29 Μαϊου 1453: "Σώπασε κυρά Δέσποινα και μη πολυδακρύζεις πάλι με χρόνους, με καιρούς, πάλι δικά μας θα 'ναι"

 

Η αποφράδα ημέρα μέσα από τη μοναδική ιστορική αφήγηση του Γ.Φραντζή
Οι δυστυχείς Ρωμαίοι, αφού άκουσαν τα λόγια του αυτοκράτορα [Κωνσταντίνου Παλαιολόγου] έσφιξαν την καρδιά τους, αγκα­λιάστηκαν και έκλαιγαν όλοι μαζί. Κανένας δεν έφερνε πια στη μνήμη του τα αγαπημένα του παι­διά, τη γυναίκα και την περιουσία του, αλλά ήθε­λαν όλοι να πεθάνουν για τη σωτηρία της πατρίδας τους. Ύστερα γύρισαν στις θέσεις τους για να φυλάξουν τα τείχη της πόλης.
Ο αυτοκράτορας πήγε αμέσως στον ιερό ναό της Αγίας Σοφίας, προσευχήθηκε με δάκρυα στα μάτια και κοινώνη­σε των αχράντων μυστηρίων. Το ίδιο έκαναν και πολλοί άλλοι εκείνη τη νύχτα. Έπειτα γύρισε στα ανάκτορα και ζήτησε συγνώμη από όλους.
Ποιος μπορεί να περιγράψει αυτήν τη στιγμή τους θρή­νους και τους οδυρμούς που ακούστηκαν τότε στο παλάτι; Κανένας άνθρωπος δε θα μπορούσε να μείνει ασυγκίνητος, ακόμα κι αν ήταν από ξύλο ή από πέτρα.
Ύστερα ανεβήκαμε στα άλογά μας, βγήκαμε από τα ανάκτορα και κάναμε επιθεώρηση στα τεί­χη για να ενθαρρύνουμε τους φρουρούς που κρα­τούσαν άγρυπνοι τις θέσεις τους. Εκείνη τη νύχτα όλοι βρίσκονταν στα τείχη και τους πύργους, ενώ είχαμε κλείσει προσεκτικά όλες τις πύλες ώστε να μην μπορεί να μπει ή να βγει κανένας.
Όταν φτά­σαμε στην Καλιγαρία, την ώρα που λαλούσαν για πρώτη φορά τα κοκόρια, ξεπεζέψαμε και ανεβή­καμε στον πύργο. Από εκεί ακούγαμε φωνές και δυνατό θόρυβο έξω από την πόλη. Οι φύλακες μας είπαν ότι αυτό γινόταν όλη τη νύχτα επειδή οι εχθροί έσερναν τις πολεμικές μηχανές τους κο­ντά στην τάφρο, προετοιμαζόμενοι για την επίθε­ση. Επίσης τα μεγάλα εχθρικά πλοία άρχισαν να κινούνται, προσπαθώντας να φέρουν στην ακτή τις γέφυρες που είχαν κατασκευάσει.
Οι Τούρκοι άρχισαν με μεγάλη σφοδρότητα και ορμή την επί­θεση τη στιγμή που λαλούσαν τα κοκόρια για δεύ­τερη φορά, χωρίς να δώσουν κανένα σύνθημα, όπως είχαν χάνει και τις προηγούμενες φορές. Ο σουλτάνος διέταξε να επιτεθούν πρώτοι οι λιγότε­ρο έμπειροι, μερικοί ηλικιωμένοι και αρκετοί νέοι, ώστε να μας κουράσουν, και στη συνέχεια να ρι­χτούν εναντίον μας οι πιο έμπειροι και γενναίοι με μεγαλύτερη τόλμη και δύναμη. Έτσι λοιπόν ο πό­λεμος άναψε σαν καμίνι. Οι δικοί μας αντιστέκο­νταν με πείσμα, χτυπούσαν άγρια τους εχθρούς και τους γκρέμιζαν κάτω από τα τείχη, καταστρέ­φοντας συγχρόνως και πολλές από τις πολιορκη­τικές τους μηχανές.
Οι νεκροί ήταν πολλοί και από τις δυο πλευρές, ιδίως όμως από το εχθρικό στρα­τόπεδο. Μόλις άρχισαν να σβήνουν τα άστρα του ουρανού καθώς προχωρούσε το φως της μέρας κι εμφανίστηκε στην ανατολή η ροδοδάχτυλη αυγή, όλο το πλήθος του εχθρού παρατάχθηκε σε μια σειρά που έφτανε από τη μια μέχρι την άλλη άκρη της πόλης.
Ακούστηκαν τότε τα τύμπανα, οι σάλ­πιγγες και τα υπόλοιπα πολεμικά όργανα με φω­νές και αλαλαγμούς, ενώ τα κανόνια άρχισαν να ρίχνουν όλα μαζί. Τότε όλοι οι Τούρκοι όρμησαν από ξηρά και από θάλασσα στα τείχη και άρχισαν τη συμπλοκή μαζί μας. Οι πιο θαρραλέοι έστησαν σκάλες, ανέβηκαν πάνω σ' αυτές και έριχναν αδιά­κοπα τα βέλη τους εναντίον των δικών μας. Η φρικτή και αμφίρροπη μάχη κράτησε δύο ώρες και φαινόταν ότι οι χριστιανοί θα έπαιρναν πάλι τη νίκη. Τα πλοία που μετέφεραν τις σκάλες και τις κινητές γέφυρες αποκρούστηκαν από τα παρα­θαλάσσια τείχη και αναγκάστηκαν να γυρίσουν πίσω άπρακτα.
Οι πολεμικές μηχανές, που έρι­χναν πέτρες από τα τείχη της πόλης, σκότωσαν πολλούς αγαρηνούς. Αλλά και εκείνοι που ήταν στην ξηρά έπαθαν τα ίδια και χειρότερα. Ήταν πολύ παράδοξο θέαμα να βλέπει κανείς τον ήλιο και τον ουρανό σκεπασμένους από ένα σύννεφο σκόνης και καπνού. Οι δικοί μας έκαιγαν τις ε­χθρικές πολεμικές μηχανές με το «υγρό πυρ», γκρέμιζαν τις σκάλες με όσους βρίσκονταν πάνω τους και σκότωναν αυτούς που επιχειρούσαν να ανεβούν στα τείχη με μεγάλες πέτρες, ακόντια, πυροβόλα και τόξα.
Όπου έβλεπαν συγκεντρωμέ­νους Τούρκους, τους χτυπούσαν με μεγάλα τηλε­βόλα, σκοτώνοντας και πληγώνοντας πολλούς. Οι εχθροί απηύδησαν τόσο πολύ από τη σθεναρή α­ντίσταση που συναντούσαν ώστε θέλησαν να κά­νουν λίγο πίσω για να ξεκουραστούν, αλλά οι τσαούσηδες και οι ραβδούχοι της τουρκικής Αυ­λής τους χτυπούσαν με σιδερένια ραβδιά και βούνευρα για να μην υποχωρήσουν.
Ποιος μπο­ρεί να περιγράψει τις κραυγές και τα βογκητά των τραυματιών και στα δύο στρατόπεδα; Ο θόρυβος και οι φωνές τους έφταναν μέχρι τον ουρανό. Με­ρικοί από τους δικούς μας, που έβλεπαν τους ε­χθρούς να υποφέρουν, τους φώναζαν: «Τι κάνετε συνεχώς επιθέσεις, αφού δεν μπορείτε να μας νι­κήσετε;» Εκείνοι τότε, προσπαθώντας να δείξουν τη γενναιότητα τους, ανέβαιναν πάλι στις σκάλες. Οι πιο τολμηροί σκαρφάλωναν στους ώμους των άλλων και οι επόμενοι τους μιμούνταν, για να μπορέσουν να φτάσουν στην κορυφή του τείχους.
Οι σκληρότερες μάχες έγιναν στις πύλες, όπου οι αντίπαλοι συγκρούονταν με τα σπαθιά στα χέρια και οι νεκροί ήταν αμέτρητοι. Όταν η παράταξη μας άρχισε να υποχωρεί, τότε πετάχτηκαν μπρο­στά ο Θεόφιλος Παλαιολόγος και ο Δημήτριος Καντακουζηνός, δύο γενναίοι άντρες που έτρε­ψαν τους αγαρηνούς σε φυγή, τους γκρέμισαν κά­τω από τα τείχη και τους σκόρπισαν. Συγχρόνως έτρεξαν σε βοήθεια κι άλλοι δικοί μας, ενώ ο αυ­τοκράτορας που βρέθηκε εκεί έφιππος τους ενε­θάρρυνε και τους παρακινούσε να πολεμάνε με σθένος, λέγοντας: «Συμπολεμιστές και αδέρφια μου, σας παρακαλώ στο όνομα του Θεού να κρα­τάτε τη θέση σας με γενναιότητα. Βλέπω ότι το πλήθος των εχθρών άρχισε να κουράζεται και να διασκορπίζεται. Δε μας χτυπούν πλέον με τάξη και σύστημα. Ελπίζω στο Θεό ότι η νίκη είναι δική μας. Να νιώθετε λοιπόν χαρά επειδή το στε­φάνι της νίκης θα είναι δικό μας τόσο στη γη όσο και στον ουρανό. Ο Θεός βρίσκεται στο πλευρό μας και προκαλεί δειλία στους άπιστους».
Τη στιγμή που μιλούσε ο αυτοκράτορας, ο Ιω­άννης Ιουστινιάνης πληγώθηκε από βέλος στο πά­νω μέρος του δεξιού του ποδιού. Αυτός ο τόσο έμπειρος πολεμιστής, στον πόλεμο, βλέποντας το αίμα να τρέχει από το σώμα του, έγινε κίτρινος από φόβο. Έχασε αμέσως το θάρρος του, σταμά­τησε να αγωνίζεται και έτρεξε να βρει γιατρό σιω­πηλός, χωρίς να σκέφτεται την ανδρεία και την καρτερικότητα που είχε δείξει μέχρι τότε. Δεν εί­πε όμως τίποτα στους συντρόφους του ούτε άφησε κανέναν αντικαταστάτη, για να μην προκληθεί σύγχυση που θα μπορούσε να αποβεί μοιραία.
Οι στρατιώτες του τον αναζήτησαν με το βλέμμα και, μαθαίνοντας ότι είχε φύγει, καταλήφθηκαν από ταραχή και φόβο. Ευτυχώς, ο αυτοκράτορας που βρέθηκε εκεί κατά τύχη, τους είδε ταραγμένους και φοβισμένους σαν τα κυνηγημένα πρόβατα και θέλησε να μάθει την αιτία. Όταν λοιπόν είδε το στρατηγό του Ιουστινιάνη να φεύγει, τον πλη­σίασε και του είπε: «Γιατί το έκανες αυτό, αδερφέ μου; Γύρνα πίσω στη θέση σου. Η πληγή είναι ασήμαντη και η παρουσία σου απαραίτητη. Η πό­λη στηρίζεται σε σένα για να σωθεί». Του είπε και άλλα πολλά, αλλά εκείνος δεν έδωσε απάντηση. Αντίθετα, έφυγε και πήγε στο Πέραν, όπου πέθα­νε ντροπιασμένος από λύπη για την περιφρόνηση των άλλων.
Οι Τούρκοι όμως είδαν την ταραχή των δικών μας και πήραν θάρρος. Ο Σογάν πασάς κέντρισε με κατάλληλα λόγια τη φιλοτιμία των γενιτσάρων και των άλλων στρατιωτών, ενώ ένας γιγαντόσωμος γενίτσαρος (που λεγόταν Χασάν και καταγόταν από το Λουπάδι της Κυζίκου) έβα­λε με το αριστερό χέρι την ασπίδα πάνω από το κεφάλι του, τράβηξε με το δεξί το σπαθί, ανέβηκε στο σημείο του τείχους όπου είχαν αρχίσει να υ­ποχωρούν οι δικοί μας και ρίχτηκε πάνω τους. Τον Χασάν ακολούθησαν περίπου άλλοι 30 Τούρ­κοι που θέλησαν να φανούν εξίσου γενναίοι. Όσοι από τους δικούς μας είχαν απομείνει εκεί έριξαν τεράστιες πέτρες και βέλη εναντίον τους, γκρεμί­ζοντας τους 18 κάτω από τα τείχη, αλλά ο Χασάν κατάφερε να ανεβεί και να τρέψει σε φυγή τους χριστιανούς.
Μετά την επιτυχία του, πολλοί άλλοι Τούρκοι βρήκαν την ευκαιρία να τον ακολουθή­σουν και να σκαρφαλώσουν στα τείχη, αφού οι ελάχιστοι δικοί μας δεν κατάφεραν να τους εμπο­δίσουν. Πολέμησαν όμως με θάρρος και σκότωσαν πολλούς. Κατά τη διάρκεια της συμπλοκής ο Χα­σάν χτυπήθηκε από πέτρα και έπεσε κάτω. Μόλις τον είδαν οι δικοί μας πήραν θάρρος και τον λι­θοβολούσαν από όλες τις πλευρές. Εκείνος σηκώ­θηκε στα γόνατα και συνέχισε να πολεμά, αλλά το δεξί του χέρι δέχτηκε αμέτρητα τραύματα από βέλη και έπεσε παράλυτο.
Στη σύγκρουση αυτή σκοτώθηκαν και πληγώθηκαν πολλοί Τούρκοι, οι οποίοι μεταφέρθηκαν πίσω στο στρατόπεδο. Το πλήθος όμως εκείνων που είχαν ανεβεί στα τείχη διασκόρπισε τους δικούς μας, που εγκατέλειψαν το εξωτερικό και έτρεξαν μέσα στην πόλη με τόση βία ώστε ο ένας πατούσε τον άλλο. Καθώς συνέ­βαιναν αυτά, ακούστηκαν φωνές από μέσα, από έξω και από το μέρος του λιμανιού: «Έπεσε το φρούριο. Στους πύργους στήθηκαν σημαίες και λάβαρα».
Οι φωνές αυτές έτρεψαν σε φυγή τους δικούς μας, ενώ έδωσαν καινούριο θάρρος στους εχθρούς που άρχισαν να ανεβαίνουν στα τείχη άφοβα και με αλαλαγμούς χαράς.
Όταν ο δυστυχισμένος αυτοκράτορας και δε­σπότης μου είδε αυτό το θέαμα, παρακαλούσε το Θεό με δάκρυα στα μάτια και παρακινούσε τους στρατιώτες να φανούν γενναίοι. Δυστυχώς, όμως, δεν υπήρχε πλέον καμιά ελπίδα βοήθειας ή συ­μπαράστασης. Τότε τσίγκλησε το άλογό του, έφτα­σε στο σημείο από όπου οι εχθροί έμπαιναν στην πόλη και ρίχτηκε πάνω τους όπως ο Σαμψών κατά των αλλοφύλων. Στην πρώτη του επίθεση τους γκρέμισε όλους κάτω από τα τείχη, πράγμα που φάνηκε σαν θαύμα σε όσους το είδαν. Μουγκρί­ζοντας σαν λιοντάρι και κρατώντας το σπαθί στο δεξί του χέρι, έσφαξε τόσους πολλούς Τούρκους ώστε το αίμα έτρεχε σαν ποτάμι από τα χέρια και τα πόδια του.
Ο Φραγκίσκος Τολέντο, φάνηκε ανώτερος ακόμα και από τον Αχιλλέα. Πολεμώντας στα δεξιά του αυτοκράτορα, κομμάτιαζε τους εχθρούς με δόντια και με νύχια. Το ίδιο έκανε και ο Θεόφιλος Πα­λαιολόγος. Βλέποντας τον αυτοκράτορα να αγω­νίζεται για να σώσει την πόλη που κινδύνευε, φώ­ναξε κλαίγοντας: «Καλύτερα να πεθάνω παρά να ζήσω». Ύστερα όρμησε κραυγάζοντας πάνω στους εχθρούς και σκότωσε ή έτρεψε σε φυγή όσους βρέ­θηκαν μπροστά του. Ο Ιωάννης Δαλμάτης, που βρέθηκε κι αυτός στο ίδιο μέρος, πολεμούσε με ηρωισμό σαν γενναίος στρατιώτης που ήταν. Ό­σοι βρέθηκαν στο πεδίο της μάχης θαύμασαν την τόλμη και την ανδρεία των εξαιρετικών εκείνων ανδρών.
Οι επιθέσεις επαναλήφθηκαν δύο και τρεις φορές, μέχρι που κατάφεραν να τρέψουν τους απίστους σε φυγή, να σκοτώσουν πολλούς και να γκρεμίσουν άλλους κάτω από τα τείχη. Οι στρατιώτες μας πολέμησαν με μεγάλη γενναιότητα και στο τέλος έπεσαν νεκροί, αφού προηγουμένως είχαν προξενήσει τεράστιες απώλειες στους ε­χθρούς. Πολλοί άλλοι σκοτώθηκαν επίσης κοντά στην Πύλη του Αγίου Ρωμανού, όπου οι εχθροί είχαν στήσει τη μεγάλη ελέπολη και το φοβερό κανόνι, με τα οποία γκρέμισαν τα τείχη και κατάφεραν να πρωτομπούν στην πόλη. Τη στιγμή εκεί­νη εγώ δε βρισκόμουν κοντά στον αυτοκράτορα και δεσπότη μου, επειδή είχα πάει να επιθεωρήσω ένα άλλο σημείο της πόλης, σύμφωνα με τη διατα­γή του.
Όταν μπήκαν οι εχθροί στην Πόλη, έδιωξαν τους χριστιανούς που είχαν απομείνει στα τείχη με τηλεβόλα, βέλη, ακόντια και πέτρες. Έτσι έγι­ναν κύριοι ολόκληρης της Κωνσταντινούπολης, εκτός των πύργων του Βασιλείου, του Λέοντος και του Αλεξίου, τους οποίους κρατούσαν οι ναύ­τες από την Κρήτη που πολέμησαν από τις 6 μέχρι τις 8 το απόγευμα και σκότωσαν πολλούς Τούρ­κους. Βλέποντας το πλήθος των εχθρών που είχαν κυριεύσει την πόλη, δεν ήθελαν να παραδοθούν αλλά έλεγαν ότι προτιμούσαν να πεθάνουν παρά να ζήσουν. Κάποιος Τούρκος ειδοποίησε τότε το σουλτάνο για την ηρωική άμυνά τους κι εκείνος συμφώνησε να τους επιτρέψει να φύγουν με το πλοίο και όλα τα πράγματα που είχαν μαζί τους.
Παρά τις υποσχέσεις του όμως, ο σουλτάνος με πολύ κόπο κατάφερε να τους πείσει να αφήσουν τους πύργους και να φύγουν. Δύο αδέρφια, οι Ιταλοί Παύλος και Τρωίλος, πολέμησαν με γεν­ναιότητα μαζί με αρκετούς άλλους στη θέση που είχαν αναλάβει. Κατά τη διάρκεια του αγώνα τους σκοτώθηκαν πολλοί κι από τις δυο πλευρές. Σε μια στιγμή ο Παύλος είδε τους εχθρούς μέσα στην πόλη και είπε στον αδερφό του: «Χάθηκαν τα πά­ντα. Κρύψου ήλιε και θρήνησε γη.
Η Πόλη έπεσε. Ανώφελο πια να πολεμάμε. Ας κοιτάξουμε τουλά­χιστον να σωθούμε εμείς οι ίδιοι».
Έτσι οι Τούρκοι έγιναν κύριοι της Κωνσταντι­νούπολης την Τρίτη 29 Μαΐου 1453, στις δυόμισι το μεσημέρι. Άρπαζαν και αιχμαλώτιζαν όσους έβρισκαν μπροστά τους, έσφαζαν όσους επιχει­ρούσαν να αντισταθούν και σε ορισμένα μέρη δε διακρινόταν η γη από τα πολλά πτώματα που ήταν πεσμένα κάτω. Το θέαμα ήταν φρικτό. Παντού ακούγονταν θρήνοι και παντού γίνονταν αρπαγές γυναικών όλων των ηλικιών. Αρχόντισσες, νέες κοπέλες και καλόγριες σέρνονταν από τα μαλλιά έξω από τις εκκλησίες όπου είχαν καταφύγει, ενώ έκλαιγαν και οδύρονταν.
Ποιος μπορούσε να πε­ριγράψει τα κλάματα και τις φωνές των παιδιών ή τη βεβήλωση των ιερών εκκλησιών; Το άγιο σώμα και αίμα του Χριστού χυνόταν στη γη. Οι Τούρκοι άρπαζαν τα ιερά σκεύη, τα έσπαζαν ή τα κρατού­σαν για λογαριασμό τους. Το ίδιο έκαναν και με τα ιερά αναθήματα. Ποδοπατούσαν τις άγιες εικό­νες, τους αφαιρούσαν το χρυσάφι, το ασήμι και τους πολύτιμους λίθους, και έφτιαχναν με αυτές κρεβάτια και τραπέζια. Άλλοι στόλιζαν τα άλογα τους με τα χρυσοΰφαντα μεταξωτά άμφια των ιε­ρέων και άλλοι τα έκαναν τραπεζομάντιλα.
Άρπαζαν τα πολύτιμα μαργαριτάρια από τα άγια κει­μήλια, καταπατούσαν τα ιερά λείψανα των αγίων και, σαν πραγματικοί πρόδρομοι του διαβόλου, έκαναν αμέτρητα ανοσιουργήματα, που μόνο το θρήνο μπορούν να προκαλέσουν. Χριστέ, βασιλιά μου, οι αποφάσεις Σου ξεπερνάνε το μυαλό του ανθρώπου!
Μέσα στην απέραντη εκκλησία της Α­γίας Σοφίας, τον επίγειο ουρανό, το θρόνο της δόξας του Θεού, το άρμα των Χερουβείμ, το θείο δημιούργημα, το αξιοθαύμαστο κατασκεύασμα, το στολίδι της γης, τον ωραιότερο από όλους τους ναούς, έβλεπε κανείς τους Τούρκους να τρώνε και να πίνουν στο Ιερό Βήμα και στην Αγία Τρά­πεζα ή να ασελγούν πάνω σε γυναίκες, νέες κοπέ­λες και μικρά παιδιά. Ποιος μπορούσε να μείνει ασυγκίνητος και να μη θρηνήσει για την άγια εκ­κλησία μας; Όλοι πονούσαν από το κακό που έβλε­παν. Στα σπίτια θρήνοι και κλάματα, στους δρό­μους οδυρμοί, στις εκκλησίες αντρικές κραυγές πόνου, γυναικεία μοιρολόγια, βαρβαρότητες, φό­νοι και βιασμοί.
Οι ευγενείς ατιμάζονταν και οι πλούσιοι έχαναν τις περιουσίες τους. Σε όλες τις πλατείες και τις γωνιές της πόλης γίνονταν αμέ­τρητα κακουργήματα. Κανένα μέρος ή καταφύγιο δε γλίτωσε από την έρευνα και τη βεβήλωση. Οι άπιστοι έσκαψαν κήπους και γκρέμισαν σπίτια για να βρουν χρήματα ή κρυμμένους θησαυρούς. Όσα βρήκαν, τα πήραν για να χορτάσουν την απληστία τους. Χριστέ, βασιλιά μου, γλίτωσε από τη θλίψη και τον πόνο όλες τις πόλεις και τις χώρες όπου κατοικούν χριστιανοί.
Την τρίτη μέρα μετά την άλωση ο σουλτάνος έδωσε εντολή να γίνουν γιορτές και πανηγύρια για τη μεγάλη νίκη, και διέταξε να βγουν έξω ελεύθερα και άφοβα όσοι ήταν κρυμμένοι σε διά­φορα μέρη της Πόλης, μικροί και μεγάλοι. Διέταξε επίσης να γυρίσουν στα σπίτια τους όσοι είχαν φύγει εξαιτίας του πολέμου και να ζήσουν εκεί όπως πριν, σύμφωνα με το δίκαιο και τη θρησκεία τους. Ακόμα, έδωσε διαταγή να εκλέξουν πα­τριάρχη σύμφωνα με τα έθιμα τους. αφού ο προη­γούμενος πατριάρχης είχε πεθάνει. Οι αρχιερείς και οι ελάχιστοι άλλοι κληρικοί και λαϊκοί που έτυχε να βρίσκονται στην πόλη διάλεξαν για το αξίωμα αυτό το Γεώργιο Σχολάριο, που ήταν έ­νας πολύ καλλιεργημένος πολίτης, τον οποίο χει­ροτόνησαν πατριάρχη και τον ονόμασαν Γεννά­διο
Σημείωση: Ο πρωτοβεστιάριος, δηλαδή αρχιθαλαμηπόλος, Γεώργιος Φραντζής ή Σφραντζής (1401-1480) ήταν ο μοναδικός Βυζαντινός ιστορικός αυτόπτης μάρτυρας της κοσμοϊστορικής κατάληψης Πόλης από τους Τούρκους.

