοσύνης καί εὐχαριστίας, ὡς ἐναντίοι ἠθικῶν καί πολιτικῶν ὀρόν, ὡς την ἀπώλειαν των ἀθωῶν καί ἀνευθύνων ὁμογενῶν μας ἀσυνειδήτως τεκταινόμενοι, ἀφωρισμένοι ὑπάρχειεν καί κατηραμένοι καί ἀσυγχώρητοι, καί μετά θάνατον ἄλυτοι, καί τωτο αἰωνίῳ ὑπόδικοι ἀναθέματι, καί αὐτοί, καί ὅσοι τοῖς ἴχνεσιν αὐτῶν κατηκολούθησαν του λοιποῦ, ἄν μή θελήσωσιν ἐννοήσαι την ἁρπαγήν καί ἀπάτην, καί ἐπιστραφήναί τε καί βαδίσαι την εὐθεῖαν της σωτηρίας ὁδόν, ἄν δέν ἀναλάβωσιν, ὁ ἐστί, τον ἐντελῆ χαρακτῆρα του ρεαγιαδικού αὐτῶν ἐπαγγέλματος



Τα αὐτά δέ καί κατά της ἀρχιερωσύνης σας καί ἱερωσύνης σας ἐπανατεῖνομεν, ἐάν μή βαδίσετε, εἰς ὅσα ἐν Πνεύματι ἁγίῳ ἀποφαινόμεθα διά του παρόντος εκκλησιαστικώς, ἐάν δὲν δείξετε ἐν ἔργῳ την ἐπιμέλειάν σας καί προθυμίαν εἰς την διάλυσιν των σκευωριῶν, εἰς την ἀναστολήν των καταχρήσεων καί ἀταξιῶν, εἰς την ἐπιστροφήν των πλανηθέντων, εἰς την ἄμεσον καί ἔμμεσον καταδρομήν καί ἐκδίκησιν των ἐπιμενόντων εἰς τα ἀποστατικά φρονήματα, ἐάν δὲν συμφωνήσετε τή ἐκκλησία του Θεοῦ, καί, ἐν ἑνί λόγῳ, ἐάν καθ’ οἱονδήτινα τρόπον δολιευθῆτε καί κατενεχθῆτε κατά της κοινῆς ἡμῶν εὐεργέτιδος κραταιάς βασιλείας, ἔχομεν ὑμᾶς ἀργοὺς πάσης ἱεροπραξίας, καί τή δύναμει του παναγίου Πνεύματος ἐκπτώτους του βαθμοῦ της ἀρχιερωσύνης καί ἱερωσύνης καί το πυρί της γεέννης ἐνόχους, ὡς την κοινήν του γένους ἀπώλειαν προτιμήσαντα Οὕτω τοίνυν γινώσκοντες, ἀνανήψατε πρὸς Θεοῦ καί ποιήσατε καθώς γράφομεν εκκλησιαστικώς καί γενικῶς παρακελευόμεθα, καί μή ἄλλως ἐξ ἀποφάσεως, ὅτι περιμένομεν κατά τάχος την αἰσίαν των γραφομένων ἀποπεράτωσιν, ἶνα καί ἡ του θεοῦ χάρις καί το ἄπειρον ἔλεος είη μετά πάντων ὑμῶν
αωκα’ ἐν μηνί Μαρτίῳ



Ὑπεγράφη συνοδικῶς ἐπάνωθεν του χερούλι θυσιαστηρίου παρά της ἡμῶν μετριότητος καί της μακαριότητός του καί πάντων των συναδέλφων ἁγίων ἀρχιερέων



Ο πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως ἀποφαίνεται
Ο Ἱεροσολύμων Πολύκαρπος συναποφαίνεται.
Ο Καισαρίας Ιωαννίκιος.
Ο Νικομηδεῖας Ἀθανάσιος
Ο Δέρκων Γρηγόριος.
Ο Αδριανουπόλεως Δωρόθεος.
Ο Βιζύης Ἱερεμίας.
Ο Σίφνου Καλλίνικος.
Ο Ἡρακλείας Μελέτιος.
Ο Νικαίας Μακάριος.
Ο Θεσσαλονίκης Ἰωσήφ
Ο Βερροίας Ζαχαρίας.
Ο Διδυμοτοίχου Καλλίνικος.
Ο Βάρνης Φιλόθεος.
Ο Ρέοντος Διονύσιος.
Ο Κυζίκου Κωνστάντιος.
Ο Χαλκηδόνας Γρηγόριος.
Ο Τουρνόβου Ἱωαννίκιος.
Ο Πισειδίας Ἀθανάσιος
Ο Δρύστας Ἄνθιμος.
Ο Σωζοπόλεως Παίσιος.
Ο Φαναρίου καὶ Φερσάλων Δαμασκηνός.
Ο Ναυπᾶκτου καὶ Ἄρτης Ἄνθιμος.

Ἡ ἐκκλησιαστικὴ κατάσταση πρὸ καὶ μετὰ τὸ 21

Ἡ  ἐκκλησιαστικὴ  κατάσταση  πρὸ καὶ  μετὰ τὸ  21
 Ἡ ἐκκλησιαστικὴ  κατάστασι  στὴν  Ἑλλάδα  πρὶν  καὶ  μετὰ  τὴν ἐπανάσταση  τοῦ  1821 παρουσίαζε  τὴν  ἐξῆς    εἰκόνα :
Οἱ  Ἐκκλησίες  τῶν   ἐπαρχιῶν, ποὺ  ἀποτελοῦσαν   τὸ  βασίλειο  τῆς  Ἑλλάδος  μετὰ  τὴν  ἐπανάσταση  τοῦ 1821 , τελοῦσαν   ὑπὸ  τὴν  δικαιοδοσία  τοῦ  πατριάρχου    Κωνσταντινουπόλεως .  Μετὰ  τὴν  ἐπανάσταση τοῦ 1821 ,    ἡ  ἐξάρτηση  τῶν  Ἐκκλησιῶν  τῆς   Ἑλλάδος  ἀπὸ  τὸν  πατριάρχη  Κωνσταντινουπόλεως  διεκόπη:
Οἱ  ἐθνικὲς  συνελεύσεις  τῆς Ἐπιδαύρου   καὶ  τῆς  Τροιζῆνος  ( 1827 )  ἀνακήρυξαν  ὡς    ἐπικρατοῦσα  θρησκεία  στὴν  Ἑλλάδα  τὴν  Ἀνατολική,   ἀλλὰ  καμμία  μνεία δὲν  ἔκαμαν  περὶ ἐξαρτήσεως  τῆς  Ἐκκλησίας   ἀπὸ  τὸν  πατριάρχη  Κωνσταντινουπόλεως   καὶ  τοῦτο  προφανῶς  διότι  ἡ  Ἑλλάδα, γενόμενη   ἐλεύθερη , ἔπρεπε νὰ  ἔχει  καὶ  ἐλεύθερη  ἐκκλησία  καὶ  σύμφωνα   μὲ  τὴν  ἀπὸ ἀρχαιοτάτης  ἐποχῆς  ἐπικρατήσασαν  ἀρχὴ  ὅτι  :  ἡ  ἐκκλησιαστικὴ  τάξη  πρέπει  νὰ  ἀκολουθῇ  τὴν  πολιτικὴ  τάξη. Ἄλλωστε   μία  ἐξάρτηση  ἀπὸ  τὸν  πατριάρχη  Κωνσταντινουπόλεως , ὁ  ὁποῖος  ἐτέλει  ὑπὸ  τὶς  διαταγές  τοῦ  σουλτάνου   ἔβλαπτε  καὶ  τὴν  ἐθνικὴν  ἀνεξαρτησία.   (  βλέπε  τὰ  ντοκουμέντα τῶν ἀφορισμῶν τῆς  Ἐπαναστάσεως  τοῦ 1821 ἀπὸ τὸν  πατριάρχη Γρηγόριο   Ε'.)  Ἔτσι   οἱ  Ἐκκλησίες τῆς  ἐλευθερωμένης  Ἑλλάδος  κατὰ  τὸ    διάστημα  τῆς  Ἐπαναστάσεως  ἐστεροῦντο  ἀνωτάτης ἐκκλησιαστικῆς  ἀρχῆς  λόγῳ  τῆς ἀνωμαλίας  τῶν  περιστάσεων , Ὁ  Καποδίστριας   βλέποντας  τὴν ἀνωμαλία τῶν  ἐκκλησιαστικῶν  πραγμάτων  καὶ  θέλοντας  νὰ  βάλῃ  τάξι σ΄  αὐτὰ συνέστησε προσωρινή  εἰδικὴν ἐπιτροπή.     Ἀκολούθως  καὶ  ἡ  Ἀντιβασιλεία  ἐπὶ  Ὄθωνος ,   ἐπιθυμοῦσα νὰ θέση  σὲ  τάξη τὰ  ἐκκλησιαστικά πράγματα συνέστησε τὸ 1833 ὅμοια  ἐπιτροπή, μέλη  τῆς  ὁποίας μεταξύ ἄλλων  ἦσαν  ὁ  Φαρμακίδης,  ὁ Τρικούπης ,  ὁ  Σχινᾶς   καὶ  ὁ  Σ. Βυζάντιος,  γιὰ  νὰ  ἐξετάσῃ  τὴν  ἐκκλησιαστικὴ  κατάσταση  καὶ  νὰ  ὑποβάλῃ   προτάσεις .
Ἡ  ἐπιτροπὴ  αὐτὴ  πρότεινε   τὴν  ἄμεση  ἀνακήρυξη  τῆς ἀνεξαρτησίας   τῶν  Ἐκκλησιῶν  τῆς  Ἑλλάδος  καὶ  τὴ  σύσταση  Διαρκοῦς  Συνόδου  ὡς  ἀνωτάτης  ἐκκλησιαστικῆς  ἀρχῆς  κατὰ  τὸ  παράδειγμα τῆς Συνόδου  τῆς  Ρωσικῆς  Ἐκκλησίας. Ἐπὶ πλέον  ἡ  ἐπιτροπὴ  ὑπέβαλε  καὶ  << Σχέδιον καταστατικοῦ  χάρτου  τῆς  Ἐκκλησίας  τῆς  Ἑλλάδος  >> .  Ἐπὶ   τῶν  προτάσεων  τῆς  ἐπιτροπῆς  ἡ  ἀντιβασιλεία  ζήτησε τὴν  ἔγγραφη   γνώμη  τῶν  ἐπισκόπων  τῶν Ἐκκλησιῶν  τῆς  Ἑλλάδος  καὶ  τούς συνεκάλεσε  σὲ  σύνοδο  τὸν  Ἰούλιο  τοῦ  1833  στὸ  Ναύπλιο.  Κατὰ τὴν  ἓν  λόγῳ σύνοδο  ἀπεφασίσθη  ἡ  διακήρυξη  τῆς  ἀνεξαρτησίας  τῶν  Ἐκκλησιῶν  τῆς  Ἑλλάδος, ὁ  δὲ καταστατικὸς  χάρτης  πού  εἶχε  καταρτίσει  ἡ  ἐπιτροπὴ  , δημοσιεύθηκε  ὡς  νόμος  τοῦ  κράτους.
Ἡ  ἑλληνική   κυβέρνηση  δὲν  γνωστοποίησε  τὴν ἀνακήρυξη    τῆς ἀνεξαρτησίας  τῆς  Ἑλληνικῆς  Ἐκκλησίας  στὶς  λοιπὲς Ὀρθόδοξες  Ἐκκλησίες  καὶ  μάλιστα στὸ  Πατριαρχεῖο  Κωνσταντινουπόλεως , ἀναμένουσα  κατάλληλη   εὐκαιρία . Τέλος  τὸ  1850  ἡ ἑλληνικὴ  κυβέρνησι  καὶ  ἡ  Σύνοδος  ἀπεφάσισαν  νὰ  γνωστοποιήσουν  στὸ  πατραρχεῖο  Κωνσταντινουπόλεως  καὶ  στὶς  λοιπὲς   ὀρθόδοξες  ἐκκλησίες  τὴν  κήρυξι  τῆς  ἀνεξαρτησίας  τὴς  Ἐκκλησίας  τῆς  Ἑλλάδος  καὶ τὴ  σύστασι τῆς  συνόδου  καὶ  ζητοῦσαν  ἁπλῶς     τὴν  <<ἀδελφικήν  ἀναγώρισιν  >> . Τότε ( 1850 )  Ὁ  πατριάρχης  Κωνσταντινουπόλεως   συνεκάλεσε  τὴν  περὶ  ἑαυτὸν   σύνοδο  καὶ   ἐξέδωσε  ( 1850 )  τὸν  καλούμενο  << Συνοδικὸν  Τόμον >>  μὲ  τὸν  ὁποῖο  ἐμμέσως  ἑπανήρχετο  ἡ  ἐξάρτηση   τῆς  Ἐκκλησίας  τῆς  Ἑλλάδος  ἀπὸ  τὸ  Πατριαρχεῖο  τῆς  Κωνσταντινουπόλεως, ἀφοῦ  σὲ σπουδαῖα  ζητήματα  τῆς  Ἐκκλησίας   ἔπρεπε  ἡ  Σύνοδος  νὰ  ἀναφέρεται στὸν  οἰκουμενικό   πατριάρχη . 