29η Μαΐου 1453- Η πραγματική προδοσία

Ποῖοι καὶ γιατί ὁδήγησαν στὴν πτώση της Βασιλεύουσας

Πολλά ἔχουν ἀκουστεῖ καὶ γραφτεῖ γιὰ την ἅλωση της Κωνσταντινούπολης. Το πιὸ γνωστό εἶναι το σενάριο της «κερκόπορτας», ἡ ὁποῖα ἀνοίχθηκε ἐκ των ἔσω ἀπὸ ἄτομα συγκεκριμένης καταγωγῆς καὶ θρησκείας. Σε καμία περίπτωση κάτι τέτοιο δὲν μπορεῖ νὰ ἀποκλειστεῖ, ἀλλὰ ἄς μελετήσουμε τα ἱστορικά δεδομένα ὅπως μας τα παραδίδουν παλαιοί καὶ σύγχρονου συγγραφεῖς ὅπως οἱ Φραντζής,

Δούκας,Barbaro,Leonardo, Ρανσιμαν κλπ.
Βλέποντας κανείς την διάταξη των δυνάμεων των ἀμυνομένων στὸν χάρτη ἐκπλήσσεται γιατί βλέπει σχεδόν μόνο

ΔΥΤΙΚΟΥΣ :

-στὶς Βλαχερνες, ὁ Βενετος βαΐλος ΜΙΝΟΤΟ (ἀπέναντι στὸν ΖΑΓΑΝΟ-ΠΑΣΑ) καὶ δίπλα οἱ ἐπίσης Βενετοί ΜΠΟΚΚΙΑΡΝΤΙ κατά του ΚΑΡΑΤΖΑ-ΠΑΣΑ τῶν Τούρκων)

-στὸ χερσαῖο τεῖχος, στὸ κέντρο (μεσοτειχιον) ὁ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ με τον Γενοβεζο ΤΖΟΥΣΤΙΝΙΑΝΙ δεξιά του καὶ τους ΜΑΝΟΥΕΛ, ΚΟΝΤΑΡΙΝΙ, ΘΕΟΦΙΛΟ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟ καὶ ΚΑΝΤΑΚΟΥΖΗΝΟ στὰ ἀριστερά του ὡς κάτω στὸ νότο στὸ Ἐπταπυργιο.

-στὰ θαλάσσια τείχη, ὁ Καταλανός ΠΕΡΕ ΧΟΥΛΙΑ στὸν Ἱππόδρομο κι ὁ Ἕλληνας Καρδινάλιος ΙΣΊΔΩΡΟΣ (ἀπεσταλμένος του Πάπα Νικολάου με 200 τοξότες) στὴν βυζ. Ἀκρόπολη, ἐνῶ τα τείχη στὴν περιοχή της Ἁγία σοφίας ὑπεράσπιζε ὁ.. Ὀθωμανός ἐξωμότης ΟΡΧΑΝ...

-οἱ ἑλληνικές δυνάμεις με ἡγέτη τον πρωθυπουργό ΛΟΥΚΑ ΝΟΤΑΡΑ (ὁ ὁποῖος καὶ ἐπέζησε της μάχης..) τέθηκαν ὡς γενική ἐφεδρεία στὴν περιοχή Φαναρίου.

-ὁ βυζαντινός στόλος στὸν Κεράτιο με τα λίγα βενετικὰ καὶ γενοβέζικα πλοῖα, μαζί με καμιά δεκαριά του Παλαιολόγου, τα διοικοῦσε ὁ Βενετὸς ναύαρχος ΝΤΙΕΝΤΟ.

-κατά την ἀπογραφή του Φραντζη οἱ Ἕλληνες μαχητὲς ἦταν 4983(!) καὶ οἱ ξένοι(Βενετοί, Γενουατες, Καταλανοι) γύρω στοὺς 2000,σύνολο δηλαδή 7000 ἀμυνόμενοι κατά των 80-100.000 Τούρκων του Μωάμεθ του Πορθητή.

Συνεπῶς τίθεται το ἐξῆς ἐρώτημα: δεδομένου ὅτι ὁ τότε πληθυσμός της Κων/πολης ὑπερέβαινε τις 50-60.000, (45000 αἰχμαλώτους κατέγραψαν οἱ Ὀθωμανοί) σύμφωνα με τις μετριοπαθεῖς πηγές 

 ΠΟΥ ΗΤΑΝ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ?

ΜΟΝΟ 5000 ΜΑΧΙΜΟΥΣ ΜΠΟΡΟΥΣΕ ΝΑ ΣΤΡΑΤΟΛΟΓΗΣΕΙ Ο ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ ΑΠΟ 50-60000 ΠΛΗΘΥΣΜΟ?

ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΠΟΛΕΜΗΣΑΝ ΟΙ ΈΛΛΗΝΕΣ?



Οἱ τραγικές αὐτὲς ἐρωτήσεις μποροῦν νὰ ἀπαντηθοῦν ἀπὸ ἕνα ἁπλὸ τεκμήριο: ἁπλά λιποτάκτησαν καὶ μάλιστα με την προτροπή του μετέπειτα πρώτου Πατριάρχη Γεωργίου -Γενναδίου Σχολάριου, ὁ ὁποῖος εἶχε καλέσει σε μαζική ἀποστασία τους Χριστιανούς μετά την ἀπογραφή της ἕνωσης τῶν δύο ἐκκλησιῶν ἀπὸ τον Παλαιολόγο στὶς 12 Δεκεμβρίου 1452.

Κι ἔτσι πρὶν κἄν χαθεῖ ἡρωικά ὁ Παλαιολογος στὴν Πύλη του Ρωμανού, οἱ Ἀνθενωτικοί ἔσπευσαν νὰ ἀνοίξουν σε ἀρκετὲς συνοικίες (Φανάρι, Πετριον κλπ) τις πύλες στοὺς Ὀθωμανούς "σώζοντας" στὶς περιοχές αὐτὲς τους ναούς τους. Καὶ γιὰ του λόγου το ἀληθὲς, παρατίθεται καὶ ὁ χάρτης των σωζόμενων ἐκκλησιῶν ποῦ ἀποδεικνύει το πῶς ἄνοιξαν τα τείχη στὴν Πόλη.