Ἡ  ἀντίδραση  τῶν  Ἑλλαδικῶν  κατὰ  τοῦ  <<Τόμου >>


Πρέπει  νὰ  σημειωθῇ  ἐδῶ  ὅτι  μετὰ  τὴν  ἐπανάστασι τοῦ  1821  στὴν  ἀπελευθερωθεῖσα  Ἑλλάδα  εἶχαν  σχηματισθῆ  δύο  ἰσχυρές  μερίδες, ἡ μία  μὲ   ἀρχηγὸ  τον  συντηρητικὸ Κ. Οἰκονόμου, ἡ    ὁποία  ὑποστήριζε νὰ  τηρηθῇ  ἡ  παράδοση  ποὺ  ἤθελε  τὴν  ἐξάρτηση  τῆς  Ἐκκλησίας τῆς  Ἑλλάδος  ἀπὸ  τὸ  Οἰκουμενικὸ  Πατριαρχεῖο, καὶ  ἡ  ἄλλη  μερίδα  μὲ μαχητικώτατο  ἀρχηγὸ  τὸν  φιλευθέρων   ἰδεῶν  θεολόγο  καὶ  κληρικὸ  Θεόκλητο  Φαρμακίδη.  Ἡ δεύτερη αὐτὴ  μερίδα περιλάμβανε   καὶ  τούς  περισσοτέρους  πολιτικοὺς  καὶ  λόγους  τῆς  Ἑλλάδος ἀπὸ ὑπεστήριζε  τὴν  ἀνεξαρτησία  τῆς  Ἐκκλησίας  τῆς   Ἑλλάδος  ἀπὸ τὸ Πατριαρχεῖο.
Ἀπὸ  τῆς  κοινοποιήσεως  τοῦ Συνοδικοῦ Τόμου τοῦ Πατριαρχείου ἡ    Ἑλληνικὴ Κυβέρνηση  (1850)  φάνηκε ὅτι τὸν ἀποδέχθηκε. Καθὼς καὶ ἡ Γερουσία, ὅμως  ἀπέμενε  ἡ  ἐπιψήφισή  του  ἀπὸ τὴν  βουλή, γιὰ νὰ καταστῇ νόμος  τοῦ  κράτους. Παρῆλθαν δύο περίπου ἔτη  μέχρι  τὸ ( 1852 ) ὅταν ὁ  δεινὸς Φαρμακίδης δημοσίευσε  τὸ σύγγραμμά του  μὲ  τίτλο <<  Ὁ  Συνοδικὸς τόμος  ἤ  περὶ Ἀληθείας >>,  μὲ  τὸ ὁποῖο  προσέβαλλε  τὸν  τόμο  καὶ  τὸν  ἀπέρριψε παντελῶς  μὲ  ἰσχυρότατα  ἐπιχειρήματα. Μὲ  τὸ ἀνωτέρω σύγγραμμα ὁ  Φαρμακίδης  ἀπέδειξε:  ὅτι  οἱ Ἐκκλησίες  τῆς  Ἑλλάδος  ἔπρεπε  νὰ  γίνουν  ἀνεξάρτητες, διότι  ἐλεύθερο  κράτος προϋποθέτει    ἐλεύθερη  ἐκκλησία, ὅτι  ὁ  πατριάρχης  καὶ  περὶ αὐτὸν   Σύνοδος δὲν  εἶχαν  κανένα  δικαίωμα νὰ  ἀνακηρύξουν  αὐτοὶ  τὴν  ἀνεξαρτησία  τῆς  Ἐκκλησίας  τῆς  Ἑλλάδος καὶ  νὰ συστήσουν  σύνοδο  σ'  αὐτὴν , διότι  τοῦτο  ἦτο  δικαίωμα  τῶν  Ἑλλήνων,  τὸ  ὁποῖο  ἄσκησαν  κατὰ  τὸ 1833  καὶ κατὰ  τὸ  1844  ὅτι  τὰ περὶ  γάμων, διαζυγίων, μοναστηρίων , παιδείας  του κλήρου, διαιρέσεως  ἐπισκοπῶν  καὶ  παρόμοια ζητήματα, ποῦ σχετίζονται  μὲ  τὰ  κοσμικὰ  συμφέροντα  τῶν  πολιτῶν  , δὲν  δύναται  νὰ ἀποφασίζωνται  χωρίς  τὴ σύμπραξι  τῆς κυβερνήσεως , ὅπως  ἀπαιτεῖ  ὁ  Συνοδικὸς Τόμος, διότι  τοῦτο  οὔτε  ἐπὶ Βυζαντινῶν  αὐτοκρατόρων στὸ  Ρωμαϊκὸ  κράτος  οὔτε  σὲ  ἄλλο  ἀρχαῖο  ἤ νεώτερο  χριστιανικὸ  συνέβη  ποτὲ. Διὰ  τῶν  ἀπόψεων καὶ  ἐπιχειρημάτων  αὐτῶν  τοῦ  Φαρμακίδη  ἀπερρίφθη τελείως  ὁ  Συνοδικὸς  Τόμος .