                                                                 

Περσεφόνη Ἡ σύζυγος του Ἄδη

Περσεφόνη Η σύζυγος του Άδη


Ἡ σύζυγος του Ἄδη, καὶ ἀρχαϊκὴ βασίλισσα του κάτω κόσμου, προτοῦ καθιερωθοῦν οἱ Ἑλληνικοί ὀλύμπιοι, ἦταν ἡ Περσεφόνη, παρουσιαζόμενη ἀπὸ τους Ἕλληνες ὥς κόρη του Δία καὶ της Δήμητρας. Η Περσεφόνη δὲν ὑπέκυψε με τὴ θέλησή της στὸν Ἄδη, ἀλλὰ ἀπήχθη ἀπὸ αὐτόν ἐνῷ μάζευε λουλούδια με την παρέα της.


Ὁ Ἄδης ἀγάπησε την Περσεφόνη τόσο πολύ ποῦ δὲν την ἀπελευθέρωσε ἀπὸ τον κάτω κόσμο. Η μητέρα της Περσεφόνης πενθοῦσε γιὰ τὴν ἀπώλεια της κόρης της καὶ ἔριξε κατάρα στὴ γῆ προκαλῶντας μεγάλη πείνα. Ὁ Ἄδης ξεγέλασε την Περσεφόνη νὰ φάει ἕξι σπόρους ῥοδιοῦ, πρᾶγμα ποῦ σήμαινε πῶς δὲν θὰ μποροῦσε νὰ φύγει ἀπὸ τον κάτω κόσμο ἀκόμα καὶ με τὴ βοήθεια του Δία.


Ἡ Περσεφόνη ἤξερε γιὰ την κατάθλιψη της μητέρας της καὶ ζήτησε στὸν Ἄδη νὰ τὴν ἐπιστρέψει στὴν γῆ των ζωντανῶν, μὲ τὸν ὀρὸ νὰ μείνει ἕξι μῆνες κάθε χρόνο μαζί του, ἕναν γιὰ κάθε σπόρο ποὺ ἔφαγε. Κάθε χρόνο ὁ Ἄδης ταξιδεύει στῆ γῆ των ζωντανῶν με την Περσεφόνη στὸ ἅρμα του. Στοὺς μῆνες ποὺ ἡ Περσεφόνη πηγαίνει στὸν κάτω κόσμο ὑπάρχει πάντα πείνα (χειμῶνας).

Ἡ Κοσμολογία του Δημόκριτου

Ἡ Κοσμολογία του Δημόκριτου

Ἄν καὶ ὅλοι σήμερα θεωροῦν τον Δημόκριτο μαζί με τον Λεύκιππο πατέρες της Ἀτομικής θεωρίας, δὲν εἶναι πολλοί αὐτοὶ οἱ ὁποῖοι γνωρίζουν ὅτι οἱ δύο ἀτομικοί φιλόσοφοι εἶναι οἱ προπάτορες μίας κοσμολογικῆς πρότασης ἡ ὁποία δὲν ἔχει ἀναλυθεῖ, ὡς θὰ ὄφειλε, σε βάθος, οὔτε ἔχει τεθεῖ ὑπὸ την κρίση της σύγχρονης ἐπιστημονικῆς γνώσης, ὅπως ἔγινε γιὰ τις ἀπόψεις τους περί ἀτόμου.

Ἄς δοῦμε τι ἀναφέρει ὁ Διογένης ὁ Λαέρτιος γιὰ τις ἀπόψεις του Λεύκιππου οἱ ὁποῖες εἶχαν γίνει ἀποδεκτές καὶ ἀπὸ τον Δημόκριτο.

[Διογένης IX 30 (Λευκ. Α1)]...Ὁ Λεύκιππος πίστευε ὅτι...οἱ κόσμοι δημιουργοῦνται ὅταν πέφτουν σώματα σε κάποιο κενό καὶ συμπλέκονται μεταξύ τους, ἀπὸ δὲ την κίνηση καὶ τη συσσώρευση τους σχηματίζεται ἡ φύση των ἄστρων... (31) Οἵ δὲ κόσμοι δημιουργοῦνται με τον ἀκόλουθο τρόπο. Πολλά σώματα, με κάθε εἴδους ἀγήματα, ἀποσπῶνται ἀπὸ το ἄπειρο καὶ φέρονται σε ἕνα μεγάλο κενό ὅπου συσσωρευόμενα σχηματίζουν μία δίνη. Ἐξ αἰτίας αὐτῆς συγκρουόμενα καὶ στροβιλιζόμενα ἀκανόνιστα, διαχωρίζονται τα ὅμοια πρὸς τα ὅμοια. Ὅταν ἰσορροπήσουν λόγω του πλήθους καὶ δὲν μποροῦν πλέον νὰ περιστρέφονται, τα λεπτά (σώματα) προχωροῦν στὸ ἐξωτερικό κενό, σὰν νὰ ἐκτοξεύονται, τα ὑπόλοιπα δὲ παραμένουν ἑνωμένα καὶ συμπλεκόμενα πλησιάζουν μεταξύ τους καὶ σχηματίζουν ἀρχικὰ ἕνα σφαιροειδές σύστημα. (32) Ἀπὸ αὐτὸ ἀποσπᾶται ἕνας ὑμένας, ποῦ περιέχει μέσα του διάφορα σώματα. Καθώς στριφογυρίζουν ἐξ αἰτίας της φυγόκεντρης δύναμης, ὁ ὑμένας γίνεται λεπτός, διότι συρρέουν πάντοτε (πρὸς το κέντρο) τα στοιχεῖα ποῦ βρίσκονται κοντά ἐμπλεκόμενα στὴ δίνη. Ἔτσι δημιουργεῖται ἡ γῆ (ἡ αἰσθητή ὕλη), ὅταν ἑνώθηκαν ὅσα συσσωρεύτηκαν στὸ κέντρο. Αὐτὸς πάλι ὁ ἐξωτερικός ὑμένας αὐξήθηκε με τὴ συρροή σωμάτων ποὺ ἔρχονται ἀπὸ ἕξω διότι καθώς παρασύρεται ἀπὸ τὴ δίνη, ἐνσωματώνει τα σώματα με τα ὁποία ἔρχεται σε ἐπαφῆ. Ἀπὸ αὐτὰ, μερικά συμπλεκόμενα σχηματίζουν ἀρχικὰ ἕνα σύστημα πολύ ὑγρὸ καὶ λασπῶδες. Ἀφοῦ ξηρανθοῦν καὶ ἀκολουθήσουν τὴ γενική δίνη κατόπιν πυρακτώνονται καὶ ἀποτελοῦν τὴ φύση τῶν ἀστέρων... Βάσει της προηγούμενης περικοπῆς, τα κύρια βήματα της κοσμικῆς δημιουργίας, σύμφωνα με τις ἀπόψεις του Λεύκιππου καὶ του Δημόκριτου ἦταν τα ἑπόμενα:

1 Στὴν ἀρχὴ ὑπῆρχε το πλῆρες καὶ το κενό. Πρὶν ἀπὸ τα γεγονότα τα ὁποία περιγράφει ἡ προηγούμενη περικοπή, ὅπως ἤδη ἀναφέρθηκε ἀρχικὰ ὑπῆρχε ἡ συνολική συμπαντική δημιουργία (μὴ ὄν=κενό =ἄπειρο), μέσα στὴν ὁποία ἔπλεαν τα ἄτομα (ὄν). Το σύστημα (ὄν +μὴ ὄν) βρισκόταν ἔξω ἀπὸ τις δυνατότητες τῶν ἀνθρώπινων αἰσθήσεων, ἐφ' ὅσον, ὅπως ἤδη ἀναφέρθηκε, οἱ ἀτομικοί φιλόσοφοι δέχονταν ὅτι "το πλῆρες καὶ το κενόν δηλαδή τα ἄτομα καὶ ὁ χῶρος εἶναι ἀληθινές καὶ ἀντικειμενικές πραγματικότητες ποῦ βρίσκονται ἔξω ἀπὸ το πεδίο τῶν ἀνθρώπινων αἰσθήσεων". Ὅπως μποροῦμε νὰ δοῦμε με το ἑνιαῖο σύστημα πλῆρες +κενό emoticon smile ἄτομα + χῶρος), ὁ Δημόκριτος ἀντικαθιστᾶ ἕνα προγενέστερο σύστημα, αὐτὸ του Ὀρφικοῦ Χάους καὶ του Ἐρέβους, χωρίς βέβαια νὰ ὑπαινίσσεται την ἀντίστοιχη ταύτιση τῶν ἐπιμέρους συνιστωσῶν του συστήματος.

2. Δημιουργία των "μεγάλων κενῶν". [Διογένης Λαέρτιος IX, 31 (ΔΚ67 α1)]... Οἱ κόσμοι δημιουργοῦνται με τον ἐξῆς τρόπο. Πολλά σώματα, μετακινοῦνται πρὸς το "μεγάλο κενό" ξεκόβοντας ἀπὸ το ἄπειρό (το κενό).

Στή φάση αὐτή, στὰ πλαίσια του συνολικοῦ ἀρχικοῦ συμπαντικοῦ χώρου (μὴ ὄν=κενό=ἄπειρό) δημιουργοῦνται πολλά ἐπιμέρους "μεγάλα κενά", δηλαδή μικροί ὑποχώροι του συνολικοῦ συμπαντικοῦ χώρου. Αὐτό θὰ μποροῦσε νὰ ἐκφραστεῖ με τὴ σημερινή ἐπιστημονική ὁρολογία ὡς σχηματισμός, μέσα στὸν συνολικό συμπαντικό μὴ αἰσθητό καὶ μὴ Εὐκλείδειο χῶρο του Σύμπαντος, ἐπιμέρους περιοχῶν, διαφοροποιημένης πυκνότητας ἀρά καὶ καμπυλότητας, γεγονός ποῦ διαφοροποιοῦσε καὶ τὴ γεωμετρία τῶν δημιουργούμενων ὑποχώρων.

Ἡ κοσμολογική αὐτή διαδικασία ἡ ὁποία περιγράφεται ἀπὸ τον Δημόκριτο, ὅπως θὰ δοῦμε στὴ συνέχεια, Ἀποτελεῖ το βασικό στοιχεῖο της κβαντικής κοσμολογικῆς θεωρίας του Α. Λίντε, ἡ ὁποία προβλέπει καὶ προσπαθεῖ νὰ ἑρμηνεύσει την δημιουργία αὐτῶν τῶν κενῶν, τα ὁποία ὀνομάζει φυσαλίδες, μέσω του πεδίου πληθωρισμοῦ.

Ἐνδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ὅτι ὁ Δημόκριτος φαίνεται νὰ ἐνδιαφέρεται ἰδιαίτερα γιὰ το "αἴτιο" (τα μεγάλα κενά), ποῦ, ὅπως θὰ δοῦμε στὴ συνέχεια, ἀνάγκασε τα ἄτομα νὰ συσσωρευτοῦν σε μικρές περιοχές, καὶ ὄχι γιὰ το αἴτιο ποῦ δημιούργησε το "μεγάλο κενό". Γιὰ τον λόγο αὐτὸ ἐπινοεῖ την ἔννοια τῶν ἐπιμέρους κενῶν (χώρων) σὰν αἴτιο της μελλοντικῆς συσσώρευσης τῶν ἀτόμων, χωρίς ὅμως νὰ δικαιολογεῖ τὴ φυσική διαδικασία σχηματισμοῦ τους.

3. Τοπική κατάρρευση τῶν "ἀτόμων" στὰ "μεγάλα κενά", σχηματισμός της "δίνης". Στή φάση αὐτή, μὴ αἰσθητά κομμάτια του ὄντος (ἄτομα), προερχόμενα ἀπὸ τὴ συνολική μὴ αἰσθητὴ συμπαντική δημιουργία (ἄπειρο+ἄτομα=κενό+πλῆρες=μὴ ὄν+ὄν), τείνουν νὰ καταλάβουν τα σχηματισθέντα "μεγάλα κενά" δημιουργῶντας, γιὰ κάθε ἕνα ἀπὸ αὐτὰ καὶ μία ἀντίστοιχη "δίνη" (10). Με την εἴσοδο ἀτόμων μέσα στοὺς ὑποχώρους τῶν "μεγάλων κενῶν", δημιουργοῦνται οἱ αἰσθητοί "κόσμοι", οἱ ὁποῖοι περιέχονται μέσα στὸ συνολικό καὶ μὴ αἰσθητὸ σύνολο, "ὄν+μὴ ὄν" (ἄτομα+κενό=Σύμπαν), καὶ μπορεῖ νὰ εἶναι ἄπειροι.

Η κοσμολογική δίνη

Μία πρώτη ἀναφορά στὴν ἔννοια της δίνης γίνεται στὴν Ὀρφική Κοσμολογία. Το ἀρχικὸ κοσμολογικό αὐγὸ, του ὁποίου τὴ φυσική δημιουργία καὶ σύσταση, με θαυμαστό ἐπιστημονικά τρόπο περιγράφει ὁ Δημόκριτος (βλέπε ἑπόμενα), γεννᾶ ἕναν ἀνεμοστρόβιλο, τον ὁποῖο οἱ ἀτομικοί φιλόσοφοι περιγράφουν σὰν δευτερεύουσα δίνη, καὶ τα Ὀρφικά κείμενα ὀνομάζουν Ἔρωτα. [Ἀριστοφάνης Ὄρνιθες 693]... ἡ μαυροφτέρουγη Νύχτα γεννάει πρῶτα ἕνα ἀνεμοδαρμένο αὐγὸ, ἀπὸ ὅπου, σὰν ἦρθε ἡ ὥρα, βγῆκε ὁ φλογερός ὁ Ἔρωτας, με χρυσά φτερά νὰ ἀστράφτουν στὴ ράχη του, ὅμοιος με ἀνεμοστρόβιλο...

Την ἔννοια της δίνης καὶ του στροβίλου συναντᾶμε καὶ ὡς κοσμολογική ἄποψη του Ἐμπεδοκλῆ:

[Σιμπλίκιος, Περί Οὐρανοῦ 529, 1 (στίχοι 1-15), εἰς Φυσικά 32, 13 (στίχοι 3-17)].. Σὰν ἔφτασε ἡ φιλονεικία στὰ τρίσβαθα της δίνης κι ἦρθε ἡ ἀγάπη στῆ μέση του στροβίλου, ὅλα τοῦτα ἀρχίσαν νὰ συνάζονται καὶ νὰ γίνονται ἕνα μόνο....

[Ἀριστοτέλης, Περί Οὐρανοῦ Β 13, 259α 29]... Ἐξάλλου εἶναι περίεργο ποῦ δέν ἀντιλήφθηκε (ὁ Ἐμπεδοκλῆς) ὅτι, ἄν πρωτύτερα τα μόρια της γῆς συνέκλιναν πρὸς το κέντρο λόγω της δίνης, ἔπρεπε νὰ ἐξηγήσει γιὰ ποῖα αἰτιᾶ ὅλα ὅσα ἔχουν βάρος παρασύρονται τώρα πρὸς το κέντρο. Γιατί δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι ἡ δίνη αὐτὸ ποῦ τα φέρνει κοντά μας....