Τὸ  νέο  καταστατικὸ  τῆς  Ἐκκλησίας  τοῦ 1852  διατήρησε  στὴν οὐσία τίς  διατάξεις  τοῦ  Καταστατικοῦ     τοῦ  1833.      Τελικῶς τὸ  Πατριαρχεῖο   Κωνσταντινουπόλεως  ἀνεγνώρισε τὰ  τετελεσμένα .  Ἔτσι ὑλοποιήθηκαν ἕν  μέρει    τουλάχιστον  οἱ  περὶ Ἑλληνικῆς  Ἐκκλησίας  ἰδέες  καὶ  ἀπόπψεις τοῦ  Ἀδ. Κοραῆ,  οἱ  ὁποῖες  δημοσιεύθηκαν  στὸ  Παρίσι  τὸ Σεπτέμβριο τοῦ  1821  καὶ  εἶχαν  ἐπηρεάσει σοβαρῶς  ὄχι  μόνο  τὸν  Θεόκλητο   Φαρμακίδη  ἀλλὰ καὶ  πολλοὺς  πολιτικοὺς  καὶ  λόγιους  ἄνδρες  τῆς  Ἑλλάδος  ἐκείνης  τῆς  τῆς  ἐποχῆς,  Καθώς  προελέχθη,  ὁ Θεόκλητος  Φαρμακίδης  ὑπῆρξε  ὁ  ἱδρυτὴς  τῆς  ἀνεξαρτησίας  καὶ  ὁ διοργανωτὴς  τῆς  Ἐκκλησίας  τῆς  Ἑλλάδος . Εἶχε  εὐρεῖα  γνῶσι,  ἦταν  ἀγχίνους καὶ φίλος  τῆς  ἐλευθερίας  καὶ  τῆς προόδου  τόσο  τῆς  πολιτείας  ὅσο  καὶ  τῆς  Ἐκκλησίας .  Σήμερα  ὑπάρχει  ὑποβόσκουσα  ἀντιδικία  μεταξὺ Οἱκουμενικοῦ  πατριαρχείου  καὶ  Ἑλληνικῆς  Ἐκκλησίας , σ΄ ὅ,τι  ἀφορᾶ  στὶς  << Νέες  Χῶρες >>, ἤτοι  τίς  ἑλληνικές  περιοχὲς  πού  ἐλευθερώθηκαν  μετὰ τοὺς   Βαλκανικοὺς Πολέμους .  Τίς  <<  Νέες  Χῶρες>>  τὸ  Πατριαρχεῖο  ἀποκαλεῖ <<  Πατριαρχικὲς  Ἐπαρχίες >>  ἐνῷ  ἡ  Ἑλληνικὴ  Ἐκκλησία  φαίνεται,  ὅτι  διεκδικεῖ  δι΄  ἑαυτὴν   αὐτὲς  τῖς  ἑλληνικὲς  πλέον  περιοχὲς. Ἐὰν ἡ  Ἑλληνικὴ  Ἐκκλησία  καὶ  ἡ  κυβέρνησι  ἐφαρμόσουν  τὴν  ἀρχή , ὅτι  <<  ἡ  ἐκκλησιαστικὴ    τάξι  πρέπει  νὰ  συμμεταβάλλεται  μὲ  τὴν  πολιτικὴν  τάξιν >>,  τότε  δὲν  μένει  παρὰ  νὰ ἀνεξαρτητοποιήσῃ   ἀπὸ  τὸν  πατριάρχη  τὶς  Ἐκκλησίας  τῆς  Ἑλλάδος ,  ὅπως  ἔπραξε  ἡ  ἐλευθερωθεῖσα  Ἑλλάς  κατὰ  τὸ  1833  καὶ τὸ  1866  μὲ  τὶς  Ἐκκλησίες  τῆς  Ἐπτανήσου.