[Ἀέτιος II, 6, 3 (ΔΚ 31α 49)]...Ὁ Ἐμπεδοκλῆς ὑποστηρίζει ὅτι πρῶτος ξεχώρισε ὁ αἰθέρας, δεύτερη ἡ φωτιά καὶ κατόπιν ἡ γῆ (ὕλη). Ἀπὸ τὴ γῆ καθώς περισφιγγόταν ἔντονα ἀπὸ τὴ δύναμη της περιστροφῆς ἀνάβλυσε το νερό...

Στὴν ἔννοια ὅμως της "δίνης" δίνεται ἕνα συγκεκριμένο φυσικό νόημα ἀπὸ τον Δημόκριτο, ποῦ παρουσιάζει σήμερα ἕνα ἰδιαίτερο κοσμολογικό ἐνδιαφέρον. Ἀρχικά ἡ "δίνη" του Δημόκριτου σχηματίζεται στὰ πλαίσια του ἀρχικοῦ μὴ αἰσθητοῦ συστήματος, "κενοῦ"+"μὴ κενοῦ" (ὄντος+μὴ ὄντος=ἄτομα+χῶρος=συμπαντικός χῶρος Ρείμαν). Ὅπως περιγράφει ὁ Διογένης ὁ Λαέρτιος:

[Διογένης IX 30 (Λεύκ Α1)]... Οἱ δὲ κόσμοι δημιουργοῦνται με τον ἀκόλουθο τρόπο. Πολλά σώματα, με κάθε εἴδους σχήματα, ἀποσπῶνται ἀπὸ το ἄπειρο καὶ φέρονται σε ἕνα μεγάλο κενό..

Σε μία δεύτερη φάση ἡ "δίνη" ἐξελίσσεται μέσα σε μία μικρή περιοχή των "μεγάλων κενῶν" (Εὐκλείδειοι ὑποχώροι). [Διογένης IX 30 (Λεύκ Α1)]. Φέρονται σε ἕνα μεγάλο κενό σχηματίζοντας μία δίνη...

Το ὅτι ἡ δίνη καταλαμβάνει ἀρχικὰ ἕνα μικρό μέρος του μεγάλου κενοῦ φαίνεται ἀπὸ το γεγονός ὅτι:

[Διογένης IX 30 (Λεύκ Α1)]...Όταν ισορροπήσουν (τα σώματα) λόγω του πλήθους και δεν μπορούν πλέον να περιστρέφονται, τα λεπτά (σώματα) προχωρούν στο εξωτερικό κενό, σαν να εκτοξεύονται, τα υπόλοιπα δε παραμένουν ενωμένα και συμπλεκόμενα πλησιάζουν μεταξύ τους και σχηματίζουν αρχικά ένα σφαιροειδές σύστημα... Αυτό σημαίνει ότι η δίνη, για να προχωρήσει προς το εξωτερικό του μεγάλου κενού, αρχικά κατείχε ένα μικρό μέρος του.

Ἐπανερχόμενοι ὅμως στὴν ἔννοια της δίνης, ὅπως αὐτὴ περιγράφεται ἀπὸ τον Λεύκιππο καὶ τον Δημόκριτο, τίθεται το ἐρώτημα γιὰ το πῶς αὐτή ἐξελίσσεται. Πού τοποθετεῖται ἡ χοάνη της καὶ πού ὁ λῶρος της. Το πρόβλημα εἶναι δύσκολο νὰ ἀπαντηθεῖ διότι οἱ προσωκρατικοί γνώριζαν δύο περιπτώσεις δινῶν. Ἡ πρώτη ἐμφανιζόταν στὰ ὑγρὰ, π.χ. τῶν ποταμῶν, τῶν λιμνῶν καὶ τῶν θαλασσῶν, ὅταν μέσω δινῶν αὐτὰ χάνονταν σε ὑπόγειες καταβόθρες. Στήν περίπτωση αὐτή το ὑλικὸ ποῦ πέφτει μέσα στῆ δίνη ὁδηγεῖται ἀπὸ τὴ χοάνη πρὸς τον λῶρο (ρουφήχτρες). Στή δεύτερη περίπτωση, π.χ. στὸ φαινόμενο του ἀνεμοστρόβιλου, ὑλικὰ ἀπὸ την ἐπιφάνεια της γῆς στὴν ὁποία βρίσκεται ἡ βάση της δίνης, ὁδηγοῦνται μέσω του λώρου πρὸς την χοάνη της δίνης ἀνυψούμενα ἀπὸ τὴ γῆ.

Στὴν περίπτωση της Κοσμολογίας του Δημόκριτου ὅμως το ὑλικὸ πρέπει νὰ ὁδηγεῖται ἀπὸ τὴ χοάνη πρὸς την ἄκρη του λώρου, ἐφ' ὅσον ὅπως θὰ δοῦμε, στὴ συνέχεια ἡ τελική κατάληξη της δίνης εἶναι μία περιορισμένη ὡς πρὸς τις διαστάσεις σφαῖρα.

Ὅλα τα προηγούμενα, ὅπως καὶ στὴν Κοσμολογία του Ἀλκμάνα (ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ -4-), μας ὁδηγοῦν στὸ συμπέρασμα ὅτι ἄν θέλουμε νὰ περιγράψουμε με σύγχρονη ἐπιστημονική ὁρολογία τις ἀπόψεις του Λεύκιππου καὶ του Δημόκριτου, ὅσον ἀφορᾶ το τι ὑπῆρχε πρὶν την δημιουργία του αἰσθητού σε ἐμᾶς Σύμπαντος καὶ το πώς ὁδηγηθήκαμε μέχρι την ἀρχὴ της κοσμικῆς δημιουργίας, θὰ καταλήγαμε στὸ συμπέρασμα ὅτι οἱ ἀτομικοί φιλόσοφοι, ὅπως καὶ ὁ Ἀλκμάνας, περιγράφουν τη γέννηση του Σύμπαντος μέσω μίας λευκῆς ὀπῆς. Η διαφορά μεταξύ των δύο κοσμολογικῶν συστημάτων του Ἀλκμάνα καὶ τῶν Λεύκιππου καὶ Δημόκριτου εἶναι ὅτι οἱ ἀτομικοί φιλόσοφοι, ὡς ἄριστοι γνῶστες τῶν ἐπιστημονικῶν δεδομένων της ἐποχῆς τους, ἐκθέτουν με μεγαλύτερη λεπτομέρεια τις ἀπόψεις τους δίνοντας τους μία σειρά ἐπιστημονικῶν (γιὰ την ἐποχῆ τους ) ἐξηγήσεων. Ἰδιαίτερα ἡ ἔννοια της δίνης κάνει πιὸ κατανοητό το λῶρο του Ἀλκμάνα, ἐνῶ η σφαιρική συμπύκνωση "μὴ λεπτῶν" ὑλικῶν συγκεκριμενοποιεῖ την ἔννοια του Ἀλκμάνιου "τέκμορα".

Ἡ σύμπτωση τῶν ἀπόψεων του Λεύκιππου καὶ του Δημόκριτου, περί δημιουργίας του Σύμπαντος, με αὐτὲς του Ἀλκμάνα ὁδηγοῦν σε ἐρωτήματα, ὅπως γιὰ το ἂν οἱ ἀτομικοί φιλόσοφοι γνώριζαν την Κοσμολογία του Ἀλκμάνα καὶ ἀκόμα γιὰ το ἄν οἱ ἀπόψεις αὐτὲς ἀποτελοῦν τὴ χαμένη ἡ κατεστραμμένη συνέχεια του κειμένου του Ἀλκμάνα στὴν ὁποία συνέχιζε την ἐξιστόρηση της κοσμολογικῆς του πρότασης.

Οἱ ἄπειροι κόσμοι καὶ τα "μεγάλα κενά"

Στὰ πλαίσια ὅμως της Κοσμολογίας του Δημόκριτου ἐμφανίζεται, με μία φυσική τεκμηρίωση, ἡ ἰδέα περί ὕπαρξης πολλῶν αἰσθητῶν κόσμων σὰν τον δικό μας στὰ πλαίσια των δημιουργούμενων "μεγάλων κενῶν". Ἡ ἰδέα περί ὑπάρξεως πολλῶν "κόσμων" μέσα σε ἐπάλληλους "οὐρανούς" ἀποτελεῖ μία παλαιότερη προσωκρατική ἄποψη. Ὅπως ἀναφέρουν οἱ Σιμπλίκιος, καὶ Ἅγιος Αὐγουστίνου ὁ Ἀναξίμανδρος διατύπωνε την αὐτή ἄποψή:

[Σιμπλίκιος, εἰς Φυσ. 24, 17]... (ὁ Ἀναξιμένης πίστευε ὅτι) κάποια ἄλλη οὐσία εἶναι το ἄπειρο, ἀπὸ την ὁποία ἔγιναν ὅλοι οἱ οὐρανοί καὶ οἱ κόσμοι ποῦ ὑπάρχουν σ' αὐτούς.....

[Αὐγουστῖνος, de civ. Dei VIII, 2]... (Ὁ Ἀναξίμανδρος) πίστευε ὅτι αὐτὲς οἱ ἀρχὲς τῶν ἐπιμέρους πραγμάτων εἶναι ἄπειρες, καὶ ὅτι παράγουν ἀναρίθμητους κόσμους καθώς καὶ ὅλα ὅσα ἐμφανίζονται μέσα σ' αὐτούς, καὶ αὐτοί οἱ κόσμοι, ὅπως πίστευε, πότε διαλύονται καὶ πότε ξαναγεννιοῦνται....

Ὅμως καὶ οἱ ἰδέες του Ἀναξαγόρα ἦταν παραπλήσιες:

[Σιμπλίκιος, εἰς Φυσικά 157, 9]...Το ὅτι ὑπαινίσσεται (ὁ Ἀναξαγόρας) ἕναν ἄλλο κόσμο πλάϊ στὸ δικό μας φαίνεται ἀπὸ τὴ φράση "ὅπως ἀκριβῶς ἐμεῖς", ποῦ τὴ χρησιμοποιεῖ ἐπανειλημμένα. Καὶ ὅτι δὲν θεωρεῖ αὐτὸν τον ἄλλο κόσμο ἕναν αἰσθητό κόσμο ποῦ προηγήθηκε χρονικά ἀπὸ το δικό μας φαίνεται ἀπὸ τα λόγια "ἀπὸ τα ὁποία μαζεύουν τα καλύτερα στὰ σπίτια τους καὶ τα χρησιμοποιοῦν". Γιατί δὲν εἶπε χρησιμοποιοῦσαν, ἀλλὰ χρησιμοποιοῦν.....

Ἡ πλήρης ὅμως φυσική τεκμηρίωση καὶ περιγραφή ἑνὸς Σύμπαντος το ὁποῖο περιλαμβάνει καὶ περικλείει ἕναν ἄπειρο ἀριθμὸ αἰσθητῶν κόσμων ἔγινε ἀπὸ τους ἀτομικούς φιλοσόφους καὶ ἰδιαίτερα ἀπὸ τον Δημόκριτο.

Γι' αὐτή τὴ δομή του Σύμπαντος του Δημόκριτου γράφει ὁ Δ. Μακρυγιάννης στὸ βραβευμένο ἀπὸ την Ἀκαδημία Ἀθηνῶν βιβλίο του "Κοσμολογία καὶ Ἠθική του Δημοκρίτου":

"...Ἀφοῦ ὑπάρχουν ἄπειροι κόσμοι, ἄρα ὑπάρχουν ἄπειροι κενοί χῶροι. Μποροῦμε λοιπόν νὰ παρομοιάσουμε το Δημοκρίτειο σύμπαν με ἕνα σφουγγάρι. Ἡ ὕλη του σφουγγαριοῦ ἀντιστοιχεῖ στὴ συμπαγῆ κατά το μᾶλλον καὶ ἧττον συγκρότηση ἀτόμων, ποῦ ἀποτελοῦν το περιέχον, τα δὲ σφαιροειδῆ κενά μέσα στὸν ὄγκο του σφουγγαριοῦ εἶναι οἱ χῶροι ὁπού δημιουργοῦνται καὶ ἐξελίσσονται οἱ κόσμοι. Το κοσμολογικό μοντέλο του σφουγγαριοῦ δὲν εἶναι στατικό, οὔτε ὡς πρὸς την δομή του περιέχοντος, οὔτε ὡς πρὸς το σχῆμα καὶ το μέγεθος τῶν κενῶν. Ὅπως ἐντὸς τῶν κενῶν λαμβάνουν χώρα συνεχεῖς διεργασίες μεταξύ τῶν ἀτόμων, ἔτσι καὶ το συνολικό περιέχον ἐφίσταται συνεχεῖς μεταλλάξεις, ἡ κυριότερη τῶν ὁποίων εἶναι νὰ ἀπορρέουν ἐξ αὐτοῦ παντοία σώματα ἐντὸς τῶν κενῶν καὶ νὰ ἀπορροφά πάλι τα σώματα ποῦ προκύπτουν ἀπὸ την καταστροφή των κόσμων".

Κατ' αὐτὸν τον τρόπο αὐτὸ ὁ Δημόκριτος, με μεγάλη φυσικότητα τεκμηριώνει λογικά την δυνατότητα ταυτόχρονης ὕπαρξης πολλῶν αἰσθητῶν κόσμων, οἱ ὁποῖοι ὅμως μποροῦν νὰ μὴν εἶναι αἰσθητοί ἀπὸ ἐμᾶς, ἀφοῦ παρεμβάλλεται μεταξύ αὐτῶν καὶ του κόσμου μας το μὴ αἰσθητὸ ἐνιαίο σύστημα "ὄντος"+"μὴ ὄντος" (ἄτομα+κενό) (ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ -9-).

Ὅπως ἀναφέρει ὁ Ἱππόλυτος: [Ελ. Ι, 13, 2 (ΔΚ 68α 40)]...Ὁ Δημόκριτος ὑποστηρίζει τα ἴδια με τον Λεύκιππος, ὅτι ὑπάρχουν ἄπειροι κόσμοι με διαφορετικά μεγέθη. Σε μερικούς ἀπὸ αὐτούς δὲν ὑπάρχει οὔτε Ἥλιος οὔτε Σελήνη, σε ἄλλους τα δύο αὐτὰ οὐράνια ἀντικείμενα εἶναι μεγαλύτερα ἀπὸ ὅσο στὸν δικό μας κόσμο, καὶ σε ἄλλους περισσότερα. Τα διαστήματα μεταξύ τῶν κόσμων εἶναι ἄνισα, σε μερικά μέρη ὑπάρχουν περισσότεροι κόσμοι, σε ἄλλα λιγότεροι, μερικοί ἀναπτύσσονται, μερικοί εἶναι στὸ ἀποκορύφωμα της ἀνάπτυξης τους καὶ μερικοί παρακμάζουν. Ἀλλοῦ οἱ κόσμοι γίνονται καὶ ἀλλοῦ ἀποσυντίθενται. Ἡ καταστροφή τους ὀφείλεται στὴν ἀμοιβαία τους σύγκρουση.