Βιβλιογραφία
α   <<  Ἐκκλησιαστικὴ   Ἱστορία >>  ὑπὸ  Α. Διομήδους  Κυριακοῦ , Ἀθῆναι  1898 , τόμος  3ος  ἐκ  τῆς  ὁποίας  τὰ  πλεῖστα  ἐλήφθησαν.
Β    <<  Ἐκκλησιαστικὴ  Ἱστορία >>   ὑπὸ  Βασ.  Στεφανίδου  ,  Ἀθῆναι  1959.
γ    <<  Ἀριστοτέλους  Πολιτικῶν  τὰ  σῳζόμενα  >> ἐκ, ὑπὸ  Ἀδ.  Κοραῆ, Παρίσιοι  1821.

Oι ανέκδοτες και επίκαιρες επιστολές του Ι.Καποδίστρια

Εκπληκτικά επίκαιρες αποδεικνύονται οι 37 ιδιόχειρες επιστολές του Ιωάννη Καποδίστρια, οι οποίες θα δημοπρατηθούν στις 24/06 από τον οίκο δημοπρασιών Πέτρος Βέργος μαζί με συνολικά 442 σπάνια βιβλία, έγγραφα και χαρακτικά. Πρόκειται για επιστολές που απευθύνονται στον στενό συνεργάτη του Αλέξανδρο Κοντόσταυλο (1789-1865) και αναφέρονται σε τρέχουσες κρατικές υποθέσεις, κυρίως οικονομικού χαρακτήρα, των ετών 1828-30.