Στὴν περικοπή αὐτὴ, ἀλλὰ καὶ σε πολλές προηγούμενες μποροῦμε νὰ διακρίνουμε σαφέστατα την ἄποψή ὅτι οἱ φυσικοί νόμοι στὰ πλαίσια των διαφόρων κόσμων μποροῦν νὰ εἶναι διαφορετικοί καὶ ὡς ἐκ τούτου νὰ δημιουργοῦνται ἐντελῶς διαφορετικά συμπαντικά γεγονότα. Καὶ μετά τον Δημόκριτο ὅμως ἐπαναλαμβάνεται ἡ αὐτή ἰδέα περί πολλῶν κόσμων ἀπὸ τον Διογένη τον Ἀπολλωνιάτη:

[Ψευδοπλούταρχος, Στρωματείς 12]...Ο Διογένης ὁ Ἀπολλωνιάτης υἱοθέτει ὅτι ὁ ἀέρας εἶναι το στοιχεῖο καὶ ὅτι ὅλα κινοῦνται καὶ οἱ κόσμοι εἶναι ἄπειροι.....

Ἄς δοῦμε ὅμως τι διατυπώνουν οἱ σύγχρονες κοσμολογικές θεωρίες γιὰ την ὕπαρξη πολλῶν κόσμων (ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ -9-). Σύμφωνα με τὴ κβαντική κοσμολογική πρόταση του Λίντε, στὸ ἀρχικὸ μὴ Εὐκλείδειο, ἄρα καὶ μὴ αἰσθητό Σύμπαν μας, ὑπῆρχαν δύο γνωστά βαθμωτά πεδία, το "πεδίο πληθωρισμοῦ" καὶ το "πεδίο Χιγκς". Το πεδίο πληθωρισμοῦ καὶ τα φαινόμενα τα ὁποία δημιουργεῖ εἶναι το αἴτιο της διαστολῆς του χώρου (κενό=μὴ ὄν), ἐνῶ στὸ πεδίο Χίγκς ὀφείλεται το εἶδος τῶν φυσικῶν νόμων ποῦ δημιουργοῦνται μέσα στὸν διαστελλόμενο χῶρο. Τα δύο αὐτὰ πεδία, ὅπως ἔχει ἀποδειχθεῖ, ὑπάρχουν παντοῦ μέσα στὸ Σύμπαν καὶ ἡ παρουσία τους γίνεται αἰσθητή λόγω της ἐπίδρασης τους πάνω στὰ στοιχειώδη σωμάτια.

Τα βαθμωτά ὅμως πεδία δὲν εἶναι σταθερά καὶ ὅπως ἀποδεικνύει ἡ κβαντική Φυσική, ὑφίστανται ἀπρόβλεπτες διακυμάνσεις καὶ μεταβολές. Ἄν οἱ διακυμάνσεις αὐτὲς προκαλέσουν μία μεγάλη αὐξήση του μεγέθους του πεδίου πληθωρισμοῦ, τότε στὸ σημεῖο αὐτὸ το Σύμπαν θ' ἀρχίσει νὰ διαστέλλεται πολύ γρήγορα δημιουργῶντας μία φυσαλίδα (δημιουργία μεγάλου κενοῦ). Το φαινόμενο αὐτὸ μπορεῖ νὰ δημιουργεῖται συνεχῶς σε διαφορετικές περιοχές του ἀρχικοῦ μὴ αἰσθητοῦ Σύμπαντος (δημιουργία ἀπείρων μεγάλων κενῶν).

Αὐτὸ σημαίνει ὅτι ἄν σχεδιάσουμε το Σύμπαν σὰν μία ὀμοιογενή φυσαλίδα, ἡ δημιουργία κάθε νέας διαταραχῆς σ' αὐτὴν θὰ δημιουργήσει μία νέα συμπαντική φυσαλίδα (μεγάλο κενό). Με τον προηγούμενο τρόπο ο Α. Λίντε ἀπάντησε στὸ ἀναπάντητο ἐρώτημα ἀπὸ τον Λεύκιππο καὶ τον Δημόκριτο γιὰ το πώς δημιουργοῦνται τα μεγάλα κενά (11).

Οἱ χῶροι φυσαλίδες περιορίζονται ἀρχικὰ ἀπὸ ἀκανόνιστα ὅρια ποῦ συνεχῶς ἐξομαλύνονται καὶ ἔχουν την τάση νὰ ἐπεκτείνονται με ταχύτητες ποῦ πλησιάζουν την ταχύτητα του φωτός. Ἀργότερα τα ὅρια τῶν φυσαλίδων αὐτῶν εἶναι δυνατόν νὰ συρρικνωθοῦν με πολύ μικρότερες ταχύτητες. Με βάση τα προηγούμενα ἡ θεωρία της Μεγάλης Ἔκρηξης περιγράφει ἁπλῶς τὴ δημιουργία μιᾶς μόνο φυσαλίδας μέσα στὴν ὁποία ὑπάρχουμε καὶ ὄχι του ἐν γένει Σύμπαντος των ἀπείρων φυσαλίδων.

Θὰ πρέπει νὰ σημειωθεῖ εἶναι ὅτι ἄν θεωρήσουμε πῶς στὸ ἀρχικὸ μὴ αἰσθητὸ Σύμπαν, ὑπῆρχε ἕνα σύστημα συγκεκριμένων φυσικῶν νόμων, το πεδίο Χιγκ το μεταβάλλει στὶς ἐπιμέρους ἀναπαραγόμενες φυσαλίδες (μεγάλα κενά). Αὐτὸ σημαίνει ὅτι κάθε φυσαλίδα (μεγάλο κενό) τελικά θὰ ἔχει το δικό του σύστημα φυσικῶν νόμων, αὐτὸ δηλαδή ἀκριβῶς ποῦ ἤδη εἶχαν πεῖ οἱ Λεύκιππος καὶ Δημόκριτος.

Θὰ πρέπει νὰ ἀναφέρουμε ὅτι το προηγούμενο μοντέλο του Α. Λίντε ἀποτελεῖ μία ἐπεξεργασία της πληθωριστικῆς θεωρίας του Α.Η. Guth ἡ ὁποία προέβλεπε την ὕπαρξη ἑνὸς Σύμπαντος πολλῶν συμπαντικῶν φυσαλίδων στὸν χωρόχρονο ποῦ διέπονταν ἴσως ἀπὸ διαφορετικούς φυσικούς νόμους. Το 1982 οἱ Ἀμερικανοί ἐρευνητές Albrecht και Steinhsardt ἀνεκοίνωσαν παρόμοια συμπεράσματα.

Ὁλόκληρο το κοσμολογικό μοντέλο του Α. Λίντε, πιστεύουμε ὅτι δὲν χρειάζεται περαιτέρω σχολιασμό προκειμένου νὰ ταυτιστεῖ με τις ἀπόψεις τῶν ἀτομικῶν φιλοσόφων Λεύκιππου καὶ Δημόκριτου. Ὅπως γίνεται φανερό οἱ σκέψεις των φιλοσόφων του παρελθόντος πιθανότατα μποροῦν νὰ γίνουν πηγή ἔμπνευσης γιὰ τὴ διατύπωση σύγχρονων φυσικῶν θεωριῶν (ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ -9-).

4. Σχηματισμός σφαιροειδοῦς συστήματος αἰσθητής ὕλης με σύγχρονη ἐκτόξευση ὑλικοῦ στὸ ἐξωτερικό κενό

Λόγω της περιστρεφόμενης "δίνης" διαχωρίζονται πρῶτα τα "ὁμοία" ἀπὸ τα "ἀνόμοια". Στή συνέχεια παύει ἡ περιστροφή καὶ δημιουργεῖται ἕνα σύστημα ἀποτελούμενο ἀπὸ "λεπτά σώματα" (ὄχι μικρά στὶς διαστάσεις σώματα, οὔτε ἄτομα) τα ὁποία προχωροῦν πρὸς το ἐξωτερικό κενό (χῶρο) σὰν νὰ ἐκτοξεύονται, ἐνῶ τα ὑπόλοιπα, τα "μὴ λεπτά" (χονδρά = ἁδρά) παραμένουν ἑνωμένα καὶ συμπλεκόμενα πλησιάζουν μεταξύ τους καὶ σχηματίζουν ἀρχικὰ ἕνα σφαιροειδές σύστημα.

Ἐνδιαφέρον εἶναι νὰ τονιστεῖ ὅτι χρησιμοποιεῖται ὁ νέος ὄρος "λεπτά σώματα", προκειμένου νὰ ἀντιδιαστείλει τα σώματα αὐτὰ ἀπὸ ὅλα τα ἄλλα τα ὁποία ἔχουν ἤδη ἀναφερθεῖ.

Με μιά ἐπιπόλαια ἀναγνώση του ἀντίστοιχου κειμένου θὰ μπορούσαμε νὰ βροῦμε ἐπιφανειακές συμπτώσεις μεταξύ των θέσεων των ἀτομικῶν φιλοσόφων καὶ της σύγχρονης κοσμολογικῆς θεωρίας της Μεγάλης Ἔκρηξης. Ἡ σφαιρική συμπύκνωση θὰ μποροῦσε ἐπιπόλαια νὰ θεωρηθεῖ σὰν το πρωταρχικό ἄτομο του Λεμέτρ καὶ η περιγραφόμενη ἔκρηξη το big bang. Τα πράγματα ὅμως δὲν εἶναι τόσο ἁπλᾶ. Ἡ ἐκτόξευση καὶ η διαστολή του "λεπτοῦ" ὑλικού, κατά τους Λεύκιππο καὶ Δημόκριτο, δὲν εἶναι ἀποτέλεσμα της ἐκρήξης του σφαιροειδοῦς συστήματος ποῦ σχηματίζουν τα "μὴ λεπτά" ὑλικά, ἀλλὰ δημιουργοῦνται μαζί με τὴ δημιουργία της σφαιρικῆς συμπύκνωσης, ὡς το ἀποτέλεσμα γεγονότων ποῦ συμβαίνουν στὸ ἄκρῳ της "δίνης", ἀφοῦ ἐκεῖ ἔχουν διαχωριστεῖ καὶ ἰσορροπήσει τα "ὅμοια" ἀπὸ τα "ἀνόμοια" καὶ τα σώματα δὲν μποροῦν νὰ περιστρέφονται.

Με λίγα λόγια ὁ Λεύκιππος καὶ ο Δημόκριτος ὑποστηρίζουν ὅτι ἀπὸ ἕνα μῖγμα "λεπτῶν" καὶ "μὴ λεπτῶν" το ὁποῖο ἰσορροπεῖ καὶ δὲν περιστρέφεται, ἡ ἐκτόξευση τῶν λεπτῶν πρὸς τα ἕξω, δημιουργεῖ μία ἀντίθετη κίνηση -συστολή- των "μὴ λεπτῶν" τα ὁποία τείνουν νὰ σχηματίσουν μία μικρή σε διαστάσεις, ἀλλὰ πυκνή, σφαιροειδῆ συγκρότηση ὕλης.

Ὅπως γίνεται ἐμφανὲς ἀπὸ την ἀντίστοιχη περικοπή, στὸ τέλος της δίνης ὅταν αὐτή ἐμφανιστεῖ μέσα στὸ μεγάλο κενό, ὑπάρχει μία περιορισμένη σε χῶρο ἱσορροπούσα καὶ μὴ περιστρεφόμενη, πρός στιγμήν, σφαιρική συμπύκνωση "μὴ λεπτοῦ" (ὄχι μικρῶν διαστάσεων, οὔτε ἄτομα) ὑλικοῦ. Ἡ σφαῖρα κατέχει πολύ μικρό χῶρο του "μεγάλου κενοῦ", διότι πώς ἀλλιῶς θὰ μποροῦσε το περιγραφόμενο "λεπτό" ὑλικὸ σὰν ἔκρηξή νὰ προχωρήσει ἐπεκτεινόμενο στὸν ἐξωτερικό χῶρο, ἄν ὁ χῶρος αὐτὸ ἦταν κατειλημμένος ἀπὸ την ἀρχικὴ σφαῖρα.

Ἐνδιαφέρον εἶναι ὅτι στὰ ὅρια της δίνης, πρὸς την περιοχή του "μεγάλου κενοῦ", πρὶν τὴ δημιουργία της σφαιρικῆς συμπύκνωσης, το ὑλικὸ του μὴ αἰσθητοῦ Σύμπαντος (χῶρος+ἄτομα) ἀποτελεῖται ἀπὸ ἕνα "ἐξωτικὸ" γιὰ τις αἰσθήσεις ὑλικὸ, μὴ δυνάμενο νὰ περιγραφεῖ ἀπὸ τους ἀτομικούς φιλόσοφους, το ὁποῖο στὴ συνέχεια χωρίζεται σε δύο συστατικά, τα "λεπτά" καὶ τα "μὴ λεπτά" (χονδρά=ἁδρά), τα ὁποία σε μία μεταγενέστερη φάση ἔμελλαν, σύμφωνα με τις ἀπόψεις των ἀτομικῶν φιλοσόφων, νὰ σχηματίσουν, τὴ γνωστή σήμερα στὶς αἰσθήσεις μας "ὕλη".

Σε σχέση με τα προηγούμενα θὰ πρέπει νὰ ἀναφερθεῖ ὅτι σύμφωνα με τις σύγχρονες κοσμολογικές ἀπόψεις μποροῦμε νὰ διακρίνουμε δύο κοσμολογικές περιόδους, την ἐποχῆ του Πλανκ καὶ την ἐποχῆ της πληθωριστικῆς διόγκωσης, οἱ ὁποῖες προηγοῦνται της ὑποθετικῆς δημιουργίας της ἀρχικῆς σφαιροειδοῦς συμπύκνωσης ὕλης του πρωτοατόμου του Λεμέτρ ἀπό το ὁποῖο ξεκίνησε ἡ Μεγάλη Ἔκρηξη. Ἡ ὕλῃ κάτω ἀπὸ τις ἀκραῖες συνθῆκες ποῦ ἐπικρατοῦσαν τις περιόδους αὐτὲς ἦταν πραγματικά "ἐξωτική" γιὰ τὴ σύγχρονη ἐπιστημονική πραγματικότητα. Εἰδικότερα κατά τὴ διάρκεια της πληθωριστικῆς διόγκωσης οἱ συνθῆκες ἦταν τέτοιες ποῦ εὐνόησαν τὴ δημιουργία ἐπάλληλων συμπαντικῶν φυσαλίδων (μεγάλων κενῶν) καὶ πιθανότατα τὴ δημιουργία "ἐξωτικῶν" σωματιδίων Ηiggs (μποζόνιο Ηίggs) ποῦ ἀποτελοῦν το ὑποθετικό μέσο προκειμένου νὰ ἀποκτήσουν την ἰδιότητα της μάζας τα σώματα, μετά τὴ Μεγάλη Ἔκρηξη.

Ὁμοίως μετά την στιγμή της Μεγάλης Ἔκρηξης, ἡ σύγχρονη Κοσμολογία δέχεται ὅτι ὑπῆρξαν δύο φάσεις κατά την διάρκεια των ὁποίων δημιουργήθηκαν ἀντίστοιχα δύο εἴδη ὑπατομικών σωματιδίων, τα "αδρόνια" (χοντροκομμένα, μὴ λεπτά) καὶ τα "λεπτόνια" (λεπτά). Ὡς "ἀδρόνια" ἀναφέρονται τα πρωτόνια, τα νετρόνια τα ὑπερόνια καὶ τα μεσόνια. Τα "λεπτόνια" περιλαμβάνουν τα ἠλεκτρόνια καὶ τα νετρίνα. Οἱ ἀντίστοιχες κοσμολογικές φάσεις δημιουργίας πῆραν το ὄνομα τῶν δημιουργούμενων σωματιδίων.

Ἡ ἀντιστοιχία τῶν ὀνομάτων των προηγούμενων στοιχειωδῶν σωματιδίων με την ὁρολογία τῶν ἀτομικῶν φιλοσόφων εἶναι χαρακτηριστική.

Σχηματισμός λεπτοῦ ὑμένα. Δημιουργία περιστροφικῆς συμπαντικῆς κίνησης

Κατά τὴ φάση αὐτὴ ἀπὸ την κεντρική σφαιροειδῆ συμπύκνωση "μὴ λεπτοῦ" ὑλικοῦ, ἀποσπᾶται ἕνας ὑμένας ὑλικοῦ. Ἕνα λεπτό δηλαδή κέλυφος "μὴ λεπτῆς" ὕλης, Ὁ ὑμένας αὐτὸς ἀρχίζει νὰ περιστρέφεται, ἐνῶ ὑλικὸ ἀπὸ αὐτόν ὁδηγεῖται πρὸς την κεντρική σφαιρική συμπύκνωση "λόγω της δίνης". Ποιάς δίνης ὅμως; Ἡ ἀρχικὴ "δίνη", ὁδηγοῦσε ὑλικὸ ἀπὸ το μὴ αἰσθητό Σύμπαν του (ὄντος)+(μὴ ὄντος) πρὸς τον κόσμο του "μεγάλου κενοῦ", πρὸς τὴ σφαιρική δηλαδή συσσώρευση "μὴ λεπτοῦ" ὑλικοῦ ποῦ προαναφέραμε. Ἀντίθετα ἡ δίνη, ποῦ ἀναφέρεται στὸ σημεῖο αὐτὸ, ὁδηγεῖ ἀπὸ τον "κόσμο" του "μεγάλου κενοῦ" πρὸς την ἀρχικὴ σφαιρική συσσώρευση των "μὴ λεπτῶν". Αὐτὸ σημαίνει ὅτι ἡ ἀναφερόμενη ἐδῶ δίνη, εἶναι ἀντίθετης κατεύθυνσης ἀπὸ την πρώτη. Οἱ ἀτομικοί φιλόσοφοι δηλαδή προτείνουν ἕνα κοσμολογικό σύστημα δύο, ἀντίθετης πολικότητας, δινῶν (+ καὶ -), ἐκ τῶν ὁποίων ἡ πρώτη ἐξελίσσεται ἐκτὸς του κόσμου του "μεγάλου κενοῦ" καὶ ἡ ἄλλη ἐντὸς. Καὶ οἱ δύο ὅμως ὁδηγοῦν σε μία κοινή περιοχή, ἡ ὁποία ἀποτελεῖ την ἀρχὴ καὶ το τέλος του κόσμου του "Μεγάλου κενοῦ".

Ε. Δανέζης, Ε. Θεοδοσίου, Θ. Γραμμένος, Μ. Σταθοπούλου

Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν, Τμῆμα Φυσικῆς, Τομέας Ἀστροφυσικῆς - Ἀστρονομίας - Μηχανικῆς

ΥΠΑΤΙΑ ἡ Ἀλεξανδρινή (370 - 415 μ.Χ)

Ὅταν βλέπω σε  προσκυνῶ καὶ τούς λόγους ,

τῆς παρθένου τόν οἶκον ἀστρῶον βλέπων΄ εἰς

οὐρανόν γάρ ἐστί σοῦ τὰ πράγματα, Ὑπατία

σεμνή, τῶν λόγων εὐμορφία ἄχραωτον ἄστρον

τῆς σοφῆς παιδεύσεως .

Παλλαδὰς

ΥΠΑΤΙΑ ἡ Ἀλεξανδρινή (370 - 415 μ.Χ)

Ἡ Ἀλεξάνδρεια του 4ου αἰῶνα μ.Χ. ἦταν ὁ χῶρος μιᾶς μικρῆς ἐπιστημονικῆς ἀναγέννησης καὶ αὐτή φωτίστηκε ἀπὸ την πιὸ διάσημη ἀνάμεσα στὶς γυναῖκες ἐπιστήμονες καὶ φιλοσόφους. 

Γιὰ δεκαπέντε αἰῶνες ἡ Ὑπατία θεωρεῖται ὅτι ἦταν ἡ μόνη γυναῖκα ἐπιστήμονας στὴν ἱστορία. Ἀκόμα καὶ σήμερα συχνά εἶναι ἡ μόνη γυναῖκα ποῦ ἀναφέρεται στὴν ἱστορία τῶν μαθηματικῶν καὶ της ἀστρονομίας.

 Αὐτὴ ἡ εὐγενὴς γυναῖκα ξεχωρίζει στὶς σελίδες της ἱστορίας σὰν ἡ μεγαλύτερη ἀπὸ τους μάρτυρες Ἐθνικούς.
Η Ζωή της
Ὅταν γεννήθηκε ἡ Ὑπατία το 370 μ.Χ., ἡ διανοητική ζωή της Ἀλεξάνδρειας βρισκόταν σε κατάσταση ἐπικίνδυνης σύγχυσης.

 Ἡ Ρωμαϊκή Αὐτοκρατορία γινόταν χριστιανική καὶ ὅλο καὶ πιὸ συχνά δὲν ἦταν μόνο ὁ χριστιανός ζηλωτής ποῦ ἔβλεπε αἱρέσεις καὶ σατανισμό στὰ μαθηματικά καὶ στὴν ἐπιστήμη: "οἱ μαθηματικοί ἔπρεπε νὰ κατασπαραχθοῦν ἀπὸ θηρία ἡ νὰ καοῦν ζωντανοί" (McCabe). Μερικοί ἀπὸ τους χριστιανούς Πατέρες ἀναβίωσαν τις θεωρίες της ἐπίπεδης γῆς καὶ του σύμπαντος ὡς στερέωμα. Στήν Ἀλεξάνδρεια ὁ Θεόφιλος, Πατριάρχης Ἀλεξάνδρειας, ὑποκινοῦσε βίαιες συγκρούσεις μεταξύ Ἐθνικῶν (Ἑλλήνων), Ἑβραίων καὶ Χριστιανῶν.

 Δὲν ἦταν μία καὶ τόσο εὐμενής ἐποχῆ γιὰ νὰ εἶναι κανείς ἐπιστήμονας, ἡ φιλόσοφος.

Ὁ πατέρας της Ὑπατίας, ὁ Θέων, ἦταν μαθηματικός καὶ ἀστρονόμος στὸ Μουσεῖο. 

Ἐπέβλεπε ἀπὸ κοντά κάθε πλευρά της ἐκπαίδευσης της κόρης του. 

Σύμφωνα με το μῦθο, ἦταν ἀποφασισμένος νὰ γίνει ἡ κόρη του ἕνα 'τέλειο ἀνθρώπινο ὄν' - ἦταν ἡ ἐποχῆ ποῦ οἱ γυναῖκες θεωροῦνταν κάτι παρακάτω ἀπὸ ἄνθρωποι! 

Ἦταν προσωπική μαθήτρια του Πλούταρχου καὶ ἀνατράφηκε στὶς θεμελιώδεις ἀρχὲς της Πλατωνικής Σχολῆς.

 Ἡ Ὑπατία ἦταν πραγματικά μία ξεχωριστή νέα. 

Ταξίδεψε στὴν Ἀθήνα καὶ την Ἰταλία καὶ ἐντυπωσίαζε ὅσους συναντοῦσε με την ἐξυπνάδα καὶ την ὀμορφιά της.

Σπούδασε στη νεοπλατωνική σχολή του Πλούταρχου του Νεότερου καὶ της κόρης του Ἀσκληπιγένειας στὴν Ἀθήνα. 

Την ἐποχῆ ἐκείνη ὑπῆρχε διάκριση μεταξύ τῶν νεοπλατωνικῶν σχολῶν της Ἀλεξάνδρειας καὶ της Ἀθήνας. 

Ἡ σχολή της Ἀθήνας τόνιζε περισσότερο την ἀπόκρυφη ἐπιστήμη, ἀλλὰ γιὰ τους Χριστιανούς, ὅλοι οἱ Πλατωνιστές ἦταν ἐπικίνδυνοι αἱρετικοί.

Ὅταν ἐπέστρεψε στὴν Ἀλεξάνδρεια ἔγινε δασκάλα τῶν μαθηματικῶν καὶ της φιλοσοφίας. 

Το Μουσεῖο εἶχε χάσει την ὑπεροχή του καὶ ἡ Ἀλεξάνδρεια τώρα εἶχε ξεχωριστά σχολεῖα γιὰ Ἐθνικούς, γιὰ Ἑβραίους καὶ γιὰ Χριστιανούς. 

Ὡστόσο, ἡ Ὑπατία δίδασκε σε ἀνθρώπους κάθε θρησκείας καὶ μετά τον πατέρα της ἀνέλαβε μία Ἔδρα Φιλοσοφίας στὴν πόλη. 

Σύμφωνα με τον βυζαντινό ἐγκυκλοπαιδιστή Σουίδα, 'ἦταν ἐπίσημα διορισμένη νὰ ἑρμηνεύει το δόγμα του Πλάτωνα, του Ἀριστοτέλη κ.ά.". 

Πολλοί μαθητές ἐρχόταν στὴν Ἀλεξάνδρεια εἰδικὰ γιὰ νὰ παρακολουθήσουν τις διαλέξεις της για τα μαθηματικά, την αστρονομία, τη φιλοσοφία και τη μηχανική.

 Το σπίτι της έγινε κέντρο διανοουμένων και συγκέντρωνε σχολαστικιστές που συζητήσουν ἐπιστημονικά καὶ φιλοσοφικά ἐρωτήματα.

Ἡ Ὑπατία δὲν παντρεύτηκε ποτέ καὶ γιὰ αἰῶνες οἱ ἱστορικοί ἀναρωτιόταν γιὰ την ἁγνότητά της. Χωρίς ἐξαίρεση, οἱ ἐλάχιστες ἱστορικές ἀναφορές σε αὐτή την παρθένο φιλόσοφο βεβαιώνουν την ἀρετὴ της, την ἀκεραιότητά της καὶ την ἀπόλυτη ἀφοσίωσή της στὰ ἰδεώδη της Ἀλήθειας καὶ του Δίκαιου.

Τα Έργα της

Με ἐπιχειρήματα καὶ δημόσια ἀναγνώριση καὶ σεβασμό ἡ Ὑπατία ἐπισκίαζε κάθε ἀντίπαλο τῶν Χριστιανικῶν δογμάτων της Βόρειας Αἰγύπτου. 

Ἦταν φημισμένη γιὰ το βάθος της γνώσης της καὶ τὴ γοητεία της προσωπικότητάς της καὶ ἀγαπημένη τῶν πολιτῶν της Ἀλεξάνδρειας. 

Συχνά την καλοῦσαν ὡς σύμβουλο οἱ ἄρχοντες της πόλης.

Ἄν καὶ τα γραπτά της καταστράφηκαν στὴν πυρκαγιά της βιβλιοθήκης της Ἀλεξάνδρειας, μποροῦμε νὰ σχηματίσουμε μία εἰκόνα του περιεχομένου τους ἀπὸ τα σχόλια σύγχρονών συγγραφέων της .

Ἡ Ὑπατία ἔγραψε σχόλια γιά την Ἀριθμητική του Διόφαντου, ἐπίσης γιὰ τον Ἀστρονομικό Κανόνα του Πτολεμαίου καὶ ἀκόμα γιὰ τις Κωνικές Τομές του Ἀπολλώνιου της Πέργα.

Τα περισσότερα ἀπὸ τα γραπτά της Ὑπατίας ξεκίνησαν σὰν σημειώσεις γιὰ τους μαθητές της.

Κανένα δὲν ἔχει διασωθεῖ ὁλοκληρωμένο, ἄν καὶ εἶναι πιθανό τμήματα του ἔργου της νὰ ἔχουν ἐνσωματωθεῖ στὶς ἐκτενεῖς πραγματεῖες του Θέωνα. 

Μερικές πληροφορίες γιὰ τα ἐπιτεύγματά της προέρχονται ἀπὸ δασωμένα γράμματα του μαθητή καὶ φίλου της Συνέσιου του Κυρηναίου, ποῦ ἀργότερα ἔγινε ὁ πλούσιος καὶ ἰσχυρός Ἐπίσκοπος της Πτολεμαϊδας.

 Κάποτε ὁ Συνέσιος, Ἐπίσκοπος καὶ γνωστός γιὰ τὴ μόρφωσή του, της ἔγραψε ζητῶντας τὴ βοήθειά της στὴν κατασκευή ἑνὸς ἀστρολάβου καὶ ἑνὸς ὑδροσκοπίου, ἀναγνωρίζοντας τὴ μοναδική περιοχή του νοῦ της.

Το σημαντικότερο ἔργο της Ὑπατίας ἦταν στὴν ἄλγεβρα. 

Ἔγραψε σχόλια στὴν Ἀριθμητική του Διόφαντου σε 13 βιβλία.

 Ὁ Διόφαντος ἔζησε καὶ ἐργάσθηκε στὴν Ἀλεξάνδρεια τον τρίτο αἰῶνα καὶ ἔχει ὀνομασθεῖ 'πατέρας της ἄλγεβρας'.                     Ἀνέπτυξε τις ἀπροσδιόριστες (ἡ Διοφαντικές) ἐξισώσεις, δηλαδή ἐξισώσεις με πολλαπλές λύσεις. (Ἕνα συνηθισμένο παράδειγμα προβλημάτων αἰτοῦ του τύπου εἶναι το πώς μποροῦμε νὰ μετατρέψουμε ἕνα κατοστάρικο σε νομίσματα χρησιμοποιῶντας διαφορετικά νομίσματα, 50άρικα, 20άρικα κλπ.). 

     Ἐργάσθηκε ἐπίσης με δευτεροβάθμιες ἐξισώσεις. Τα σχόλια της Ὑπατίας περιελάμβαναν ἐναλλακτικές λύσεις καὶ πολλά νέα προβλήματα ποῦ προέκυπταν σὰν συνέπεια στὰ χειρόγραφα του Διόφαντου.

Ἡ Ὑπατία ἔγραψε ἐπίσης μία διατριβή Περί τῶν Κωνικών του Ἀπολλώνιου σε ὀκτὼ βιβλία. 

Ὁ Ἀπολλώνιος ὁ Πέργας ἦταν ἕνας ἀλεξανδρινός γεωμέτρης του 3ου π.Χ. αἰῶνα, ποῦ προσπάθησε νὰ ἐξηγήσει τις ἀσυνήθιστες τροχιές τῶν πλανητῶν.

 Το κείμενο της Ὑπατίας ἦταν μία ἐκλαΐκευση της ἐργασίας του. 

Ὅπως οἱ ἕλληνες πρόγονοί της, ἡ Ὑπατία γοητευόταν ἀπὸ τις κωνικές τομές (τα γεωμετρικά σχήματα ποῦ σχηματίζονται ὅταν ἕνα ἐπίπεδο τέμνει ἕνα κῶνο). 

Μετά το θάνατό της, οἱ κωνικές τομές ἀγνοήθηκαν μέχρι την ἀρχὴ του 17ου αἰῶνα ὅταν οἵ ἐπιστήμονες συνειδητοποίησαν ὅτι πολλά φυσικά φαινόμενα, ὅπως οἱ τροχιές πλανητῶν, περιγραφόταν με τον καλύτερο τρόπο με τις καμπύλες ποῦ προκύπτουν ἀπὸ κωνικές τομές.