Οι ανέκδοτες, ως τώρα, επιστολές του Καποδίστρια είναι εξαιρετικά επίκαιρες, αφού αποκαλύπτουν τις αγωνιώδεις προσπάθειές του να βάλει τάξη στις υποθέσεις του νεοσύστατου κράτους χωρίς να υπολογίζει το οποιοδήποτε κόστος.


Χαρακτηριστικά είναι όσα γράφει για τους ισχυρούς Έλληνες της εποχής: «…Θα με λυπούσε πολύ αν ο εγωισμός και η φιλοχρηματία των οικονομικά ισχυρών, των ανθρώπων με υπόληψη και των γαιοκτημόνων με ανάγκαζε να καταφύγω στη βία. Όμως, αν πρέπεινα το κάνω δεν θα διστάσω, γιατί μου είναι αδύνατον να σταματήσω ή να κάνω πίσω…» (29/02/1828).

Σε άλλη επιστολή του απαντάει στη διαβεβαίωση του Κοντόσταυλου ότι ο προϋπολογισμός του κράτους είναι ισοσκελισμένος: «…Δεν συμμερίζομαι τη γνώμη σας σχετικά με τους εθνικούς πόρους και την ισορροπία που βρίσκετε ανάμεσα στα έξοδα και τα έσοδα. Αν συνυπολογίσετε τη φοβερή δυστυχία του λαού και την αφορία που θα μπορούσε να πλήξει επί μακρόν το έδαφος της Ελλάδας, ελλείψει πιστώσεων και κεφαλαίων, θα βλέπατε ότι τα μέσα που διαθέτουμε είναι τελείως δυσανάλογα προς τις ανάγκες μας, πράγμα που με ανησυχεί, διότι μπορώ και συμπάσχω, και υποφέρω περισσότερο από τους δυστυχείς που μου ζητούν ψωμί και δεν μπορώ να τους δώσω…»(13/04/1828). Θα μπορούσαν να είναι τα λόγια ενός σύγχρονου πολιτικού(σχόλιο: όχι δεν θα μπορούσαν, γιατί είναι όλοι προσκυνημένοι και χωρίς ούτε το 1‰ των ικανοτήτων του).

Ο Αλέξανδρος Κοντόσταυλος ήταν ο επιχειρηματίας και πολιτικός που αγόρασε τα μηχανήματα του πρώτου νομισματοκοπείου με εντολή του κυβερνήτη. Ο Καποδίστριας προσπάθησε να ανορθώσει την κατεστραμμένη ελληνική οικονομία(υπό τον έλεγχο των «προστάτιδων» Δυνάμεων από τον Αγώνα κιόλας) με την βοήθεια του φίλου του από την Ελβετία(αυτός την έκανε το κράτος υπόδειγμα που είναι από τον 18ο αι.) Εϋνάρδου(Jean-Gabriel Eynard, 1775-1863), οοποίος είχε την άποψη αυτή για τους «Έλληνες» πολιτικούς: «Οι πληγές της Ελλάδος είναι οι αρχηγοί της. Άπαντες έχουν γλώσσαν χρυσωμένην. Ασχολούνται(κατά το πλείστον τουλάχιστον) αποκλειστικώς με τα ιδιαίτερα συμφέροντά των. Καί τούτο υπό το πρόσχημα του αγνοτέρου πατριωτισμού. Άπαντες είναι ικανότατοι εις το να προβάλλουν τον εαυτόν των και να εκμηδενίζουν τους αντιπάλους των με εκθέσεις πλήρεις υπερβολής».Απόσπασμα από την μακροσκελή επιστολή(30/11/1832) προς τον Όθωνα, που μόλις είχε επιλεγεί από τις Μ. Δυνάμεις ως 1ος Έλληνας βασιλιάς.

Διαχείριση του δημοσίου χρήματος και πάταξη της διαφθοράς Ο Καποδίστριας προχώρησε και οργάνωσε την κάθε κρατική υπηρεσία με λογιστική τάξη και ακρίβεια ώστε να γίνεται έλεγχος για τη διαχείριση του δημοσίου χρήματος και να επιβάλλονται κυρώσεις κατά της διαφθοράς. Στις περιπτώσεις όπου: «… παράπονα κατά της παρανόμου πολιτείας των τε λιμεναρχών και των υγειονόμων και των δασμοτελωνών, εκτρεπομένων ειςκαταχρήσεις πιεστικάς του λαού, των οποίων λαμπρά απόδειξις είναι ο σήμερον όχι μόνον άνετος βίος, αλλά και η σκανδαλώδης πολυτέλειααυτών,… Θέλει διορισθή άνευ αναβολής επίτηδες γενικός επιθεωρητής όλων των λιμένων της επικρατείας με αρμοδιότητες οπόταν ευρίσκη ελλείψεις, υποψίαν διδούσας σφετερισμού ή κακοπολιτείας, να τους διαπαύη της υπηρεσίας, να τους εγκαλή προς την κυβέρνησιν, και αντ’ αυτών να καθιστά άλλους προσωρινώς…».

Οι υπόλογοι πολιτικοί και στρατιωτικοί έπρεπε να αποδώσουν τα πεπραγμένα για τον χειρισμό λογαριασμών: «Δεν αγνοείτε δε ότι ο έλεγχος συνίσταται όχι μόνο εκ της εξετάσεως των λογαριασμών και των αυτοίς προσκείμενων εγγράφων, αλλά και εκ του βασανισμού των πεπραγμένων. Και ουδείς πολιτευτής διατάξας ή τελέσας δαπάνας υπέρ της πολιτείας δύναται να απαλλαχθή της ευθύνης, εαν το ελεγκτικό συμβούλιον δεν λάβη απόδειξιν οτι τα εις τας δαπάνας προσνεμηθέντα χρήματα εδαπανήθησαν άνευ καταχρήσεως και σφετερισμού».

Προασπίστηκε την οικονομία του δημοσίου χρήματος:«Ελπίζομεν ότι, όσοι εξ υμών μεθέξωσι μετά της Κυβερνήσεως εις την προσωρινήν Διοίκησιν, καθώς και οι λοιποί των πολιτών, όσοι προσκληθώσιν επί τούτω θέλουν γνωρίσει μεθ’ ημών, ότι εις τας παρούσας περιστάσεις οι εν δημοσίοις υπουργήμασι δεν είναι δυνατόν να λαμβάνουν μισθούς αναλόγους με τον βαθμόν του υψηλού υπουργήματός των και με τας εκδουλεύσεις των, αλλ’ ότι οι μισθοί ούτοι πρέπει να αναλογούν ακριβώς με τα χρηματικά μέσα, τα οποία έχει η κυβέρνησις εις την εξουσίαν της».

Σε κρίσιμες στιγμές μάλιστα εκάλεσε τους δημοσίους υπαλλλήλους να παραιτηθούν, όσοι είχαν την δυνατότητα, οριστικά ή προσωρινά από το μισθό τους ολικά ή μερικά. Ο Καποδίστριας γνώριζε ότι η διαφθορά του δημοσίου βίου είναι καταστρεπτική για τον τόπο.Ο ίδιος αποκάλυψε κάτι συγκλονιστικό και εν πολλοίς άγνωστο στους νεώτερους Έλληνες:«…Τούτο αν δε βάλωμεν εις τάξιν, αδύνατος είναι ο επισιτισμός του στρατεύματος. Έχω δε ανά χείρας υλικήν την απόδειξιν, ότι και η συντριβή του Μεσολογγίου από τοιούτων ιεροσυλιών προήλθε, πωλουμένων ανοσιοκερδώς εν Ιθάκη και εν Ζακύνθω των διά μεγίστων δυσκολιών εις Μεσολόγγιον πεμπομένων τροφών και του οψαρίου αυτού. Το χρέος μου λοιπόν έκαμα και τους τοιούτους ανθρώπους εις τρόμον έβαλα, λαλήσας κατά πρόσωπον στερράς αληθείας. Οι λόγοι όμως πρέπει να έχωσι τέλος, και τότε φθάνει ο πάταγος, και πατάξω, και υμάς παρακαλώ να πατάξετε ισχυρώς».

‘Άρτου και χρημάτων ανάγκην έχομεν Ο Καποδίστριας πραγματοποίησε πάμπολλες εκκλήσεις προς τους Έλληνες και φιλέλληνες του εξωτερικού να βοηθήσουν οικονομικάτην χώρα: «…’Άρτου και χρημάτων ανάγκην έχομεν. Εγώ εκ των λειψάνων της μικράς μου περιουσίας έδωκα ήδη. Κάμετε και εσείς, Κύριοι παν ό,τι δύνασθε προς βοήθειάν μας,στέλλοντες σίτον αραβόσιτον, όρυζαν και άλευρα και ό,τι εξοδεύσετε θα σας πληρωθεί εν καιρώ και παρά της Εθνικής Τραπέζης. Θαρσείτε Κύριοι ότι η Θεία Πρόνοια δεν θέλει μας εγκαταλείψει. Αλλά θυμηθείτε συγχρόνως ότι αυτή τους κόπους σας ευλογήσασα και βίους καλλίστους εξασφαλίσασα εις υμάς, σας προετοίμασε να αισθάνεσθε χαράν και ικανοποίησιν εις την εκπλήρωσιν των οφειλομένων προς την Ελλάδα».