Ὁ Θέων, ὁ πατέρας της Ὑπατίας, ἀναθεώρησε καὶ ἐξέλιξε τα Στοιχεῖα της γεωμετρίας του Εὐκλείδη καὶ εἶναι ἡ δική του ἐκδόσει ποῦ χρησιμοποιεῖται ἀκόμα καὶ σήμερα. 

Πιθανότατα ἡ Ὑπατία ἐργάσθηκε μαζί του σε αὐτή την ἀναθεώρηση. Ἀργότερα ἔγραψε μαζί του τουλάχιστον μία διατριβή γιὰ τον Εὐκλείδη. 

Ἡ Ὑπατία ἐπίσης ἔγραψε τουλάχιστον ἕνα βιβλίο ἀπὸ την ἐργασία του Θέωνα γιὰ τον Πτολεμαίο. Ο Πτολεμαίος είχε συστηματοποιήσει όλη τη σύγχρονη μαθηματική καὶ ἀστρονομική γνώση σε ἕνα ἔργο 13 βιβλίων, το ὁποῖο μετριόφρονα ὀνόμασε Μαθηματική Πραγματεία. Ἄραβες Σχολαστικιστές το μετονόμασαν σε Almagest ('Μέγα Βιβλίο"). 

Το σύστημα του Πτολεμαίου παρέμεινε το κυρίαρχο ἀστρονομικό ἔργο μέχρι τον Κοπέρνικο τον 16ο αιώνα. 

Οι πίνακες της Υπατίας για τις κινήσεις των ουράνιων σωμάτων, ο Αστρονομικός Κανών, ίσως ήταν μέρος των σχολίων του Θέωνα στὸν Πτολεμαίο, ἡ ἦταν ξεχωριστό ἔργο.

Ἐκτὸς ἀπὸ τὴ φιλοσοφία καὶ τα μαθηματικά, ἡ Ὑπατία εἶχε ἐνδιαφέρον γιὰ τὴ μηχανική καὶ την πρακτική τεχνολογία. 

Τα γράμματα του Συνέσιου περιέχουν σχέδια γιὰ ἀρκετὰ ἐπιστημονικά ὄργανα περιλαμβάνοντας ἕναν ἀστρολάβο (Ὁ ἀστρολάβος χρησιμοποιοῦνταν γιὰ τὴ μέτρηση των θέσεων του ἄστρων, πλανητῶν καὶ του ἥλιου καὶ γιὰ τον ὑπολογισμό της ὥρας καὶ του ἀνερχόμενου ζωδίου του ζωδιακοῦ).

Ἡ Ὑπατία ἀνέπτυξε ἀκόμα μία συσκευή γιὰ τὴ διύλιση του νεροῦ, ἕνα ὄργανο γιὰ τὴ μέτρηση της στάθμης του νεροῦ καὶ ἕνα διαβαθμισμένο ὐδρόμετρο ἀπὸ μπροῦντζο γιὰ τὴ μέτρηση της εἰδικῆς βαρύτητας (πυκνότητας) ἑνός ὑγροῦ.

Ἡ Ὑπατία ἦταν ὁ τελευταῖος Ἕλληνας Ἐθνικός ἐπιστήμονας του δυτικοῦ κόσμου καὶ ὁ θάνατός της συνέπεσε με τα τελευταία χρόνια της Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας.

 Καὶ ἀφοῦ ἀπὸ τότε δὲν ὑπῆρξαν σημαντικές πρόοδοι στὰ μαθηματικά, την ἀστρονομία καὶ τη φυσική σε ὅλη τὴ Δύση γιὰ ἄλλα 1000 χρόνια, ἡ Ὑπατία ἔγινε σύμβολο του τέλους της ἀρχαίας ἐπιστήμης. 

Μετά την Ὑπατία ἦρθε το χάος καὶ ὁ βαρβαρισμός τῶν Σκοτεινῶν Χρόνων.

Ἀρκετοί συγγραφεῖς μνημονεύουν τις διδασκαλίες της Ὑπατίας σὰν Χριστιανικές στὸ πνεῦμα. Πραγματικά, ἢ Ὑπατία ἀφαίρεσε το πέπλο μυστηρίου με το ὁποῖο εἶχε καλυφθεῖ αὐτή ἡ νέα θρησκεία, συζητῶντας με τέτοια εὐκρίνεια γιὰ τις πιὸ πολύπλοκες ἀρχὲς της ὥστε πολλοί νεοφώτιστοι στὴ Χριστιανική πίστη ἐγκατέλειψαν το Χριστιανισμό γιὰ νὰ γίνουν μαθητές της. 

Ἡ Ὑπατία ἀποδείκνυε λογικά την παγανιστική καταγωγή της Χριστιανικῆς πίστης, ἀλλὰ καὶ ἐξέθετε τα ὑποτιθέμενα θαύματα ποῦ οἱ Χριστιανοί πρόβαλαν σὰν σημάδια "θείας προτίμησης", ἀναλύοντας τους φυσικούς νόμους ποῦ διέπουν τα φαινόμενα.

ὁ Θάνατος της

Σὰν γυναῖκα καὶ ἄνθρωπος, ποῦ ἀσπάστηκε την ἑλληνική ἐπιστημονική σκέψη καὶ σὰν πολιτικό πρόσωπο με ἐπιρροή, ἡ Ὑπατία βρέθηκε σε πολύ ἐπικίνδυνη θέση σε μία ὅλο καὶ πιὸ χριστιανική πόλη. Το 412 ὁ Κύριλλος, ἕνας φανατικός χριστιανός, ἔγινε Πατριάρχης της Ἀλεξάνδρειας καὶ μεγάλη ἐχθρότητα ἀναπτύχθηκε μεταξύ του Κυρίλλου καὶ του Ὀρέστη, του Ρωμαίου Κυβερνήτη της Αἰγύπτου, ἑνὸς παλιοῦ μαθητή καὶ καλοῦ φίλου της Ὑπατίας

. Ἀμέσως μόλις πῆρε την ἐξουσία, ὁ Κύριλλος ἄρχισε νὰ διώκει τους ἑβραίους, διώχνοντας χιλιάδες ἀπὸ αὐτούς ἀπὸ την πόλη. 

Ἔπειτα, παρά τὴ σφοδρή ἀντίθεση του Ὀρέστη, ἔστρεψε την προσοχή του στὸ να καθαρίσει την πόλη ἀπὸ του νεοπλατωνιστές. Ἀγνοῶντας τις ἐκκλήσεις του Ὀρέστη, ἡ Ὑπατία ἀρνήθηκε νὰ ἀπαρνηθεῖ τις ἰδέες της καὶ νὰ ἀσπασθεῖ το Χριστιανισμό.

Ὁ Κύριλλος, ὁ ὁποῖος ἀργότερα ἀναγορεύτηκε ὁ πατέρας τους δόγματος της Χριστιανικῆς Τριάδας καὶ ἀγιοποιήθηκε γιὰ το ζῆλο του ἔβλεπε στὴν Ὑπατία μία συνεχῆ ἀπειλή γιὰ τὴ διάδοση της Χριστιανικῆς πίστης, ὁ Κύριλλος, τουλάχιστον ἔμμεσα, ἦταν ἡ αἰτιᾶ του τραγικοῦ της θανάτου. Παρά κάθε ἑπομένη προσπάθεια νὰ τον ἀπαλλάξουν ἀπὸ το στίγμα του δολοφόνου, το ἀδιαμφισβήτητο γεγονός παραμένει ὅτι δὲν ἔκανε καμία προσπάθεια νὰ ἀποτρέψει το ἀποτρόπαιο καὶ βίαιο ἔγκλημα. 

Το μόνο ἐλαφρυντικό ποῦ μπορεῖ κανείς νὰ προσφέρει σὰν ὑπεράσπισή του εἶναι το ὅτι, τυφλωμένος ἀπὸ τη μανία του φανατισμοῦ, ὁ Κύριλλος θεωροῦσε την Ὑπατία ὡς μάγισσα ἐκπρόσωπο του Κακοῦ.

Ὁ φόνος της Ὑπατίας περιγράφεται στὰ γραπτά του χριστιανοῦ ἱστορικοῦ του 5ου αἰῶνα Σωκράτη του Σχολαστικοῦ:

"Ὅλοι οἱ ἄνθρωποι την σεβόταν καὶ την θαύμαζαν γιὰ την ἁπλή ταπεινοφροσύνη του μυαλοῦ της. Ὡστόσο, πολλοί με πεῖσμα την ζήλευαν καὶ ἐπειδή συχνά συναντοῦσε καὶ εἶχε μεγάλη οἰκειότητα με τον Ὀρέστη, ὁ λαός την κατηγόρησε ὅτι αὐτή ἦταν ἡ αἰτία ποῦ ὁ Ἐπίσκοπος καὶ ὁ Ὀρέστης δὲν γινόταν φίλοι. 

Με λίγα λόγια, ὁρισμένοι πεισματάρηδες καὶ ἀπερίσκεπτοι κοκορόμυαλοι με ὑποκινητή καὶ ἀρχηγὸ τους τον Πέτρο, ἕναν ὀπαδὸ αὐτῆς της Ἐκκλησίας, παρακολουθοῦσαν αὐτή τὴ γυναῖκα νὰ ἐπιστρέφει σπίτι της γυρνῶντας ἀπὸ κάπου.

 Την κατέβασαν με τὴ βία ἀπὸ την ἅμαξα της, την μετέφεραν στὴν Ἐκκλησία ποῦ ὀνομαζόταν Caesarium, την γύμνωσαν ἐντελῶς, της ἔσκισαν το δέρμα καὶ ἔκοψαν τις σάρκες του σώματός της με κοφτερά κοχύλια μέχρι ποῦ ξεψύχησε, διαμέλισαν το σῶμα της, ἔφεραν τα μέλη της σε ἕνα μέρος ποῦ ὀνομαζόταν Κίναρον καὶ τα ἔκαψαν."

Οἱ δολοφόνοι της Ὑπατίας ἦταν Παραβολικοί, φανατικοί μοναχοί της Ἐκκλησίας του Αγ. Κυρίλλου της Ἱερουσαλήμ, πιθανῶς ὑποβοηθούμενοι ἀπὸ Νιτριανούς μοναχούς.

 Το ἄν ο Κύριλλος διέταξε ὁ ἴδιος το φόνο παραμένει ἀνοικτό ἐρώτημα. 

Πάντως, δημιούργησε το λιγότερο το πολιτικό κλίμα ποῦ ἐπέτρεψε μία τέτοια θηριωδία. 

Ὁ Κύριλλος ἀργότερα ὀνομάστηκε ἅγιος.

Ὁ Ὀρέστης ἀνέφερε τὴ δολοφονία καὶ ζήτησε ἀπὸ τὴ Ρώμη νὰ ξεκινήσει ἔρευνες. Ἀργότερα παραιτήθηκε καὶ ἔφυγε ἀπὸ την Ἀλεξάνδρεια. 

Ἡ ἔρευνα ἀναβλήθηκε πολλές φορές λόγω 'ἔλλειψης μαρτύρων' καὶ τελικά ὁ Κύριλλος ἰσχυρίσθηκε ὅτι ἡ Ὑπατία ἦταν ζωντανή καὶ ζοῦσε στὴν Ἀθήνα.

Ἔτσι χάθηκε το 415 ἡ μεγαλύτερη γυναῖκα μύστης του ἀρχαίου κόσμου καὶ μαζί της ἔπεσε καὶ ἡ Νεοπλατωνική Σχολή της Ἀλεξάνδρειας.

Με την εξάπλωση του Χριστιανισμού, η έρευνα έδωσε τη θέση της στην εμφάνιση πολλών θρησκευτικών λατρειών και μεγάλο θρησκευτικό χάος και ενδιαφέρον για την αστρολογία και το μυστικισμό. 

Το 640 εἰσέβαλαν οἱ Ἄραβες στὴν Ἀλεξάνδρεια καὶ ὅ,τι εἶχε ἀπομείνει ἀπὸ το Μουσεῖο καταστράφηκε...

"Ἡ Ὑπατία ἦταν ἕνα πρόσωπο ποῦ χώριζε την κοινωνία σε δύο μέρη:
αὐτούς ποῦ την θεωροῦσαν θαῦμα του φωτός...
καὶ αὐτούς ποῦ την ἔβλεπαν σάν ἀπόστολο του σκότους..."

ΔΕΝ ΞΕΧΝΩ

Ἡρακλεῖδες: Οἱ ἀπόγονοι του Ἡμίθεου Ἡρακλῆ

Στὴν ἑλληνική μυθολογία, καὶ γενικότερα στὴν ἀρχαία Ἑλλάδα, με τον ὅρο Ἡρακλεῖδες ἀναφέρονται οἱ γιοί του Ἡρακλῆ καὶ οἱ ἀπόγονοί τους.

Πολλοί βασιλικοί οἴκοι στὴν ἀρχαία Ἑλλάδα ἀνήγαν την καταγωγή τους μέχρι τον ἐνδοξότερο ἥρωα της ἐλληνικής μυθολογίας, τον Ἡρακλῆ. Χαρακτηριστική εἶναι ἡ περίπτωση τῶν βασιλέων της Μακεδονίας, τους ὁποίους μιμήθηκαν καὶ ὅλες σχεδόν τις δυναστεῖες τῶν ἐλληνιστικῶν κρατῶν.

Με τὴ στενότερη σημασία του ὅρου, Ἡρακλεῖδες εἶναι οἱ ἀπόγονοι του Ἡρακλῆ καὶ της Δηιάνειρας, με την κάθοδο των ὁποίων στὴν Πελοπόννησο σχετίζεται ἡ ἄφιξη τῶν τελευταίων Δωριέων στὴν Ἑλλάδα. Ἀμέσως μετά τον θάνατο του Ἡρακλῆ καὶ την ἄνοδο του στὸν Ὄλυμπο, τα παιδιά του ἔμειναν χωρίς προστάτη καὶ καταδιώχθηκαν ἀπὸ τον Εὐρυσθέα. Κατέφυγαν ἀρχικῶς στὸν βασιλιά της Τραχίνας, τον Κύηκα, ποῦ θυμόταν τις εὐεργεσίες του Ἡρακλῆ. Ἀλλὰ ὁ Εὐρυσθέας τον ἀνάγκασε νὰ τα διώξει. Τότε οἱ Ἡρακλεῖδες πῆγαν στὴν Ἀθήνα, ὅπου βασίλευε ὁ Θησέας (κατ' ἄλλους οἱ ἀπόγονοί του), καὶ του ζήτησαν ἄσυλο, καθίζοντας ὡς ἱκέτες στὸν «Ἐλέου βωμόν». Ὁ Εὐρυσθέας ζήτησε την παράδοση τῶν «ἱκετῶν», ὡστόσο οὔτε ὁ Θησέας, οὔτε ἄλλος Ἀθηναῖος δέχθηκε νὰ τους παραδώσει, κι ἔτσι ὁ Εὐρυσθέας κήρυξε τον πόλεμο στὴν Ἀθήνα. Στή μάχη ποῦ ἐπακολούθησε στὴν Ἀττική, οἱ Ἀθηναῖοι κατετρόπωσαν τον στρατό του Εὐρυσθέως, ὁ ὁποῖος ἔχασε τὴ ζωή του, ἐνῶ σκοτώθηκαν καὶ οἱ 5 γιοί του. Ἡ νίκη αὐτὴ εἶχε προφητευθεῖ ἀπὸ το Μαντεῖο τῶν Δελφῶν, ποῦ εἶχε δώσει στοὺς Ἀθηναίους την ὑπόσχεση ὅτι θὰ νικοῦσαν ἄν θυσιαζόταν με τὴ θέλησή της μία παρθένος ἀπὸ «γένος εὐγενῶν». Ἡ Μακαρία, κόρη του Ἡρακλῆ καὶ της Δηιάνειρας, θυσιάσθηκε τότε θεληματικά γιὰ νὰ χαρίσει τὴ νίκη στὰ ἀδέλφια της καὶ τους Ἀθηναίους.

Ἀπὸ τὴ στιγμή του θανάτου του Εὐρυσθέα καὶ της καταστροφῆς του στρατοῦ του, οἱ Ἡρακλεῖδες ἤθελαν νὰ ἐπιστρέψουν στὴν Πελοπόννησο, ἀπὸ ὅπου καταγόταν ὁ Ἡρακλῆς, ὁ ὁποῖος μάταια προσπαθοῦσε νὰ γυρίσει ἐκεῖ ὡς τον θάνατό του. Με ὁδηγὸ τον Ὕλλο κατέλαβαν ὅλες σχεδόν τις πόλεις της. Ἀλλὰ μετά ἕνα χρόνο περίπου ἐμφανίσθηκε ἐκεῖ μία θανατηφόρα ἐπιδημία καὶ ὁ χρησμός ποῦ ζήτησαν ἀνέφερε πῶς αὐτὴ ἦταν ἐκδήλωση της «θείας ὀργῆς» ἐπειδή οἱ Ἡρακλεῖδες εἶχαν ἐπιστρέψει πρὶν ἀπὸ τον καθορισμένο «ἀπὸ το πεπρωμένο» χρόνο. Ὑπακούοντας τότε στὴ «θέληση τῶν θεῶν», οἱ Ἡρακλεῖδες ἐγκατέλειψαν την Πελοπόννησο καὶ ξαναγύρισαν στὴν Ἀττικὴ, ὅπου ἐγκαταστάθηκαν στὴν περιοχή του Μαραθῶνα.

Μόλις ἐπέδραμαν καὶ τα τελευταία ἴχνη της τρομερῆς ἐπιδημίας, ὁ Ὕλλος κατέφυγε στὸ Μαντεῖο τῶν Δελφῶν καὶ ζήτησε χρησμό γιὰ το πότε ἔπρεπε νὰ ξαναγυρίσουν στὴν Πελοπόννησο. Του δόθηκε τότε ὁ χρησμός ὅτι ὁ κατάλληλος χρόνος θὰ ἦταν «μετά τον τρίτο θερισμό» ἡ «μετά την τρίτη σοδειά». Ἀνάμεσα σε ὅλους τους ἀδελφούς του, ὁ Ὕλλος ἦταν ὁ πραγματικός κληρονόμος του Ἡρακλῆ καὶ αὐτὸς ποῦ εἶχε ζήσει τον περισσότερο καιρό μαζί του καὶ ἀνατράφηκε κοντά του. Γιὰ τους λόγους αὐτούς ὁ Ὕλλος εἶχε ἀναγνωρισθείς ἀπὸ τους Ἡρακλεῖδες ἀρχηγὸς τους καὶ σε αὐτὸν εἶχαν ἀναθέσει νὰ τους ὁδηγήσει στὴν ἑστία τους. Ἀμέσως μετά τον χρησμό αὐτὸν λοιπόν, ὁ Ὕλλος ἐπὶ κεφαλῆς τῶν ἀδελφῶν του ἐνεχείρησε νὰ περάσει τον Ἰσθμὸ της Κορίνθου.

Ἐκεῖ ὅμως συνάντησε παραταγμένο τον στρατό του Ἔχεμος, του βασιλιά της Τεγέας. Ἀντὶ γιὰ μάχη, προτιμήθηκε ἀπὸ τις δύο πλευρές μία μονομαχία ἀνάμεσα στοὺς ἀρχηγούς τους. Σε αὐτὴ σκοτώθηκε ὁ Ὕλλος, κι ἔτσι οἱ Ἡρακλεῖδες ἐπέστρεψαν πίσω.

Μετά ἀπὸ πολλά χρόνια, ὁ ἔγγονός του Ὕλλου Ἀριστόμαχος ξαναπῆγε νὰ ρωτήσει το Μαντεῖο. Ὁ χρησμός ποῦ του δόθηκε, ὅπως τουλάχιστον τον κατάλαβε ὁ ἴδιος, ἔλεγε ὅτι οἱ θεοί θὰ του χάριζαν τὴ νίκη ἄν ἀκολουθοῦσε την «εὐθεῖα ὁδὸ». Πίστεψε ὅτι ἡ φράση σήμαινε τον Ἰσθμὸ καὶ προσπάθησε νὰ τον περάσει, ἀλλὰ σκοτώθηκε ἐκεῖ. Οἱ Ἡρακλεῖδες ἐπέστρεψαν στὴ Στερεά Ἑλλάδα γιὰ μιά ἀκόμα φορά.

Οἱ γιοί του Ἀριστομάχου, ὅταν ἐνηλικιώθηκαν, ἀπέστειλαν τον πρεσβύτερο τους, τον Τήμενο, ξανά στοὺς Δελφούς, ὅπου ζήτησε τον ἴδιό χρησμό ποῦ ζητοῦσαν οἱ πρόγονοί του: «Πότε θὰ ἔρθει ἡ μέρα του γυρισμοῦ;» Ἐπειδή ὡστόσο εἶχε παρατηρήσει ὅτι οἱ προγόνοι του ἀκολούθησαν τον χρησμό καὶ αὐτὸς εἶχε σταθεῖ ἡ αἰτία του χαμοῦ τους, ὁ Τήμενος ρώτησε ἐπιπλέον με πίκρα τον θεό: «Γιατί;» Αὐτὸς του ἀποκρίθηκε διὰ της Πυθίας ὅτι δέν ἦταν δικό του το λάθος ἐάν οἱ πρόγονοί του δὲν μποροῦσαν νὰ ἑρμηνεύσουν σωστά τους χρησμούς. Του ἐξήγησε ὅμως λίγο περισσότερο, ὅτι με τον «τρίτο θερισμό» ὑπονοοῦσε την τρίτη γενιά, καὶ με την «εὐθεῖα ὁδὸ» τον θαλάσσιο δρόμο ἀνάμεσα στὶς ἀκτὲς της Στερεάς καὶ της Πελοποννήσου. Ὁ Τήμενος ἔμεινε εὐχαριστημένος ἀπὸ τις διευκρινήσεις του νέου χρησμοῦ. Ὁ ἴδιος καὶ τα ἀδέλφια του ἀποτελοῦσαν πραγματικά την τρίτη γενιά. Ἀμέσως, οἱ Ἡρακλεῖδες ξεκίνησαν νὰ κατασκευάζουν σε μία ἀκτή της Λοκρίδας τα ἀπαραίτητα γιὰ μία θαλάσσια εἰσβολὴ καὶ ἀπόβασή πλωτά μέσα. Στὴν τοποθεσία αὐτὴ ὑπῆρχε μία κωμόπολη ποῦ, μετά το στήσιμο των ναυπηγείων ἐκεῖ, ὀνομάσθηκε μέχρι σήμερα Ναύπακτος (ἀπὸ τὴ λέξη ναῦς καὶ το ρῆμα πήγνυμι = κατασκευάζω). Ὁ μῦθος μας λέει ὅτι το χρονικό διάστημα ποῦ οἱ Ἡρακλεῖδες ἀνέμεναν την κατασκευή τῶν πλοίων, ὁ νεότερος ἀδελφὸς του Τημένου, ὁ Ἀριστόδημος, παραφρόνησε καὶ σκοτώθηκε. Ὁ θάνατός του ἔγινε ἡ ἀπαρχὴ μιᾶς σειράς ἀπὸ κακοτυχίες γιὰ τους Ἡρακλεῖδες. Ὁ Παυσανίας ὅμως στὰ Λακωνικά μας λέει ὅτι ὁ Ἀριστόδημος σκοτώθηκε στὴν Λακωνία ἀφοῦ πρῶτα την μοίρασε στοὺς γιοὺς του.

Λίγο ἀργότερα, μία μέρα ἔφθασε στὸ στρατόπεδο τῶν Ἡρακλειδῶν ἕνας μάντης ποῦ ὀνομαζόταν Κάρνος (ἀπὸ τα Κάρνεια) καὶ διατηροῦσε φιλικές σχέσεις μαζί τους. Ὡστόσο, ἡ ψυχολογική κατάσταση στὸ στρατόπεδο ἦταν τεταμένη καὶ τώρα πίστεψαν ὅτι ἐρχόταν νὰ τους «κάνει μάγια» σταλμένος ἀπὸ τους Πελοποννήσιους. Καὶ ἕνας Ἡρακλείδης, ὁ Ἱππότης, γιὸς του Φύλα, τον τρύπησε με τὴ λόγχη του. Τότε ξέσπασε μία αἰφνίδια θύελλα καὶ κατέστρεψε τα πλοῖα ποῦ ἦταν σχεδόν ἕτοιμα. Την ἑπόμενη μέρα ἕνας λοιμός ἄρχισε νὰ ἀποδεκατίζει το στράτευμα. Ὁ Τήμενος ἔτρεξε ἀκόμα μία φορά στὸ περιώνυμο Μαντεῖο τῶν Δελφῶν καὶ ἐξακρίβωσε ἀπὸ τον χρησμό ὅτι ἡ θύελλα καὶ ὁ λοιμός ἦταν συνέπειες της θεϊκῆς ὀργῆς γιὰ τον φόνο του μάντη. Ὁ θεός προσέθεσε ὅτι ὁ φονιᾶς ἔπρεπε νὰ ἐξορισθεῖ γιὰ 10 χρόνια καὶ ὅτι οἱ Ἡρακλεῖδες ἔπρεπε νὰ χρησιμοποιήσουν ὡς ὁδηγὸ στὴν ἐκστρατεία τους «ἕνα πλάσμα με τρία μάτια». Ὁ Τήμενος ὑπάκουσε καὶ ἐξόρισε τον Ἱππότη. Τότε πέρασε ἀπὸ ἐκεῖ ὁ Ὄξυλος, ἐπιστρέφοντας ἀπὸ την Ἤλιδα στὴν πατρίδα του, την Αἰτωλία, καβάλα στὸ ἄλογο του. Ὁ Ὄξυλος ἦταν μονόφθαλμος καὶ οἱ Ἡρακλεῖδες θεώρησαν ὅτι το μάτι του μαζί με τα δύο του ἀλόγου του συνιστοῦσαν τα τρία μάτια του «πλάσματος» ποῦ ἔπρεπε νὰ χρησιμοποιήσουν. Τον πῆραν λοιπόν ὡς ὁδηγὸ γιὰ την ἐπάνοδο τους στὴν Πελοπόννησο, ἀφοῦ ὁ Ὄξυλος δέχθηκε με τον ὅρο ὅτι θὰ τον βοηθοῦσαν νὰ καταλάβει τον θρόνο της Ἥλιδας.

Μετά ἀπὸ ὅλα αὐτὰ, οἱ Ἡρακλεῖδες ἀποβιβάσθηκαν στὴν Πελοπόννησο καὶ ὑπέταξαν τους κατοίκους της ὕστερα ἀπὸ ἀρκετὲς μάχες. Ὡς ἐπιστέγασμα της τελικῆς καὶ ὁριστικῆς ἐπικρατήσεώς τους, ἵδρυσαν ἕνα βωμό του «Διός Πατρώου».

Στή συνέχεια, οἱ Ἡρακλεῖδες μοιράσθηκαν μεταξύ τους τις διάφορες περιοχές-βασίλεια της Πελοποννήσου. Ὑποστηρίζεται πάντως ἀπὸ τους μυθογράφους ὅτι μόνο τρεῖς μεγάλες περιοχές μοιράσθηκαν: Ἡ Ἀργολίδα, ἡ Μεσσηνία καὶ ἡ Λακωνία. Ἡ ὀρεινή Ἀρκαδία δὲν κατακτήθηκε ποτέ ἀπὸ τους Ἡρακλεῖδες, καθώς ἐξαιτίας ἀποτίθεται καὶ πάλι ἑνὸς χρησμοῦ ἀναγκάσθηκαν νὰ κλείσουν εἰρήνη με τους Ἀρκάδες (βλ. καὶ Κρεσφόντης, Κύψελος). Την αἰτία ὅμως αὐτῆς της εἰρήνης ὁ κάθε μυθογράφος τὴ θεωρεῖ διαφορετική καὶ φαίνεται λογικό το ὅτι ἁπλῶς οἱ νέοι κατακτητές δὲν θὰ εἶχαν κανένα ὄφελος από την καταπόνηση των στρατευμάτων τους για την κατάκτηση της πλέον ορεινής και άγονης περιοχής της Πελοποννήσου.

Κατάλογος τῶν παιδιῶν του Ἡρακλῆ

Α) Ἀπὸ τις κόρες του Θέσπιου:

Ἀλοκράτης

Ἀμέστριος

Ἀντιάδης

Ἀντιλέων

Ἀντίμαχος

Άντιφος

Ἀρχέδικος

Ἀρχέμαχος

Ἀστυάναξ

Ἄτρομος

Βουκόλος

Βουλεύς

Δυνάστης

Ἐντελίδης

Ἐράσιππος

Εὐμένης

Εὐρύθρας

Εὐρυκάπης

Εὐρυόπης

Εὐρύπυλος

Θρεψίππας

Ἱόβης

Ἱππεύς

Ἱππόδρομος

Ἱππόζυγος

Κάπυλος

Κελευστάνωρ

Κλεόλαος

Κρέων

Λαομέδων

Λαομένης

Λεύκιππος

Λυκαίος

Λυκοῦργος

Μέντωρ

Νέφος

Νικόδρομος

Οἱστρόβλης

Ὄλυμπος

Ὀμόλιππος

Ὀνήσιππος

Πάτροκλος

Πολύλαος

Τελευταγόρας

Τέλης

Φαλίας

Β) Ἀπὸ ἄλλες θνητές:

Δηικόων, Θηρίμαχος, Κρεοντιάδης (ἀπὸ τὴ Μεγάρα)

Τληπόλεμος (ἀπὸ την Ἀστυόχη ἡ τὴ Μελίτη)

Θεσσαλός (ἀπὸ τὴ Χαλκιόπη ἡ την Αστυόχη)

Εὐήρης (ἀπὸ την Παρθενόπη)

Θέσταλος (ἀπὸ την Ἐπικάστη)

Ὕλλος, Γλήνος, Κτήσιππος, Μακαρία, Ὀνίτης (ή Ὀδίτης) (ἀπὸ τη Δηιάνειρα)

Ἀχέλης (ἡ Αγέλαος) ὁ Τυρρηνός (ἀπὸ την Ὀμφάλη)

Παλαίμων (ἀπὸ την Αὐτονόη)

Ἀντίοχος (ἀπὸ τὴ Μήδα)

Τήλεφος, Τηλέφα (ἀπὸ την Αὐγή)

Γ) Ἀπὸ θεές:
Ἀλεξιάρης, Ἀνίκητος (ἀπὸ την Ἥβη)