Ο Καποδίστριας σύναψε δάνεια με στόχο να ενισχυθούν οι γεωργοί και οι ακτήμονες: «… η κυβέρνησις δανείζουσα εις αυτούς(γεωργούς και ακτήμονας) ίνα κατασκευάσωσι καλύβας, και αγοράσωσι βόας και σπόρους, ήθελε τους αναδείξη πολίτας ειρηνικούς και χρησίμους». Η επιβολή και η είσπραξη των φόρων έγινε απ’ ευθείας από την Κυβέρνηση με δικαιοσύνη και ισότητα χωρίς τη μεσολάβηση των προκρίτων ώστε να αποφευχθεί η φοροδιαφυγή και η δυνάστευση των πολιτών. Είχε δε να παλέψει όχι μόνο με την ένδεια των πολιτών αλλά και τη νοοτροπία ορισμένων περιοχών όπου διακήρυτταν: «Ουδέποτε επλήρωσεν η Μάνη, και δεν έπρεπε να καθιερωθή τοιαύτη κακή συνήθεια». Αλλά όχι μόνο δεν επλήρωναν τους φόρους αλλά ενίοτε άρπαζαν και τα δημόσια ταμεία.Αξιοποιήθηκαν οι εθνικοί πόροι και τα κληροδοτήματα του εσωτερικού και εξωτερικού. Όλα αυτά τα μέτρα απέδωσαν, όπως ο ίδιος ομολογεί: «Αι πρόσοδοι της Ελλάδος εδιπλασιάσθησαν σχεδόν αφ’ ότου εγώ ήλθον.Το μεν παρελθόν έτος έδωκαν περί τα 3.000.000 φράγκων, το δε παρόν υπόσχονται περί τα 5.000.000». Το κράτος άρχισε να λειτουργεί, τα έσοδα συνήχθησαν, αξιοποιήθηκε ο εθνικός πλούτος, αν και τα έξοδα για τις στρατιωτικές δαπάνες λόγω του πολέμου τα χρόνια 1828-9 ανέρχονταν στο 73% των εσόδων και τα χρόνια 1829-30 στο 63%.

Η διαφορά του Καποδίστρια από τους σημερινούς κυβερνήτες! Ο Καποδίστριας δεν αγκιστρώθηκε στην εξουσία και δεν θέλησε να κυβερνήσει για πάντα την Ελλάδα ακόμα και όταν του δόθηκε η ευκαιρία. Όταν «Οι δ’ επιζώντες ενθυμούνται ότι, ότε η παρά της εν Άργει Εθνοσυνελεύσεως σταλείσα επιτροπή ίνα υποβάλη αυτώ το εξ εκατόν πεντήκοντα χιλιάδων φοινίκων ψήφισμα είπεν ότι το έθνος ην έτοιμον να ονομάση και ηγεμόνα τον Κυβερνήτην, εκείνος προέτεινεν ως άλλος Φερεκύδης την δεξιάν, υπονοών ότι ο ηγεμών έπρεπε να κατάγεται εξ αίματος βασιλικού και να μη έχη τας χείρας τραχείας ως αυτός ένεκα της πολλής εργασίας». Πίστευε ότι το συμφέρον της Ελλάδος ήταν να έχει ηγεμόνα από βασιλική γενιά ώστε οι Μεγάλες Δυνάμεις να αναγνώριζαν πιο εύκολα την ανεξαρτησία της.Επίσης, ήταν αντίθετος στην ιδέα ότι, για να κυβερνήσει, έπρεπε να στηριχθεί στα όπλα. «…. Δεν φρονώ ότι η νέα ελληνική κυβέρνησις πρέπει να έλθη εις την Ελλάδα επί κεφαλής λόχων και πυροβόλων. Τούτο είναι έξω των δυνάμεών μου, αλλά και αν ηδυνάμην, δεν θα ηρχόμην τοιουτοτρόπως».

Αυτή ήταν η ευγενική ψυχή του Καποδίστρια ο οποίος προέτασσε των πάντων το συμφέρον της πατρίδας την οποία υπηρέτησε χωρίς ουδόλως να τη ζημιώσει. Η προσωπική του ζωή ήταν πρότυπο ήθους. Έλληνες από τη Μαριανούπολη, θέλοντας να τον ευχαριστήσουν για τη βοήθειά του προς την κοινότητά τους, του έδωσαν ένα μεγάλο χρηματικό ποσό. Αρνήθηκε να το δεχθεί και για να μην τους προσβάλλει τους είπε: «… δέχομαι το δώρο σας. Αλλά με τον όρο να καταθέσετε αυτά τα χρήματα σε Τράπεζα και με τους τόκους να προσλάβετε Έλληνα διδάσκαλο για να σας διδάσκει τη μητρική σας γλώσσα. Γιατί αποτελείεντροπή, όντας Έλληνες στην καταγωγή, στο φρόνημα και στη θρησκεία, να αγνοείτε την ευγενέστερη και πλουσιότερη γλώσσα του κόσμου, που την διδάσκονται τόσοι άλλοι αλλοεθνείς …».

ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗΣ